CLAUDE LEVI-STRAUSS „ANALIZA STRUKTURALNA W JĘZYKOZNAWSTWIE I

ANTROPOLOGII”

Ta metoda nie jest już stosowana do analizy pokrewieństwa.

1. Językoznawstwo należy do zbioru nauk społecznych, jednak jako jedyna (chyba) może

pretendować do miana nauki (zdołała sformułować pozytywną metodę).

2. Jezykoznawcy i filologowie (Shrader i Rose) wykazali nieprawdopodobieństwo kurczowo

podtrzymywanej do końca XIX w. przez wielu socjologów hipotezy o pozostałościach
matrylinerarnych w rodzinie starożytnej.

3. Między 1900 a 1920 r. twórcy współczesnego językoznawstwa – F. De Saussure i A. Meillet

– sytuują się zdecydowanie w orbicie socjologii.

4. Fonologia (N. Trubieckoj) spowodowała rewolucję (jak fizyka atomowa). Jej cztery

podstawowe kroki, to:

○

fonologia przechodzi od badania uświadamianych zjawisk językowych do badania ich
nieuświadamianej struktury

○

nie chce ona traktować członów jako bytów niezależnych, czyni natomiast przedmiotem
swej analizy zachodzące między nimi relacje

○

wprowadza pojęcie systemu

○

zmierza do odkrywania ogólnych praw, bądź znajdywanych przez indukcję, bądź
„wywodzonych logicznie, co nadaje im charakter absolutny”

Fonemy są uwarunkowane biologicznie.

5. Przy badaniu zagadnień pokrewieństwa (a zapewne też innych) socjolog znajduje się w

sytuacji formalnie podobnej do tej, w jakiej znajduje się językoznawca – fonolog.
Terminy pokrewieństwa analizowane jak fonemy:

a) są elementami znaczenia
b) zyskuja to znaczenie tylko scalone w systemy
c) systemy są wypracowane przez umysł nieświadomie
d) wynikają z działania ogólnych, ale ukrytych praw

6. Badanie systemów pokrewieństwa w 1945 r. było prowadzone z tej samej perspektywy i

przeżywało te same trudności co językoznawstwo w przededniu rewolucji fonologicznej.
TRUBIECKOJ: fonologia vs. Dawne językoznawstwo
„strukturalizm i uniwersalizm „indywidualizm i atomizm”
systemowy” Ograniczone do analizy:
1) fonetycznej
2) psychologicznej
3) historycznej

Ewolucja systemu fofnologicznego ma cel, sens, logikę. Dawna interpretacja oparta na
przypadkowości, podobnie jak w przypadku pokrewieństwa.

7. Przy badaniu każdego systemu pokrewieństwa pytamy jakie stosunki znajdują w nim wyraz,

a każdy termin systemu rozpatrywać będziemy z uwagi na to, jaką konotację – negatywną
czy pozytywną – ma on względem każdego z tych stosunków: pokolenia, zakresu, płci,
względnego wieku, powinowactwa itp.
Ale: prawdziwie naukowa analiza powinna być rzeczywista, upraszczająca i tłumacząca, a
ta jest abstrakcyjna, nie pozwala zrozumieć natury systemu, ani odtworzyć jego genezy

Nazbyt literalna wierność metodzie językowej jest w rzeczywistości zdradą jej ducha.

Stosunki konieczne istnieją tylko na poziomie fonemów, a nie słów (również terminów
pokrewieństwa).

8. O tym, że terminy pokrewieństwa tworzą systemy wiemy od czasów Lewisa H. Morgana,

ale w 1945 r. nieznane było przeznaczenie tych systemów.

9. Pokrewieństwo to nie tylko system nazw, ale również system o charakterze

psychologicznym i społecznym, które określamy jako system postaw (i to ten system należy
badać!)
Radcliffe-Brown uważa te dwa systemy za odmiany. Podstawową jednostką jest rodzina
nuklearna.
System postaw jest „współzależny” od systemu nazw (jak twierdził Radcliffe-Brown), ale
stanowi on raczej dynamiczną integrację system nazw. Hipoteza funkcjonalnego stosunku
między systemami.

10. Główne etapy badań nad problemem wuja (brata matki)

○

XIX w. (do czasów S. Hartlanda) – ważna rola wuja jako przeżytek systemu
matrylinearnego (atomizm i mechanicyzm)

■

Rivers – pozostałość małżeństwa kuzynów (dzieci brata i siostry)

■

„współczesna faza” (od artykułu Laviego, 1919) problemu AWUNKULATU –
wprowadził zasadę, wedle której istnieje ogólna tendencja do kwalifikowania postaw

■

Radcliffe-Brown (1924) – artykuł o wuju w Afryce Płd. - pierwszy przejaw
przeanalizowania „ogólnej zasady kwalifikowania postaw”
„Awunkulat” - dwa autentyczne systemy postaw:

1) wuj reprezentuje autorytet rodziny, budzi lęk, żąda posłuszeństwa i ma prawa
do swego siostrzeńca
2) siostrzeniec ma wobec wuja przywilej reprezentowania rodziny i traktuje go
mniej lub bardziej jako swoją ofiarę
1) odpowiada systemowi matrylinearnemu a 2) patrylinearnemu

ALE: - awunkulat nie występuje we wszystkich systemach patrylinearnych i

matrylinearnych, a znajdujemy go czasem w społeczeństwach nie należących do
żadnej z tych kategorii
- stosunek wujostwa zachodzi nie między dwoma, ale między czterema członami
(brat, siostra, szwagier, siostrzeniec) – brat/siostra; mąż/żona; ojciec/syn;
wuj/siostrzeniec

11. Aby zrozumieć awunkulat należy widzieć w nim stosunek należący do pewnego systemu,

przy czym trzeba rozpatrywać sam ten system jako całość, aby dostrzec jego strukturę.
W każdym z dwóch pokoleń (brat, sisotra, ojciec, syn) wystepuje zawsze jeden stosunek
pozytywny i jeden negatywny. Struktura ta jest elementem pokrewieństwa - „atomem
pokrewieństwa”

12. Aby struktura pokrewieństwa mogła istnieć muszą być obecne trzy typy stosunków

rodzinnych: stosunek pokrewieństwa (brat – siostra), stosunek więzi (mąż – żona) i stosunek
fifliacji (rodzice – dzieci)

13. W rzeczywistości system postaw elementarnych zawiera przynajmniej cztery człony:

postawę miłości, troskliwości i spontaniczności oraz postawę płynącą ze wzajemnej
wymiany świadczeń (wspólnota, wzajemność, prawo i zobowiązanie), a poza stosunkami
dwustronnymi, dwie postawy jednostronne: postawę dłużnika i postawę wierzyciela.

14. System pokrewieństwa nie polega na obiektywnych związkach fifliacji lub więzach krwi

zachodzących między jednostkami; istnieje on tylko w świadomości ludzi, jest arbitralnym
systemem przedstawień, a nie spontanicznym rozwinięciem.

15. Podstawową cechą pokrewieństwa ludzkiego jest to, że ma ono za warunek swego istnienia

ustanowienie stosunków między „rodzinami elementarnymi”, ale naprawdę elementarne są

Korelacja ujemna
pomiędzy postawą
wobec wuja i
wobec ojca

stosunki między nimi.

Z ZAJĘĆ:

1. Antropologia strukturalna jest współcześnie niszowa
2. Radcliffe-Brown – nie można zrozumieć instytucji poza systemem
3. Podstawy awunkulatu:

- klasyfikacyjny system pokrewieństwa – dzielenie ludzi na tych od matki (opiekuńczy) i
tych od ojca (rygorystyczni)
- zasada płci – swoboda wobec własnej, tabu wobec przeciwnej

4. Zdaniem Levi-Straussa społeczeństwo opiera się na wymianie kobiet (która wynika jego

zdaniem z biologicznego uwarunkowania tabu kazirodztwa) i dlatego za podst. jednostkę
społeczną uważa się rodzinę nuklearną + wuja – wyjście poza grupę rodzinną.
Łączenie dwóch linii męskich więzami krwi – tworzy to sojusze i tak powstaje
społeczeństwo.
matka

Wuj

ojciec Trobriandy

syn

5. Na wzajemność składa się prawo i zobowiązanie. Wspólnota to relacja oparta na emocjach

pozytywnych, nie wyklucza ona wzajemnośći. Każda relacja jest wiązką z przewagą
jednego typu relacji.

6. Pokrewieństwo a językoznawstwo:

- atom – nie zawsze występuje (np. same siostry, same córki)

-

-

+

+

+

+

-

-

Czerkiesi

-

+

+

-

Suai

+

-

-

+

Tonga

- relacje (powinowactwo, pokrewieństwo)
- system (nieuświadamiany) – jest, ale uświadomiony
- biologia – zakaz kazirodztwa

7. wg Levi-Straussa „atom społeczny” istnieje w każdym społeczeństwie, ale mógł się rozmyć

lub bardzo rozbudować