ISKCON MEDIA VEDIC LIBRARY

Creative Commons License

Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported

You are free:

• to Share — to copy, distribute and transmit the work

Under the following conditions:

• Attribution. You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in

any way that suggests that they endorse you or your use of the work).

• Noncommercial. You may not use this work for commercial purposes.

• No Derivative Works. You may not alter, transform, or build upon this work.

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/

For more free ebooks, mp3s, or photos visit:

www.iskconmedia.com

çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhuù

bhagavad-bhakti-bheda-nirüpakaù

pürva-vibhägaù

prathama-laharé sämänya-bhaktiù

çré-çré-rädhä-govinda-devau vijayete

akhila-rasämåta-mürtiù prasåmara-ruci-ruddha-tärakä-päliù |

kalita-çyämä-lalito rädhä-preyän vidhur jayati ||1||

hådi yasya preraëayä pravartito 'ham varäka-rüpo 'pi |

tasya hareù pada-kamalaà vande caitanya-devasya ||2||

viçräma-mandiratyä tasya sanätaëa-tanor mad-éçasya |

bhakti-rasämåta-sindhur bhavatu sadäyam pramodäya ||3||

bhakti-rasämåta-sindhau carataù paribhüta-käla-jäla-bhiyaù |

bhakta-makarän açélita-mukti-nadékän namasämi ||4||

mémäàsaka-baòavägneù kaöhinäm api kuëöhayann asau |

sphuratu sanätana suciraà tava bhakti-rasämåtämbhodhiù ||5||

bhakti-rasasya prastutir akhila-jagaì-maìgala-prasaìgasya |

ajïenäpi mayäsya kriyate suhådäm pramodäya ||6||

etasya bhagavad-bhakti-rasämåta-payonidheù |

catvärah khalu vakñyante bhägäù pürvädayaù kramät ||7||

tatra pürve vibhäge 'smin bhakti-bheda-nirüpake |

anukrameëa vaktavyaà laharéëäà catuñöayam ||8||

ädyä sämänya-bhakty-äòhyä dvitéyä sädhanänvitä |

bhäväçritä tåtéyä ca turyä prema-nirüpikä ||9||

taträdau suñöhu vaiçiñöyam asyäù kathayituà sphuöam |

lakñaëaà kriyate bhakter uttamäyäù satäà matam ||10||

anyäbhiläñitä-çünyaà jïäna-karmädy-anävåtam |

änukülyena kåñëänuçélanaà bhaktir uttamä ||11||

yathä çré-närada-païcarätre --

sarvopädhi-vinirmuktaà tat-paratvena nirmalam |

håñékeëa håñékeça-sevanaà bhaktir ucyate ||12||

çré-bhägavatasya tåtéya-skandhe ca (3.29.11-13) --

lakñaëaà bhakti-yogasya nirguëasya hy udähåtam |

ahaituky avyavahitä yä bhaktiù puruñottame ||13||

sälokya-särñöi-sämépya-särüpyaikatvam apy uta |

déyamänaà na gåhëanti vinä mat-sevanaà janäù ||14||

sa eva bhakti-yogäkhya ätyantika udähåtaù |

yenätivrajya triguëaà mad-bhäväyopapadyate ||15||

sälokyetyädi-padyastha-bhaktotkarña-ëirüpaëam |

bhakter viçuddhatä-vyaktyä lakñaëe paryavasyati ||16||

kleñaghné çubhadä mokña-laghutä-kåt sudurlabhä |

sändränanda-viçeñätmä çré-kåñëäkarñiëé ca sä ||17||

taträsyäù kleçaghnatvam -

kleçäs tu päpaà tad-béjam avidyä ceti te tridhä ||18||

tatra päpam --

aprärabdhaà bhavet päpaà prärabdhaà ceti tad dvidhä ||19||

tatra aprärabdha-haratvam, yathä ekaòaçe (11.14.19) -

yathägniù susamiddhärciù karoty edhäàsi bhasmasät |

tathä mad-viñayä-bhaktir uddhavainäàsi kåtsnaçaù ||20||

prärabdha-haratvam, yathä tåtéye (3.33.6) -

yan-näma-dheya-çravaëänukértanäd

yat-prahvaëad yat-smaraëäd api kvacit |

çvädo'pi sadyaù savanäya kalpate

kutaù punas te bhagavan nu darçanät ||21||

durjätir eva savanäyogyatve käraëam matam |

durjäty-ärambhakaà päpaà yat syät prärabdham eva tat ||22||

padma-puräne ca --

aprärabdha-phalaà päpaà küöaà béjaà phalonmukham |

krameëaiva praléyeta viñëu-bhakti-ratätmanäm ||23||

béja-haratvam, yathä ñañöhe (6.2.17) -

tais täny aghäni püyante tapo-däna-vratädibhiù |

nädharmajaà tad-hådayaà tad apéçäìghri-sevayä ||24||

avidyä-haratvam, yathä caturthe (4.22.39) -

yat-päda-paìkaja-paläça-viläsa-bhaktyä

karmäçayaà grathitam udgrathayanti santaù |

tadvan na rikta-matayo yatayo 'pi ruddha-

sroto-gaëäs tam araëaà bhaja väsudevam ||25||

pädme ca --

kåtänuyäträ-vidyäbhir hari-bhaktir anuttamä |

avidyäà nirdahaty äçu däva-jväleva pannagém ||26||

çubhadatvam --

çubhäni préëanaà sarva-jagatäm anuraktatä |

sadguëäù sukham ity-ädény äkhyätäni manéñibhiù ||27||

tatra jagat-préëanädidvaya-pradatvam, yathä pädme --

yenärcito haris tena tarpitäni jaganty api |

rajyanti jantavas tatra jangamäù sthävarä api ||28||

sad-guëädi-pradatvam, yathä païcame (5.18.12) -

yasyästi bhaktir bhagavaty akiïcanä

sarvair guëais tatra samäsate suräù |

haräv abhaktasya kuto mahad-guëä

manorathenäsati dhävato bahiù ||29||

sukhapradatvam --

sukhaà vaiñayikaà brähmam aiçvaraà ceti tat tridhä ||30||

yathä tantre --

siddhayaù paramäçcaryä bhuktir muktiç ca çäçvaté |

nityaà ca paramänando bhaved govinda-bhaktitaù ||31||

yathä hari-bhakti-sudhodaye ca --

bhüyo 'pi yäce deveça tvayi bhaktir dåòhästu me |

yä mokñänta-caturvarga phaladä sukhadä latä ||32||

mokña-laghutäkåt --

manäg eva prarüòhäyäà hådaye bhagaväd-ratau |

puruñärthäs tu catväräs tåëäyante samantataù ||33||

yathä çré-närada-païcarätre --

hari-bhakti-mahä-devyäù sarvä mukty-ädi-siddhayaù |

bhuktyaç cädbhutäs tasyäç ceöikävad anuvratäù ||34|| iti |

sudurlabhä --

sädhanäughair anäsangair alabhyä suciräd api |

hariëä cäçvadeyeti dvidhä sä syät sudurlabhä ||35||

tatra ädyä, yathä täntre --

jïänataù sulabhä muktir bhuktir yajïädi-puëyataù |

seyaà sädhana-sähasrair hari-bhaktiù sudurlabhä ||36||

dvitéyä, yathä païcama-skandhe (5.6.18) --

räjän patér gurur alaà bhavatäà yadünäà

daivaà priyaù kula-patiù kva ca kiìkaro vaù |

astv evam aìga bhajatäà bhagavän mukundo

muktià dadäti karhicit sma na bhakti-yogam ||37||

sändränanda-viçeñätmä --

brahmänando bhaved eña cet parärddha-guëékåtaù |

naiti bhakti-sukhämbhodheù paramäëu-tuläm api ||38||

yathä, hari-bhakti-sudhodaye --

tvat-säkñät-karaëähläda-viçuddhäbdhi-sthitasya me |

sukhäni goñpadäyante brähmäëy api jagad-guro ||39||

tathä bhävärtha-dépikäyäà (10.88.11) ca -

tvat-kathämåta-päthodhau viharanto mahä-mudaù |

kurvanti kåtinaù kecit catur-vargaà tåëopamam ||40||

çré-kåñëäkarñiëé --

kåtvä harià prema-bhäjaà priya-varga-samanvitam |

bhaktir vaçékarotéti çré-kåñëäkarñiëé matä ||41||

yathaikädaçe (11.14.20) --

na sädhyati mäm yogo na säìkhyaà dharma uddhava |

na svädhyäyas tapas tyägo yathä bhaktir mamorjitä ||42||

saptame (7.10.48) ca näradoktau --

yüyaà nåloke bata bhüri-bhägä

lokaà punänä munayo'bhiyanti |

yeñäà gåhän ävasatéti säkñäd

guòhaà paraà brahma manuñya-liìgam ||43||

agrato vakñyamäëäyäs tridhä bhakter anukramät |

dviçaù ñaòbhiù padair etan mähätyaà parikértitam ||44||

kià ca -

svalpäpi rucir eva syäd bhakti-tattvävabodhikä |

yuktis tu kevalä naiva yad asyä apratiñöhatä ||45||

tatra präcénair apy uktam -

yatnenäpädito 'py arthaù kuçalair anumätåbhiù |

abhiyuktatarair anyair anyathaivopapädyate ||46||

iti çré çré bhakti-rasämåta-sindhau

pürva-bhäge bhakti-sämänya laharé prathamä

-=o0o=-

dvitéyä laharé

sädhana-bhaktiù

sä bhaktiù sädhanaà bhävaù premä ceti tridhoditä ||1||

tatra sädhana-bhaktiù -

kåti-sädhyä bhavet sädhya-bhävä sä sädhanäbhidhä |

nitya-siddhasya bhävasya präkaöyaà hådi sädhyatä ||2||

sä bhaktiù saptama-skandhe bhaìgyä devarñiëoditä ||3||

yathä saptame (7.1.31) --

tasmät kenäpy upäyena manaù kåñëe niveçayet ||4|| iti |

vaidhé rägänugä ceti sä dvidhä sädhanäbhidhä ||5||

tatra vaidhé --

yatra rägänaväptatvät pravåttir upajäyate |

çäsanenaiva çästrasya sä vaidhé bhaktir ucyate ||6||

yatha, dvitéye (2.1.6) --

tasmäd bhärata sarvätmä bhagavän éçvaro hariù |

çrotavyaù kértitavyaç ca smartavyaç cechatäbhayam ||7||

pädme ca --

smartavyaù satataà viñëur vismartavyo na jätucit |

sarve vidhi-niñedhäù syur etayor eva kiìkaräù ||8||

ity asau syäd vidhir nityaù sarva-varëäçramädiñu |

nityatve 'py asya nirëétam ekädaçy-ädivat-phalam ||9||

yathä, ekädäçe (11.5.2-3) tu vyaktam evoktam --

mukha bähüru-pädebhyaù puruñasyäçramaiù saha |

catväro jajïire varëä guëair viprädayaù påthak ||10||

ya eñäà puruñaà säkñäd ätma-prabhavam éçvaram |

na bhajanty avajänanti sthänäd bhrañöäù patanty adhaù ||11||

tat phalaà ca, tatraiva (11.27.49) --

evaà kriyä-yoga-pathaiù pumän vaidika-täntrikaiù |

arcann ubhyataù siddhià matto vindaty abhépsitäm ||12||

païcarätre ca --

surarñe vihitä çästre harim uddiçya yä kriyä |

saiva bhaktir iti proktä tayä bhaktiù parä bhavet ||13||

tatra adhikäré --

yaù kenäpy atibhägyena jäta-çraddho 'sya sevane |

nätisakto na vairägya-bhäg asyäm adhikäry asau ||14||

yathaikädaçe (11.20.28) --

yadåcchayä mat-kathädau jäta-çraddho 'stu yaù pumän |

na nirviëëo nätisakto bhakti-yogo 'sya siddhidaù ||15||

uttamo madhyamaç ca syät kaniñöhaç ceti sa tridhä ||16||

tatra uttamaù -

çästre yuktau ca nipuëaù sarvathä dåòha-niçcayaù |

prauòha-çraddho 'dhikäré yaù sa bhaktäv uttamo mataù ||17||

tatra madhyamaù -

yaù çästrädiñv anipuëaù çraddhävän sa tu madhyamaù ||18||

tatra kaniñöhaù -

yo bhavet komala-çraddhaù sa kaniñöho nigadyate ||19||

tatra gétädiñüktänäà caturëäm adhikäriëäm |

madhye yasmin bhagavatah kåpä syät tat-priyasya vä ||20||

sa kñéëa-tat-tad-bhävaù syäc chuddha-bhakty-adhikäravän |

yathebhaù çaunakädiç ca dhruvaù sa ca catuùsanaù ||21||

bhukti-mukti-spåhä yävat piçäcé hådi vartate |

tävad bhakti-sukhasyätra katham abhyudayo bhavet ||22||

taträpi ca viçeñeëa gatim aëvém anicchataù |

bhaktir håta-manaù-präëän premëä tän kurute janän ||23||

tathä ca, tåtéye (3.25.36) --

tair darçanéyävayavair udära-

viläsa-häsekñita-väma-süktaiù |

håtätmano håta-präëäàç ca bhaktir

anicchato me gatim aëvéà prayuìkte ||24||

çré kåñëa-caraëämbhoja-sevä-nirvåta-cetasäm |

eñäà mokñäya bhaktänäà na kadäcit spåhä bhavet ||25||

yathä tatraiva, çrémad-uddhavoktau (3.4.15) --

ko nv éça te päda-saroja-bhäjäà

sudurlabho 'rtheñu caturñv apéha |

tathäpi nähaà pravåëomi bhüman

bhavat-padämbhoja-niñevaëotsukaù ||26||

tatraiva, çrékapila-devoktau (3.25.35) –

naikätmatäà me spåhayanti kecin

mat-päda-seväbhiratä mad-éhäù |

ye 'nyonyato bhägavatäù prasajya

sabhäjayante mama pauruñäëi ||27||

tatraiva (3.29.13) --

sälokya-särñöi-sämépya- särüpyaikatvam apy uta |

déyamänaà na gåhëanti vinä mat-sevanaà janäù ||28||

caturthe çré-dhruvoktau (4.9.10) --

yä nirvåtis tanu-bhåtäà tava päda-padma-

dhyänäd bhavaj-jana-kathä-çravaëena vä syät |

sä brahmaëi sva-mahimany api nätha mä bhüt

kià tv antakäsi-lulität patatäà vimänät ||29||

tatraiva çrémad-ädiräjoktau (4.20.24) –

na kämaye nätha tad apy ahaà kvacin

na yatra yuñmac-caraëämbujäsavaù |

mahattamäntar-hådayän mukha-cyuto

vidhatsva karëäyutam eña me varaù ||30||

païcame çré-çukoktau (5.14.44) –

yo dustyajän kñiti-suta-svajanärtha-därän

prärthyäà çriyaà sura-varaiù sadayävalokäm |

naicchan nåpas tad-ucitaà mahatäà madhudviö-

sevänurakta-manasäm abhavo 'pi phalguù ||31||

ñañöhe çré-våtroktau (6.11.25) –

na näka-påñöhaà na ca pärameñöhyaà

na särva-bhaumaà na rasädhipatyam |

na yoga-siddhér apunar-bhavaà vä

samaïjasa tvä virahayya käìkñe ||32||

tatraiva çré-rudroktau (6.17.28) –

näräyaëa-paräù sarve na kutaçcana bibhyati |

svargäpavarga-narakeñv api tulyärtha-darçinaù ||33||

tatraiva indroktau (6.18.74) –

ärädhanaà bhagavata éhamänä niräçiñaù |

ye tu necchanty api paraà te svärtha-kuçaläù småtäù ||34||

saptame prahlädoktau (7.6.25) –

tuñöe ca tatra kim alabhyam ananta ädye

kià tair guëa-vyatikaräd iha ye sva-siddhäù |

dharmädayaù kim aguëena ca käìkñitena

säraà juñäà caraëayor upagäyatäà naù ||35||

tatraiva çakroktau (7.8.42) –

pratyänétäù parama bhavatä träyatä naù sva-bhägä

daityäkräntaà hådaya-kamalaà tad-gåhaà pratyabodhi |

käla-grastaà kiyad idam aho nätha çuçrüñatäà te

muktis teñäà na hi bahumatä närasiàhäparaiù kim ||36||

añöame çré-gajendroktau (8.3.20) –

ekäntino yasya na kaïcanärthaà

väïchanti ye vai bhagavat-prapannäù |

aty-adbhutaà tac-caritaà sumaìgalaà

gäyanta änanda-samudra-magnäù ||37||

navame çré-vaikuëöhanäthoktau (9.4.67) --

mat-sevayä pratétaà te sälokyädi-catuñöayam |

necchanti sevayä pürëäù kuto 'nyat käla-viplutam ||38||

çré-daçame nägapatné-stutau (10.16.37) –

na näka-påñöhaà na ca särva-bhaumaà

na pärameñöhyaà na rasädhipatyam |

na yoga-siddhér apunar-bhavaà vä

väïchanti yat-päda-rajaù-prapannäù ||39||

tatraiva çré-veda-stutau (10.87.21) –

duravagamätma-tattva-nigamäya tavätta-tanoç

carita-mahämåtäbdhi-parivarta-pariçramaëäù |

na parilañanti kecid apavargam apéçvara te

caraëa-saroja-haàsa-kula-saìga-visåñöa-gåhäù ||40||

ekädaçe çré-bhagavad-uktau (11.20.34) –

na kiïcit sädhavo dhérä bhaktä hy ekäntino mama |

väïchanty api mayä dattaà kaivalyam apunar-bhavam ||41||

tathä (11.14.14) –

na pärameñöhyaà na mahendra-dhiñëyaà

na särvabhaumaà na rasädhipatyam |

na yoga-siddhér apunar-bhavaà vä

mayy arpitätmecchati mad vinänyat ||42||

dvädaçe çré-rudroktau (12.10.6) –

naivecchaty äçiñaù kväpi brahmarñir mokñam apy uta |

bhaktià paräà bhagavati labdhavän puruñe 'vyaye ||43||

padma-puräëe ca kärttika-mähätmye (dämodaräñöake) –

varaà deva mokñaà na mokñävadhià vä

na cänyaà våëe’haà vareçäd apéha |

idaà te vapur nätha gopäla-bâlaà

sadä me manasy avirästäà kim anyaiù ||44||

kuverätmajau baddha-mürtyaiva yadvat

tvayä mocitau bhakti-baddhau kåtau ca |

tathä prema-bhaktià svakäà me prayaccha

na mokñe graho me’sti dämodareha ||45||

hayaçérñéya-çré-näräyaëa-vyüha-stave ca -

na dharma kämam arthaà vä mokñaà vä varadeçvara |

prärthaye tava pädäbje däsyam eväbhikämaye ||46||

tatraiva -

punaù punar varän ditsur viñëur muktià na yäcitaù |

bhaktir eva våtä yena prahlädaà taà namämy ahaà ||47||

yadåcchayä labdham api viñëor däçarathes tu yaù |

naicchan mokñaà vinä däsyaà tasmai hanumate namaù ||48||

ataeva prasiddham çré-hanumad-väkyam --

bhava-bandha-cchide tasyai spåhayämi na muktaye |

bhavän prabhur ahaà däsa iti yatra vilupyate ||49||

çré-närada païcarätre ca jitante-stotre -

dharmärtha-käma-mokñeñu necchä mama kadäcana |

tvat-päda-païkajasyädho jévitaà déyataà mama ||50||

mokña-sälokya-särüpyän prärthaye na dharädhara |

icchämi hi mahäbhäga käruëyaà tava suvrata ||51||

ataeva çré-bhägavate ñañöhe (6.14.5)

muktänäm api siddhänäà näräyaëa-paräyaëaù |

sudurlabhaù praçäntätmä koöiñv api mahä-mune ||52||

prathame ca çré-dharmaräja-mätuù stutau (1.8.20) –

tathä paramahaàsänäà munénäm amalätmanäm |

bhakti-yoga-vidhänärthaà kathaà paçyema hi striyaù ||53||

tatraiva çré-sütoktau (1.7.10) –

ätmärämäç ca munayo nirgranthä apy urukrame |

kurvanty ahaitukéà bhaktim ittham-bhüta-guëo hariù ||54||

atra tyäjyatayaivoktä muktiù païca-vidhäpi cet |

sälokyädis tathäpy atra bhaktyä nätivirudhyate ||55||

sukhaiçvaryottarä seyaà prema-sevottarety api |

sälokyädir dvidhä tatra nädyä sevä-juñaà matä ||56||

kintu premaika-mädhurya-juña ekäntino harau |

naiväìgékurvate jätu muktià païca-vidhäm api ||57||

taträpy ekäntinäà çreñthä govinda-håta-mänasäù |

yeñäà çréça-prasädo'pi mano hartuà na çaknuyät ||58||

siddhäntatas tv abhede'pi çréça-kåñëa-svarüpayoù |

rasenotkåñyate kåñëa-rüpam eñä rasa-sthitiù ||59||

çästrataù çrüyate bhaktau nå-mätrasyädhikäritä |

sarvädhikäritäà mägha-snänasya bruvatä yataù |

dåñtäntitä vaçiñöhena hari-bhaktir nåpaà prati ||60||

yathä pädme -

sarve 'dhikäriëo hy atra hari-bhaktau yathä nåpa ||61||

käçé-khaëòe ca tathä -

antyajä api tad-räñöre çaìkha-cakräìka-dhäriëaù |

sampräpya vaiñëavéà dékñäà dékñitä iva sambabhuù ||62||

api ca -

ananuñöhänato doño bhakty-aìgänäà prajäyate |

na karmaëäm akaraëäd eña bhakty-adhikäriëäm ||63||

niñiddhäcärato daivät präyaçcittaà tu nocitam |

iti vaiñëava-çästräëäà rahasyaà tad-vidäà matam ||64||

yathaikädaçe (11.20.26, 11.21.2) --

sve sve 'dhikäre yä niñöhä sä guëaù parikértitaù |

viparyayas tu doñaù syäd ubhayor eña niçcayaù ||65||

prathame (1.5.17) --

tyaktvä svadharmaà caraëämbujam harer

bhajann apakvo 'tha patet tato yadi |

yatra kva väbhadram abhüd amuñya kià

ko värtha äpto 'bhajatäà sva-dharmataù ||66||

ekädaçe (11.11.37)-

äjïäyaiva guëän doñän mayädiñöän api svakän |

dharmän santyajya yaù sarvän mäà bhajet sa ca sattamaù ||67||

tatraiva (11.5.41) -

devarñi-bhütäpta-nèëäà pitèëäà

na kiìkaro näyam åëé ca räjan |

sarvätmanä yaù çaraëaà çaraëyaà

gato mukundaà parihåtya kartam ||68||

çré-bhagavad-gétäsu (18.66) -

sarva-dharman parityäjya mäm ekaà çaraëaà vraja |

ahaà tväà sarva-päpebhyo mokñayiñyämi mä sucaù ||69||

agastya-saàhitäyäm --

yathä vidhi-niñedhau tu muktaà naivopasarpataù |

tathä na spåçato rämopäsakaà vidhi-pürvakam ||70||

ekädaçe eva (11.5.42) -

svapäda-mulaà bhajataù priyasya

tyaktäny abhävasya hariù pareçaù |

vikarma yac cotpatitaà kathaïcid

dhunoti sarvaà hådi sanniviñöaù ||71||

hari-bhakti-viläse 'syä bhakter aìgäni lakñaçaù |

kintu täni prasiddhäni nirdiçyante yathämati ||72||

atra aìga-lakñaëam -

äçritäväntaräneka-bhedaà kevalam eva vä |

ekaà karmätra vidvadbhir ekaà bhakty-aìgam ucyate ||73||

atha aìgäni -

guru-pädäçrayas tasmät kåñëa-dékñädi-çikñaëam |

viçrambheëa guroù sevä sädhu-vartmänuvartanam ||74||

sad-dharma-påcchä bhogädi-tyägaù kåñëasya hetave |

niväso dvärakädau ca gaìgäder api sannidhau ||75||

vyävahäreñu sarveñu yävad-arthänuvartitä |

hari-väsara-sammäno dhätry-açvatthädi-gauravam ||76||

eñäm atra daçäìgänäà bhavet prärambha-rupatä ||77||

saìga-tyägo vidüreëa bhagavad-vimukhair janaiù |

çiñyädy-ananubandhitvaà mahärambhädy-anudyamaù ||78||

bahu-grantha-kaläbhyäsa-vyäkhyä-väda-vivarjanam ||79||

vyävahäre 'py akärpaëyaà çokädy-avaça-vartitä ||80||

anya-devän avajïä ca bhütänudvega-däyitä |

sevä-nämäparädhänäm udbhaväbhäva-käritä ||81||

kåñëa-tad-bhakta-vidveña-vinindädy-asahiñëutä |

vyatirekatayäméñäà daçänäà syäd anuñöhitéù ||82||

asyäs tatra praveçäya dväratve 'py aìga-viàçateù |

trayäà pradhänam evoktaà guru-pädäçrayädikam ||83||

dhåtir vaiñëava-cihëänäà harer nämäkñarasya ca |

nirmälyädeç ca tasyägre täëòavaà daëòavan-natiù ||84||

abhyutthänam anuvrajyä gatiù sthäne parikramaù |

arcanaà paricaryä ca gétaà saìkértanaà japaù ||85||

vijïaptiù stava-päöhaç ca svädo naivedya-pädyayoù |

dhüpa-mälyädi-saurabhyaà çré-mürteù spåñöir ékñaëam ||86||

ärätrikotsavädeç ca çravaëaà tat-kåpekñaëam |

småtir dhyänaà tathä däsyaà sakhyam ätma-nivedanam ||87||

nija-priyopaharaëaà tad-arthe 'khila-ceñöitam |

sarvathä çaraëäpattis tadéyänäà ca sevanam ||88||

tadéyäs tulasé-çästra-mathurä-vaiñëavädayaù |

yathä-vaibhava-sämagré sad-goñöhébhir mahotsavaù ||89||

ürjädaro viçeñeëa yäträ janma-dinädiñu |

çraddhä viçeñataù prétiù çré-mürter aìghri-sevane ||90||

çrémad-bhägavatärthänäm äsvädo rasikaiù saha |

sajätéyäçaye snigdhe sädhau saìgaù svato vare ||91||

näma-saìkértanaà çré-mathurä-maëòale sthitiù ||92||

aìgänäà païcakasyäsya pürvaà vilikhitasya ca |

nikhila-çraiñöhya-bodhäya punar apy atra kértanam ||93||

iti käya-håñékäntaù-karaëänäm upäsanäù ||94||

catuùñañöiù påthak säìghätika-bhedät kramädinäù ||95||

athärñänumatenaiñäm udäharaëam éryate ||96||

1 - tatra gurupädäçrayo, yathä ekädaçe (11.3.21) -

tasmäd guruà prapadyeta jijïäsuù çreya uttamam |

çäbde pare ca niñëätaà brahmaëy upaçamäçrayam ||97||

2 - çré-kåñëa-dékñädi-çikñaëaà, yathä tatraiva (11.3.22)

tatra bhägavatän dharmän çikñed gurv-ätma-daivataù |

amäyayänuvåttyä yais tuñyed ätmätma-do hariù ||98||

3 - viçrambheëa guroù sevä, yathä tatraiva (11.17.27)-

äcäryaà mäà vijänéyän nävamanyeta karhicit |

na martya-buddhyäsüyeta sarva-deva-mayo guruù ||99||

4 - sädhu-vartmänuvartanam, yathä skände -

sa mågyaù çreyasäà hetuù panthäù santäpa-varjitaù |

anväpta-çramaà pürve yena santaù pratasthire ||100||

brahma-yämale ca -

çruti-småti-puräëädi-païcarätra-vidhià vinä |

aikäntiké harer bhaktir utpätäyaiva kalpate ||101||

bhaktir aikäntiké veyam avicärät pratéyate |

vastutas tu tathä naiva yad açästréyatekñyate ||102||

5 - sad-dharma-påcchä, yathä näradéye --

aciräd eva sarvärthaù sidhyaty eñäm abhépsitaù |

sad-dharmasyävabodhäya yeñäà nirbandhiné matiù ||103||

6 - kåñëärthe bhogädi-tyägo, yathä pädme -

harim uddiçya bhogäni käle tyaktavatas tava |

viñëu-loka-sthitä sampad-alolä sä pratékñate ||104||

7 - dvärakädi-niväso, yathä skände --

saàvatsaraà vä ñaëmäsän mäsaà mäsärdham eva vä |

dvärakä-väsinaù sarve narä näryaç caturbhujäù ||105||

ädi-padena puruñottama-väsaç ca, yathä brähme --

aho kñetrasya mähätmyaà samantäd daça-yojanam |

diviñöhä yatra paçyanti sarvän eva caturbhujän ||106||

gaìgädi-väso, yathä prathame (1.19.6) --

yä vai lasac-chré-tulasé-vimiçra-

kåñëäìghri-reëv-abhyadhikämbu-netré |

punäti seçän ubhayatra lokän

kas täà na seveta mariñyamäëaù ||107||

8 – yävad-arthänuvartitä, yathä näradéye --

yävatä syät sva-nirvähaù svékuryät tävad artha-vit |

ädhikye nyünatäyäà ca cyavate paramärthataù ||108||

9 - hari-väsara-sammäno, yathä brahma-vaivarte -

sarva-päpa-praçamanaà puëyam ätyantikaà tathä |

govinda-smäraëaà nèëäm ekadaçyäm upoñaëam ||109||

10 – dhätry-açvatthädi-gauravam, yathä skände -

açvattha-tulasé-dhätré-go-bhümisura-vaiñëaväù |

püjitäù praëatäù dhyätäù kñapayanti nèëäm agham ||110||

11 - atha çré-kåñëa-vimukha-jana-saàtyägo, yathä kätyäyana-saàhitäyäm -

varaà huta-vaha-jvälä-païjaräntar-vyavasthitiù |

na çauri-cintä-vimukha-jana-saàväsa-vaiçasam ||111||

viñëu-rahasye ca -

äliìganaà varaà manye vyäla-vyäghra-jalaukasäm |

na saìgaù çalya-yuktänäà nänä-devaika-sevinäm ||112||

12 - 13 - 14 - çiñyänanubanddhitvädi-trayaà, yathä saptame (7.13.8) -

na çiñyän anubadhnéta granthän naiväbhyased bahün |

na vyäkhyäm upayuïjéta närambhän ärabhet kvacit ||113||

15 - vyävahäre 'py akärpaëyaà, yathä pädme --

alabdhe vä vinañöe vä bhakñyäcchädana-sädhane |

aviklava-matir bhütvä harim eva dhiyä smaret ||114||

16 – çokädy-avaça-vartitä, yathä tatraiva --

çokämarñädibhir bhävair äkräntaà yasya mänasam |

kathaà tatra mukundasya sphürti-sambhävanä bhavet ||115|||

17- anya-devänajïä, yathä tatraiva --

harir eva sadärädhyaù sarva-deveçvareçvaraù |

itare brahma-rudrädyä nävajïeyäù kadäcana ||116||

18- bhütänudvega-däyitä, yathä mahäbhärate --

piteva putraà karuëo nodvejayati yo janam |

viçuddhasya håñékeças türëaà tasya prasédati ||117||

19 - sevä-nämäparädhänäà varjanaà, yathä värähe --

mamärcanäparädhä ye kértyante vasudhe mayä |

vaiñëavena sadä te tu varjanéyäù prayatnataù ||118||

pädme ca --

sarväparädha-kåd api mucyate hari-saàçrayaù |

harer apy aparädhän yaù kuryäd dvipadapäàçulaù ||119||

nämäçrayaù kadäcit syät taraty eva sa nämataù |

nämno hi sarva-suhådo hy aparädhät pataty adhaù ||120||

20- tan-nindädy asahiñëutä, yathä çré-daçame (10.74.40) –

nindäà bhagavataù çrëvaàs tat-parasya janasya vä |

tato näpaiti yaù so 'pi yäty adhaù sukåtäc cyutaù ||121||

21 - atha vaiñëava-cihëa-dhåtiù, yathä pädme --

ye kaëöha-lagna-tulasé-nalinäkñä-mälä

ye bähu-müla-paricihëita-çaìkha-cakräù |

ye vä laläöa-phalake lasad-ürdhva-puëòräs

te vaiñëavä bhuvanam äçu pavitrayanti ||122||

22 - nämäkñara-dhåtiù, yathä skände --

hari-nämäkñara-yutaà bhäle gopé-måòaìkitam |

tulasé-mälikoraskaà spåçeyur na yamodbhaöäù ||123||

pädme ca --

kåñëa-nämäkñarair gätram aìkayec candanädinä |

sa loka-pävano bhutvä tasya lokam aväpnuyät ||124||

23 - nirmälya-dhåtiù, yathä ekädaçe (11.6.46)--

tvayopayukta-srag-gandha-väso'laìkära-carcitäù |

ucchiñöa-bhojino däsäs tava mäyäà jayemahi ||125||

skände ca --

kåñëottérëaà tu nirmälyaà yasyäìgaà spåçate mune |

sarva-rogais tathä päpair mukto bhavati närada ||126||

24 - agre täëòavaà, yathä dvärakä-mähätmye --

yo nåtyati prahåñöätmä bhävair bahuñu bhaktitaù |

sa nirdahati päpäni manvantara-çateñv api ||127||

tathä çré-näradoktau ca --

nåtyatäà çré-pater agre tälikä-vädanair bhåçam |

uòòéyante çaréra-sthäù sarve pätaka-pakñiëaù || 128 ||

25 – daëòavan-natiù, yathä näradéye --

eko 'pi kåñëäya kåtaù praëämo

daçäçvamedhävabhåthair na tulyaù |

daçäçvamedhé punar eti janma

kåñëa-praëämé na punar-bhaväya ||129||

26 - abhyütthänaà, yathä brahmäëòe --

yän ärüòhaà puraù prekñya samäyäntaà janärdanam |

abhyutthänaà naraù kurvan pätayet sarva-kilbiñam || 130 ||

27 - anuvrajyä, yathä bhaviñyottare --

rathena saha gacchanti pärçvataù påñöhato 'grataù |

viñëunaiva samäù sarve bhavanti çvapadädayaù || 131 ||

28 - sthäne gatiù

sthänaà térthaà gåhaà cäsya tatra térthe gatir yathä || 132 ||

puräëäntare --

saàsära-maru-käntära-nistära-karaëa-kñamau |

släghyau täv eva caraëau yau hares tértha-gäminau || 133 ||

älaye ca, yathä hari-bhakti-sudhodaye --

pravéçann älayaà viñëor darçanärthaà subhaktimän |

na bhüyaù praviçen mätuù kukñi-kärägåhaà sudhéù || 134 ||

29 - parikramo, yathä tatraiva --

viñëuà pradakñiné-kurvan yas taträvartate punaù |

tad evävartanaà tasya punar nävartate bhave || 135 ||

skände ca caturmäsya-mähätmye --

catur-väraà bhramébhis tu jagat sarvaà caräcaram |

kräntaà bhavati viprägrya tat-tértha-gamanädikam || 136 ||

30 - atha arcanam --

çuddhi-nyäsädi-pürväìga-karma-nirväha-pürvakam |

arcanam tüpacäräëäà syän mantreëopapädanam || 137 ||

tad, yathä daçame -- (10.81.19)

svargäpavargayoù puàsäà rasäyäà bhuvi sampadäm |

sarväsäm api siddhénäà mülaà täc-caraëärcanaà || 138 ||

viñëurahasye ca --

çré-viñëor arcanaà ye tu prakurvanti narä bhuvi |

te yänti çäçvataà viñëor änandaà paramaà padam || 139 ||

31 - paricaryä --

paricaryä tu sevopakaraëädi-pariñkriyä |

tathä prakérëaka-cchatra-väditrädyair upäsanä || 140 ||

yathä näradéye --

muhürtaà vä muhürtärdhaà yas tiñöhed dhari-mandire |

sa yäti paramaà sthänaà kim u çuçrüñaëe ratäù || 141 ||

yathä caturthe (4.21.31) --

yat-päda-seväbhirucis tapasvinäm

açeña-janmopacitaà malaà dhiyaù |

sadyaù kñiëoty anvaham edhaté saté

yathä padäìguñöha-viniùsåtä sarit || 142 ||

aìgäni vividhäny eva syuù püjä-paricaryayoù |

na täni likhitäny atra grantha-bähulya-bhétitaù || 143 ||

32 - atha gétaà, yathä laiìge --

brähmaëo väsudeväkhyaà gäyamäno 'niçaà param |

hareù sälokyam äpnoti rudra-gänädhikaà bhavet || 144 ||

33 - atha saàkértanam --

näma-lélä-guëadénäm uccair-bhäñä tu kértanam || 145 ||

tatra näma-kértanam, yathä viñëu-dharme --

kåñëeti maìgalaà näma yasya väci pravartate |

bhasmébhavanti räjendra mahä-pätaka-koöayaù || 146 ||

lélä-kértanam, yathä saptame (7.9.18) --

so 'haà priyasya suhådaù paradevatäyä

lélä-kathäs tava nåsiàha viriïca-gétäù |

aïjas titarmy anugåëan guëa-vipramukto

durgäëi te pada-yugälaya-haàsa-saìgaù || 147 ||

guëa-kértanam, yathä prathame (1.5.22) --

idaà hi puàsas tapasaù çrutasya vä

sviñöasya süktasya ca buddhi-dattayoù |

avicyuto 'rthaù kavibhir nirüpito

yad uttamaùçloka-guëänuvarëanam || 148 ||

34 - atha japaù

mantrasya sulaghüccäro japa ity abhidhéyate || 149 ||

yathä pädme --

kåñëäya nama ity eña mantraù sarvärtha-sädhakaù |

bhaktänäà japatäà bhüpa svarga-mokña-phala-pradaù || 150 ||

35 - atha vijïaptiù, yathä skände --

harim uddiçya yat kiïcit kåtaà vijïäpanaà girä |

mokña-dvärärgalän mokñas tenaiva vihitas tava || 151 ||

samprärthanätmikä dainya-bodhikä lälasämayé |

ity ädir vividhä dhéraiù kåñëe vijïaptir éritä || 152 ||

tatra samprärthanätmikä, yathä pädme --

yuvaténäà yathä yüni yünäà ca yuvatau yathä |

mano 'bhiramate tadvan mano 'bhiramatäà tvayi || 153 ||

dainya-bodhikä, yathä tatraiva --

mat-tulyo nästi päpätmä näparädhé ca kaçcana |

parihäre 'pi lajjä me kià brüve puruñottama || 154 ||

lälasämayé, yathä çré-närada-païcarätre --

kadä gambhérayä väcä çriyä yukto jagat-pate |

cämara-vyagra-hastaà mäm evaà kurv iti vakñyasi || 155 ||

yathä vä --

kadähaà yamunä-tére nämäni tava kértayan |

udbäñpaù puëòarékäkña racayiñyämi täëòavam || 156 ||

36 - atha stava-päöhaù --

proktä manéñibhir gétä-stava-räjädayaù staväù || 157 ||

yathä skände --

çré-kåñëa-stava-ratnaughair yeñäà jihvä tv alaìkåtä |

namasyä muni-siddhänäà vandanéyä divaukasäm || 158 ||

närasiàhe ca --

stotraiù stavaç ca devägre yaù stauti madhusüdanam |

sarva-päpa-vinirmukto viñëu-lokam aväpnuyät || 159 ||

37 - atha naivedyäsvädo, yathä pädme --

naivedyam annaà tulasé-vimiçraà

véçeñataù päda-jalena siktam |

yo 'çnäti nityaà purato muräreù

präpëoti yajïäyuta-koöi-puëyam || 160 ||

38 - atha pädyäsvädo, yathä tatraiva --

na dänaà na havir yeñäà svädhyäyo na surärcanam |

te’pi pädodakaà pétvä prayänti paramäà gatim || 161 ||

39 - atha dhüpa-saurabhyam, yathä hari-bhakti-sudhodaye --

äghräëaà yad dharer datta-dhüpocchiñöasya sarvataù |

tad-bhava-vyäla-dañöänäà nasyaà karma viñäpaham || 162 ||

atha mälya-saurabhyaà, yathä tantre --

praviñöe näsikä-randhre harer nirmälya-saurabhe |

sadyo vilayam äyäti päpa-païjara-bandhanam || 163 ||

agastya-saàhitäyäà ca --

äghräëaà gandha-puñpäder arcitasya tapodhana |

viçuddhiù syäd anantasya ghräëasyehäbhidhéyate || 164 ||

40 - atha çré-mürteù sparçanaà, yathä viñëu-dharmottare --

spåsövä viñëor adhiñöhänaà pavitraù çraddhayänvitaù |

päpa-bandhair vinirmuktaù sarvän kämän aväpnuyät || 165 ||

41 - atha çré-mürter darçanam, yathä värähe --

våndävane tu govindaà ye paçyanti vasundhare |

na te yama-puraà yänti yänti puëya-kåtäà gatim || 166 ||

42 - ärätrika-darçanaà, yathä skände --

koöayo brahma-hatyänäm agamyägama-koöayaù |

dahaty äloka-mätreëa viñëoù särätrikaà mukham || 167 ||

utsava-darçanaà, yathä bhaviñyottare --

ratha-sthaà ye nirékñante kautikenäpi keçavam |

devatänäà gaëäù sarve bhavanti çvapacädayaù || 168 ||

ädi-çabdena püjä-darçanaà, yathägneye --

püjitaà püjyamänaà vä yaù paçyed bhaktito harim ||169||

43 - atha çravaëam

çravaëaà näma-carita-guëädénäà çrutir bhavet || 170 ||

tatra näma-çravaëaà, yathä gäruòe --

saàsära-sarpa-dañöa-nañöa-ceñöaika-bheñajam |

kåñëeti vaiñëavaà mantraà çrutvä mukto bhaven naraù || 171 ||

caritra-çravaëaà, yathä caturthe -- (4.29.41)

tasmin mahan-mukharitä madhubhic-caritra-

péyüña-çeña-saritaù paritaù sravanti |

tä ye pibanty avitåño nåpa gäòha-karëais

tän na spåçanty açana-tåò-bhaya-çoka-mohäù || 172 ||

guëa-çravaëaà, yathä dvädaçe (12.3.15) --

yas tüttamaùçloka-guëänuvädaù

saìgéyate 'bhékñëam amaìgala-ghnaù |

tam eva nityaà çåëuyäd abhékñëaà

kåñëe 'maläà bhaktim abhépsamänaù || 173 ||

atha tat-kåpekñaëaà, yathä daçame (10.14.8) --

tat te 'nukampäà su-samékñamäëo

bhuïjäna evätma-kåtaà vipäkam |

håd-väg-vapurbhir vidadhan namas te

jéveta yo mukti-pade sa däya-bhäk || 174 ||

atha småtiù --

yathä kathaà cin-manasä sambandhaù småtir ucyate || 175 ||

yathä viñëu-puräëe (5.17.17) --

småte sakala-kalyäëa-bhäjanaà yatra jäyate |

puruñaà tam ajaà nityaà vrajämi çaraëaà harim || 176 ||

yathä ca pädme --

prayäëe cäprayäëe ca yan-näma smaratäà nèëäm |

sadyo naçyati päpaugho namas tasmai cid-ätmane || 177 ||

atha dhyänam --

dhyänam rupa-guëa-kréòä-sevädeù suñöhu cintanam || 178 ||

tatra rüpa-dhyänaà, yathä närasiàhe --

bhagavac-caraëa-dvandva-dhyänaà nirdvandvam éritam |

päpino 'pi prasaìgena vihitaà suhitaà param || 179 ||

guëa-dhyänaà, yathä viñëudharme --

ye kurvanti sadä bhaktyä guëänusmaraëaà hareù |

prakñéëa-kaluñaughäs te praviçanti hareù padam || 180 ||

krédä-dhyänaà, yathä padme --

sarva-mädhurya-säräëi sarvädbhutamayäni ca |

dhyäyan hareç cariträëi lalitäni vimucyate || 181 ||

sevä-dhyänaà, yathä puräëäntare --

mänasenopacärena paricarya harià sadä |

pare väì-manasä 'gamyaà taà säkñät pratipedire || 182 ||

atha däsyam --

däsyaà karmärpaëaà tasya kaiìkaryam api sarvathä || 183 ||

tatra ädyaà yathä skände --

tasmin samarpitaà karma sväbhävikam apéçvare |

bhaved bhägavato dharmas tat-karma kimutärpitam || 184 ||

karma sväbhävikaà bhadraà japa-dhyänärcanädi ca |

itédaà dvividhaà kåñëe vaiñëavair däsyam arpitam || 185 ||

mådu-çraddhasya kathitä svalpä karmädhikäritä |

tad-arpitaà harau däsyam iti kaiçcid udéryate || 186 ||

dvitiyaà, yathä näradéye --

éhä yasya harer däsye karmaëä manasä girä |

nikhiläsv apy avasthäsu jévan-muktaù sa ucyate || 187 ||

atha sakhyam --

viçväso mitra-våttiç ca sakhyaà dvividham éritam || 188 ||

tatra ädyaà, yathä mahäbhärate --

pratijïe tava govinda na me bhaktaù praëaçyati |

iti saàsmåtya saàsmåtya präëän saàdhärayämy aham || 189 ||

tathä ekädaçe (11.2.53) ca --

tri-bhuvana-vibhava-hetave 'py akuëöha-

småtir ajitätma-surädibhir vimågyät |

na calati bhagavat-padäravindäl

lava-nimiñärdham api yaù sa vaiñëavägryaù ||190||

çraddhä-mätrasya tad-bhaktäv adhikäritva-hetutä |

aìgatvam asya viçväsa-viçeñasya tu keçave || 191 ||

dvitéyaà, yathä agastya-saàhitäyäm --

paricaryä paräù kecit präsädeñu ca çerate |

manuñyam iva taà drañöuà vyävahartuà ca bandhuvat || 192 ||

atha ätma-nivedanaà, yathä ekädaçe (11.29.34) --

martyo yadä tyakta-samasta-karmä

niveditätmä vicikérñito me |

tadämåtatvaà pratipadyamäno

mayätma-bhuüyäyä ca kalpate vai || 194 ||

artho dvidhätma-çabdasya paëòitair upapäyate |

dehy-ahantäspadaà kaiçcid dehaù kaiçcin mamatva-bhäk || 195 ||

tatra dehé, yathä yämunäcärya-stotre (49) --

vapurädiñu yo’pi ko'pi vä

guëato 'säni yathä tathä-vidhaù |

tad ayaà tava päda-padmayor

aham adyaiva mayä samarpitaù || 196 ||

deho, yathä bhakti-viveke --

cintäà kuryän na rakñäyai vikrétasya yathä paçoù |

tathärpayan harau dehaà viramed asya rakñanät || 197 ||

duñkaratvena virale dve sakhyätma-nivedane |

keñäàcid eva dhéräëäà labhate sädhanärhatäm || 198 ||

atha nija-priyopaharaëaà, yathä ekädaçe (11.11.41) --

yad yad iñöatamaà loke yac cäti-priyam ätmanaù |

tat tan nivedayen mahyaà tad änantyäya kalpate || 199 ||

atha tad-arthe 'khila-ceñöitaà, yathä païcarätre --

laukiké vaidiké väpi yä kriyä kriyate mune |

hari-sevänukülaiva sä käryä bhaktim icchatä || 200 ||

atha çaraëäpattiù, yathä hari-bhakti-viläse (11.677) --

taväsméti vadan väcä tathaiva manasä vidan |

tat-sthänam äçritas tanvä modate çaraëägataù || 201 ||

çré-närasiàhe ca --

tväà prapanno 'smi çaraëaà deva-deva janärdana |

iti yaù çaraëaà präptas taà kleçäd uddharämy aham || 202 ||

53 -- atha tadéyänäà sevanam | tuläsyaù, yathä skände --

yä dåñöä nikhilägha-saìga-çamané spåñöä vapuù-pävané

rogäëäm abhivanditä nirasané siktäntaka-träsiné |

pratyäsatti-vidhäyiné bhagavataù kåñëasya saàropitä

nyastä tac-caraëe vimukti-phaladä tasyai tulasyai namaù || 203 ||

tathä ca tatraiva --

dåñtä spåñöä tathä dhyätä kértitä namitä stutä |

ropitä sevitä nityaà püjitä tulasé çubhä || 204 ||

navadhä tulaséà devéà ye bhajanti dine dine |

yuga-koöi-sahasräëi te vasanti harer gåhe || 205 ||

54 -- atha çästrasya,

çästram atra samäkhyätaà yad bhakti-pratipädakam || 206 ||

yathä skände --

vaiñëaväni tu çästräëé ye çåëvanti paöhanti ca |

dhanyäs te mänavä loke tesäà kåñëaù prasédati || 207 ||

vaiñëaväni tu çästräëé ye ‘rcayanti gåhe naräù |

sarva-päpa-vinirmuktä bhavanti sura-vanditäù || 208 ||

tiñöhate vaiñëavaà çästraà likhitaà yasya mandire |

tatra näräyaëo devaù svayaà vasati närada || 209 ||

tathä çré-bhägavate dvädaçe (12.13.15) ca --

sarva-vedänta-säraà hi çré-bhägavatam iñyate |

tad-rasämåta-tåptasya nänyatra syäd ratiù kvacit || 210 ||

55 -- atha mathuräyäù, yathä ädi-värähe

mathuräà ca parityajya yo 'nyatra kurute ratim |

müòho bhramati saàsäre mohitä mama mäyayä || 211 ||

brahmäëòe ca --

trailokya-varti-térthänäà sevanäd durlabhä hi yä |

paränanda-mayé siddhir mathurä-sparña-mätrataù || 212 ||

çrutä småtä kértitä ca väïchitä prekñitä gatä |

spåñöä çritä sevitä ca mathuräbhéñöadä nåëäm |

iti khyätaà puräëeñu na vistära-bhiyocyate || 213 ||

56 --atha vaiñëavänäà sevanaà, yathä pädme (6.253.176) --

ärädhanänäà sarveñäà viñëor ärädhanaà param |

tasmät parataraà devi tadéyänäà samarcanam || 214 ||

tåtéye (3.7.19) ca --

yat-sevayä bhagavataù küöa-sthasya madhu-dviñaù |

rati-räso bhavet tévraù pädayor vyasanärdanaù || 215 ||

skände ca --

çaìkha-cakräìkita-tanuù çirasä maïjaré-dharaù |

gopé-candana-liptäìgo dåñtaç cet tad-aghaà kutaù || 216 ||

prathame (1.19.33) ca --

yeñäà saàsmaraëät puàsäà sadyaù çuddhyanti vai gåhäù |

kià punar darçana-sparça-päda-çaucäsanädibhiù || 217 ||

ädé-puräëe --

ye me bhakta-janäù pärtha na me bhaktäç ca te janäù |

mad-bhaktänäà ca ye bhaktäs te me bhaktatamä matäù || 218 ||

yävanti bhagavad-bhakter aìgäni kathitänéha |

präyas tävanti tad-bhakta-bhakter api budhä viduù || 219 ||

57 - atha yathä-vaibhava-mahotsavo, yathä pädme --

yaù karoti mahépäla harer gehe mahotsavam |

tasyäpi bhavati nityaà hari-loke mahotsava || 220 ||

58 - atha ürjädaro, yathä pädme --

yathä dämodaro bhakta-vatsalo vidito janaiù |

tasyäyaà tädåço mäsaù svalpam apy uru-kärakaù || 221 ||

taträpi mathuräyäà viçeño, yathä tatraiva --

bhuktià muktià harir dadyäd arcito 'nyatra sevinäm |

bhaktià tu na dadäty eva yato vaçyakaré hareù || 222 ||

sä tv aïjasä harer bhaktir labhyate kärttike naraiù |

mathuräyäà sakåd api çré-dämodara-sevanät || 223 ||

59 -- atha çré-janma-dina-yäträ, yathä bhaviñyottare --

yasmin dine prasüteyaà devaké tväà janärdana |

tad-dinaà brühi vaikuëöha kurmas te tatra cotsavam |

tena samyak-prapannänäà prasädaà kuru keçavaù || 224 ||

60 -- atha çré-mürter-anghri-sevane prétiù, yathä ädi-puräëe --

mama näma-sadägrähé mama sevä-priyaù sadä |

bhaktis tasmai pradätavyä na tu muktiù kadäcana || 225 ||

61 -- atha çré-bhägavatärthäsvädo, yathä prathame (1.1.3) --

nigama-kalpa-taror-galitaà phalaà

çuka-mukhäd amåta-drava-saàyutam |

pibata bhägavataà rasam älayaà

muhur aho rasikä bhuvi bhävukäù || 226 ||

tathä dvitéye (2.1.9) ca --

pariniñöhito 'pi nairguëye uttamaùçloka-lélayä |

gåhita-cetä räjarñe äkhyänaà yad adhétavän || 227 ||

62 --atha sa-jätéyäçaya-snigdha-çré-bhagavad-bhakta-saìgo, yathä prathame (1.18.13) --

tulayäma lavenäpi na svargaà näpunar-bhavam |

bhagavat-saìgi-saìgasya martyänäà kimutäçiñaù || 228 ||

hari-bhakti-sudhodaye ca --

yasya yat-saìgatiù puàso maëivat syät sa tad-guëaù |

sva-külarddhyai tato dhémän sva-yüthyän eva saàçrayet || 229 ||

63 -- atha çré-näma saàkértanaà, yathä dvitéye (2.1.11)

etan nirvidyamänänäm icchatäm akuto-bhayam |

yoginäà nåpa nirëétaà harer nämänukértanaà || 230 ||

ädi-puräëe ca --

gétvä ca mama nämäni vicaren mama sannidhau |

iti bravémi te satyaà kréto 'haà tasya cärjuna || 231 ||

pädme ca --

yena janma-sahasräëi väsudevo niñevitaù |

tan-mukhe hari-nämäni sadä tiñöhanti bhärata || 232 ||

yatas tatraiva ca --

näma cintämaëiù kåñëaç caitanya-rasa-vigrahaù |

pürëaù çuddho nitya-mukto 'bhinnatvän näma-näminoù || 233 ||

ataù çré-kåñëa-nämädi na bhaved grähyaà indriyaiù |

sevonmukhe hi jihvädau svayam eva sphuraty adaù || 234 ||

64 - atha çré-mathurä-maëòale sthitiù, yathä pädme --

anyeñu puëya-tértheñu muktir eva mahä-phalam |

muktaiù prärthyä harer bhaktir mathuräyäà tu labhyate || 235 ||

tri-vargadä käminäà yä mumukñüëäà ca mokñadä |

bhaktécchor bhaktidä kas täà mathuräà näçrayed budhaù || 236 ||

aho madhu-puré dhanyä vaikuëöhäc ca garéyasé |

dinam ekaà niväsena harau bhaktiù prajäyate || 237 ||

durühädbhuta-vérye 'smin çraddhä düre 'stu païcake |

yatra svalpo 'pi sambandhaù sad-dhiyäà bhäva-janmane || 238 ||

tatra çré-murtiù yathä --

smeräà bhaìgé-traya-paricitäà säci-vistérëa-dåñöià

vaàçé-nyastädhara-kiçalayäm ujjvaläà candrakeëa |

govindäkhyäà hari-tanum itaù keçi-téthopankaëöhe

mä prekñiñöhäs tava yadi sakhe bandhu-sange 'sti raìgaù || 239 ||

çré-bhägavataà yathä --

çaìke nétäù sapadi daçama-skandha-padyävalénäà

varëäù karëädhvani pathi katämänupurvyäd bhavadbhiù |

haàho dimbhäù parama-çubhadän hanta dharmärtha-kämän

yad garhantaù sukhamayam amé mokñam apy äkñipanti || 240 ||

kåñëa-bhakto yathä --

dåg-ambhobhir dhautaù pulaka-patalé maëòita-tanuù

skhalann antaù-phullo dadhad atipåthuà vepathum api |

dåçoù kakñäà yävan mama sa puruñaù ko 'py upayayau

na jäte kià tävan matir iha gåhe näbhiramate || 241 ||

näma yathä --

yadavadhi mama çétä vaiëikenänugétä

çruti-patham agha-çatror nämä-gäthä prayätä |

anavakalita-pürväà hanta käm apy avasthäà

tadavadhi dadhad-antar-mänasaà çämyatéva || 242 ||

çré mathurä-maëòalaà yathä

taöa-bhuvi kåta-käntiù çyämalä yäs taöinyäù

sphuöita-nava-kadambälambi-küjad-dvirephä |

niravadhi-madhurimëä maëòiteyaà kathaà me

manasi kam api bhävaà känana-çrés tanoti || 243 ||

alaukika-padärthänäm acintyä çaktir édåçé |

bhävaà tad-viñayaà cäpi yä sahaiva prakäçayet || 244 ||

keñäàcit kvacid aìgänäà yat kñudraà çrüyate phalaà |

bahir-mukha-pravåttyaitat kintu mukhyaà phalaà ratiù || 245 ||

saàmataà bhakti-vijïänäà bhakty-aìgatvaà na karmaëäm || 246 ||

yatha caikädaçe (11.20.9)

tävat karmäëi kurvéta na nirvidyeta yävatä |

mat-kathä-çravaëädau vä çraddhä yävan na jäyate || 247 ||

jïäna-vairägyayor-bhakti-praveçäyopayogitä |

éñat prathamam eveti näìgatvam ucitaà tayoù || 248 ||

yad ubhe citta-käöhinya-hetü präyaù satäà mate |

sukumära-svabhäveyaà bhaktis tad-hetur éritä || 249 ||

yathä tatraiva (11.20.31) --

tasmän mad-bhakti-yuktasya yogino vai mad-ätmanaù |

na jïänaà na ca vairägyaà präyaù çreyo bhaved iha || 250 ||

kintu jïäna-virakty-ädi-sädhyaà bhaktyaiva sidhyati || 251 ||

yathä tatraiva (11.20.32-33) --

yat karmabhir yat tapasä jïäna-vairägya taç ca yat |

yogena däna dharmeëa çreyobhir itarair api || 252 ||

sarvaà mad-bhakti-yogena mad-bhakto labhate 'njasä |

svargäpavargaà mad-dhäma kathaïcid yadi väïchati || 253 ||

rucim udvahatas tatra janasya bhajane hareù |

viñayeñu gariñöho 'pi rägaù präyo viléyate || 254 ||

anäsaktasya viñayän yathärham upayuïjataù |

nirbandhaù kåñëa-sambandhe yuktaà vairägyam ucyate || 255 ||

präpaïcikatayä buddhyä hari-sambandhi-vastunaù |

mumukñubhiù parityägo vairägyaà phalgu kathyate || 256 ||

proktena lakñaëenaiva bhaktir adhikåtasya ca |

aìgatve suniraste 'pi nityädy-akhila-karmaëäà || 257 ||

jnänasyädhyätmikasyäpi vairagyasya ca phalgunaù |

spañöatärthaà punar api tad evedaà niräkåtaà || 258 ||

dhana-çiñyädibhir dvärair yä bhaktir upapädyate |

vidüratväd uttamatä-hänyä tasyäç ca näìgatä || 259 ||

viçeñaëatvam evaiñäà saàçrayanty adhikäriëäm |

vivekädény ato 'méñäm api näìgatvam ucyate || 260 ||

kåñëonmukhaà svayaà yänti yamäù çaucädayas tathä |

ity eñäà ca na yuktä syäd bhakty-aìgäntara-pätitä || 261 ||

yathä skände --

ete na hy adbhutä vyädha tavähiàsädayo guëäù |

hari-bhaktau pravåttä ye na te syuù para-täpinaù || 262 ||

tatraiva --

antaù-çuddhir bahiù-çuddhis tapaù-çänty-adayas tathä |

amé guëäù prapadyante hari-seväbhikäminäm || 263 ||

sä bhaktir eka-mukhyäëgäçritänaikäìgi kätha vä |

svaväsanänusäreëa niñöhätaù siddhi-kåd bhavet || 264 ||

tatra ekäìgä, yathä granthäntare

1 --

çré viñëoù çravaëe parékñid abhavad vaiyäsakiù kértane

prahlädaù smaraëe tad-aìghri-bhajane lakñméù påthuù püjane |

akrüras tv abhivandane kapi-patir däsye 'tha sakhye 'rjunaù

sarvasvätma-nivedane balir abhüt kåñëäptir eñäà parä || 265 ||

anekäìgä, yathä navame (9.4.18-20) --

sa vai manaù kåñëa-padäravindayor vacäàsi vaikuëöha-guëänuvarëane |

karau harer mandira-märjanädiñu çrutià cakäräcyuta-sat-kathodaye || 266 ||

mukunda-liìgälaya-darçane dåçau tad-bhåtya-gätra-sparçe 'ìga-saìgamaà |

ghräëaà ca tat-päda-saroja-saurabhe çrémat-tulasyä rasanäà tad-arpite || 267 ||

pädau hareù kñetra-padänusarpaëe çiro håñékeça-padäbhivandane |

kämaà ca däsye na tu käma-kämyayä yathottamaùçloka-janäçraya ratiù || 268 ||

çästroktayä prabalayä tat-tan-maryäda yänvitä |

vaidhi bhaktir iyaà kaiçcan maryädä-märga ucyate || 269 ||

atha rägänugä –

viräjantém abhivyaktäà vraja-väsé janädiñu |

rägätmikäm anusåtä yä sä rägänugocyate || 270 ||

rägänugä-vivekärtham ädau rägätmikocyate || 271 ||

iñöe svärasiké rägaù paramäviñöatä bhavet |

tan-mayé yä bhaved bhaktiù sätra rägätmikoditä || 272 ||

sä kämarüpä sambandha-rüpä ceti bhaved dvidhä || 273 ||

tathä hi saptame (7.1.29-30) --

kämäd dveñäd bhayät snehäd yathä bhaktyeçvare manaù |

äveçya tad aghaà hitvä bahavas tad-gatià gatäù || 274 ||

gopyaù kämäd bhayät kaàso dveñäc caidyädayo nåpäù |

sambandhäd våñëayaù snehäd yüyaà bhaktyä vayaà vibho || 275 || iti ||

änukülya-viparyäsäd bhéti-dveñau parähatau |

snehasya sakhya-väcitväd vaidha-bhakty-anuvartitä || 276 ||

kià vä premäbhidhäyitvän nopayogo’tra sädhane |

bhaktyä vayam iti vyaktaà vaidhé bhaktir udéritä || 277 ||

yad-aréëäà priyäëäà ca präpyam ekam ivoditam |

tad brahma-kåñëayor aikyät kiraëärkopamä-juñoù || 278 ||

brahmaëy eva layaà yänti präyeëa ripavo hareù |

kecit präpyäpi särüpyäbhäsaà majjanti tat-sukhe || 279 ||

tathä ca brahmäëòa puräëe –

siddha-lokas tu tamasaù päre yatra vasanti hi |

siddhä brahma-sukhe magnä daityäç ca hariëa hatäù || 280 ||

räga-bandhena kenäpi taà bhajanto vrajanty amé |

aìghri-padma-sudhäù prema-rüpäs tasya priyä janäù || 281 ||

tathä hi çré-daçame (10.87.23) –

nibhåta-marun-mano’kña-dåòha-yoga-yujo hådi yan

munaya upäsate tad-arayo’pi yayuù smaraëät |

striya uragendra-bhoga-bhuja-daëòa-viñakta-dhiyo

vayam api te samäù sama-dåço’ìghri-saroja-sudhäù || 282 ||

tatra kämarüpä –

sä kämarüpä sambhoga-tåñëäà yä nayati svatäm |

yad asyäà kåñëa-saukhyärtham eva kevalam udyamaù || 283 ||

iyaà tu vraja-devéñu suprasiddhä viräjate |

äsäà prema-viçeño’yaà präptaù käm api mädhuréà |

tat-tat-kréòä-nidänatvät käma ity ucyate budhaiù || 284 ||

tathä ca tantre –

premaiva gopa-rämäëäà käma ity agamat prathäm || 285 ||

ity uddhavädayo’py etaà väïchati bhagavat-priyäù || 286 ||

käma-präyä ratiù kintu kubjäyäm eva sammatä || 287 ||

tatra sambandha-rüpä –

sambandha-rüpä govinde pitåtvädy-äbhimänitä |

atropalakñaëatayä våñëénäà vallavä matäù |

yadaiçya-jïäna-çünyatväd eñäà räge pradhänatä || 288 ||

käma-sambandha-rüpe te prema-mätra-svarüpake |

nitya-siddhäçrayatayä nätra samyag vicärite || 289 ||

rägätmikäyä dvaividhyäd dvidhä rägänugä ca sä |

kämänugä ca sambandhänugä ceti nigadyate || 290 ||

tatra adhikäré –

rägätmikäika-niñöhä ye vraja-väsi-janädayaù |

teñäà bhäväptaye lubdho bhaved aträdhikäravän || 291 ||

tat-tad-bhävädi-mädhurye çrute dhér yad apekñate |

nätra çästraà na yuktià ca tal-lobhotpatti-lakñaëaà || 292 ||

vaidha-bhakty-adhikäré tu bhävävirbhavanävadhi |

atra çästraà tathä tarkam anukülam apekñate || 293 ||

kåñëaà smaran janaà cäsya preñöhaà nija-saméhitam |

tat-tat-kathä-rataç cäsau kuryäd väsaà vraje sadä || 294 ||

sevä sädhaka-rüpeëa siddha-rüpeëa cätra hi |

tad-bhäva-lipsunä käryä vraja-lokänusärataù || 295 ||

çravaëotkértanädéni vaidha-bhakty-uditäni tu |

yäny aìgäni ca täny atra vijïeyäni manéñibhiù || 296 ||

tatra kämänugä –

kämänugä bhavet tåñëä käma-rüpänugäminé || 297 ||

sambhogecchä-mayé tat-tad-bhävecchätmeti sä dvidhä || 298 ||

keli-tätparyavaty eva sambhogecchä-mayé bhavet |

tad-bhävecchätmikä täsäm bhäva-mädhurya-kämitä || 299 ||

çré-mürter mädhuréà prekñya tat-tal-léläà niçamya vä |

tad-bhäväkäëkñiëo ye syus teñu sädhanatänayoù |

puräëe çruyate pädme puàsam api bhaved iyam || 300 ||

yathä –

purä maharñayaù sarve daëòakäraëya-väsinaù |

dåñövä rämaà harià tatra bhoktum aicchan suvigraham || 301 ||

te sarve strétvam äpannäù samudbhütäç ca gokule |

harià sampräpya kämena tato muktä bhavärëavät || 302 ||

riraàsäà suñöhu kurvan yo vidhi-märgeëa sevate |

kevalenaiva sa tadä mahiñétvam iyät pure || 303 ||

tathä ca mahä-kaurme –

agni-puträ mahätmänas tapasä strétvam äpire |

bhartäraà ca jagad-yonià väsudevam ajaà vibhum || 304 ||

atha sambandhänugä --

sä sambandhänugä bhaktiù procyate sadbhir ätmani |

yä pitåtvädi-sambandha-mananäropanätmikä || 305 ||

lubdhair vätsalya-sakhyädau bhaktiù käryätra sädhakaiù |

vrajendra-subalädénäà bhäva-ceñöita-mudrayä || 306 ||

tathä hi çruyate çästre kaçcit kurupuré-sthitaù |

nanda-sünor adhiñöhänaà tatra putratayä bhajan |

näradasyopadeçena siddho’bhüd våddha-vardhakiù || 307 ||

ataeva näräyaëa-vyüha-stave –

pati-putra-suhåd-bhrätå-pitåvan maitravad dharim |

ye dhyäyanti sadodyuktäs tebhyo’péha namo namaù || 308 ||

kåñëa-tad-bhakta-käruëya-mätra-läbhaika-hetukä |

puñöi-märgatayä kaiçcid iyaà rägänugocyate || 309 ||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

purva-vibhäge sädhana-bhakti-laharé-dvitiyä ||

atha bhävaù

çuddha-sattva-viçeñätmä prema-süryäàçu-sämya-bhäk |

rucibhiç citta-mäsåëya-kåd asau bhäva ucyate || 1 ||

tathä hi tantre --

premëas tu prathamävasthä bhäva ity abhidhéyate |

sättvikäù svalpa-mäträù syur aträçru-pulakädayaù || 2 ||

sa yathä padma-puräëe --

dhyäyaà dhyäyaà bhagavataù pädämbuja-yugaà tadä |

éñad-vikriyamäëätmä särdra-dåñtir abhüd asau || 3 ||

ävirbhüya mano-våttau vrajanti tat-svarüpatäà |

svayaà-prakäça-rüpäpi bhäsamänä präkäçyavat || 4 ||

vastutaù svayam äsväda-svarüpaiva ratis tv asau |

kåñëädi-karmakäsväda-hetutvaà pratipadyate || 5 ||

sädhanäbhiniveçena kåñëa-tad-bhaktayos tathä |

prasädenätidhanyänäà bhävo dvedhäbhijäyate |

ädyas tu präyikas tatra dvitéyo viralodayaù || 6 ||

tatra sädhanäbhiniveça-jaù

vaidhé-rägänugä-märga-bhedena parikértitaù |

dvividhaù khalu bhävo'tra sädhanäbhiniveçajaù || 7 ||

sädhanäbhiniveças tu tatra niñpädayan rucim |

haräv äsaktim utpädya ratià saàjanayaty asau || 8 ||

tatra ädyo (1.5.26) --

tatränvahaà kåñëa-kathäù pragäyatäm

anugraheëäçåëavaà manoharäù |

täù çraddhayä me 'nupadaà viçåëvataù

priya-çravasy aìga mamäbhavad ratiù || 9 || iti |

ratyä tu bhäva evätra na tu premäbhidhéyate |

mama bhaktiù pravåtteti vakñyate sa yad agrataù || 10 ||

yathä tatraiva (1.5.28) --

itthaà çarat-prävåñikäv åtü harer

viçåëvato me 'nusavaà yaço 'malam |

saìkértyamänaà munibhir mahätmabhir

bhaktiù pravåttätma rajas-tamopahä || 11 ||

tåtéye ca (3.25.25) --

satäà prasaìgän mama vérya-saàvido

bhavanti håt-karëa-rasäyanäù kathäù |

taj-joñaëäd äçv apavarga-vartmani

çraddhä ratir bhaktir anukramiñyati || 12 ||

puräëe nätya-çästre ca dvayos tu rati-bhävayoù |

samänärthatayä hy atra dvayam aikyena lakñitam || 13 ||

dvitéyo, yathä pädme --

itthaà manorathaà bälä kurvaté nåtya utsukä |

hari-prétyä ca täà sarväà rätrim evätyavähayat || 14 ||

atha çri-kåñëa-tad-bhakta-prasädajaù

sädhanena vinä yas tu sahasaiväbhijäyate |

sa bhävaù kåñëa-tad-bhakta-prasädaja itéyate || 15 ||

atha çré-kåñëa-prasädajaù --

prasädä väcikäloka-däna-härdädayo hareù || 16 ||

tatra väcika-prasädajaù, yathä näradéye --

sarva-maëgala-mürdhanyä pürëänanda-mayé sadä |

dvijendra tava mayy astu bhaktir avyäbhicäriëé || 17 ||

äloka-dänajaù, yathä skände --

adåñöa-pürvam älokya kåñëaà jäìgala-väsinaù |

viklidyad-antarätmano dåñöià näkrañöum éçire || 18 ||

härdaù --

prasäda äntaro yaù syät sa härda iti kathyate || 19 ||

yathä çuka-saàhitäyäà --

mahäbhägavato jätaù putras te bädaräyaëa |

vinopäyair upeyäbhüd viñëu-bhaktir ihoditä || 20 ||

atha tad-bhakta-prasädajaù, yathä saptame (7.4.36)

guëair alam asaìkhyeyair mahätmyaà tasya sücyate |

väsudeve bhagavati yasya naisargiké ratiù || 21 ||

näradasya prasädena prahläde çudha-väsanä |

nisargaù saiva tenätra ratir naisargiké matä || 22 ||

skände ca --

aho dhanyo 'si devarñe kåpayä yasya tat-kñaëät |

néco 'py utpulako lebhe lubdhako ratim acyute || 23 ||

bhaktänäà bhedataù seyaà ratiù païca-vidhä matä |

agre vivicya vaktavyä tena nätra prapaïcyate || 24 ||

kñäntir avyärtha-kälatvaà viraktir mäna-çunyatä |

äçä-bandhaù samutkaëöhä näma-gäne sadä ruciù || 25 ||

äsaktis tad-guëäkhyäne prétis tad-vasati-sthale |

ity ädayo 'nubhäväù syur jäta-bhäväìkure jane || 26 ||

tatra kñäntiù --

kñobha-hetäv api präpte kñäntir akñubhitätmatä || 27 ||

yathä prathame (1.19.15) --

taà mopayätaà pratiyantu viprä

gaìgä ca devé dhåta-cittam éçe |

dvijopasåñöaù kuhakas takñako vä

daçatv alaà gäyata viñëu-gäthäù || 28 ||

atha avyärtha-kälatvaà, yathä hari-bhakti-sudhodaye

vägbhiù stuvanto manasä smarantas

tanvä namanto 'py aniçaà na tåptäù |

bhaktäù sravan-netra-jaläù samagram

äyur harer eva samarpayanti || 29 ||

atha viraktiù --

viraktir indriyärthänäà syäd arocakatä svayaà || 30 ||

yathä païcame (5.14.43) --

yo dustyajän dära-sutän suhåd räjyaà hådi-spåçaù |

jahau yuvaiva malavad uttamaùçloka-lälasaù || 31 ||

atha mäna-çünyatä --

utkåñöatve 'py amänitvaà kathitä mäna-çünyatä || 32 ||

yathä pädme --

harau ratià vahann eña narendräëäà çikhä-maëiù |

bhikñäm aöann ari-pure çvapäkam api vandate || 33 ||

atha äçä-bandhaù --

äçä-bandho bhagavataù präpti-sambhävanä dåòhä || 34 ||

yathä çrémat-prabhupädänäà --

na premä çravaëädi-bhaktir api vä yogo 'thavä vaiñëavo

jïänaà vä çubha-karma vä kiyad aho saj-jätir apy asti vä |

hénärthädhika-sädhake tvayi tathäpy acchedya-mülä saté

he gopé-jana-vallabha vyathayate hä hä mad-äçaiva mäm || 35 ||

atha samutkaëöhä --

samutkaëöhä nijäbhéñöa-läbhäya guru-lubdhatä || 36 ||

atha kåñëa-karëämåte (54) --

änamräm asita-bhruvor upacitam akñéëa-pakñmäìkureñv

äloläm anurägiëor nayanayor ärdräà mådau jalpite |

ätämräm adharämåte mada-kaläm amläna vaàçé-svaneñv

äçäste mama locanaà vraja-çiçor-mürtià jagan-mohiném || 37 ||

atha näma-gäne sadä ruciù, yathä --

rodana-bindu-maranda-syandi-dåg-indévarädya govinda |

tava madhura-svara-kaëöhé gäyati nämävaléà bälä || 38 ||

tad-guëäkhyäne äsäktiù, yathä kåñëa-karëämåte (88) --

mädhuryäd api madhuraà

manmathatä tasya kim api kaiçoram |

capalyäd api capalaà

ceto bata harati hanta kià kurmaù || 39 ||

tad vasati-sthale prétiù, yathä padyävalyäm

2 --

aträsét kila nanda-sadma çakaöasyäträbhavad bhaïjanaà

bandha-ccheda-karo 'pi dämabhir abhüd baddho 'tra dämodaraù |

itthaà mäthura-våddha-vaktra-vigalat-péyüña-dhäräà pibann

änandäçru-dharaù kadä madhu-puréà dhanyaç cariñyämy aham || 40 ||

api ca --

vyaktaà masåëiteväntar lakñyate rati-lakñaëam |

mumukñu-prabhåténäà ced bhaved eñä ratir na hi || 41 ||

vimuktäkhila-tarñair yä muktir api vimågyate |

yä kåñëenätigopyäçu bhajadbhyo 'pi na déyate || 42 ||

sä bhukti-mukti-kämatväc chuddhäà bhaktim akurvatäm |

hådaye sambhavaty eñäà kathaà bhägavaté ratiù || 43 ||

kintu bäla-camatkära-karé tac-cihna-vékñayä |

abhijïena subodho 'yaà raty-äbhäsaù prakértitaù || 44 ||

pratibimbas tathä cchäyä raty-äbhäso dvidhä mataù || 45 ||

tatra pratibimbaù --

açramäbhéñöa-nirvähé rati-lakñaëa-lakñitaù |

bhogäpavarga-saukhyäàça-vyaïjakaù pratibimbakaù || 46 ||

daivät sad-bhakta-saìgena kértanädy-anusäriëäm |

präyaù prasanna-manasäà bhoga-mokñädi rägiëäm || 47 ||

keñäàcit hådi bhävendoù pratibimba udaïcati |

tad-bhakta-hån-nabhaù-sthasya tat-saàsarga-prabhävataù || 48 ||

atha chäyä --

kñudra-kautühala-mayé caïcalä duùkha-häriëé |

rateç chäyä bhavet kiàcit tat-sädåçyävalambiné || 49 ||

hari-priya-kriyä-käla-deça-päträdi-saìgamät |

apy änuñaìgikäd eña kvacid ajïeñv apékñyate || 50 ||

kintu bhägyaà vinä näsau bhäva-cchäyäpy udaïcati |

yad abhyudayataù kñemaà tatra syäd uttarottaram || 51 ||

hari-priya-janasyaiva prasäda-bhara-läbhataù |

bhäväbhäso 'pi sahasä bhävatvam upagacchati || 52 ||

tasminn eväparädhena bhäväbhäso 'py anuttamaù |

krameëa kñayam äpnoti kha-sthaù pürëa-çaçé yathä || 53 ||

kià ca --

bhävo 'py abhävam äyäti kåñëa-preñöhäparädhataù |

äbhäsatäà ca çanakair nyüna-jätéyatäm api || 54 ||

gäòhäsaìgät sadäyäti mumukñau supratiñöhite |

äbhäsatäm asau kiàvä bhajanéyeça-bhävatäm || 55 ||

ataeva kvacit teñu navya-bhakteñu dåçyate |

kñaëam éçvara-bhävo 'yaà nåtyädau mukti-pakñagaù || 56 ||

sädhanekñäà vinä yasminn akasmäd bhäva ékñyate |

vighna-sthagitam atrohyaà präg-bhavéyaà susädhanaà || 57 ||

lokottara-camatkära-kärakaù sarva-çaktidaù |

yaù prathéyän bhaved bhävaù sa tu kåñëa-prasädajaù || 58 ||

jane cej jäta-bhäve 'pi vaiguëyam iva dåçyate |

käryä tathäpi näsüyä kåtärthaù sarvathaiva saù || 59 ||

yathä närasiàhe --

bhagavati ca haräv ananya-cetä

bhåçam alino 'pi viräjate manuñyaù |

na hi çaça-kaluña-cchaviù kadäcit

timira-paräbhavatäm upaiti candraù || 60 ||

ratir aniça-nisargoñëa-prabalataränanda-püra-rüpaiva |

uñmäëam api vamanté sudhäàçu-koöer api svädvé || 61 ||

iti çré-çré bhakti-rasämåta-sindhau

purva-vibhäge bhäva-bhakti-laharé tåtéyä ||

atha premä

samyaì-masåëita-svänto mamatvätiçayäìkitaù |

bhävaù sa eva sändrätmä budhaiù premä nigadyate || 1 ||

yathä païcarätre

ananya-mamatä viñëau mamatä prema-saìgatä |

bhaktir ity ucyate bhéñma-prahlädoddhava-näradaiù || 2 ||

bhaktiù premocyate bhéñma-mukhyair yatra tu saìgatä |

mamatänya-mamatvena varjitety atra yojanä || 3 ||

bhävottho 'ti-prasädotthaù çré-harer iti sa dvidhä || 4 ||

tatra bhävotthaù --

bhäva eväntar-aìgäëam-aìgänäm-anusevayä |

ärüòhaù parama-utkarñam bhäva-uttaù parikértitaù || 5 ||

tatra vaidha-bhävottho, yathaikädaçe (11.2.40)

evaà-vrataù sva-priya-näma-kértyä

jätänurägo druta-citta uccaiù |

hasaty atho roditi rauti gäyaty

unmädavan nåtyati loka-bähyaù || 6 ||

rägänugéya-bhävottho, yathä pädme

na patià kämayet kaïcid brahmacarya-sthitä sadä |

tam-eva mürtià dhyäyanté candrakantir-varänanä || 7 ||

çré-kåñëa-gäthäà gäyanté romäëcodbheda-lakñaëä |

asmin-manvantare snigdhä çré-kåñëa-priya-vartayä || 8 ||

atha harer atiprasädotthaù --

harer atiprasädo 'yaà saìga-dänädir ätmanaù || 9 ||

yathaikädaçe (11.12.7) --

te nädhéta-çruti-gaëä nopäsita-mahattamäù |

avratätapta-tapasaù mat-saìgän mäm upägatäù || 10 ||

mähätmya-jïäna-yuktaç ca kevalaç ceti sa dvidhä || 11 ||

atha ädyo, yathä païcarätre --

mähätmya-jïäna-yuktas tu sudåòhaù sarvato 'dhikaù |

sneho bhaktir iti proktas tayä särñöyädinänyathä || 12 ||

kevalo, yathä tatraiva --

manogatir avicchinnä harau prema-pariplutä |

abhisandhi-vinirmuktä bhaktir-viñëu-vaçaìkaré || 13 || iti |

mahima-jïäna-yuktaù syäd vidhi-märgänusäriëäm |

rägänugäçritänäà tu präyaçaù kevalo bhavet || 14 ||

ädau çraddhä tataù sädhu-saìgo 'tha bhajana-kriyä |

tato 'nartha-nivåttiù syät tato niñöhä rucis tataù || 15 ||

athäsaktis tato bhävas tataù premäbhyudaïcati |

sädhakänäm ayaà premnaù prädurbhäve bhavet kramaù || 16 ||

dhanyasyäyaà navaù premä yasyonmélati cetasi |

antarväëébhir apy asya mudrä suñöhu sudurgamä || 17 ||

ataeva çré-närada-païcarätre, yathä --

bhävonmatto hareù kiïcin na veda sukham ätmanaù |

dukhaà ceti maheçäni paramänanda äplutaù || 18 ||

premëa eva viläsatväd vairalyät sädhakeñv api |

atra snehädayo bhedä vivicya na hi çaàsitäù || 19 ||

çrémat-prabhupadämbhojaiù sarvä bhägavatämåte |

vyaktékåtästi güòhäpi bhakti-siddhänta-mädhuré || 20 ||

gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-vistäré |

tuñyatu sanätanätmä prathama-vibhäge sudhämbu-nidheù || 21 ||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

pürva-vibhäge prema-bhakti-laharé-caturthé

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

rasopayogi-sthäyi-bhävopapädano näma

pürvavibhägaù samäptaù

sämänya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako

dakñiëa-vibhägaù

vibhäväkhyä prathama-laharé

prabalam ananya-çrayiëä niñevitaù sahaja-rüpeëa |

agha-damano mathuräyäà sadä sanätana-tanur jayati ||1||

rasämåtäbdher bhäge’smin dvitéye dakñiëäbhidhe |

sämänya-bhagavad-bhakti-rasas tävad udéryate ||2||

asya païca laharyaù syur vibhäväkhyägrimä matä |

dvitéyä tv anubhäväkhyä tåtéyä sättvikäbhidhä |

vyabhicäry-abhidhä turyä sthäyi-saàjïä ca païcamé ||3||

athäsyäù keçava-rater lakñitäyä nigadyate |

sämagré-paripoñena paramä rasa-rüpatä ||4||

vibhävair anubhävaiç ca sättvikair vyabhicäribhiù |

svädyatvaà hådi bhaktänäm änétä çravaëädibhiù |

eñä kåñëa-ratiù sthäyé bhävo bhakti-raso bhavet ||5||

präktany ädhuniké cästi yasya sad-bhakti-väsanä |

eña bhakti-rasäsvädas tasyaiva hådi jäyate ||6||

bhakti-nirdhüta-doñäëäà prasannojjvala-cetasäm |

çré-bhägavata-raktänäà rasikäsaìga-raìgiëäm ||7||

jévané-bhüta-govinda-päda-bhakti-sukha-çriyäm |

premäntaraìga-bhütäni kåtyäny evänutiñöhatäm ||8||

bhaktänäà hådi räjanté saàskära-yugalojjvalä |

ratir änanda-rüpaiva néyamänä tu rasyatäm ||9||

kåñëädibhir vibhävädyair gatair anubhavädhvani |

prauòhänanda-camatkära-käñöhäm äpadyate paräm ||10||

kintu premä vibhävädyaiù svalpair néto’py aëéyasém |

vibhävanädy-avasthäà tu sadya äsvädyatäà vrajet ||11||

atra vibhävädi-sämänya-lakñaëam –

ye kåñëa-bhakta-muralé-nädädyä hetavo rateù |

kärya-bhütäù smitädyäç ca tathäñöau stabdhatädayaù ||12||

nirvedädyäù sahäyäç ca te jïeyä rasa-bhävane |

vibhävä anubhäväç ca sättvikä vyabhicäriëaù ||13||

tatra vibhäväù --

tatra jïeyä vibhäväs tu raty-äsvädana-hetavaù |

te dvidhälambanä eke tathaivoddépanäù pare ||14||

tad uktam agni-puräëe (Alaìkära section, 3.35) --

vibhävyate hi raty-ädir yatra yena vibhävyate |

vibhävo näma sa dvedhälambanoddépanätmakaù ||15||

tatra älambanäù --

kåñëaç ca kåñëa-bhaktäç ca budhair älambanä matäù |

raty-äder viñayatvena tathädhäratayäpi ca ||16||

tatra çré-kåñëaù –

näyakänäà çiro-ratnaà kåñëas tu bhagavän svayam |

yatra nityatayä sarve viräjante mahä-guëäù |

so’nyarüpa-svarüpäbhyäm asminn älambano mataù ||17||

tatra anya-rüpeëa, yathä –

hanta me katham udeti sa-vatse, vatsa-päla-paöale ratir atra |

ity aniçcita-matir baladevo, vismaya-stimita-mürtir iväsét ||18||

atha svarüpam –

ävåtaà prakaöaà ceti svarüpaà kathitaà dvidhä ||19||

tatra ävåtam –

anya-veçädinäcchannaà svarüpaà proktam ävåtam ||20||

tena, yathä –

mäà snehayati kim uccair, mahileyaà dvärakävarodhe’tra |

äà viditaà kutukärthé, vanitä-veço hariç carati ||21||

prakaöa-svarüpeëa, yathä –

ayaà kambu-grévaù kamala-kamanéyäkñi-paöimä

tamäla-çyämäìga-dyutir atitaräà chatrita-çiräù |

dara-çré-vatsäìkaù sphurad-ari-darädy-aìkita-karaù

karoty uccair modaà mama madhura-mürtir madhuripuù ||22||

atha tad-guëäù --

ayaà netä suramyäìgaù sarva-sal-lakñaëänvitaù |

ruciras tejasä yukto baléyän vayasänvitaù ||23||

vividhädbhuta-bhäñä-vit satya-väkyaù priyaà vadaù |

vävadükaù supäëòityo buddhimän pratibhänvitaù ||24||

vidagdhaç caturo dakñaù kåtajïaù sudåòha-vrataù |

deça-käla-supätrajïaù çästra-cakñuù çucir vaçé ||25||

sthiro däntaù kñamä-çélo gambhéro dhåtimän samaù |

vadänyo dhärmikaù çüraù karuëo mänya-mänakåt ||26||

dakñiëo vinayé hrémän çaraëägata-pälakaù |

sukhé bhakta-suhåt prema-vaçyaù sarva-çubhaìkaraù ||27||

pratäpé kértimän rakta-lokaù sädhu-samäçrayaù |

näré-gaëa-manohäré sarvärädhyaù samåddhimän ||28||

varéyän éçvaraç ceti guëäs tasyänukértitäù |

samudrä iva païcäçad durvigähä harer amé ||29||

jéveñu ete vasanto 'pi bindu-bindutayä kvacit |

paripürëatayä bhänti tatraiva puruñottame ||30||

tathä hi pädme pärvatyai çiti-kaëöhena tad-guëäù |

kandarpa-koöi-lävaëya ity ädyäù parikértitäù ||31||

eta eva guëäù präyo dharmäya vana-mälinaù |

påthivyä prathama-skandhe prathayäïcakrire sphuöam ||32||

yathä prathame (1.16.27-30) --

satyaà çaucaà dayä kñäntis tyägaù santoña ärjavam |

çamo damas tapaù sämyaà titikñoparatiù çrutam ||33||

jïänaà viraktir aiçvaryaà çauryaà tejo balaà småtiù |

svätantryaà kauçalaà käntir dhairyaà märdavam eva ca ||34||

prägalbhyaà praçrayaù çélaà saha ojo balaà bhagaù |

gämbhéryaà sthairyam ästikyaà kértir mäno 'nahaìkåtiù ||35||

ime cänye ca bhagavan nityä yatra mahä-guëäù |

prärthyä mahattvam icchadbhir na viyanti sma karhicit ||36||

atha païca-guëä ye syur aàçena giriçädiñu ||37||

sadä svarüpa-sampräptaù sarva-jïo nitya-nütanaù |

sac-cid-änanda-sändräìgaù sarva-siddhi-niñevitaù ||38||

athocyante guëäù païca ye lakñméçädi-vartinaù |

avicintya-mahä-çaktiù koöi-brahmäëòa-vigrahaù ||39||

avatärävalé-béjaà hatäri-gati-däyakaù |

ätmäräma-gaëäkarñéty amé kåñëe kilädbhutäù ||40||

sarvädbhuta-camatkära- lélä-kallola-väridhiù |

atulya-madhura-prema-maëòita-priya-maëòalaù ||41||

trijagan-mänasäkarñi-muralé-kala-küjitaù |

asamänordhva-rüpa-çré-vismäpita-caräcaraù ||42||

lélä premëä priyädhikyaà mädhuryaà veëu-rüpayoù |

ity asädhäraëaà proktaà govindasya catuñöayam ||43||

evaà guëäç catur-bhedäç catuù-ñañöir udähåtäù |

sodäharaëam eteñäà lakñaëaà kriyate kramät ||44||

tatra (1) suramyäìgaù --

çläghyäìga-sanniveço yaù suramyäìgaù sa kathyate ||45||

yathä –

mukhaà candräkäraà karabha-nibham uru-dvayam idaà

bhujau stambhärambhau sarasija-vareëyaà kara-yugam |

kaväöäbhaà vakñaù-sthalam aviralaà çroëi-phalakaà

parikñämo madhyaù sphurati murahantur madhurimä ||46||

(2) sarva-sal-lakñaëänvitaù –

tanau guëottham aìkottham iti sal-lakñaëaà dvidhä ||47||

tatra guëottham –

guëotthaà syäd guëair yogo raktatä-tuìgatädibhiù ||48||

yathä --

rägaù saptasu hanta ñaösv api çiçor aìgeñv alaà tuìgatä

visäras triñu kharvatä triñu tathä gambhératä ca triñu |

dairghyaà païcasu kià ca païcasu sakhe samprekñyate sükñmatä

dvätriàçad-vara-lakñaëaù katham asau gopeñu sambhävyate ||49||

aìkottham –

rekhämayaà rathäìgädi syäd aìkotthaà karädiñu ||50||

yathä --

karayoù kamalaà tathä rathäìgaà

sphuöa-rekhämayam ätmajasya paçya |

pada-pallavayoç ca vallavendra

dhvaja-vajräìkuça-ména-paìkajäni ||51||

(3) ruciraù –

saundaryeëa dåg-änanda-käré rucira ucyate ||52||

yathä tåtéye (BhP 3.2.13) --

yad dharma-sünor bata räjasüye

nirékñya dåk-svastyayanaà tri-lokaù |

kärtsnyena cädyeha gataà vidhätur

arväk-såtau kauçalam ity amanyata ||53||

yathä vä –

añöänäà danujabhid-aìga-paìkajänäm

ekasmin katham api yatra ballavénäm |

loläkñi-bhramara-tatiù papäta tasmän

notthätuà dyuti-madhu-paìkilät kñamäsét ||54||

(4) tejasä yuktaù

tejo dhäma prabhävaç cety ucyate dvividhaà budhaiù ||55||

tatra dhäma –

dépti-räçir bhaved dhäma ||56||

yathä –

ambara-maëi-nikurambaà viòambayann api maréci-kulaiù |

hari-vakñasi ruci-niviòe maëiräò ayam uòur iva sphurati ||57||

prabhävaù –

prabhävaù sarvajit-sthitiù ||58||

yathä –

düratas tam avalokya mädhavaà

komaläìgam api raìga-maëòale |

parvatodbhaöa-bhujäntaro’py asau

kaàsa-malla-nivahaù sa vivyathe ||59||

(5) baléyän –

präëena mahatä pürëo baléyän iti kathyate ||60||

yathä –

paçya vindhya-girito’pi gariñöhaà

daitya-puìgavam udagram ariñöam |

tula-khaëòam iva piëòitam ärät

puëòaréka-nayano vinunoda ||61||

yathä vä –

vämas tämarasäkñasya bhuja-daëòaù sa pätu vaù |

kréòä-kandukatäà yena néto govardhano giriù ||62||

(6) vayasänvitaù –

vayaso vividhatve’pi sarva-bhakti-rasäçrayaù |

dharmé kiçora evätra nitya-nänä-viläsavän ||63||

yathä –

tadätväbhivyaktékåta-taruëimärambha-rabhasaà

smita-çré-nirdhüta-sphurad-amala-räkä-pati-madam |

darodaïcat-païcäçuga-nava-kalä-meduram idaà

murärer mädhuryaà manasi madiräkñér madayati ||64||

(7) vividhädbhuta-bhäñävit –

vividhädbhuta-bhäñävit sa prokto yas tu kovidaù |

nänä-deçyäsu bhäñäsu saàskåte präkåteñu ca ||65||

yathä –

vraja-yuvatiñu çauriù çaurasenéà surendre

praëata-çirasi sauréà bhäratém ätanoti |

ahaha paçuñu kéreñv apy apabhraàsa-rüpäà

katham ajani vidagdhaù sarva-bhäñävaléñu ||66||

(8) satya-väkyaù –

syän nänåtaà vaco yasya satya-väkyaù sa kathyate ||67||

yathä –

påthe tanaya-païcakaà prakaöam arpayiñyämi te

raëorvaritam ity abhüt tava yathärtham evoditam |

ravir bhavati çétalaù kumuda-bandhur apy uñëalas

tathäpi na muräntaka vyabhicariñëur uktis tava ||68||

yathä vä –

güòho’pi veñeëa mahé-surasya

harir yathärthaà magadhendram üce |

saàsåñöam äbhyäà saha päëòaväbhyäà

mäà viddhi kåñëaà bhavataù sapatnam ||69||

(9) priyaàvadaù –

jane kåtäparädhe’pi säntva-vädé priyaàvadaù ||70||

yathä –

kåta-vyaléke’pi na kuëòaléndra

tvayä vidheyä mayi doña-dåñöiù |

praväsyamäno’si surärcitänäà

paraà hitäyädya gaväà kulasya ||71||

(10) vävadükaù –

çruti-preñöhoktir akhila-väg-guëänvita-väg api |

iti dvidhä nigadito vävadüko manéñibhiù ||72||

tatra ädyo, yathä –

açliñöa-komala-padävali-maïjulena

pratyakña-rakña-rada-manda-sudhä-rasena |

sakhyaù samasta-jana-karëa-rasäyanena

nähäri kasya hådayaà hari-bhäñitena ||73||

dvitéyo, yathä –

prativädi-citta-parivåtti-paöur

jagad-eka-saàçaya-vimarda-karé |

pramitäkñarädya-vividhärthamayé

hari-väg iyaà mama dhinoti dhiyaù ||74||

(11) supaëòityaù –

vidvän nétijïa ity eña supaëòityo dvidhä mataù |

vidvän akhila-vidyä-vin nétijïas tu yathärha-kåt ||75||

tatra ädyo, yathä –

yaà suñöhu pürvaà paricarya gauravät

pitämahädy-ambudharaiù pravartitäù |

kåñëärëavaà käçya-guru-kñamäbhütas

tam eva vidyä-saritaù prapedire ||76||

yathä vä –

ämnäya-prathitänvayä småtimaté bäòhaà ñaò-aìgojjvalä

nyäyenänugatä puräëa-suhådä mémäàsayä maëòitä |

tväà labdhävasarä ciräd gurukule prekñya svasaìgärthinaà

vidyä näma vadhüç caturdaça-guëä govinda çuçrüyate ||77||

dvitéyo, yathä –

måtyus taskara-maëòale sukåtinäà vånde vasantänilaù

kandarpo ramaëéñu durgata-kule kalyäëa-kalpa-drumaù |

indur bandhu-gaëe vipakña-paöale kälägni-rudräkåtiù

çästi svasti-dhurandharo madhupuréà nétyä madhünäà patiù ||78||

(12) buddhimän –

medhävé sükñmadhéç ceti procyate buddhimän dvidhä ||79||

tatra medhävé, yathä –

avanti-pura-väsinaù sadanam etya sändépaner

guror jagati darçayan samayam atra vidyärthinäm |

sakån nigada-mätrataù sakalam eva vidyä-kulaà

dadhau hådaya-mandire kim api citravan mädhavaù ||80||

sükñma-dhéù, yathä –

yadubhir ayam avadhyo mleccha-räjas tad enaà

tarala-tamasi tasmin vidravann eva neñye |

sukhamaya-nija-nidrä-bhaïjana-dhvaàsi-dåñöir

jhara-muci mucukundaù kandare yatra çete ||81||

(13) pratibhänvitaù –

sadyo navanavollekhi-jïänaà syät pratibhänvitaù ||82||

yathä padyävalyäà (283) –

väsaù samprati keçava kva bhavato mugdhekñaëe nanv idaà

väsaà brühi çaöha prakäma-subhage tvad-gätra-saàsargataù |

yäminyäm uñitaù kva dhürta vitanur muñëäti kià yäminé

çaurir gopa-vadhüà chalaiù parihasann evaàvidhaiù pätu vaù ||83||

(14) vidagdhaù –

kalä-viläsa-digdhätmä vidagdha iti kértyate ||84||

yathä --

gétaà gumphati täëòavaà ghaöayati brüte prahelé-kramaà

veëuà vädayate srajaà viracayaty älekhyam abhyasyati |

nirmäti svayam indrajäla-paöaléà dyüte jayaty unmadän

paçyoddäma-kalä-viläsa-vasatiç citraà hariù kréòati ||85||

(15) caturaù –

caturo yugapad-bhüri-samädhäna-kåd ucyate ||86||

yathä –

pärävaté-viracanena gaväà kaläpaà

gopäìganä-gaëam apäìga-taraìgitena |

miträëi citratara-saìgara-vikrameëa

dhinvann ariñöa-bhayadena harir vireje ||87||

(16) dakñaù –

duñkare kñipra-käré yas taà dakñaà paricakñate ||88||

yathä çré-daçame (10.59.17) --

yäni yodhaiù prayuktäni

çasträsträëi kurüdvaha |

haris täny acchinat tékñëaiù

çarair ekaika-çastribhiù ||89||

yathä vä –

aghahara kuru yugmébhüya nåtyaà mayaiva

tvam iti nikhila-gopé-prärthanä-pürti-kämaù |

atanuta gati-lélä-läghavormià tathäsau

dadåçur adhikam etäs taà yathä sva-sva-pärçve ||90||

(17) kåtajïaù –

kåtajïaù syäd abhijïo yaù kåta-sevädi-karmaëäm ||91||

yathä mahäbhärate

3 –

åëam etat pravåddhaà me hådayän näpasarpati |

yad govindeti cukroça kåñëä mäà düra-väsinam ||92||

yathä vä –

anugatim ati-pürvaà cintayann åkña-mauler

akuruta bahumänaà çaurir ädäya kanyäm |

katham api kåtam alpaà vismaren naiva sädhuù

kim uta sa khalu sädhu-çreëi-cüòägra-ratnam ||93||

(18) sudåòha-vrataù –

pratijïä-niyamau yasya satyau sa sudåòha-vrataù ||94||

tatra satya-pratijïo, yathä hari-vaàçe (2.68.38)

4 –

na deva-gandharva-gaëä na räkñasä

na cäsurä naiva ca yakña-pannagäù |

mama pratijïäm apahantum udyatä

mune samarthäù khalu satyam astu te ||95||

yathä vä –

sa-helam äkhaëòala-päëòu-putrau

vidhäya kaàsärir apärijätau |

nija-pratijïäà saphaläà dadhänaù

satyäà ca kåñëäà ca sukhäm akärñét ||96||

satya-niyamo, yathä –

girer uddharaëaà kåñëa duñkaraà karma kurvatä |

mad-bhaktaù syän na duùkhéti sva-vrataà vivåtaà tvayä ||97||

(19) deça-käla-supätrajïaù –

deça-käla-supätrajïas tat-tad-yogya-kriyä-kåtiù ||98||

yathä –

çaraj-jyotsnä-tulyaù katham api paro nästi samayas

trilokyäm äkåéòaù kvacid api na våndävana-samaù |

na käpy ambhojäkñé vraja-yuvati-kalpeti vimåçan

mano me sotkaëöhaà muhur ajani räsotsava-rase ||99||

(20) çästra-cakñuù –

çästränusäri-karmä yaù çästra-cakñuù sa kathyate ||100||

yathä –

abhüt kaàsa-ripor netraà

çästram evärtha-dåñöaye |

neträmbujaà tu yuvaté-

våndän mädäya kevalam ||101||

(21) çuciù –

pävanaç ca viçuddheç cety ucyate dvividhaù çuciù |

pävanaù päpa-näçé syäd viçuddhas tyakta-düsaëaù ||102||

tatra pävano, yathä pädme --

taà nirvyäjaà bhaja guëa-nidhe pävanaà pävanänäà

çraddhä-rajyan-matir atitaräm uttamaù-çloka-maulim |

prodyann antaù-karaëa-kuhare hanta yan-näma-bhänor

äbhäso 'pi kñapayati mahä-pätaka-dhvänta-räçim ||103||

viçuddho, yathä –

kapaöaà ca haöhaç ca näcyute

bata saträjiti näpy adénatä |

katham adya våthä syamantaka

prasabhaà kaustubha-sakhyam icchasi ||104||

(22) vaçé

vaçé jitendriyaù proktaù ||105||

yathä prathame (1.11.37) --

uddäma-bhäva-piçunämala-valgu-häsa-

vréòävaloka-nihato madano 'pi yäsäm |

saàmuhya cäpam ajahät pramadottamäs tä

yasyendriyaà vimathituà kuhakair na çekuù ||106||

(23) sthiraù

äphalodayakåt sthiraù ||107||

yathä,

nirvedam äpa na vana-bhramaëe murärir

näcintayad vyasanam åkña-vilapraveçe |

ähåtya hanta maëim eva puraà prapede

syäd udyamaù kåta-dhiyäà hi phalodayäntaù ||108||

(24) däntaù –

sa dänto duùsaham api yogyaà kleçaù saheta yaù ||109||

yathä –

gurum api guru-väsa-kleçam avyäja-bhaktyä

harir aja-gaëa-dantaù komaläìgo’pi näyam |

prakåtir ati-durühä hanta lokottaräëäà

kim api manasi citraà cintyamänä tanoti ||110||

(25) kñamäçélaù

kñamäçélo’parädhänäà sahanaù parikértyate ||111||

yathä mägha-kävye

5 (16.25)

prativäcam adatta keçavaù

çapamänäya na cedi-bhübhåte |

anahuìkurute ghana-dhvaniù

na hi gomäyu-rutäni keçaré ||112||

yathä vä yämunäcärya-stotre

6 (60) –

raghuvara yad abhüs tvaà tädåço väyasasya

praëata iti dayälur yac ca caidyasya kåñëa |

pratibhavam aparäddhur mugdha säyujyado’bhür

vada kim apadam ägatas tasya te’sti kñamäyäù ||113||

(26) gambhéraù –

durvibodhäçayo yas tu sa gambhéraù itéryate ||114||

yathä –

våndävane varätiù stutibhir nitaräm upäsyamäno’pi |

çakto na harir vidhinä ruñöas tuñöo’thavä jïätum ||115||

yathä vä –

unmado’pi harir navya-rädhä-praëaya-sédhunä |

abhijïenäpi rämeëa lakñito’yam avikriyaù ||116||

(27) dhåtimän –

pürëa-spåhaç ca dhåtimän çäntaç ca kñobha-käraëe ||117||

tatra ädyo –

svékurvann api nitaräà yaçaù-priyatvaà

kaàsärir magadha-pater vadha-prasiddhäm |

bhémäya svayam atuläm adatta kértià

kià lokottara-guëa-çälinäm apekñyam ||118||

dvitéyo, yathä –

ninditasya dama-ghoña-sünunä

sambhrameëa munibhiù stutasya ca |

räjasüya-sadasi kñitéçvaraiù

käpi näsya vikåtir vitarkitä ||119||

(28) samaù –

räga-dveña-vimukto yaù samaù sa kathito budhaiù ||120||

yathä çré-daçame (10.16.33) --

nyäyyo hi daëòaù kåta-kilbiñe 'smiàs

tavävatäraù khala-nigrahäya |

ripoù sutänäm api tulya-dåñöer

dhatse damaà phalam evänuçaàsan ||121||

yathä vä –

ripur api yadi çuddho maëòanéyas taväsau

yaduvara yadi duñöo daëòanéyaù suto’pi |

na punar akhila-bhartuù pakñapätojjhitasya

kvacid api viñamaà te ceñöitaà jäghaöéti ||122||

(29) vadänyaù –

däna-véro bhaved yas tu sa vadänyo nigadyate ||123||

yathä –

sarvärthinäà bäòham abhéñöa-pürtyä

vyarthékåtäù kaàsa-nisüdanena |

hriyeva cintämaëi-kämadhenu-

kalpa-drumä dväravatéà bhajanti ||124||

yathä vä –

yeñäà ñoòaça-püritä daça-çaté sväntaù-puräëäà tathä

cäñöäçliñöa-çataà vibhäti paritas tat-saìkhya-patné-yujäm |

ekaikaà prati teñu tarëaka-bhåtäà bhüñä-juñäm anvahaà

gåñöénäà yugapac ca baddham adadäd yas tasya vä kaù samaù ||125||

(30) dhärmikaù –

kurvan kärayate dharmaà yaù sa dhärmika ucyate ||126||

yathä –

pädaiç caturbhir bhavatä våñasya

guptasya gopendra tathäbhyavardhi |

svairaà carann eva yathä trilokyäm

adharma-sparçäëi haöhäj jaghäsa ||127||

yathä vä –

vitäyamänair bhavatä makhotkarair

äkåñyamäëeñu patiñv anäratam |

mukunda khinnaù sura-subhruväà gaëas

tavävatäraà navamaà namasyati ||128||

(31) çüraù –

utsähé yudhi çüro’stra-prayoge ca vicakñaëaù ||129||

tatra ädyo, yathä –

påthu-samara-saro vigähya kurvan

dviñad aravinda-vane vihära-caryäm |

sphurasi tarala-bähu-daëòa-çuëòas

tvam agha-vidäraëa-rävaëendra-lélaù ||130||

dvitéyo, yathä –

kñaëäd akñauhiëé-vånde jaräsandhasya däruëe |

dåñöaù ko’py atra nädañöo hareù praharaëähibhiù ||131||

(32) karuëaù --

para-duùkhäsaho yas tu karuëaù sa nigadyate ||132||

yathä –

räjïäm agädha-gatibhir magadhendra-kärä-

duùkhändhakära-paöalaiù svayam andhitänäm |

akñéëi yaù sukhamayäni ghåëé vyatänéd

vånde tam adya yadunandana-padma-bandhum ||133||

yathä vä –

skhalan-nayana-väribhir viracitäbhiñeka-çriye

tvaräbhara-taraìgataù kavalitätma-visphürtaye |

niçänta-çara-çäyinä sura-sarit-sutena småteù

sapadya-vaça-vartmaëo bhagavataù kåpäyai namaù ||134||

(33) mänyamänakåt –

guru-brähmaëa-våddhädi-püjako mänyamäna-kåt ||135||

yathä –

abhivädya guroù padämbujaà

pitaraà pürvajam apy athänataù |

harir aïjalinä tathä girä

yadu-våddhänana-mat-kramädayam ||136||

(34) dakñiëaù --

sauçélya-saumya-carito dakñiëaù kértyate budhaiù ||137||

yathä --

bhåtyasya paçyati gurün api näparädhän

seväà manäg api kåtäà bahudhäbhyupaiti |

äviñkaroti piçuneñv api näbhyasüyäà

çélena nirmala-matiù puruñottamo 'yam ||138||

(35) vinayé –

auddhatya-parihäré yaù kathyate vinayéty asau ||139||

yathä mägha-kävye (13.7) –

avaloka eña nåpateù sudürato

rabhasäd rathäd avatarétum icchataù |

avatérëavän prathamam ätmanä harir

vinayaà viçeñayati sambhrameëa saù ||140||

(36) hrémän –

jïäte’smara-rahasye’nyaiù kriyamäëe stave’thavä |

çälénatvena saìkocaà bhajan hrémän udéryate ||141||

yathä lalita-mädhave (9.40) –

darodaïcad-gopé-stana-parisara-prekñaëa-bhayät

karotkampädéñac calati kila govardhana-girau |

bhayärtair ärabdha-stutir akhila-gopaiù smita-mukhaà

puro dåñövä rämaà jayati namitäsyo madhuripuù ||142||

(37) çaraëägata-pälakaù –

pälayan çaraëäpannän çaraëägata-pälakaù ||143||

yathä –

jvara parihara viträsaà tvam atra samare kåtäparädhe’pi |

sadyaù prapadyamäne yad indavati yädavendro’yam ||144||

(38) sukhé –

bhoktä ca duùkha-gandhair apy aspåñöaç ca sukhé bhavet ||145||

tatra ädyo, yathä –

ratnälaìkära-bhäras tava dhana-damanor äjya-våttyäpy alabhyaù

svapne dambholi-päëer api duradhigamaà dväri tauryatrikaà ca |

pärçve gauré-gariñöhäù pracura-çaçi-kaläù känta-sarväìga-bhäjaù

sémantinyaç ca nityaà yaduvara bhuvane kas tvad-anyo’sti bhogé ||146||

dvitéyo, yathä –

na hänià na mlänià nija-gåha-kåtya-vyasanitäà

na ghoraà nodghürëäà na kila kadanaà vetti kim api |

varäìgébhiù säìgékåta-suhåd-anaìgäbhir abhito

harir våndäraëye param aniçam uccair viharati ||147||

(39) bhakta-suhåt –

susevyo däsa-bandhuç ca dvidhä bhakta-suhån mataù ||148||

tatra ädyo, yathä viñëu-dharme –

tulasé-dala-mätreëa jalasya culukena ca |

vikréëéte svam ätmänaà bhaktebhyo bhakta-vatsalaù ||149||

dvitéyo, yathä prathame (1.9.37) --

sva-nigamam apahäya mat-pratijïäm

åtam adhikartum avapluto rathasthaù |

dhåta-ratha-caraëo 'bhyayäc caladgur

harir iva hantum ibhaà gatottaréyaù ||150||

(40) prema-vaçyaù –

priyatva-mätra-vaçyo yaù prema-vaçyo bhaved asau ||151||

yathä çré-daçame (10.80.19) --

sakhyuù priyasya viprarñer aìga-saìgäti-nirvåtaù |

préto vyamuïcad adhvindün neträbhyäà puñkarekñaëaù ||152||

yathä vä tatraiva (10.9.18) --

sva-mätuù svinna-gäträyä visrasta-kavara-srajaù |

dåñövä pariçramaà kåñëaù kåpayäsét sva-bandhane ||153||

(41) sarva-çubhaìkaraù –

sarveñäà hita-käré yaù sa syät sarva-çubhaìkaraù ||154||

yathä –

kåtäù kåtärthä munayo vinodaiù

khala-kñayeëäkhila-dhärmikäç ca |

vapur-vimardena khaläç ca yuddhe

na kasya pathyaà hariëä vyadhäyi ||155||

(42) pratäpé –

pratäpé pauruñodbhüta-çatru-täpi prasiddhi-bhäk ||156||

yathä –

bhavataù pratäpa-tapane

bhuvanaà kåñëa pratäpayati |

ghoräsura-ghukänäà

çaraëam abhüt kandarä-timiram ||157||

(43) kértimän –

sädguëyair nirmalaiù khyätaù kértimän iti kértyate ||158||

yathä –

tvad-yaçaù-kumuda-bandhu-kaumudé

çubhra-bhävam abhito nayanty api |

nandanandana kathaà nu nirmame

kåñëa-bhäva-kalilaà jagat-trayam ||159||

yathä vä lalita-mädhave (5.18) –

bhétä rudraà tyajati girijä çyämam aprekñya kaëöhaà

çubhraà dåñövä kñipati vasanaà vismito néla-väsäù |

kñéraà matvä çrapayati yamé-néram äbhérikotkä

géte dämodara-yaçasi te véëayä näradena ||160||

(44) rakta-lokaù --

pätraà lokänurägäëäà rakta-lokaà vidur budhäù ||161||

yathä prathame (1.11.9) --

yarhy ambujäkñäpasasära bho bhavän

kurün madhün vätha suhåd-didåkñayä

taträbda-koöi-pratimaù kñaëo bhaved

ravià vinäkñëor iva nas taväcyuta ||162||

yathä vä –

äçés-tathyä jaya jaya jayety äviräste munénäà

deva-çreëé-stuti-kala-kalo meduraù prädurasti |

harñäd ghoñaù sphurati parito nägaréëäà garéyän

ke vä raìga-sthala-bhuvi harau bhejire nänurägam ||163||

(45) sädhu-samäçrayaù –

sad-eka-pakñapäté yaù sa syät sädhu-samäçrayaù ||164||

yathä –

puruñottama ced avätariñyad

bhuvane’smin na bhavän bhuvaù çiväya |

vikaöäsura-maëòalän na jäne

sujanänäà bata kä daçäbhaviñyat ||165||

(46) näré-gaëa-mano-häré --

näré-gaëa-mano-häré sundaré-vånda-mohanaù ||166||

yathä çré-daçame (10.90.26) --

çruta-mätro’pi yaù stréëäà prasahyäkarñate manaù |

urugäyorugéto vä paçyanténäà ca kià punaù ||167||

yathä vä --

tvaà cumbako’si mädhava loha-mayé nünam aìganä-jätiù |

dhävati tatas tato’sau yato yataù kréòayä bhramasi ||168 ||

(47) sarvärädhyaù –

sarveñäm agra-püjyo yaù sa sarvärädhya ucyate ||169||

yathä prathame (1.9.41)

muni-gaëa-nåpa-varya-saìkule 'ntaù-

sadasi yudhiñöhira-räjasüya eñäm |

arhaëam upapeda ékñaëéyo

mama dåçi-gocara eña ävir ätmä ||170||

(48) samåddhimän --

mahä-sampatti-yukto yo bhaved eña samåddhimän ||171||

yathä –

ñaö-païcäçad-yadu-kula-bhuväà koöayas tväà bhajante

varñanty añöau kim api nidhayaç cärtha-jätaà tavämé |

çuddhäntaç ca sphurati navabhir lakñitaù saudha-lakñmair

lakñméà paçyan mura-damana te nätra citräyate kaù ||172||

yathä vä kåñëa-karëämåte

7 --

cintämaëiç caraëa-bhüñaëam aìganänäà

çåìgära-puñpa-taravas taravaù suräëäm |

våndävane vraja-dhanaà nanu käma-dhenu-

våndäni ceti sukha-sindhur aho vibhütiù ||173||

(49) varéyän --

sarveñäm ati-mukhyo yaù sa varéyän itéryate ||174||

yathä —

brahmann atra puru-dviñä saha puraù péöhe niñéda kñaëaà

tuñëéà tiñöha surendra cäöubhir alaà väréça dürébhava |

ete dväri muhuù kathaà sura-gaëäù kurvanti kolähalaà

hanta dväravaté-pater avasaro nädyäpi niñpadyate ||175||

(50) éçvaraù –

dvidheçvaraù svatantraç ca durlaìghyäjïaç ca kértyate ||176||

tatra svatantro, yathä—

kåñëaù prasädam akarod aparädhyate’pi

pädäìkam eva kila käliya-pannagäya |

na brahmaëe dåçam api stuvate’py apürvaà

sthäne svatantra-carito nigamair nuto’yam ||177||

durlaìghyäjïo, yathä tåtéye (3.2.21) --

balià haradbhiç cira-loka-pälaiù

kiréöa-koöy-eòita-päda-péöhaù |

tat tasya kaiìkaryam alaà bhåtän no

vigläpayaty aìga yad ugrasenam ||178||

yathä vä –

navye brahmäëòa-vånde såjati vidhigaëaù såñöaye yaù kåtäjïo

rudraughaù käla-jérëe kñayam avatanute yaù kñayäyänuçiñöaù |

rakñäà viñëu-svarüpä vidadhati taruëe rakñiëo ye tvad-aàçäù

kaàsäre santi sarve diçi diçi bhavataù çäsane’jäëòanäthäù ||179||

atha (51) sadä-svarüpa-sampräptaù --

sadä-svarüpa-sampräpto mäyä-kärya-vaçékåtaù ||180||

yathä prathame (1.11.39) --

etad éçanam éçasya prakåti-stho 'pi tad-guëaiù |

na yujyate sadätma-sthair yathä buddhis tad-äçrayä ||181||

(52) sarvajïaù –

para-citta-sthitaà deça-kälädy-antaritaà tathä |

yo jänäti samastärthaù sa sarvajïo nigadyate ||182||

yathä prathame (1.1511) --

yo no jugopa vana etya duranta-kåcchräd

durväsaso 'ri-racitäd ayutägra-bhug yaù |

çäkänna-çiñöam upayujya yatas tri-lokéà

tåptäm amaàsta salile vinimagna-saìghaù ||183||

(53) nitya-nütanaù –

sadänubhüyamäno’pi karoty ananubhütavat |

vismayaà mädhurébhir yaù sa prokto nitya-nütanaù ||184||

yathä prathame (1.11.34) --

yadyapy asau pärçva-gato raho-gatas

tathäpi tasyäìghri-yugaà navaà navam |

pade pade kä virameta tat-padäc

caläpi yac chrér na jahäti karhicit ||185||

yathä vä lalita-mädhave (1.52) --

kulavara-tanu-dharma-gräva-våndäni bhindan

sumukhi niçita-dérghäpäìga-öaìka-cchaöäbhiù |

yugapad ayam apürvaù kaù puro viçva-karmä

marakata-maëi-lakñair goñöha-kakñäà cinoti ||186||

(54) sac-cid-änanda-sändräìgaù –

sac-cid-änanda-sändräìgaç cidänanda-ghanäkåtiù ||187||

yathä –

kleçe kramät païca-vidhe kñayaà gate

yad-brahma-saukhyaà svayam asphurat param |

tad vyarthayan kaù purato naräkåtiù

çyämo’yam ämoda-bharaù prakäçate ||188||

yathä va brahma-saàhitäyäm ädi-puruña-rahasye (5.51) –

yasya prabhä prabhavato jagad-aëòa-koöi-

koöiñv açeña-vasudhädi vibhüti-bhinnam |

tad brahma niñkalam anantam açeña-bhütaà

govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||189||

ataù çré-vaiñëavaiù sarva-çruti-småti-nidarçanaiù |

tad brahma çré-bhagavato vibhütir iti kértyate ||190||

tathä hi yämunäcärya-stotre (14) --

yad-aëòäntara-gocaraà ca yad

daçottaräëy ävaraëäni yäni ca |

guëäù pradhänaà puruñaù paraà padaà

parätparaà brahma ca te vibhütayaù ||191||

(55) sarva-siddhi-niñevitaù –

sva-vaçäkhila-siddhiù syät sarva-siddhi-niñevitaù ||192||

yathä –

daçabhiù siddha-sakhébhir våtä mahä-siddhayaù kramäd añöau |

aëimädayo labhante nävasaraà dväri kåñëasya ||193||

(56) atha avicintya-mahä-çaktiù –

divya-sargädi-kartåtvaà brahma-rudrädi-mohanam |

bhakta-prärabdha-vidhvaàsa ity ädy acintya-çaktitä ||194||

tatra dviya-sargädi-kartåtvaà, yathä –

äséc chäyädvitéyaù prathamam atha vibhur vatsa-òimbhädi-dehän

aàçenäàçena cakre tad anu bahu-catur-bähutäà teñu tene |

våttas tattvädi-vétair atha kam alabhavaiù stüyamäno’khilätmä

tävad brahmäëòa-sevyaù sphuöam ajani tato yaù prapadye tam éçam ||195||

brahma-rudrädi-mohanaà, yathä –

mohitaù çiçu-kåtau pitämaho

hanta çambhur api jåmbhito raëe |

yena kaàsa-ripuëädya tat-puraù

ke mahendra vibudhä bhavad-vidhäù ||196||

bhakta-prärabdha-vidhvaàso, yathä çré-daçame (10.45.45) –

guru-putram ihänétaà nija-karma-nibandhanam |

änayasva mahäräja mac-chäsana-puraskåtaù ||197||

ädi-çabdena durghaöa-ghaöanäpi –

api jani-parihénaù sünur äbhéra-bhartur

vibhur api bhuja-yugmotsaìga-paryäpta-mürtiù |

prakaöita-bahu-rüpo’py eka-rüpaù prabhur me

dhiyam ayam avicintyänanta-çaktir dhinoti ||198||

(57) koöi-brahmäëòa-vigrahaù –

agaëya-jagad-aëòäòhyaù koöi-brahmäëòa-vigrahaù |

iti çré-vigrahasyäsya vibhutvam anukértitam ||199||

yathä tatraiva (10.14.11) --

kvähaà tamo-mahad-ahaà-kha-carägni-vär-bhü-

saàveñöitäëòa-ghaöa-sapta-vitasti-käyaù |

kvedåg-vidhävigaëitäëòa-paräëu-caryä-

vätädhva-roma-vivarasya ca te mahitvam ||200||

yathä vä –

tattvair brahmäëòam äòhyaà surakula-bhuvanaiç cäìkitaà yojanänäà

païcäçat-koöy-akharva-kñiti-khacitam idaà yac ca pätäla-pürëam |

tädåg-brahmäëòa-lakñäyuta-paricaya-bhäg eka-kakñaà vidhäträ

dåñöaà yasyätra våndävanam api bhavataù kaù stutau tasya çaktaù ||201||

(58) avatärävalé-béjam

avatärävalé-béjam avatäré nigadyate ||202||

yathä çré-géta-govinde (1.16) –

vedän uddharate jaganti vahate bhügolam udbibhrate

daityaà därayate balià chalayate kñatra-kñayaà kurvate |

paulastyaà jayate halaà kalayate käruëyam ätanvate

mlecchän mürcchayate daçäkåti-kåte kåñëäya tubhyaà namaù ||203||

(59) hatäri-gati-däyakaù –

mukti-dätä hatäréëäà hatäri-gati-däyakaù ||204||

yathä –

paräbhavaà phenila-vaktratäà ca

bandhaà ca bhétià ca måtià ca kåtvä |

pavarga-dätäpi çikhaëòa-maule

tvaà çätraväëäm apavargado’si ||205||

yathä vä –

citraà muräre sura-vairi-pakñas

tvayä samantäd anubaddha-yuddhaù |

amitra-våndäny avibhidya bhedaà

mitrasya kurvann amåtaà prayäti ||206||

(60) ätmäräma-gaëäkarñé –

ätmäräma-gaëäkarñéty etad vyaktärtham eva hi ||207||

yathä –

pürëa-paramahaàsaà mäà mädhava lélä-mahauñadhir ghrätä |

kåtvä bata säraìgaà vyadhita kathaà särase tåñitam ||208||

athäsädharaëa-guëa-catuñke – (61) lélä-mädhuryaà --

yathä båhad-vämane –

santi yadyapi me präjyä léläs täs tä manoharäù |

na hi jäne småte räse mano me kédåçaà bhavet ||209||

yathä vä –

parisphuratu sundaraà caritram atra lakñmé-pates

tathä bhuvana-nandinas tad-avatära-våndasya ca |

harer api camatkåti-prakara-vardhanaù kintu me

bibharti hådi vismayaà kam api räsa-lélä-rasaù ||210||

(62) premëä priyädhikyam, yathä çré-daçame (10.31.15) --

aöati yad bhavän ahni känanaà

truöir yugäyate tväm apaçyatäm |

kuöila-kuntalaà çré-mukhaà ca te

jaòa udékñitäà pakñma-kåt dåçäm ||211||

yathä vä --

brahma-rätri-tatir apy agha-çatro

sä kñaëärdhavad agät tava saìge |

hä kñaëärdham api vallavikänäà

brahma-rätri-tativad virahe’bhüt ||212||

(63) veëu-mädhuryam, yathä tatraiva (10.33.15) –

savanaças tad-upadhärya sureçäù

çakra-çarva-parameñöhi-purogäù |

kavaya änata-kandhara-cittäù

kaçmalaà yayur aniçcita-tattväù ||213||

yathä vä vidagdha-mädhave (1.26) --

rundhann ambu-bhåtaç camatkåti-paraà kurvan muhus tumburuà

dhyänäd antarayan sanandana-mukhän vismerayan vedhasam |

autsukyävalibhir balià caöulayan bhogéndram äghürëayan

bhindann aëòa-kaöäha-bhittim abhito babhräma vaàçé-dhvaniù ||214||

(64) rüpa-mädhuryaà, yathä tåtéye (3.2.12)

yan martya-lélaupayikaà sva-yoga-

mäyä-balaà darçayatä gåhétam |

vismäpanaà svasya ca saubhagarddheù

paraà padaà bhüñaëa-bhüñaëäìgam ||215||

çré-daçame ca (10.29.40) --

kä stry aìga te kala-padäyata-mürcchitena

saàmohitä 'ryapadavéà na calet trilokyäm |

trailokya-saubhagam idaà ca nirékñya rüpaà

yad go-dvija-druma-mågän pulakäny abibhrat ||216||

yathä vä, lalita-mädhave (8.34) --

aparikalita-pürvaù kaç camatkära-käré

sphurati mama garéyän eña mädhurya-püraù |

ayam aham api hanta prekñya yaà lubdha-cetäù

sarabhasam upabhoktuà kämaye rädhikeva ||217||

samasta-vividhäçcarya-kalyäëa-guëa-väridheù |

guëänäm iha kåñëasya diì-mätram upadarçitam ||218||

yathä ca çré-daçame (10.14.7) –

guëätmanas te 'pi guëän vimätuà

hitävatérëasya ka éçire 'sya |

kälena yair vä vimitäù sukalpair

bhü-päàçavaù khe mihikä dyubhäsaù ||219||

nitya-guëo vanamälé, yad api çikhämaëir açeña-netèëäm |

bhaktäpekñikam asya, trividhatvaà likhyate tad api ||220||

hariù pürëatamaù pürëataraù pürëa iti tridhä |

çreñöha-madhyädibhiù çabdair näöye yaù paripaöhyate ||221||

prakäçitäkhila-guëaù småtaù pürëatamo budhaiù |

asarva-vyaïjakaù pürëataraù pürëo 'lpa-darçakaù ||222||

kåñëasya pürëatamatä vyaktäbhüd gokuläntare |

pürëatä pürëataratä dvärakä-mathurädiñu ||223||

sa punaç caturvidhaù syäd dhérodättaç ca dhéra-lalitaç ca |

dhéra-praçänta-nämä tathaiva dhéroddhataù kathitaù ||224||

bahuvidha-guëa-kriyäëäm äspada-bhütasya padmanäbhasya |

tat-tal-lélä-bhedäd virudhyate na hi catur-vidhäù ||225||

tatra dhérodättaù –

gambhéro vinayé kñantä karuëaù sudåòha-vrataù |

akatthano güòha-garvo dhérodättaù su-sattva-bhåt ||226||

yathä –

véraà-manya-mada-prahäri-hasitaà dhaureyam ärtoddhåtau

nirvyüòha-vratam unnata-kñiti-dharoddhäreëa dhéräkåtim |

mayy uccaiù kåta-kilbiñe’pi madhuraà stutyä muhur yantritaà

prekñya tväà mama durvitarkya-hådayaà dhér géç ca na spandate ||227||

gambhératvädi-sämänya-guëä yad iha kértitäù |

tad eteñu tad-ädhikya-pratipädana-hetave ||228||

idaà hi ttatvaà pürvaiù proktaà raghüdvahe |

tat-tad-bhaktänusäreëa tathä kåñëe vilokyate ||229||

dhéra-lalitaù --

vidagdho nava-täruëyaù parihäsa-viçäradaù |

niçcinto dhéra-lalitaù syät präyaù preyasé-vaçaù ||230||

yathä --

väcä sücita-çarvaré-rati-kalä-prägalbhyayä rädhikäà

vréòä-kuïcita-locanäà viracayann agre sakhénäm asau |

tad-vakño-ruha-citra-keli-makaré-päëòitya-päraà gataù

kaiçoraà saphalé-karoti kalayan kuïje vihäraà hariù ||231||

govinde prakaöaà dhéra-lalitatvaà pradarçyate |

udäharanti näöya-jïäù präyo’tra makara-dhvajam ||232||

dhéra-çäntaù –

çama-prakåtikaù kleça-sahanaç ca vivecakaù |

vinayädi-guëopeto dhéra-çänta udéryate ||233||

yathä –

vinaya-madhura-mürtir manthara-snigdha-täro

vacana-paöima-bhaìgé-sücitäçeña-nétiù |

abhidadhad iha dharmaà dharma-putropakaëöhe

dvija-patir iva säkñät prekñyate kaàsa-vairé ||234||

yudhiñöhirädiko dhérair dhéra-çäntaù prakértitaù ||235||

dhéroddhataù –

mätsaryavän ahaìkäré mäyävé roñaëaç calaù |

vikatthanaç ca vidvadbhir dhéroddhata udähåtaù ||236||

yathä –

äù päpin yavanendra dardura punar vyäghuöya sadyas tvayä

väsaù kutracid andha-küpa-kuhara-kroòe’dya nirméyatäm |

helottänita-dåñöi-mätra-bhasita-brahmäëòäëòaù puro

jägarmi tvad-upagrahäya bhujagaù kåñëo’tra kåñëäbhidhaù ||237||

dhéroddhatas tu vidvadbhir bhémasenädir ucyate ||238||

mätsaryädyäù pratéyante doñatvena yad apy amé |

lélä-viçeña-çälitvän nirdoñe’tre guëäù småtäù ||239||

yathä vä –

ambho-bhära-bhara-praëamra-jalada-bhräntià vitanvann asau

ghoräòambara-òambaraù suvikuöäm utkñipya hastärgaläm |

durväraù para-väraëaù svayam ahaà labdho’smi kåñëaù puro

re çrédäma-kuraìgasaìgara-bhuvo bhaìgaà tvam aìgékuru ||240||

mitho virodhino’py atra kecin nigaditä guëäù |

harau niraìkuçaiçvaryät ko’pi na syäd asambhavaù ||241||

tathä ca kaurme –

asthülaç cäëuç caiva sthülo’ëuç caiva sarvataù |

avarëaù sarvataù proktaù çyämo raktänta-locanaù |

aiçvarya-yogäd bhagavän viruddhärtho’bhidhéyate ||242||

tathäpi doñäù parame naivähäryäù kathaïcana |

guëä viruddhä apy ete samähäryäù samantataù ||243||

mahävärähe ca –

sarve nityäù çäçvatäç ca dehäs tasya parätmanaù |

hänopädäna-rahitä naiva prakåtijäù kvacit ||244||

paramänanda-sandohä jïäna-mäträç ca sarvataù |

sarve sarva-guëaiù pürëäù sarva-doña-vivarjitäù ||245||

vaiñëava-tantre’pi –

añöädaça-mahä-doñai rahitä bhagavat-tanuù |

sarvaiçvaryamayé satya-vijïänänanda-rüpiëé ||246||

añöädaça-mahä-doñäù, yathä viñëu-yämale –

mohas tandrä bhramo rukña-rasatä käma ulbaëaù |

lolatä mada-mätsarye hiàsä kheda-pariçramau ||247||

asatyaà krodha äkäìkñä äçaìkä viçva-vibhramaù |

viñamatvaà paräpekñä doñä añöädaçoditäù ||248||

itthaà sarvävatärebhyas tato’py aträvatäriëaù |

vrajendra-nandane suñöhu mädhurya-bhara éritaù ||249||

tathä ca brahma-saàhitäyäm ädi-puruña-rahasye (5.59) –

yasyaika-niçvasita-kälam athävalambya

jévanti loma-bilajä jagad-aëòa-näthäù |

viñëur mahän sa iha yasya kalä-viçeño

govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||250||

athäñöäv anukértyante sad-guëatvena viçrutäù |

maìgalälaìkriyä-rüpäù sattva-bhedäs tu pauruñäù ||251||

çobhä viläso mädhuryaà mäìgalyaà sthairya-tejasé |

lalitaudäryam ity ete sattva-bhedäs tu pauruñäù ||252||

tatra çobhä –

néce dayädhike spardhä çauryotsähau ca dakñatä |

satyaà ca vyaktim äyäti yatra çobheti täà viduù ||253||

yathä –

svarga-dhvaàsaà vidhitsur vraja-bhuvi kadanaà suñöhu vékñyätivåñöyä

nécän älocya paçcän namuci-ripu-mukhänüòha-käruëya-véciù |

aprekñya svena tulyaà kam api nija-ruñäm atra paryäpti-pätraà

bandhün änandayiñyann udaharatu hariù satya-sandho mahädrim ||254||

viläsaù –

våñabhasyeva gambhérä gatir dhéraà ca vékñaëam |

sa-smitaà ca vaco yatra sa viläsa itéryate ||255||

yathä –

malla-çreëyäm avinayavatéà mantharäà nyasya dåñöià

vyädhunväno dvipa iva bhuvaà vikramäòambareëa |

väg-ärambhe smita-parimalaiù kñälayan maïca-kakñäà

tuìge raìga-sthala-parisare särasäkñaù sasära ||256||

mädhuryam –

tan mädhuryaà bhaved yatra ceñöädeù spåhaëéyatä ||257||

yathä –

varäm adhyäsénas taöa-bhuvam avañöambha-rucibhiù

kadambaiù prälambaà pravalita-vilambaà viracayan |

prapannäyäm agre mihira-duhitus tértha-padavéà

kuraìgé-neträyäà madhu-ripur apäìgaà vikirati ||258||

mäìgalyam –

mäìgalyaà jagatäm eva viçväsäspadatä matä ||259||

yathä –

anyäyyaà na haräv iti vyapagata-dvärärgalä dänavä

rakñé kåñëa iti pramattam abhitaù kréòäsu raktäù suräù |

säkñé vetti sa bhaktim ity avanata-vrätäç ca cintojjhitäù

ke viçvambhara na tvad-aìghri-yugale viçrambhitäà bhejire ||260||

sthairyam –

vyavasäyäd acalanaà sthairyaà vighnäkuläd api ||261||

yathä –

pratikule’pi sa-çüle, çive çiväyäà niraàçukäyäà ca |

vyalunäd eva mukundo vindhyävali-nandanasya bhujän ||262||

tejaù –

sarva-cittävagähitvaà tejaù sadbhir udéryate ||263||

yathä çré-daçame (10.43.17) –

mallänäm açanir nèëäà naravaraù stréëäà smaro mürtimän

gopänäà svajano’satäà kñitirbhujäà çästä sva-pitroù çiçuù |

måtyur bhoja-pater viräò aviduñäà tattvaà paraà yoginäà

våñëénäà paradevateti vidito raìgaù gataù sägrajaù ||264||

yathä --

tejo budhair avajïäder asahiñëutvam ucyate ||265||

yathä –

äkruñöe prakaöaà didaëòayiñuëä caëòena raìga-sthale

nande cänakadundubhau ca purataù kaàsena viçva-druhä |

dåñöià tatra suräri-måtyu-kulaöä-samparka-dütéà kñipan

maïcasyopari saïcukurdiñur asau paçyäcyutaù präïcati ||266||

lalitam –

çåìgära-pracurä ceñöä yatra taà lalitaà viduù ||267||

yathä—

vidhatte rädhäyäù kuca-mukulayoù keli-makaréà

kareëa vyagrätmä sarabhasam asavyena rasikaù |

ariñöe säöopaà kaöu ruvati savyena vihasann

udaïcad-romäïcaà racayati ca kåñëaù parikaram ||268||

audäryam –

ätmädy-arpaëa-käritvam audäryam iti kértyate ||269||

yathä—

vadänyaù ko bhaved atra vadänyaù puruñottamät |

akiïcanäya yenätmä nirguëäyäpi déyate ||270||

sämänyä näyaka-guëäù sthiratädyä yad apy amé |

tathäpi pürvataù kiïcid viçeñät punar éritäù ||271||

athäsya sahäyäù –

asya gargädayo dharme yuyudhänädayo yudhi |

uddhavädyäs tathä mantre sahäyäù parikértitäù ||272||

atha kåñëa-bhaktäù –

tad-bhäva-bhävita-sväntäù kåñëa-bhaktä itéritäù ||273||

yo satya-väkya ity ädyä hrémän ity antimä guëäù |

proktäù kåñëe’sya bhakteñu te vijïeyä manéñibhiù ||274||

te sädhakäç ca siddhäç ca dvi-vidhäù parikértitäù ||275||

tatra sädhakäù –

utpanna-ratayaù samyaì nairvighnyam anupägatäù |

kåñëa-säkñät-kåtau yogyäù sädhakäù parikértitäù ||276||

yathaikädaçe (11.2.46) –

éçvare tad-adhéneñu bäliçeñu dviñatsu ca |

prema-maitré-kåpopekñä yaù karoti sa madhyamaù ||277||

yathä vä –

siktäpy açru-jalotkareëa bhagavad-värtä-nadé-janmanä

tiñöhaty eva bhavägni-hetir iti te dhémann alaà cintayä |

håd-vyomany amåta-spåhä-hara-kåpä-våñöeù sphuöaà lakñate

nediñöaù påthu-roma-täëòava-bharät kåñëämbudhasyodgamaù ||278||

bilvamaìgala-tulyä ye sädhakäs te prakértitäù ||279||

atha siddhäù –

avijïätäkhila-kleçäù sadä kåñëäçrita-kriyäù |

siddhäù syuù santata-prema-saukhyäsväda-paräyaëäù ||280||

sampräpta-siddhayaù siddhä nitya-siddhäç ca te tridhä ||281||

tatra sampräpta-siddhayaù –

sädhanaiù kåpayä cäsya dvidhä sampräpta-siddhayaù ||282||

tatra sädhana-siddhäù, yathä tåtéye (3.15.25) –

yac ca vrajanty animiñäm åñabhänuvåttyä

düre yamä hy upari naù spåhaëéya-çéläù |

bhartur mithaù su-yaçasaù kathanänuräga-

vaiklavya-bäñpa-kalayä pulaké-kåtäìgäù ||283||

yathä vä –

ye bhakti-prabhaviñëutä-kavalita-kleçormayaù kurvate

dåk-päte’pi ghåëäà kåta-praëatiñu präyeëa mokñädiñu |

tän prema-prasarotsava-stavakita-sväntän pramodäçrubhir

nirdhautäsya-taöän muhuù pulakino dhanyän namaskurmahe ||284||

märkaëòeyädayaù proktäù sädhanaiù präpta-siddhayaù ||285||

atha kåpä-siddhäù, yathä çré-daçame (10.23.42-43) –

näsäà dvijäti-saàskäro na niväso guräv api |

na tapo nätma-mémäàsä na çaucaà na kriyäù çubhäù ||286||

athäpi hy uttamaùçloke kåñëe yogeçvareçvare |

bhaktir dåòhä na cäsmäkaà saàskärädimatäm api ||287||

yathä vä –

na käcid abhavad guror bhajana-yantraëe’bhijïatä

na sädhana-vidhau ca te çrama-lavasya gandho’py abhüt |

gato’si caritärthatäà paramahaàsa-mågya-çriyä

mukunda-pada-padmayoù praëaya-sédhuno dhärayä ||288||

kåpä-siddhä yajïa-patné-vairocani-çukädayaù ||289||

atha nitya-siddhäù –

ätma-koöi-guëaà kåñëe premäëaà paramaà gatäù |

nityänanda-guëäù sarve nitya-siddhä mukundavat ||290||

yathä pädme çré-bhagavat-satyabhämä-devé-saàväde –

atha brahmädi-devänäà tathä prärthanayä bhuvaù |

ägato’haà gaëäù sarve jätäs te’pi mayä saha ||291||

ete hi yädaväù sarve mad-gaëä eva bhämini |

sarvadä mat-priyä devi mat-tulya-guëa-çälinaù ||292||

tathä ca çré-daçame (10.14.32) –

aho bhägyam aho bhägyaà nanda-gopa-vrajaukasäm |

yan-mitraà paramänandaà pürëaà brahma sanätanam ||293||

tatraiva (10.26.13) –

dustyajaç cänurägo’smin sarveñäà no vrajaukasäm |

nanda te tanaye’smäsu tasyäpy autpattikaù katham ||294||

sanätanaà mitram iti tasyäpy autpattikaù katham |

sneho’smäsv iti caiteñäà nitya-preñöhatvam ägatam ||295||

ity ataù kathitä nitya-priyä yädava-vallaväù |

eñäà laukikavac-ceñöä lélä mura-ripor iva ||296||

tathä hi pädmottara-khaëòe –

yathä saumitri-bharatau yathä saìkarñaëädayaù |

tathä tenaiva jäyante nija-lokäd yadåcchayä ||297||

punas tenaiva gacchanti tat-padaà çäçvataà param |

na karma-bandhanaà janma vaiñëavänäà ca vidyate ||298||

ye proktäù païca-païcäçat kramät kaàsaripor guëäù |

te cänye cäpi siddheñu siddhidatvädayo matäù ||299||

bhaktäs tu kértitäù çäntäs tathä däsa-sutädayaù |

sakhäyo guru-vargäç ca preyasyaç ceti païcadhä || ||

atha uddépanäù --

uddépanäs tu te proktä bhävam uddépayanti ye |

te tu çré-kåñëa-candrasya guëäç ceñöäù prasädhanam ||301||

smitäìga-saurabhe vaàça-çåìga-nüpura-kambavaù |

padäìka-kñetra-tulasé-bhakta-tad-väsarädayaù ||302||

tatra guëäù –

guëäs tu trividhäù proktäù käya-väì-mänasäçrayäù ||303||

tatra käyikäù –

vayaù-saundarya-rüpäëi käyikämådutädayaù ||304||

guëäù svarüpam eväsya käyikädyä yadapy amé |

bhedaà svékåtya varëyante tathäpy uddépanä iti ||305||

atas tasya svarüpasya syäd älambanataiva hi |

uddépanatvam eva syäd bhüñaëädes tu kevalam ||306||

eñäm älambanatvaà ca tathoddépanatäpi ca ||307||

tatra vayaù –

vayaù kaumära-paugaëòa-kaiçoram iti tat tridhä ||308||

kaumäraà païcamäbdäntaà paugaëòaà daçamävadhi |

ä-ñoòaçäc ca kaiçoraà yauvanaà syät tataù param ||309||

aucityät tatra kaumäraà vaktavyaà vatsale rase |

paugaëòaà preyasi tat-tat-khelädi-yogataù ||310||

çraiñöhyam ujjvala eväsya kaiçorasya tathäpy adaù |

präyaù sarva-rasaucityäd atrodähriyate kramät ||311||

ädyaà madhyaà tathä çeñaà kaiçoraà trividhaà bhavet ||312||

tatra ädyam –

varëasyojjvalatä käpi netränte cäruëa-cchaviù |

romävali-prakaöatä kaiçore prathame sati ||313||

tathä –

harati çitimä ko’py aìgänäà mahendra-maëi-çriyaà

praviçati dåçor ante käntir manäg iva lohiné |

sakhi tanu- ruhäà räjiù sükñmä daräsya virohate

sphurati suñamä navyedänéà tanau vana-mälinaù ||314||

vaijayanté-çikhaëòädi-naöa-pravara-veçatä |

vaàçé-madhurimä vastra-çobhä cätra paricchadaù ||315||

yathä çré-daçame (10.21.5) --

barhäpéòaà naöa-vara-vapuù karëayoù karëikäraà

bibhrad-väsaù kanaka-kapiçaà vaijayantéà ca mäläm |

randhrän veëor adhara-sudhayä pürayan gopa-våndair

våndäraëyaà sva-pada-ramaëaà präviçad géta-kértiù ||316||

kharatätra nakhägräëäà dhanur ändolitä bhruvoù |

radänäà raïjanaà räga-cürëair ity ädi ceñöitam ||317||

yathä—

navaà dhanur ivätanor naöad-agha-dviñor bhrü-yugaà

çarälir iva çäëitä nakhara-räjir agre kharä |

viräjati çarériëé rucira-danta-lekhäruëä

na kä sakhi samékñaëäd yuvatir asya vitrasyati ||318||

tan-mohanatä, yathä –

kartuà mugdhäù svayam acaöunä na kñamante’bhiyogaà

na vyädätuà kvacid api jane vaktram apy utsahante |

dåñövä täs te nava-madhurima-smeratäà mädhavärtäù

sva-präëebhyas trayam udasåjann adya toyäïjalénäm ||319||

atha madhyamam –

üru-dvayasya bähvoç ca käpi çrér urasas tathä |

mürter mädhurimädyaà ca kaiçore sati madhyame ||320||

yathä –

spåhayati kari-çuëòä-daëòanäyoru-yugmaà

garuòa-maëi-kaväöé-sakhyam icchaty uraç ca |

bhuja-yugam api dhitsaty argalävarga-nindäm

abhinava-taruëimnaù prakrame keçavasya ||321||

mukhaà smita-viläsäòhyaà vibhramottarale dåçau |

tri-jagan-mohanaà gétam ity ädir iha mädhuré ||322||

yathä –

anaìga-naya-cäturé-paricayottaraìge dåçau

mukhämbujam udaïcita-smita-viläsa-ramyädharam |

acaïcala-kuläìganä-vrata-viòambi-saìgétakaà

hares taruëimäìkure sphurati mädhuré käpy abhüt ||323||

vaidagdhé-sära-vistäraù kuïja-keli-mahotsavaù |

ärambho räsa-léläder iha ceñöädi-sauñöhavam ||324||

yathä –

vyaktälakta-padaiù kvacit pariluöhat-piïchävataàsaiù kvacit

talpair vicyuta-käïcibhiù kvacid asau vyäkérëa-kuïjotkarä |

prodyan-maëòala-bandha-täëòava-ghaöälakñmollasat-saikatä

govindasya viläsa-våndam adhikaà våndäöavé çaàsati ||325||

tan-mohanatä, yathä –

vidürän märägnià hådaya-ravi-känte prakaöayann

udasyan dharmenduà vidadhad abhito räga-paöalam |

kathaà hä nas träëaà sakhi mukulayan bodha-kumudaà

tarasvé kåñëäbabhre madhurima-bharärko’bhyudayate ||326||

atha çeñam –

pürvato’py adhikotkarñaà bäòham aìgäni bibhrati |

tri-vali-vyaktir ity ädyaà kaiçore carame sati ||327||

yathä –

marakata-girer gaëòa-gräva-prabhä-hara-rakñasaà

çata-makha-maëi-stambhärambha-pramäthi-bhuja-dvayam |

tanu-taraëijä-véci-cchäyä-viòambi-bali-trayaà

madana-kadalé-sädhiñöhoruà smarämy asuräntakam ||328||

tan-mädhuryaà, yathä –

daçärdha-çara-mädhuré-damana-dakñayäìga-çriyä

vidhünita-vadhü-dhåtià varakalä-viläsäspadam |

dåg-aïcala-camatkåti-kñapita-khaïjaréöa-dyutià

sphurat-taruëimodgamaà taruëi paçya pétämbaram ||329||

idam eva hareù präjïair nava-yauvanam ucyate ||330||

atra gokula-devénäà bhäva-sarvasva-çälitä |

abhüta-pürva-kandarpa-tantra-lélotsavädayaù ||331||

yathä –

käntäbhiù kalahäyate kvacid ayaà kandarpa-lekhän kvacit

kérair arpayati kvacid vitanute kréòäbhisärodyamam |

sakhyä bhedayati kvacit smara-kalä-ñäòguëyavän éhate

sandhià kväpy anuçästi kuïja-nåpatiù çåìgära-räjyottamam ||332||

tan-mohanatä, yathä –

karëäkarëi sakhé-janena vijane düté-stuti-prakriyä

patyur vaïcana-cäturé guëanikä kuëòa-prayäë niçi |

vädhiryaà guru-väci veëu-virutäv utkarëateti vratän

kaiçoreëa tavädya kåñëa guruëä gauré-gaëaù paöhyate ||333||

netuù svarüpam evoktaà kaiçoram iha yadyapi |

nänäkåti-prakaöanät tathäpy uddépanaà matam ||334||

bälye’pi nava-täruëya-präkaöyaà kvacit |

tan nätirasa-vähitvän na rasajïair udähåtam ||335||

atha saundaryam –

bhavet saundaryam aìgänäà sanniveço yathocitam ||336||

yathä –

mukhaà te dérghäkñaà marakata-taöé-pévaram uro

bhuja-dvandvaà stambha-dyuti-suvalitaà pärçva-yugalam |

parikñéëo madhyaù prathima-laharé-häri jaghanaà

na kasyäù kaàsäre harati hådayaà paìkaja-dåçaù ||337||

atha rüpam –

vibhüñaëaà vibhüñyaà syäd yena tad rüpam ucyate ||338||

yathä –

kåñëasya maëòana-tatir maëi-kuëòalädyä

nétäìga-saìgatim alaìkåtaye varäìgi |

çaktä babhüva na manäg api tad-vidhäne

sä pratyuta svayam analpam alaìkåtäsét ||339||

atha mådutä –

mådutä komalasyäpi saàsparçäsahatocyate ||340||

yathä –

ahaha navämbuda-känter amuñya sukumäratä kumärasya |

api nava-pallava-saìgäd aìgäny aparajya çéryanti ||341||

ye näyaka-prakaraëe väcikä mänasäs tathä |

guëäù proktänta evätra jïeyä uddépanä budhaù ||342||

ceñöä –

ceñöä räsädi-léläù syus tathä duñöa-vadhädayaù ||343||

tatra räso, yathä –

nåtyad-gopa-nitambiné-kåta-parérambhasya rambhädibhir

gérväëébhir anaìga-raìga-vivaçaà sandåçyamäna-çriyaù |

kréòä-täëòava-paëòitasya paritaù çré-puëòarékäkña te

räsärambha-rasärthino madhurimä cetäàsi naù karñati ||344||

duñöa-vadho, yathä lalita-mädhave (9.50) --

çambhur våñaà nayati mandara-kandaräntar

mlänaù salélam api yatra çiro dhunäne |

äù kautukaà kalaya keli-laväd ariñöaà

taà duñöa-puìgavam asau harir unmamätha ||345||

atha prasädhanam --

kathitaà vasanäkalpa-maëòanädyaà prasädhanam ||346||

tatra vasanam –

navärka-raçmi-käçméra-haritälädi-sannibham |

yugaà catuñkaà bhüyiñöhaà vasanaà tri-vidhaà hareù ||347||

tatra yugam –

paridhänaà sa-saàvyänaà yuga-rüpam udéritam ||348||

yathä stavävalyäà mukundäñöake (3) –

kanaka-nivaha-çobhänandi pétaà nitambe

tad-upari navaraktaà vastram itthaà dadhänaù |

priyam iva kila varëaà räga-yuktaà priyäyäù

praëayatu mama neträbhéñöa-pürtià mukundaù ||349||

catuñkam –

catuñkaà kaïcukoñëéña-tunda-bandhäntaréyakam ||350||

yathä –

smeräsyaù parihita-päöalämbara-çréç

channäìgaù puraöa-rucoru-kaïcakena |

uñëéñaà dadhad aruëaà dhaöéà ca citräù

kaàsärir vahati mahotsave mudaà naù ||351||

bhüyiñöham –

khaëòitäkhaëòitaà bhüri naöa-veça-kriyocitam |

aneka-varëaà vasanaà bhüyiñöhaà kathitaà budhaiù ||352||

yathä –

akhaëòita-vikhaëòitaiù sita-piçaìga-néläruëaiù

paöaiù kåta-yathocita-prakaöa-sanniveçojjvalaù |

ayaà karabha-räö-prabhaù pracura-raìga-çåìgäritaù

karoti karabhoru me ghana-rucir mudaà mädhavaù ||353||

atha äkalpaù –

keça-bandhanam älepo mälä-citra-viçeñakaù |

tämbüla-keli-padmädir äkalpaù parikértitaù ||354||

syäj jüöaù kavaré cüòä veëé ca kaca-bandhanam |

päëòuraù karburaù péta ity älepas tridhä mataù ||355||

mälä tridhä vaijayanté ratna-mälä vana-srajaù |

asyä vaikakñakäpéòa-prälambädyä bhidä matäù ||356||

makaré-patra-bhaìgäòhyaà citraà péta-sitäruëam |

tathä viçeñako’pi syäd anyad ühyaà svayaà budhaiù ||357||

yathä –

tämbüla-sphurad-änanendur amalaà dhaàmillam ulläsayan

bhakti-ccheda-lasat-sughåñöa-ghusåëälepa-çriyä peçalaù |

tuìgoraù-sthala-piìgala-srag alika-bhräjiñëu-paträìguliù

çyämäìga-dyutir adya me sakhi dåçor dugdhe mudaà mädhavaù ||358||

atha maëòanam –

kiréöaà kuëòale häraç catuñké valayormayaù |

keyüra-nüpurädyaà ca ratna-maëòanam ucyate ||359||

yathä –

käïcé citrä mukuöam atulaà kuëòale häri-hére

häras täro valayam amalaà candrä-cäruç catuñké |

ramyä cormir madhurima-püre nüpure cety aghärer

aìgair eväbharaëa-paöalé bhüñitä dogdhi bhüñäm ||360||

kusumädi-kåtaà cedaà vanya-maëòanam éritam |

dhätu-kÿptaà tilakaà patra-bhaìga-latädikam ||361||

atha smitaà, yathä kåñëa-karëämåte (99) --

akhaëòa-nirväëa-rasa-pravähair

vikhaëòitäçeña-rasäntaräëi |

ayantritodvänta-sudhärëaväni

jayanti çétäni tava smitäni ||362||

atha aìga-saurabhaà, yathä –

parimala-sarid eñä yad vahanté samantät

pulakayati vapur naù käpy apürvä munénäm |

madhu-ripur uparäge tad-vinodäya manye

kuru-bhuvam anavadyämoda-sindhur viveça ||363||

atha vaàçaù –

dhyänaà balät paramahaàsa-kulasya bhindan

nindan sudhä-madhurimäëam adhéra-dharmä |

kandarpa-çäsana-dhuräà muhur eña çaàsan

vaàçé-dhvanir jayati kaàsa-nisüdanasya ||364||

eña tridhä bhaved veëu-muralé-vaàçikety api ||365||

tatra veëuù –

pärikäkhyo bhaved veëur dvädaçäìguler dairghya-bhäk ||366||

muralé –

hasta-dvayam itäyämä mukha-randhra-samanvitä |

catuù-svara-cchidra-yuktä muralé cäru-nädinä ||367||

vaàçé –

ardhäìguläntaronmänaà tärädi-vivaräñöakam |

tataù särdhäìguläd yatra mukha-randhraà tathäìgulam ||368||

çiro vedäìgulaà pucchaà try-aìgulaà sä tu vaàçikä |

nava-randhrä småtä sapta-daçäìgula-mitä budhaiù ||369||

daçäìguläntarä syäc cet sä tära-mukha-randhrayoù |

mahänandeti vyäkhyätä tathä saàmohinéti ca ||370||

bhavet süryäntarä sä cet tata äkarñiëé matä |

änandiné tadä vaàçé bhaved indräntarä yadi ||371||

gopänäà vallabhä seyaà vaàçuléti ca viçrutä |

kramän maëimayé haimé vaiëavéti tridhä ca sä ||372||

atha çåìgam –

çåìgaà tu gavalaà hema-nibaddhägrima-paçcimam |

ratna-jäla-sphuran-madhyaà mandra-ghoñäbhidhaà småtam ||373||

yathä –

tärävalé veëu-bhujaìgamena

tärävalélä-garalena dañöä |

viñäëikä-näda-payo nipéya

viñäëi kämaà dvi-guëé-cakära ||374||

atha nüpuraà, yathä –

agha-mardanasya sakhi nüpura-dhvanià

niçamayya sambhåta-gabhéra-sambhramä |

aham ékñaëottaralitäpi näbhavaà

bahir adya hanta guravaù puraù sthitäù ||375||

atha kambuù –

kambus tu dakñiëävartaù päïcajanyatayocyate ||376||

yathä –

amara-ripu-vadhüöé-bhrüëa-hatyä-viläsé

tridiva-pura-purandhré-vånda-nändékaro’yam |

bhramati bhuvana-madhye mädhavädhmäta-dhämnaù

kåta-pulaka-kadambaù kambu-räjasya nädaù ||377||

atha padäìkaù, yathä çré-daçame (10.38.26) –

tad-darçanähläda-vivåddha-sambhramaù

premëordhva-romäçru-kaläkulekñaëaù |

rathäd avaskandya sa teñv aceñöata

prabhor amüny aìghri-rajäàsy aho iti ||378||

yathä vä –

kalayata harir adhvanä sakhäyaù

sphuöam amunä yamunä-taöém ayäsét |

harati pada-tatir yad-akñiëé me

dhvaja-kuliçäkuça-paìkajäìkiteyam ||379||

atha kñetram, yathä –

hari-keli-bhuväà vilokanaà

bata düre’stu sudurlabha-çriyäm |

mathurety api karëa-paddhatià

praviçan näma mano dhinoti naù ||380||

atha tulasé, yathä bilvamaìgale

8 --

ayi paìkaja-netra-mauli-mäle

tulasé-maïjari kiïcid arthayämi |

avabodhaya pärtha-särathes tvaà

caraëäbja-çaraëäbhiläñiëaà mäm ||381||

atha bhakto, yathä caturthe (4.12.21) –

vijïäya täv uttama-gäya-kiìkaräv

abhyutthitaù sädhvasa-vismåta-kramaù |

nanäma nämäni gåëan madhu-dviñaù

pärñat-pradhänäv iti saàhatäïjaliù ||382||

yathä vä –

subala bhuja-bhujaìgaà nyasya tuìge taväàse

smita-vilasad-apäìgaù präìgaëe bhräjamänaù |

nayana-yugam asiïcad yaù sudhä-vécibhir naù

kathaya sa dayitas te kväyam äste vayasyaù ||383||

atha tad-väsaro, yathä –

adbhutä bahavaù santu bhagavat-parva-väsaräù |

ämodayati mäà dhanyä kåñëa-bhädrapadäñöamé ||384||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhäge

bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vibhäva-laharé prathamä |

2.2

anubhäväkhyä dvitéya-laharé

anubhäväs tu citta-stha-bhävänäm avabodhakäù |

te bahir vikriyä präyäù proktä udbhäsvaräkhyayä ||1||

nåtyaà viluöhitaà gétaà kroçanaà tanu-moöanam |

huìkäro jåmbhaëaà çväsa-bhümä lokänapekñitä |

lälä-sravo’ööahäsaç ca ghürëä-hikkädayo’pi ca ||2||

te çétäù kñepaëäç ceti yathärthäkhyä dvidhoditäù |

çétäù syur géta-jåmbhädyä nåtyädyäù kñepaëäbhidhäù ||3||

tatra nåtyaà, yathä –

muralé-khuralé-sudhä-kiraà

hari-vaktrendum avekñya kampitaù |

gaëane sagaëeça-òiëòima-

dhvanibhis täëòavam äçrito haraù ||4||

viluöhitaà, yathä tåtéye (3.1.32)

kaccid budhaù svasty-anaméva äste

çvaphalka-putro bhagavat-prapannaù |

yaù kåñëa-pädäìkita-märga-päàsuñv

aceñöata prema-vibhinna-dhairyaù ||5||

yathä vä –

navänurägeëa tavävaçäìgé

vana-srag-ämodam aväpya mattä |

vrajäìgane sä kaöhine luöhanté

gätraà sugätré vraëayäïcakära ||6||

gétaà, yathä –

räga-òambara-karambita-cetäù

kurvaté tava navaà guëa-gänam |

gokulendra kurute jalatäà sä

rädhikädya-dåñadäà suhådäà ca ||7||

kroçanaà, yathä –

hari-kértana-jäta-vikriyaù

sa vicukroça tathädya näradaù |

acirän nara-siàha-çaìkayä

danujä yena dhåtä vililyire ||8||

yathä vä –

urarékåta-käkur äkulä

kararéva vraja-räja-nanda |

muralé-taralé-kåtäntarä

muhur äkroçad ihädya sundaré ||9||

tanu-mocanaà, yathä –

kåñëa-nämani mudopavéëite

préëite manasi vaiëiko muniù |

udbhaöaà kim api moöayan

vapus troöayaty akhila-yajïa-sütrakam ||10||

huìkäro, yathä –

vaiëava-dhvanibhir udbhramad-dhiyaù

çaìkarasya divi huìkåti-svanaù |

dhvaàsayann api muhuù sa dänavaà

sädhu-våndam akarot sadä navam ||11||

jåmbhaëam, yathä –

viståta-kumuda-vane’sminn

udayati pürëe kalänidhau purataù |

tava padmini mukha-padmaà

bhajate jåmbhäm aho citram ||12||

çväsa-bhümä, yathä –

upasthite citra-paöämbudägame

vivåddha-tåñëä lalitäkhya-cätaké |

niùçväsa-jhaïjhä-marutäpavähitaà

kåñëämbudäkäram avekñya cukñubhe ||13||

lokänapekñitä, yathä çré-daçame (10.23.41) --

aho paçyata näréëäm api kåñëe jagad-gurau |

duranta-bhävaà yo’vidhyan måtyupäçän gåhäbhidhän ||14||

yathä vä padyävalyäm (73) –

parivadatu jano yathä tathä vä

nanu mukharo na vayaà vicärayämaù

hari-rasa-madirä madätimattä

bhuvi viluöhäma naöäma nirviçäma ||15||

lälä-sravo, yathä –

çaìke prema-bhujaìgena dañöaù kañöaà gato muniù |

niçcalasya yad etasya lälä sravati vaktrataù ||16||

aööahäsaù –

häsäd bhinno’ööahäso’yaà citta-vikñepa-sambhavaù ||17||

yathä –

çaìke ciraà keçava-kiìkarasya

cetas taöe bhakti-latä praphullä |

yenädhi-tuëòa-sthalam aööahäsa-

prasüna-puïjäç caöulaà skhalanti ||18||

ghürëä, yathä –

dhruvam agharipur ädadhäti vätyäà

nanu murali tvayi phutkåti-cchalena |

kim ayam itarathä dhvanir vighürëanaà

sakhi tava ghürëayati vrajämbujäkñéù ||19||

hikkä, yathä –

na putri racayauñadhaà visåja romam atyuddhataà

mudhä priya-sakhéà prati tvam açivaà kim äçaìkase |

hari-praëaya-vikriyäkulatayä bruväëä muhur

varäkñi harir ity asau vitanute’dya hikkä-bharam ||20||

vapur utphullatäraktodgamädyäù syuù pare’pi ye |

atéva-viralatvät te naivätra parikértitäù ||21||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhäge

bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe’nubhäva-laharé dvitéyä |

2.3

sättvikäkhyä tåtéya-laharé

kåñna-sambandhibhiù säkñät kiïcid vä vyvadhänataù |

bhävaiç cittam ihäkräntaà sattvam ity ucyate budhaiù ||1||

sattväd asmät samutpannä ye ye bhäväs te tu sättvikäù |

snigdhä digdhäs tathä rukñä ity amé trividhä matäù ||2||

tatra snigdhäù --

snigdhäs tu sättvikä mukhyä gauëäç ceti dvidhä matäù ||3||

tatra mukhyäù --

äkramän mukhyayä ratyä mukhyäù syuù sättvikä amé |

vijïeyaù kåñëa-sambandhaù säkñäd evätra süribhiù ||4||

yathä –

kundair mukundäya mudä såjanté

srajäà varäà kunda-viòambi-danté |

babhüva gändharva-rasena veëor

gändharvikä spandana-çünya-gätré ||5||

mukhyaù stambho’yam itthaà te jïeyäù svedädayo’pi ca ||6||

atha gauëäù –

ratyäkramaëataù proktä gauëäs te gauëa-bhütayä |

atra kåñëasya sambandhaù syät kiïcid vyavadhänataù ||7||

yathä –

sva-vilocana-cätakämbude

puri néte puruñottame purä |

atitämra-mukhé sagadgadaà

nåpam äkroçati gokuleçvaré ||8||

imau gauëau vaivarëya-svara-bhedau |

atha digdhäù –

rati-dvaya-vinäbhütair bhävair manasa äkramät |

jane jäta-ratau digdhäs te ced raty-anugäminaù ||9||

yathä –

pütanäm iha niçämya niçäyäà

sä niçänta-luöhad-udbhaöa-gätrém |

kampitäìga-latikä vraja-räjïé

putram äkula-matir vicinoti ||10||

kampo raty-anugämitväd asau digdha itéryate ||11||

rukñäù –

madhuräçcarya-tad-värtotpannair mud-vismayädibhiù |

jätä bhaktopame rukñä rati-çünye jane kvacit ||12||

yathä –

bhogaika-sädhana-juñä rati-gandha-çünyaà

svaà ceñöayä hådayam atra vivåëvato’pi |

ulläsinaù sapadi mädhava-keli-gétais

tasyäìgam utpulakitaà madhurais tadäsét ||13||

rukña eña romäïcäù –

rukño’yaà rati-çünyatväd romäïcaà kathito budhaiù |

mumukñu-prabhåto pürvaà yo ratäbhyäsa éritaù ||14||

cittaà sattvébhavat präëe nyasyaty ätmänam udbhaöam |

präëas tu vikriyäà gacchan dehaà vikñobhayaty alam |

tadä stambhädayo bhävä bhakta-dehe bhavanty amé ||15||

te stambha-sveda-romäïcäù svara-bhedo’tha vepathuù |

vaivarëyam açru pralaya ity añöau sättvikäù småtäù ||16||

catväri kñmädi-bhütäni präëo jätv avalambate |

kadäcit sva-pradhänaù san dehe carati sarvataù ||17||

stambhaà bhümi-sthitaù präëas tanoty açru-jaläçrayaù |

tejasthaù sveda-vaivarëye pralayaà viyad-äçrayaù ||18||

svastha eva kramän manda-madhya-tévratva-bheda-bhäk |

romäïca-kampa-vaivarëyäëy atra tréëi tanoty asau ||19||

bahir antaç ca vikñobha-vidhäyitväd ataù sphuöam |

proktänubhävatäméñäà bhävatä ca manéñibhiù ||20||

tatra stambhaù –

stambho harña-bhayäçcarya-viñädämarña-sambhavaù |

tatra väg-ädi-rähityaà naiçcalyaà çünyatädayaù ||21||

tatra harñäd, yathä tåtéye (3.2.14)

yasyänuräga-pluta-häsa-räsa-

lélävaloka-pratilabdha-mänäù |

vraja-striyo dågbhir anupravåtta-

dhiyo 'vatasthuù kila kåtya-çeñäù ||22||

bhayäd, yathä –

giri-sannibha-malla-cakra-ruddhaà

purataù präëa-parärdhataù parärdhyam |

tanayaà janané samékñya çuñyan

nayanä hanta babhüva niçcaläìgé ||23||

äçcaryäd, yathä çré-daçame (10.13.56)

tato 'tikutukodvåtya- stimitaikädaçendriyaù |

tad-dhämnäbhüd ajas tüñëéà pür-devy-antéva putrikä ||24||

yathä vä –

çiçoù çyämasya paçyanté çailam abhraàlihaà kare |

tatra citrärpiteväséd goñöhé goñöha-niväsinäm ||25||

viñädäd, yathä –

baka-sodara-dänavodare

pürataù prekñya viçantam acyutam |

diviñan-nikaro viñaëëa-dhéù

prakaöaà citrapaöäyate divi ||26||

amarñäd, yathä –

kartum icchati mura-dviñe puraù

patri-mokñam akåpe kåpé-sute |

satvaro’pi ripu-niñkraye ruñä

niñkriyaù kñaëam abhüt kapi-dhvajaù ||27||

atha svedaù –

svedo harña-bhaya-krodhädi-jaù kleda-karas tanoù ||28||

tatra harñäd, yathä –

kim atra süryätapam äkñipanté

mugdhäkñi cäturyam urékaroñi |

jïätaà puraù prekñya saroruhäkñaà

svinnäsi bhinnä kusumäyudhena ||29||

bhayäd, yathä –

kutukäd abhimanyu-veñiëaà

harim äkruçya girä pragalbhayä |

viditäkåtir äkulaù kñaëäd

ajani svinna-tanuù sa raktakaù ||30||

krodhäd, yathä –

yajïasya bhaìgäd ativåñöi-käriëaà

samékñya çakraà saruño garutmataù |

ghanopariñöäd api tiñöhatas tadä

nipetur aìgäd ghana-néra-bindavaù ||31||

atha romäïcaù –

romäïco’yaà kiläçcarya-harñotsäha-bhayädijaù |

romëäm abhyudgamas tatra gätra-saàsparçanädayaù ||32||

tatra äçcaryäd, yathä --

òimbhasya jåmbhäà bhajatas trélokéà

vilokya vailakñyavaté mukhäntaù |

babhüva goñöhendra-kuöumbinéyaà

tanu-ruhaiù kuòmalitäìga-yañöiù ||33||

harñäd, yathä çré-daçame (10.30.10) –

kià te kåtaà kñiti tapo bata keçaväìghri-

sparçotsavotpulakitäìga-ruhair vibhäsi |

apy aìghri-sambhava urukrama-vikramäd vä

äho varäha-vapuñaù parirambhaëena ||34||

utsähäd, yathä –

çåìgaà kelir aëärambhe raëayaty agha-mardane |

çrédämno yoddhu-kämasya reme romäïcitaà vapuù ||35||

bhayäd, yathä –

viçva-rüpa-dharam adbhutäkåtià

prekñya tatra puruñottamaà puraù |

arjunaù sapadi çuñyad-änanaù

çiçriye vikaöa-kaëöakäà tanum ||36||

atha svara-bhedaù –

visäda-vismayämarña-harña-bhéty-ädi-sambhavam |

vaisvaryaà svara-bhedaù syäd eña gadgadikädikåt ||37||

tatra viñädäd, yathä –

vraja-räjïi rathät puro harià

svayam ity ardha-viçérëa-jalpayä |

hriyam eëadåçä guräv api

çlathayantyä kila roditä sakhé ||38||

vismayäd, yathä çré-daçame (10.13.64) –

çanair athotthäya vimåjya locane

mukundam udvékñya vinamra-kandharaù |

kåtäïjaliù praçrayavän samähitaù

sa-vepathur gadgadayailatelayä ||39||

amarñäd, yathä tatraiva (10.29.30) –

preñöhaà priyetaram iva pratibhäñamäëaà

kåñëaà tad-artha-vinivartita-sarva-kämäù |

netre vimåjya ruditopahate sma kiïcit

saàrambha-gadgada-giro’bruvatänuraktäù ||40||

harñäd, yathä tatraiva (10.39.56-57)

håñyat-tanüruho bhäva-pariklinnätma-locanaù ||

girä gadgadayästauñét sattvam älambya sätvataù |

praëamya mürdhnävahitaù kåtäïjali-puöaù çanaiù ||41||

bhéter, yathä –

tvayy arpitaà vitara veëum iti pramädé

çrutvä mad-éritam udérëa-vivarëa-bhävaù |

türëaà babhüva guru-gadgada-ruddha-kaëöhaù

patré mukunda tad anena sa härito’sti ||42||

atha vepathuù –

viträsämarña-harñädyair vepathur gätra-laulya-kåt ||43||

tatra viträsena, yathä –

çaìkha-cüòam adhirüòha-vikramaà

prekñya viståta-bhujaà jighåkñayä |

hä vrajendra-tanayeti-vädiné

kampa-sampadam adhatta rädhikä ||44||

amarñeëa, yathä –

kåñëädhikñepa-jätena vyäkulo nakulämbujaù |

cakampe dräg amarñeëa bhü-kampe giriräò iva ||45||

harñeëa, yathä –

vihasasi kathaà hatäçe paçya bhayenädya kampamänäsmi |

caïcalam upasédantaà niväraya vraja-pates tanayam ||46||

atha vaivarëyam –

viñäda-roña-bhéty-äder vaivarëyaà varëa-vikriyä |

bhäva-jïair atra mälinya-kärçyädyäù parikértitäù ||47||

tatra viñädäd, yathä –

çvetékåtäkhila-janaà viraheëa tavädhunä |

gokulaà kåñëa devarñeù çvetadvépa-bhramaà dadhe ||48||

roñäd, yathä –

kaàsa-çakram abhiyuïjataù puro

vékñya kaàsa-sahajänudäyudhän |

çré-balasya sakhi tasya ruñyataù

prodyad-indu-nibham änanaà babhau ||49||

bhéter, yathä –

rakñite vraja-kule bakäriëä

parvataà vara-mudasya lélayä |

kälimä bala-ripor mukhe bhavann

ücivän manasi bhétim utthitäm ||50||

viñäde çvetimä proktä dhausaryaà kälimä kvacit |

roñe tu raktimä bhétyäà kälimä kväpi çuklimä ||51||

raktimä lakñyate vyakto harñodreke’pi kutracit |

aträsärvatrikatvena naiväsyodähåtiù kåtä ||52||

atha açru –

harña-roña-viñädädyair açru netre jalodgamaù |

harñaje’çruëi çétatvam auñëyaà roñädi-sambhave |

sarvatra nayana-kñobha-räga-saàmärjanädayaù ||53||

atra harñeëa, yathä --

govinda-prekñaëäkñepi-bäñpa-püräbhivarñiëam |

uccair anindad änandam aravinda-vilocanä ||54|

roñeëa, yathä hari-vaàçe (2.66.24) –

tasyäù susräva neträbhyäà väri praëaya-kopajam |

kuçeçaya-paläçäbhyäm avaçyäya-jalaà yathä ||55||

yathä vä –

bhémasya cedéça-vadhaà vidhitso

reje’çru-visrävi ruñoparaktam |

udyan-mukhaà väri-kaëävakérëaà

sändhya-tviñä grastam ivendu-bimbam ||56||

viñädena, yathä çré-daçame (10.60.23) –

padä sujätena nakhäruëa-çriyä

bhuvaà likhanty açrubhir aïjanäsitaiù |

äsiïcaté kuìkuma-rüñitau stanau

tasthäv adho-mukhy atiduùkha-ruddha-väk ||57||

atha pralayaù –

pralayaù sukha-duùkhäbhyäà ceñöä-jïäna-niräkåtiù |

atränubhäväù kathitä mahé-nipatanädayaù ||58||

tatra sukhena, yathä –

milantaà harim älokya latä-puïjäd atarkitam |

jïapti-çünya-manä reje niçcaläìgé vrajäìganä ||59||

duùkhena, yathä çré-daçame (10.39.15) –

anyäç ca tad-anudhyäna-nivåttäçeña-våttayaù |

näbhyajänan imaà lokam ätma-lokaà gatä iva ||60||

sarve hi sattva-mülatväd bhävä yadyapi sättvikäù |

tathäpy améñäà sattvaika-mülatvät sättvika-prathä ||61||

sattvasya täratamyät präëa-tanu-kñobha-täratamyaà syät |

tata eva täratamyaà sarveñäà sättvikänäà syät ||62||

dhümäyitäs te jvalitä déptä uddépta-saàjïitäù |

våddhià yathottaraà yäntaù sättvikäù syuç catur-vidhäù ||63||

sä bhüri-käla-vyäpitvaà bahv-aìga-vyäpitä’pi ca |

svarüpeëa tathotkarña iti våddhis tridhä bhavet ||64||

tatra neträmbu-vaisvarya-varjänäm eva yujyate |

bahv-aìga-vyäpitäméñäà tayoù käpi viçiñöatä ||65||

taträçrüëäà dåg-aucchünya-käritvam avadätatä |

tathä tärätivaicitré-vailakñaëya-vidhäyitä |

vaisvarëyasya tu bhinnatve kauëöhya-vyäkulatädayaù ||66||

bhinnatvaà sthäna-vibhraàçaù kauëöhyaà syät sanna-kaëöhatä |

vyäkulatvaà tu nänocca-néca-gupta-viluptatä ||67||

präyo dhümäyitä eva rukñäs tiñöhanti sättvikäù |

snigdhäs tu präyaçaù sarve caturdhaiva bhavanty amé ||68||

mahotsavädi-våtteñu sad-goñöhé-täëòavädiñu |

jvalanty ulläsinaù kväpi te rukñä api kasyacit ||69||

sarvänanda-camatkära-hetur bhävo varo ratiù |

ete hi tad-vinäbhävän na camatkäritäçrayäù ||70||

tatra dhümäyitäù –

advitéyä amé bhävä athavä sa-dvitéyakäù |

éñad-vyaktä apahnotuà çakyä dhümäyitä matäù ||71||

yathä –

äkarëayann aghaharäm agha-vairi-kértià

pakñmägra-miçra-viraläçrur abhüt purodhäù |

yañöä darocchvasita-loma-kapolam éñat-

prasvinna-näsikam uväha mukhäravindam ||72||

atha jvalitäù –

te dvau trayo vä yugapad yäntaù suprakaöäà daçäm |

çakyäù kåcchreëa nihnotuà jvalitä iti kértitäù ||73||

yathä –

na guïjäm ädätuà prabhavati karaù kampa-taralo

dåçau säsre piïchaà na paricinutaà satvara-kåti |

kñamäv ürü stabdhau padam api na gantuà tava sakhe

vanäd vaàçé-dhväne parisaram aväpte çravaëayoù ||74||

yathä vä –

niruddhaà bäñpämbhaù katham api mayä gadgada-giro

hriyä sadyo güòhäù sakhi vighaöito vepathur api |

giri-droëyäà veëau dhvanati nipuëair iìgita-maye

tathäpy ühäïcakre mama manasi rägaù parijanaiù ||75||

atha déptäù –

prauòhäà tri-caturä vyaktià païca vä yugapad-gatäù |

saàvarétum açakyäs te déptä dhérair udähåtäù ||76||

yathä –

na çaktim upavéëane ciram adhatta kampäkulo

na gadgada-niruddha-väk prabhur abhüd upaçlokane |

kñamo’jani na vékñaëe vigalad-açru-puraù puro

madhu-dviñi parisphuraty avaçam-mürtir äsén muniù ||77||

yathä vä –

kim unmélaty asre kusumaja-rajo gaïjasi mudhä

sa-romäïce kampe himam anilam äkroçasi kutaù |

kim üru-stambhe vä vana-viharaëaà dvekñi sakhi te

niräbädhä rädhe vadati madanädhià svara-bhidä ||78||

atha uddéptäù –

ekadä vyaktim äpannäù païca-ñäù sarva eva vä |

ärüòhä paramotkarñam uddéptä iti kértitäù ||79||

yathä –

adya svidyati vepate pulakibhir nispandatäm aìgakair

dhatte käkubhir äkulaà vilapati mläyaty analpoñmabhiù |

stimyaty ambubhir ambaka-stavakitaiù pétämbaroòòämaraà

sadyas tad-viraheëa muhyati muhur goñöhädhiväsé janaù ||80||

uddéptä eva süddiptä mahä-bhäve bhavanty amé |

sarva eva paräà koöià sättvikä yatra bibhrati ||81||

kià ca –

athätra sättvikäbhäsä vilikhyante catur-vidhäù ||82||

raty-äbhäsa-bhaväs te tu sattväbhäsa-bhaväs tathä |

niùsattväç ca pratépäç ca yathä-pürvam amé varäù ||83||

tatra ädyäù –

mumukñu-pramukheñv ädyä raty-äbhäsät purodität ||84||

yathä –

väräëasé-niväsé kaçcid ayaà vyäharan hareç caritam |

yati-goñöhyäm utpulakaù siïcati gaëòa-dvayém asraiù ||85||

atha sattväbhäsa-bhaväù –

mud-vismayäder äbhäsaù prodyan jätyä çlathe hådi |

sattväbhäsa iti proktaù sattväbhäsa-bhaväs tataù ||86||

yathä –

jaran-mémäàsakasyäpi çåëvataù kåñëa-vibhramam |

håñöäyamäna-manaso babhüvotpulakaà vapuù ||87||

yathä vä –

mukunda-caritämåta-prasara-varñiëas te mayä

kathaà kathana-cäturé-madhurimä gurur varëyatäm |

muhürtam atad-arthino’pi viñayiëo’pi yasyänanän

niçamya vijayaà prabhor dadhati bäñpa-dhäräm amé ||88||

atha niùsattväù –

nisarga-picchila-svänte tad-abhyäsa-pare’pi ca |

sattväbhäsaà vinäpi syuù kväpy açru-pulakädayaù ||89||

yathä –

niçamayato hari-caritaà na hi sukha-duùkhädayo’sya hådi bhäväù |

anabhiniveçäj jätä katham asravad asram açräntam ||90||

prakåtyä çithilaà yeñäà manaù picchilam eva vä |

teñv eva sättvikäbhäsaù präyaù saàsadi jäyate ||91||

atha pratépäù –

hitäd anyasya kåñëasya pratépäù krud-bhayädibhiù ||92||

tatra krudhä, yathä hari-vaàçe (2.30.63)

9 –

tasya prasphuritauñöhasya raktädhara-taöasya ca |

vaktraà kaàsasya roñeëa rakta-süryäyate tadä ||93||

bhayena, yathä –

mlänänanaù kåñëam avekñya raìge

siñveda mallas tv adhi-bhäla-çukti |

mukti-çriyäà suñöhu puro milantyäm

atyädarät pädyam iväjahära ||94||

yathä vä –

praväcyamäne purataù puräëe

niçamya kaàsasya bhayätirekam |

pariplaväntaùkaraëaù samantät

parimläna-mukhas tadäsét ||95||

nästy arthaù sättvikäbhäsa-kathane ko’pi yadyapi |

sättvikänäà vivekäya dik tathäpi pradarçitä ||96||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhäge

bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sättvika-laharé tåtéyä |

2.4

vyabhicäryäkhyä caturtha-laharé

athocyante trayas-triàçad-bhävä ye vyabhicäriëaù |

viçeñeëäbhimukhyena caranti sthäyinaà prati ||1||

väg-aìga-sattva-sücyä jïeyäs te vyabhicäriëaù |

saïcärayanti bhävasya gatià saïcäriëo 'pi ||2||

unmajjanti nimajjanti sthäyiny amåta-väridhau |

ürmivad vardhayanty enaà yänti tad-rüpatäà ca te ||3||

nirvedo’tha viñädo dainyaà gläni-çramau ca mada-garvau |

çaìkä-träsävegä unmädäpasmåté tathä vyädhiù ||4||

moho måtir älasyaà jäòyaà vréòävahitthä ca |

småtir atha vitarka-cintä-mati-dhåtayo harña utsukatvaà ca ||5||

augryam arñäsüyäç cäpalyaà caiva nidrä ca |

suptir bodha itéme bhävä vyabhicäriëaù samäkhyätäù ||6||

tatra (1) nirvedaù –

mahärti-viprayogerñyä-sad-vivekädi-kalpitam |

svävamänanam evätra nirveda iti kathyate |

atra cintäçru-vaivarëya-dainya-niùçvasitädayaù ||7||

tatra mahärtyä, yathä –

hanta deha-hatakaiù kim amébhiù

pälitair viphala-puëya-phalair naù |

ehi käliya-hrade viña-vahnau

svaà kuöumbini haöhäj juhaväma ||8||

viprayogeëa, yathä –

asaìgamän mädhava-mädhuréëäm

apuñpite nérasatäà prayäte |

våndävane çéryati hä kuto’sau

präëity apuëyaù subalo dvirephaù ||9||

yathä vä, däna-keli-kaumudyäm (20)

bhavatu mädhava-jalpam açåëvatoù

çravaëayor alam açravaëir mama |

tam avilokayator avilocaniù

sakhi vilocanayoç ca kilänayoù ||10||

érñyayä, yathä hari-vaàçe (2.67.11)

10 satyädevé-väkyam –

stotavyä yadi tävat sä näradena tavägrataù |

durbhago’yaà janas tatra kim artham anuçabditaù ||11||

sad-vivekena, yathä çré-daçame (10.51.47) –

mamaiña kälo’jita niñphalo gato

räjya-çriyonnaddha-madasya bhüpateù |

martyätma-buddheù suta-dära-koña-bhüñv

äsajjamänasya duranta-cintayä ||12||

amaìgalam api procya nirvedaà prathamaà muniù |

mene’muà sthäyinaà çänta iti jalpanti kecana ||13||

atha (2) viñädaù –

iñöänaväpti-prärabdha-käryäsiddhi-vipattitaù |

aparädhädito’pi syäd anutäpo viñaëëatä ||14||

atropäya-sahäyänusandhiç cintä ca rodanam |

viläpa-çväsa-vaivarëya-mukha-çoñädayo’pi ca ||15||

tatra iñöänaväptito, yathä –

jaräà yätä mürtir mama vivaçatäà väg api gatä

mano-våttiç ceyaà småti-vidhuratä-paddhatim agät |

agha-dhvaàsin düre vasatu bhavad-älokana-çaçé

mayä hanta präpto na bhajana-rucer apy avasaraù ||16||

prärabdha-käryäsiddheù, yathä –

svapne mayädya kusumäni kilähåtäni

yatnena tair viracitä vana-mälikä ca |

yävan mukunda-hådi hanta nidhéyate sä

hä tävad eva tarasä viraräma nidrä ||17||

vipattiteù, yathä –

katham anäyi pure mayakä sutaù

katham asau na nigåhya gåhe dhåtaù |

amum aho bata danti-vidhuntudo

vidhuritaà vidhum atra vidhitsati ||18||

aparädhät, yathä çré-daçame (10.14.9) –

paçyeça me’näryam ananta ädye

parätmani tvayy api mäyi-mäyini

mäyäà vitatyekñitum ätma-vaibhavaà

hy ahaà kiyän aiccham ivärcir agnau ||19||

yathä vä –

syamantakam ahaà håtvä gato ghoräsyam antakam |

karavai taraëéà käà vä kñipto vaitaraëéyam anu ||20||

atha (3) dainyam –

duùkha-träsäparädhädyair anaurjityaà tu dénatä |

cäöu-kån-mändya-mälinya-cintäìga-jaòimädi-kåt ||21||

tatra duùkhena, yathä çré-daçame (10.51.57) –

ciram iha våjinärtas tapyamäno’nutäpair

avitåña-ñaòa-mitro labdha-çäntiù kathaìcit |

çaraëada samupetas tvat-padäbjaà parätmann

abhayam åtam açokaà pähi mäpannam éça ||22||

träsena, yathä prathame (1.8.10)

abhidravati mäm éça çaras taptäyaso vibho |

kämaà dahatu mäà nätha mä me garbho nipätyatäm ||23||

aparädhena, yathä çré-daçame (10.14.10)

ataù kñamasväcyuta me rajo-bhuvo

hy ajänatas tvat-påthagéça-mäninaù

ajävalepändhatamo’ndhacakñuña

eño’nukampyo mayi näthavän iti ||24||

ädya-çabdena lajjayäpi, yathä tatraiva (10.22.14) –

mä’nayaà bhoù kåthäs tväà tu nanda-gopa-sutaà priyam |

jänémo’ìga vraja-çläghyaà dehi väsäàsi vepitäù ||25||

atha (4) mläniù –

ojaù somätmakaà dehe bala-puñöi-kåd asya tu |

kñayäccham ädhi-raty-ädyair glänir niñpräëatä matä |

kampäìga-jäòya-vaivarëya-kärçya-dåg-bhramaëädi-kåt ||26||

tatra çrameëa, yathä –

äghürëan-maëi-valayojjvala-prakoñöhä

goñöhäntar-madhuripu-kérti-nartitauñöhé |

loläkñé dadhi-kalasaà viloòayanté

kåñëäya klama-bhara-niùspåhä babhüva ||27||

yathä vä –

gumphituà nirupamäà vana-srajaà

cäru puñpa-paöalaà vicinvaté |

durgame klama-bharätidurbalä

känane kñaëam abhün mågekñaëä ||28||

ädhinä, yathä –

sä rasavaty atikareëa vihénä

kñéëa-jévana-taroccala-haàsä |

mädhavädya viraheëa tavämbä

çuñyati sma sarasé çucineva ||29||

ratyä, yathä rasa-sudhäkare (2.13f) –

ati-prayatnena ratänta-täntä

kåñëena talpävaropitä sä |

älambya tasyaiva karaà kareëa

jyotsnä-kåtänandam alindam äpa ||30||

atha (5) çramaù –

adhva-nåtya-rathädy-utthaù khedaù çrama itéryate |

nidrä-svedäìga-saàmarda-jåmbhäçväsädi-bhäg asau ||31||

atha adhvano, yathä –

kåtägasaà putram anuvrajanté

vrajäjiräntar vraja-räja-räjïé |

pariskhalat-kuntala-bandhaneyaà

babhüva gharmämbu-karambitäìgé ||32||

nåtyädeù, yathä –

vistéryottaralita-häram aìga-häraà

saìgétonmukha-mukharair våtaù suhådbhiù |

asvidyad viracita-nanda-sünur vä

kurväëas taöa-bhuvi täëòaväni rämaù ||33||

ratäd, yathä çré-daçame (10.33.20)

täsäm ativihäreëa çräntänäà vadanäni saù |

prämåjat karuëaù premëä çantamenäìga päëinä ||34||

atha (6) madaù –

viveka-hara ulläso madaù sa dvi-vidho mataù |

madhu-päna-bhavo’naìga-vikriyä-bhara-jo’pi ca |

gaty-aìga-väëé-skhalana-dåg-ghürëä-raktimädi-kåt ||35||

tatra madhu-päna-bhavo, yathä lalita-mädhave (5.41) –-

bile kva nu vililyire nåpa-pipélikäù péòitäù

pinasmi jagad-aëòakaà nanu hariù krudhaà dhäsyati |

çacé-gåha-kuraìga re hasasi kià tvam ity unnadann

udeti mada-òambara-skhalita-cüòam agre halé ||36||

yathä vä präcäm

11 –

bha-bha-bhramati mediné la-la-landate candramäù

kå-kåñëa vavada drutaà ha-ha-hasanti kià våñëayaù |

sisédhu mu-mu-muïca me pa-pa-pa-päna-pätre sthitaù

mada-skhalitam älapan hala-dharaù çriyaù vaù kriyät ||37||

uttamas tu madäc chete madhyo hasati päyati |

kaniñöhaù kroçati svairaà puruñaà vakti roditi ||38||

mado’pi tri-vidhaù proktas taruëädi-prabhedataù |

atra nätyupayogitväd vistärya na hi varëitaù ||39||

anaìga-vikriyä-bharajo, yathä –

vrajapati-sutam agre vikñya bhugnébhavad-bhrür

bhramati hasati rodity äsyam antardadhäti |

pralapati muhur äléà vandate paçya vånde

nava-madana-madändhä hanta gändharvikeyam ||40||

atha (7) garvaù –

saubhägya-rüpa-täruëya-guëa-sarvottamäçrayaiù |

iñöa-läbhädinä cänya-helanaà garva éryate ||41||

atra solluëöha-vacanaà lélänuttara-däyitä |

sväìgekñä nihnuvo’nyasya vacanäçravaëädayaù ||42||

tatra saubhägyena, yathä çré-kåñëa-karëämåte (3.93) –

hastam utkñipya yäto’si balät kåñëa kim adbhutam |

hådayäd yadi niryäsi pauruñaà gaëayämi te ||43||

rüpa-täruëyena, yathä –

yasyäù svabhäva-madhuräà pariñevya mürtià

dhanyä babhüva nitaräm api yavana-çréù |

seyaà tvayi vraja-vadhü-çata-bhukta-mukte

dåk-pätam äcaratu kåñëa kathaà sakhé me ||44||

guëena, yathä –

gumphantu gopäù kusumaiù sugandhibhir

dämäni kämaà dhåta-rämaëéyakaiù |

nidhäsyate kintu sa-tåñëam agrataù

kåñëo madéyäà hådi vismitaù srajam ||45||

sarvottamäçrayeëa, yathä çré-daçame (10.2.33)

tathä na te mädhava tävakäù kvacid

bhraçyanti märgät tvayi baddha-sauhådäù

tvayäbhiguptä vicaranti nirbhayä

vinäyakänékapa-mürdhasu prabho ||46||

iñöa-läbhena, yathä –

våndävanendra bhavataù paramaà prasädam

äsädya nandita-matir muhur uddhato’smi |

äçaàsate muni-manoratha-våtti-mågyäà

vaikuëöha-nätha-karuëäm api nädya cetaù ||47||

atha (8) çaìkä

svéya-cauryäparädhädeù para-krauryäditas tathä |

sväniñöotprekñaëaà yat tu sä çaìkety abhidhéyate |

aträsya-çoña-vaivarëya-dik-prekñä-lénatädayaù ||48||

tatra cauryäd, yathä –

sa-tarëakaà òimbha-kadambakaà haran

sad-ambham ambhoruha-sambhavas tadä |

tirobhaviñyan haritaç calekñaëair

añöäbhir añöau haritaù samékñate ||49||

yathä vä –

syamantakaà hanta vamantam arthaà

nihnutya düre yad ahaà prayätaù |

avadyam adyäpi tad eva karma

çarmäëi citte mama nirbhinatti ||50||

aparädhäd, yathä –

tad-avadhi malino’si nanda-goñöhe

yad-avadhi våñöim acékaraù çacéça |

çåëu hitam abhitaù prapadya kåñëaà

çriyam aviçaìkam alaìkuru tvam aindrém ||51||

para-krauryeëa, yathä padyävalyäm (331) --

prathayati na tathä mamärtim uccaiù

sahacari vallava-candra-viprayogaù |

kaöubhir asura-maëòalaiù paréte

danujapater nagare yathäsya väsaù ||52||

çaìkä tu pravara-stréëäà bhérutväd bhaya-kåd bhavet ||53||

atha (9) träsaù –

träsaù kñobho hådi taòid-ghora-sattvogra-nisvanaiù |

pärçvasthälamba-romäïca-kampa-stambha-bhramädi-kåt ||54||

tatra taòitä, yathä –

bäòhaà niviòayä sadyas taòitä täòitekñaëaù |

rakña kåñëeti cukroça ko’pi gopé-stanandhayaù ||55||

ghora-sattvena, yathä –

adüram äseduñi vallaväìganä

svaà puìgavékåtya suräri-puìgave |

kåñëa-bhrameëäçu taraìgad-aìgikä

tamälam äliìgya babhüva niçcalä ||56||

ugra-nisvanena, yathä –

äkarëya karëa-padavé-vipadaà yaçodä

visphürjitaà diçi diçi prakaöaà våkäëäm |

yämän nikäma-caturä caturaù sva-putraà

sä netra-catvara-caraà ciram äcacära ||57||

gätrotkampé manaù-kampaù sahasä träsa ucyate |

pürväpara-vicärotthaà bhayaà träsät påthag bhavet ||58||

atha (10) ävegaù –

cittasya sambhramo yaù syäd ävego’yaà sa cäñöadhä |

priyäpriyänala-marud-varñotpäta-gajäritaù ||59||

priyotthe pulakaù säntvaà cäpalyäbhyudgamädayaù |

apriyotthe tu bhü-päta-vikroça-bhramaëädayaù ||60||

vyatyasta-gati-kampäkñi-mélanäsrädayo’gnije |

vätaje’jävåti-kñipra-gati-dåì-märjanädayaù ||61||

våñöijo dhävana-cchatra-gätra-saìkocanädi-kåt |

autpäte mukha-vaivarëya-vismayo’kaëöhitädayaù ||62||

gäje paläyanotkampa-träsa-påñöhekñaëädayaù |

arijo varma-çasträdi-grahäpasaraëädikåt ||63||

atra priya-darçanajo, yathä –

prekñya våndävanät putram äyäntaà prasnuta-stané |

saìkulä pulakair äséd äkulä gokuleçvaré ||64||

priya-çravaëajo, yathä çré-daçame (10.23.18) –

çrutväcyutam upäyätaà nityaà tad-darçanotsukäù |

tat-kathäkñipta-manaso babhüvur jäta-sambhramäù ||65||

apriya-darçanajo, yathä –

kim idaà kim idaà kim etad uccair

iti ghora-dhvani-ghürëitä lapanté |

niçi vakñati vékñya pütanäyäs

tanayaà bhrämyati sambhramäd yaçodä ||66||

apriya-çravaëajo, yathä –

niçamya putraà kraöatos taöänte

mahéjayor madhyagam ürdhva-neträ |

äbhéra-räjïé hådi sambhrameëa

biddhä vidheyaà na vidäïcakära ||67||

agnijo, yathä –

dhér vyagräjani naù samasta-suhådäà täà präëa-rakñä-maëià

gavyä gauravataù samékñya niviòe tiñöhantam antar-vane |

vahniù paçya çikhaëòa-çekhara kharaà muïcann akhaëòa-dhvanià

dérghäbhiù sura-dérghikämbu-laharém arcibhir äcämati ||68||

vätajo, yathä –

päàçu-prärabdha-ketau båhad-aöavi-kuöonmäthi-çauöérya-puïje

bhäëòéroddaëòa-çäkhä-bhuja-tatiñu gate täëòaväcärya-caryäm |

väta-vräte karéñaì-kañatara-çikhare çärkare jhätkariñëau

kñauëyäm aprekñya putraà vrajapati-gåhiëé paçya sambambhraméti ||69||

varñajo, yathä çré-daçame (10.25.11) –

atyäsärätivätena paçavo jäta-vepanäù |

gopä gopyaç ca çétärtä govindaà çaraëaà yayuù ||70||

yathä vä –

samam uru-karakäbhir danti-çuëòä-sapiëòäù

pratidiçam iha goñöhe våñöi-dhäräù patanti |

ajaniñata yuväno’py äkuläs tvaà tu bälaù

sphuöam asi tad-agärän mä sma bhür niryiyäsuù ||71||

utpätajo, yathä –

kñitir ativipulä öalaty akasmäd

upari ghuranti ca hanta ghoram ulkäù |

mama çiçur ahi-düñitärka-putré-

taöam aöatéty adhunä kim atra kuryäm ||72||

gäjo, yathä –

apasaräpasara tvarayä gurur

mudira-sundara he purataù karé |

mradima-vékñaëatas tava naç calaà

hådayam ävijate pura-yoñitäm ||73||

gajena duñöa-sattvo’nyaù paçv-ädir upalakñyate ||74||

yathä vä –

caëòäàços turagän saöägra-naöanair ähatya vidrävayan

dräg andhaìkaraëaù surendra-sudåçäà goñöhoddhütaiù päàçubhiù |

pratyäsédatu mat-puraù sura-ripur garvändham arväkåtir

dragiñöhe muhur atra jägrati bhuje vyagräsi mätaù katham ||75||

arijo, yathä lalita-mädhave (2.29) –

sthülas täla-bhujän natir giritaöé-vakñäù kva yakñädhamaù

kväyaà bäla-tamäla-kandala-måduù kandarpa-käntaù çiçuù |

nästy anyaù saha-käritä-paöur iha präëé na jänémahe

hä goñöheçvari kédåg adya tapasäà päkas tavonmélati ||76||

yathä vä tatraiva (5.30) –

saptiù sapté ratha iha rathaù kuïjaro me

tüëas tüëo dhanur uta dhanur bhoù kåpäëé kåpäëé |

kä bhéù kä bhér ayam ayam ahaà hä tvaradhvaà tvaradhvaà

räjïaù putré bata håta-håtä käminä vallavena ||77||

ävegäbhäsa eväyaà paräçrayatäpi cet |

näyakotkarña-bodhäya tathäpy atra nidarçitaù ||78||

atha (11) unmädaù –

unmädo håd-bhramaù prauòhänandäpad-virahädijaù ||79||

aträööa-häso naöanaà saìgétaà vyartha-ceñöitam |

praläpa-dhävana-kroça-viparéta-kriyädayaù ||80||

tatra prauòhänandäd, yathä karëämåte (2.25) --

rädhä punätu jagad acyuta-datta-cittä

manthänakaà vidadhaté dadhi-rikta-pätre |

yasyäù stana-stavaka-caïcala-locanälir

devo’pi ruddha-hådayo dhavalaà dudoha ||81||

äpado, yathä –

paçün api kåtäïjalir namati mäntrikä ity alaà

tarün api cikitsakä iti viñauñadhaà påcchati |

hradaà bhujaga-bhairavaà hari hari praviñöe harau

vrajendra-gåhiëé muhur bhrama-mayém avasthäà gatä ||82||

virahäd, yathä çré-daçame (10.30.4) --

gäyantya uccair amum eva saàhatä

vicikyur unmattakavad vanäd vanam |

papracchur äkäçavad antaraà bahir

bhüteñu santaà puruñaà vanaspatén ||83||

unmädaù påthag utko’yaà vyädhiñv antarbhavann api |

yat tatra vipralambhädau vaicitréà kurute paräm ||84||

adhirüòhe mahä-bhäve mohanatvam upägate |

avasthäntaram äpto’sau divyonmäda itéryate ||85||

atha (12) apasmäraù –

duùkhottha-dhätu-vaiñamyädy-udbhütaç citta-viplavaù |

apasmäro’tra patanaà dhävanäsphoöana-bhramäù |

kampaù phena-srutir bähu-kñepaëa-vikroçanädayaù ||86||

yathä –

phenäyate pratipadaà kñipate bhujormim

äghürëate luöhati kujati léyate ca |

ambä tavädya virahe ciram amburäja-

beleva våñëi-tilaka vraja-räja-räjïé ||87||

yathä vä –

çrutvä hanta hataà tvayä yadu-kulottaàsätra kaàsäsuraà

daityas tasya suhåttamaù pariëatià ghoräà gataù käm api |

lälä-phena-kadamba-cumbita-mukha-präntas taraìgad-bhujo

ghürëann arëava-sémni maëòalatayä bhrämyan na viçrämyati ||88||

unmädavad iha vyädhi-viçeño’py eña varëitaù |

paräà bhayänakäbhäse yat karoti camatkåtim ||89||

atha (13) vyädhiù –

doñodreka-viyogädyair vyädhayo ye jvarädayaù |

iha tat-prabhavo bhävo vyädhir ity abhidhéyate |

atra stambhaù çlathäìgatva-çväsottäpa-klamädayaù ||90||

yathä –

tava cira-viraheëa präpya péòäm idänéà

dadhad-uru-jaòimäni dhmäpitäny aìgakäni |

çvasita-pavana-dhäöé-ghaööita-ghräëa-väöaà

luöhati dharaëi-påñöhe goñöha-väöé-kuöumbam ||91||

atha (14) mohaù –

moho hån-müòhatä harñäd viçleñäd bhayatas tathä |

viñädädeç ca tatra syäd dehasya patanaà bhuvi |

çünyendriyatvaà bhramaëaà tathä niçceñöatä-mayaù ||92||

tatra harñäd, yathä çré-daçame (10.12.44)

itthaà sma påñöaù sa tu bädaräyaëis

tat-smäritänanta-håtäkhilendriyaù |

kåcchrät punar labdha-bahir-dåçiù çanaiù

pratyäha taà bhägavatottamottamam ||93||

yathä vä –

nirucchvasita-rétayo vighaöitäkñipa-kñma-kriyä

niréha-nikhilendriyäù pratinivåtta-cid-våttayaù |

avekñya kuru-maëòale rahasi puëòarékekñaëaà

vrajämbuja-dåço’bhajan kanaka-çälabhaïjé-çriyam ||94||

viçleñäd, yathä haàsadüte (4) –

kadäcit khedägnià vighaöayitum antar-gatam asau

sahälébhir lebhe taralita-manä yämuna-taöém |

ciräd asyäç cittaà paricita-kuöéra-kalanäd

avasthä tastära sphuöam atha suñupteù priya-sakhé ||95||

bhayäd, yathä –

mukundam äviñkåta-viçva-rüpaà

nirüpayan vänara-varya-ketuù |

karäravindät purataù skhalantaà

na gäëòévaà khaëòita-dhér viveda ||96||

viñädäd, yathä çré-daçame (10.11.49) –

kåñëaà mahä-baka-grastaà dåñövä rämädayo 'rbhakäù |

babhüvur indriyäëéva vinä präëaà vicetasaù ||97||

asyänyaträtma-paryante syät sarvatraiva müòhatä |

kåñëa-sphürti-viçeñas tu na kadäpy atra léyate ||98||

atha (15) måtiù –

viñäda-vyädhi-santräsa-samprahära-klamädibhiù |

präëa-tyägo måtis tasyäm avyaktäkñara-bhäñaëam |

vivarëa-gätratä-çväsa-mändya-hikkädayaù kriyäù ||99||

yathä –

anulläsa-çväsä muhur asaralottänita-dåço

vivåëvantaù käye kim api nava-vaivarëyam abhitaù |

harer nämävyaktékåtam alaghu-hikkä-laharébhiù

prajalpantaù präëän jahati mathuräyäà sukåtinaù ||100||

yathä vä –

viramad-alaghu-kaëöhodghoña-ghutkära-cakrä

kñaëa-vighaöita-tämyad-dåñöi-khadyota-déptiù |

hari-mihira-nipéta-präëa-gäòhändhakärä

kñayam agamad akasmät pütanä käla-rätriù ||101||

präyo’tra maraëät pürvä citta-våttir måtir matä |

måtir atränubhävaù syäd iti kenacid ucyate |

kintu näyaka-véry ärthaà çatrau maraëam ucyate ||102||

atha (16) älasyam –

sämarthyasyäpi sad-bhäve kriyänunmukhatä hi yä |

tåpti-çramädi-sambhütä tad-älasyam udéryate ||103||

aträìga-bhajo jåmbhä ca kriyä dveño’kñi-mardanam |

çayyäsanaika-priyatä tandrä-nidrädayo’pi ca ||104||

tatra tåpter, yathä –

vipräëäà nas tathä tåptir äséd govardhanotsave |

näçérväde’pi gopendra yathä syät prabhaviñëutä ||105||

çramäd, yathä –

suñöhu niùsaha-tanuù subalo’bhüt

prétaye mama vidhäya niyuddham |

moöayantam abhito nijam aìgaà

nähaväya sahasähvayatäm amum ||106||

atha (17) jäòyam –

jäòyam apratipattiù syäd iñöäniñöha-çrutékñaëaiù |

virahädyaiç ca tan-mohät pürvävasthäparäpi ca |

atränimiñatä tüñëém-bhäva-vismaraëädayaù ||107||

tatra iñöa-çrutyä, yathä çré-daçame (10.21.13) –

gävaç ca kåñëamukha-nirgata-veëu-géta-

péyüñam uttabhita-karëa-puöaiù pibantyaù |

çäväù snuta-stana-payaù-kavaläù sma tasthur

govindam ätmani dåçäçru-kuläù spåçantyaù ||108||

aniñöa-çrutyä, yathä –

äkalayya parivartita-goträà

keçavasya giram arpita-çalyäm |

biddha-dhér adhika-nirnimiñäkñé-

lakñaëä kñaëam avartata tüñëém ||109||

iñöekñaëena, yathä çré-daçame (10.71.40) –

govindaà gåham änéya deva-deveçam ädåtaù |

püjäyäà nävidat kåtyaà pramädopahato nåpaù ||110||

aniñöekñaëena, yathä tatraiva (10.39.36)

yävad älakñyate ketur yävad reëü rathasya ca |

anuprasthäpitätmäno lekhyänévopalakñitäù ||111||

viraheëa, yathä –

mukunda viraheëa te vidhuritäù sakhäyaç ciräd

alaìkåtibhir ujjhitä bhuvi niviçya tatra sthitäù |

skhalan-malina-väsasaù çavala-rukña-gätra-çriyaù

sphuranti khala-devala-dvija-gåhe surärcä iva ||112||

atha (18) kréòä –

navéna-saìgamäkäryas tavävajïädinä kåtä |

adhåñöatä bhaved vréòä tatra maunaà vicintanam |

avaguëöhana-bhü-lekhau tathädhomukhatädayaù ||113||

tatra navéna-saìgamena, yathä padyävalyäm (198) –

govinde svayam akaroù saroja-netre

premändhä vara-vapur arpaëaà sakhi |

kärpaëyaà na kuru darävaloka-däne

vikréte kariëi kim aìkuçe vivädaù ||114||

akäryeëa, yathä –

tvam aväg iha mä çiraù kåthä

vadanaà ca trapayä çacé-pate |

naya kalpa-taruà na cec chacéà

katham agre mukham ékñayiñyasi ||115||

stavena, yathä –

bhüri-sädguëya-bhäreëa stüyamänasya çauriëä |

uddhavasya vyarociñöa namré-bhütaà tadä çiraù ||116||

avajïayä, yathä hari-vaàçe (2.67.19)

12 satyädevé-väkyam –

vasanta-kusumaiç citraà sadä raivatakaà girim |

priyä bhütvä’priyä bhütä kathaà drakñyämi taà punaù ||117||

atha (19) avahitthä –

avahitthäkära-guptir bhaved bhävena kenacit ||118||

aträìgädeù paräbhyüha-sthänasya parigühanam |

anyatrekñä våthä-ceñöä väg-bhaìgéty-ädayaù kriyäù ||119||

tathä coktam –

anubhäva-pidhänärtho’vahitthaà bhäva ucyate ||120||

tatra jaihmyena, yathä çré-daçame (10.32.15) –

sabhäjayitvä tam anaìga-dépanaà

sahäsa-lélekñaëa-vibhrama-bhruvä |

saàsparçanenäìka-kåtäìghri-hastayoù

saàstutya éñat kupitä babhäñire ||121||

däkñiëyena, yathä –

säträjité-sadana-sémani pärijäte

néte praëéta-mahasä madhusüdanena |

dräghéya-sémani vidarbha-bhuvas taderñyäà

sauçélyataù kila na ko’pi vidämbabhüva ||122||

hriyä, yathä prathame (1.11.33) –

tam ätmajair dåñöibhir antarätmanä

duranta-bhäväù parirebhire patim |

niruddham apy äsravad ambu netrayor

vilajjaténäà bhågu-varya vaiklavät ||123||

jaihmya-hrébhyäà, yathä –

kä våñasyati taà goñöha-bhujaìgaà kula-pälikä |

düti yatra småte mürtir bhétyä romäïcitä mama ||124||

saujanyena, yathä –

güòhä gäbhérya-sampadbhir mano-gahvara-garbhagä |

prauòhäpy asyä ratiù kåñëe durvitarkä parair abhüt ||125||

gauraveëa, yathä –

govinde subala-mukhaiù samaà suhådbhiù

smeräsyaiù sphuöam iha narma nirmimäëe |

änamrékåta-vadanaù pramoda-mugdho

yatnena smitam atha saàvavära patré ||126||

hetuù kaçcid bhavet kaçcid gopyaù kaçcana gopanaù |

iti bhäva-trayasyätra viniyogaù samékñyate ||127||

hetutvaà gopanatvaà ca gopyatvaà cätra sambhavet |

präyeëa sarva-bhävänäm ekaço’nekaço’pi ca ||128||

atha (20) småtiù –

yä syät pürvänubhütärtha-pratétiù sadåçekñayä |

dåòhyäbhyäsädinä väpi sä småtiù parikértitä |

bhaved atra çiraù-kampo bhrü-vikñepädayo’pi ca ||129||

tatra sadåçekñaëä, yathä –

vilokya çyämam ambhodam ambhoruha-vilocanä |

smäraà smäraà mukunda tväà smäraà vikramam anvabhüt ||130||

dåòhäbhyäsena, yathä –

praëidhäna-vidhim idäném akurvato’pi pramädato hådi me |

hari-pada-paìkaja-yugalaà kvacit kadäcit parisphurati ||131||

atha (21) vitarkaù –

vimarñät saàçayädeç ca vitarkas tüha ucyate |

eña bhrü-ksepaëa-çiro’ìguli-saïcälanädi-kåt ||132||

tatra vimarñäd, yathä vidagdha-mädhave (2.27) –

na jänéñe mürdhnaç cyutam api çikhaëòaà yad akhilaà

na kaëöhe yan mälyaà kalayasi purastät kåtam api |

tad unnétaà våndävana-kuhara-lélä-kalabha he

sphuöaà rädhä-netra-bhramara-vara véryonnatir iyam ||133||

saàçayät, yathä –

asau kià täpiïcho na hi tad-amala-çrér iha gatiù

payodaù kià vämaà na yad iha niraìgo himakaraù |

jagan-mohärambhoddhüra-madhura-vaàçé-dhvanir ito

dhruvaà mürdhany adrer vidhumukhi mukundo viharati ||134||

vinirëayänta eväyaà tarka ity ücire pare ||135||

atha (22) cintä –

dhyänaà cintä bhaved iñöänäpty-aniñöäpti-nirmitam |

çväsädhomukha-bhülekha-vaivarëyän nidratä iha |

viläpottäpa-kåçatä-bäñpa-dainyädayo’pi ca ||136||

tatra iñöänäptyä, yathä çré-daçame (10.29.29)

kåtvä mukhäny avaçucaù çvasanena çuñyad

bimbädharäëi caraëena likhantyaù |

asrer upättamasibhiù kucakuìkumäni

tasthur måjantya uruduùkha-bharäù sma tüñëém ||137||

yathä vä –

aratibhir atikramya kñämä pradoñam adoñadhéù

katham api ciräd adhyäsénä praghäëam aghäntaka |

vidhürita-mukhé ghürëaty antaù prasüs tava cintayä

kim ahaha gåhaà kréòä-lubdha tvayädya visasmare ||138||

aniñöäptyä, yathä –

gåhiëi gahanayäntaçcintayonnidra-neträ

glapaya na mukha-padmaà tapta-bäñpa-plavena |

nåpa-puram anuvindan gändineyena särdhaà

tava sutam aham eva dräk parävartayämi ||139||

atha (23) matiù –

çästrädénäà vicärottham artha-nirdhäraëaà matiù ||140||

atra kartavya-karaëaà saàçaya-bhramayoç chidä |

upadeçaç ca çiñyäëäm ühäpohädayo’pi ca ||141||

yathä pädme vaiçäkha-mähätmye –

vyämohäya caräcarasya jagatas te te puräëägamäs

täà täm eva hi devatäà paramikäà jalpantu kalpävadhi |

siddhänte punar eka eva bhagavän viñëuù samastägama-

vyäpäreñu vivecana-vyatikaraà néteñu niçcéyate ||142||

yathä vä çré-daçame (10.60.39) –

tvaà nyasta-daëòamunibhir gaditänubhäva

ätmätmadaç ca jagatäm iti me våto’si |

hitvä bhavad-bhruva udérita-käla-vega-

dhvastäçiño’bja-bhavanäkapatén kuto’nye ||143||

atha (24) dhåtiù –

dhåtiù syät pürëatä jïäna-duùkhäbhävottamäptibhiù |

apräptätéta-nañöärthän abhisaàçocanädi-kåt ||144||

tatra jïänena, yathä vairägya-çatake (55) bhartåhariù –

açnémahi vayaà bhikñäm äçäväso vasémahi |

çayémahi mahé-påñöhe kurvémahi kim éçvaraiù ||145||

duùkhäbhävena, yathä –

goñöhaà ramä-keli-gåhaà cakästi

gävaç ca dhävanti paraù-parärdhäù |

putras tathä dévyati divya-karmä

tåptir mamäbhüd gåhamedhi-saukhye ||146||

uttamäptyä, yathä –

harilélä-sudhä-sindhos taöam apy adhitiñöhataù |

mano mama caturvargaà tåëäyäpi na manyate ||147||

atha (25) harñaù –

abhéñöekñaëa-läbhädi-jätä cetaù-prasannatä |

harñaù syäd iha romäïcaù svedo’çru mukha-phullatä |

ävegonmäda-jaòatäs tathä mohädayo’pi ca ||148||

tatra abhéñöekñaëena, yathä çré-viñëu-puräëe [ViP 5.17.25]

tau dåñövä vikasad-vaktra-sarojaù sa mahämatiù |

pulakäïcita-sarväìgas tadäkrüro’bhavan mune ||149||

abhéñöa-läbhena, yathä çré-daçame (10.33.12)

tatraikäàsagataà bähuà kåñëasyotpalasaurabham |

candanäliptam äghräya håñöaromä cucumba ha ||150||

atha (26) autsukyam –

käläkñamatvam autsukyam iñöekñäpti-spåhädibhiù |

mukha-çoña-tvarä-cintä-niùçväsa-sthiratädikåt ||151||

tatra iñöekñä-spåhayä, yathä çré-daçame (10.71.34)

präptaà niçamya nara-locana-päna-pätram

autsukya-viçlathita-keça-duküla-baddhäù |

sadyo visåjya gåha-karma patéàç ca talpe

drañöuà yayur yuvatayaù sma narendra-märge ||152||

yathä vä, stavävalyäà çré-rädhikäñöake (14.7) –

prakaöita-nija-väsaà snigdha-veëu-praëädair

druta-gati harim ärät präpya kuïje smitäkñé |

çravaëa-kuhara-kaëòuà tanvaté namra-vakträ

snapayati nija-däsye rädhikä mäà kadä nu ||153||

iñöäpti-spåhayä, yathä –

narma-karmaöhatayä sakhé-gaëe

dräghayaty aghaharägrataù kathäm |

gucchaka-grahaëa-kaitaväd asau

gahvaraà druta-pada-kramaà yayau ||154||

atha (28) augryam –

aparädha-durukty-ädi- jätaà caëòatvam ugratä |

vadha-bandha-çiraù-kampa-bhartsanottäòanädi-kåt ||155||

tatra aparädhäd, yathä –

sphurati mayi bhujaìgé-garbha-viçraàsi-kértau

viracayati mad-éçe kilbiñaà käliyo’pi |

huta-bhuji bata kuryäà jäöhare vauñaò enaà

sapadi danuja-hantuù kintu roñäd bibhemi ||156||

duruktito, yathä sahadevoktiù –

prabhavati vibudhänäm agrimasyägra-püjäà

na hi danuja-ripor yaù prauìdha-kérter visoòhum |

kaöutara-yama-daëòoddaëòa-rocir mayäsau

çirasi påthuni tasya nyasyate savya-pädaù ||157||

yathä vä baladevoktiù –

ratäù kila nåpäsane kñitipa-lakña-bhuktojjhite

khaläù kuru-kulädhamäù prabhum ajäëòa-koöiñv amé |

hahä bata viòambanä çiva çivädya naù çåëvatäà

haöhäd iha kaöäkñayanty akhila-vandyam apy acyutam ||158||

atha (28) amarñaù –

adhikñepäpamänädeù syäd amarño’sahiñëutä ||159||

tatra svedaù çiraùkampo vivarëatvaà vicintanam |

upäyänveñaëäkroça-vaimukhyottäòanädayaù ||160||

tatra adhikñepäd, yathä vidagdha-mädhave (2.53) –

nirdhautänäm akhila-dharaëé-mädhuréëä

kalyäëé me nivasati vadhüù paçya pärçve navoòhä |

antargoñöhe caöula naöayann atra netra-tribhägaà

niùçaìkas tvaà bhramasi bhavitä näkulatvaà kuto me ||161||

apamänäd, yathä padmoktiù –

kadamba-vana-taskara drutam apehi kià cäöubhir

jane bhavati mad-vidhe paribhavo hi nätaù paraù |

tvayä vraja-mågé-dåçäà sadasi hanta candrävalé

varäpi yad ayogyayä sphuöam adüñi täräkhyayä ||162||

ädi-çabdäd vaïcanäd api, yathä çré-daçame (10.31.16) –

pati-sutänvaya-bhärtå-bändhavän

ativilaìghya te 'nty acyutägatäù |

gati-vidas tavodgéta-mohitäù

kitava yoñitaù kas tyajen niçi ||163||

atha (29) asüyä –

dveñaù parodaye’süyänya-saubhägya-guëädibhiù |

tatrerñyänädaräkñepä doñäropo guëeñv api |

apavåttis tiro-vékñä bhruvor bhaìguratädayaù ||164||

tatra anya-saubhägyena, yathä padyävalyäm (302)

13 –

mä garvam udvaha kapola-tale cakästi

kåñëa-svahasta-likhitä nava-maïjaréti |

anyäpi kià na sakhi bhäjanam édåçénäà

vairé na ced bhavati vepathur antaräyaù ||165||

yathä vä çré-daçame (10.30.30) –

tasyä amüni naù kñobhaà kurvanty uccaiù padäni yat |

yaikäpahåtya gopénäà raho bhuìkte 'cyutädharam ||166||

guëena, yathä –

svayaà paräjayaà präptän kåñëa-pakñän vijitya naù |

baliñöhä bala-pakñäç ced durbaläù ke tataù kñitau ||167||

atha (30) cäpalyam –

räga-dveñädibhiç citta-läghavaà cäpalaà bhavet |

taträvicära-päruñya-svacchandäcaraëädayaù ||168||

tatra rägeëa, yathä çré-daçame (10.52.41) –

çvo bhävini tvam ajitodvahane vidarbhän

guptaù sametya påtanä-patibhiù parétaù |

nirmathya caidya-magadheça-balaà prasahya

mäà räkñasena vidhinodvaha vérya-çulkäm ||169||

dveñeëa, yathä –

vaàçé-püreëa kälindyäù sindhuà vindatu vähitä |

guror api puro névéà yä bhraàçayati subhruväm ||170||

atha (31) nidrä –

cintälasya-nisarga-klamädibhiç citta-mélanaà nidrä |

taträìga-bhaìga-jåmbhä-jäòya-çväsäkñi-mélanäni syuù ||171||

tatra cintayä, yathä –

lohitäyati märtaëòe veëu-dhvanim açåëvaté |

cintayäkränta-hådayä nidadrau nanda-gehiné ||172||

älasyena, yathä –

dämodarasya bandhana-karmabhir atiniùsahäìga-latikeyam |

dara-vighürëitottamäìgä kåtäìga-bhaìgä vrajeçvaré sphurati ||173||

nisargeëa, yathä –

aghahara tava vérya-proñitäçeña-cintäù

parihåta-gåha-västu-dvära-bandhänubaddhäù |

nija-nijam iha rätrau präìganaà çobhayantaù

sukham avicalad-aìgäù çerate paçya gopäù ||174||

klamena, yathä –

saìkränta-dhätu-citrä suratänte sä nitänta-täntä’dya |

vakñasi nikñiptäìgé harer viçäkhä yayau nidräm ||175||

yuktäsya sphürti-mätreëa nirviçeñeëa kenacit |

hån-mélanät puro’vasthä nidrä bhakteñu kathyate ||176||

atha (32) suptiù –

svuptir nidrä-vibhävä syän nänärthänubhavätmikä |

indriyoparati-çväsa-netra-saàmélanädi-kåt ||177||

yathä –

kämaà tämarasäkña keli-vitatiù präduñkåtä çaiçavé

darpaù sarpa-pates tad asya tarasä nirdhüyatäm uddhüraù |

ity utsvapna-girä ciräd yadu-sabhäà vismäpayan smerayan

niùçväsena darottaraìgad-udaraà nidräà gato läìgalé ||178||

atha (33) bodhaù –

avidyä-moha-nidräder dhvaàsodbodhaù prabuddhatä ||179||

tatra avidyä-dhvaàsataù –

avidyä-dhvaàsato bodho vidyodaya-puraùsaraù |

açeña-kleça-viçränti-svarüpävagamädi-kåt ||180||

yathä –

vindan vidyä-dépikäà sva-svarüpaà

buddhvä sadyaù satya-vijïäna-rüpam |

niñpratyühas tat paraà brahma mürtaà

sändränandäkäram anveñayämi ||181||

moha-dhvaàsataù –

bodho moha-kñayäc chabda-gandha-sparça-rasair hareù |

dåg-unmélana-romäïca-dharotthänädi-kåd bhavet ||182||

tatra çabdena, yathä –

prathama-darçana-rüòha-sukhävalé-

kavalitendriya-våttir abhüd iyam |

agha-bhidaù kila nämny udite çrutau

lalitayodamimélad ihäkñiëé ||183||

gandhena, yathä –

aciram agha-hareëa tyägataù srasta-gätré

vana-bhuvi çavaläìgé çänta-niùçväsa-våttiù |

prasarati vana-mälä saurabhe paçya rädhä

pulakita-tanur eñä päàçu-puïjäd udasthät ||184||

sparçena, yathä –

asau päëi-sparço madhura-masåëaù kasya vijayé

viçéryantyäù saura-pulina-vanam älokya mama yaù |

durantäm uddhüya prasabham abhito vaiçasa-mayéà

drutaà mürcchäm antaù sakhi sukha-mayéà pallavayati ||185||

rasena, yathä –

antarhite tvayi balänuja räsa-kelau

srastäìga-yañöir ajaniñöa sakhé visaàjïä |

tämbüla-carvitam aväpya tavämbujäkñé

nyastaà mayä mukha-puöe pulakojjvaläsét ||186||

nidrädhvaàsataù –

bodho nidräkñayät svapna-nidrä-pürti-svanädibhiù |

taträkñi-mardanaà çayyä-mokño’ìga-valanädayaù ||187||

tatra svapnena, yathä –

iyaà te häsa-çrér viramatu vimuïcäïcalam idaà

na yävad-våddhäyai sphuöam abhidadhe tvac-caöulatäm |

iti svapne jalpanty aciram avabuddhä gurum asau

puro dåñövä gauré namita-mukha-bimbä muhur abhüt ||188||

nidrä-pürtyä, yathä –

düté cägät tad-ägäraà jajägära ca rädhikä |

türëaà puëyavaténäà hi tanoti phalam udyamaù ||189||

svanena, yathä –

düräd vidrävayan nidrä-marälér gopa-subhruväm |

säraìga-raìgadaà reje veëu-värida-garjitam ||190||

iti bhäväs trayas-triàçat kathitä vyabhicäriëaù |

çreñöha-madhya-kaniñöheñu varëanéyä yathocitam ||191||

mätsaryodvega-dambherñyä viveko nirëayas tathä |

klaibyaà kñamä ca kutukam utkaëöhä vinayo’pi ca ||192||

saàçayo dhärñöyam ity ädyä bhävä ye syuù pare’pi ca |

ukteñv antarbhavantéti na påthaktvena darçitäù ||193||

tathä hi –

asüyäyäà tu mätsaryaà träse’py udvega eva tu |

dambhas tathävahitthäyäm érñyämarñe matäv ubhau |

viveko nirëayaç cemau dainye klaibyaà kñamä dhåtau ||194||

autsukye kutukotkaëöhe lajjäyäà vinayas tathä |

saàçayo’ntarbhavet tarke tathä dhärñöyaà ca cäpale ||195||

eñäà saïcäri-bhävänäà madhye kaçcana kasyacit |

vibhävaç cänubhävaç ca bhaved eva parasparam ||196||

nirvede tu yatherñyäyä bhaved atra vibhävatä |

asüyäyäà punas tasyä vyaktam uktänubhävatä ||197||

autsukyaà prati cintäyäù kathitätränubhävatä |

nidräà prati vibhävatvam evaà jïeyaù pare’py amé ||198||

eñäà ca sättvikänäà ca tathä nänä-kriyä-tateù |

kärya-käraëa-bhävas tu jïeyaù präyeëa lokataù ||199||

nindäyäs tu vibhävatvaà vaivarëyämarñayor matam |

asüyäyäà punas tasyäù kathitaivänubhävatä ||200||

prahärasya vibhävatvaà saàmoha-pralayau prati |

augryaà pratyanubhävatvam evaà jïeyäù pare’pi ca ||201||

träsa-nidrä-çramälasya-mada-bhid-bodha-varjinäm |

saïcäriëäm iha kväpi bhaved raty-anubhävatä ||202||

säkñäd-rater na sambandhaù ñaòbhis träsädibhiù saha |

syät parasparayä kintu lélänuguëatäkåte ||203||

vitarka-mati-nirveda-dhåténäà småti-harñayoù |

bodha-bhid-dainya-supténäà kvacid rati-vibhävatä ||204||

paratanträù svatanträç cety uktäù saïcäriëo dvidhä ||205||

tatra paratanträù –

varävaratayä proktäù paratanträ api dvidhä ||206||

tatra varaù –

säkñäd vyavahitaç ceti varo’py eña dvidhoditaù ||207||

tatra säkñät –

mukhyäm eva ratià puñëan säkñäd ity abhidhéyate ||208||

yathä –

tanuruhälé ca tanuç ca nåtyaà

tanoti me näma niçamya yasya |

apaçyato mäthura-maëòalaà tad-

vyarthena kià hanta dåçor dvayena ||209||

atha vyavahitaù –

puñëäti yo ratià gauëéà sa vyavahito mataù ||210||

yathä –

dhig astu me bhuja-dvandvaà bhémasya parighopamam |

mädhaväkñepiëaà duñöaà yat pinañöi na cedipam ||211||

nirvedaù krodha-vaçyatväd ayaà vyavahito rateù ||212||

atha avaraù –

rasa-dvayasyäpy aìgatvam agacchann avaro mataù ||213||

yathä –

lelihyamänaà vadanair jvaladbhir

jaganti daàñöräsphuöad-uttamäìgaiù |

avekñya kåñëaà dhåta-viçvarüpaà

na svaà viçuñyan smarati sma jiñëuù ||214||

ghora-kriyädy-anubhäväd äcchädya sahajäà ratim |

durvarävirabhüd bhétir moho’yaà bhé-vaças tataù ||215||

atha svatanträù –

sadaiva päratantrye’pi kvacid eñäà svatantratä |

bhüpäla-sevakasyeva pravåttasya kara-grahe ||216||

bhävajïai rati-çünyaç ca raty-anusparçanas tathä |

rati-gandhiç ca te tredhä svatanträù parikértitäù ||217||

tatra rati-çünyaù –

janeñu rati-çünyeñu rati-çünyo bhaved asau ||218||

yathä çré-daçame (10.23.39) –

dhig janma nas trivåd-vidyäà dhig vrataà dhig bahujïatäm |

dhik kulaà dhik kriyä-dékñäà vimukhä ye tv adhokñaje ||219||

atra svatantro nirvedaù |

tatra raty-anusparçanaù –

yaù svato rati-gandhena vihéno’pi prasaìgataù |

paçcäd ratià spåçed eña raty-anusparçano mataù ||220||

yathä –

gariñöhäriñöa-öaìkärair vidhurä vadhiräyitä |

hä kåñëa pähi pähéti cukroçäbhéra-bälikä ||221||

atra träsaù |

atha rati-gandhiù –

yaù svätantrye’pi tad-gandhaà rati-gandhir vyanakti saù ||222||

yathä –

pétäàçukaà paricinomi dhåtaà tvayäìge

saìgopanäya na hi naptri vidhehi yatnam |

ity äryayä nigaditä namitottamäìgä

rädhävaguëöhita-mukhé tarasä tadäsét ||223||

atra lajjä |

äbhäsaù punar eteñäm asthäne våttito bhavet |

prätikülyam anaucityam asthänatvaà dvidhoditam ||224||

tatra prätikülyam –

vipakñe våttir eteñäà prätikülyam itéryate ||225||

yathä –

gopo’py açikñita-raëo’pi tam açva-daityaà

hanti me hanta mama jévita-nirviçeñam |

kréòä-vinirjita-surädhipater alaà me

durjévitena hata-kaàsa-narädhipasya ||226||

atra nirvedasyäbhäsaù |

yathä vä –

òuëòabho jalacaraù sa käliyo

goñöha-bhübhåd api loñöra-sodaraù |

tatra karma kim ivädbhutaà jane

yena mürkha jagadéçateryate ||227||

aträsüyäyäù |

atha anaucityam –

asatyatvam ayogyatvam anaucityaà dvidhä bhavet |

apräëini bhaved ädyaù tiryag-ädiñu cäntimam ||228||

tatra apräëini, yathä –

chäyä na yasya sakåd apy upasevitäbhüt

kåñëena hanta mama tasya dhig astu janma |

mä tvaà kadamba vidhuro bhava käliyähià

mådnan kariñyati hariç caritärthatäà te ||229||

atra nirvedasya |

tiraçci, yathä –

adhirohatu kaù pakñé kakñäm aparo mamädya medhyasya |

hitväpi tärkñya-paksaà bhajate pakñaà harir yasya ||230||

atra garvasya |

vahamäneñv api sadä jïäna-vijïäna-mädhurém |

kadambädiñu sämänya-dåñöy-äbhäsatvam ucyate ||231||

bhävänäà kvacid utpatti-sandhi-çävalya-çäntayaù |

daçäç catasra etäsäm utpattis tv iha sambhavaù ||232||

yathä –

maëòale kim api caëòa-marécer

lohitäyati niçamya yaçodä |

vaiëavéà dhvani-dhuräm avidüre

prasrava-stimita-kaïculikäsét ||233||

atra harñotpattiù |

yathä vä --

tvayi rahasi milantyäà sambhrama-nyäsa-bhugnäpy

uñasi sakhi tavälé mekhalä paçya bhäti |

iti vivåta-rahasye kuïcita-bhrür

dåçam anåju kiranté rädhikä vaù punätu ||234||

aträsüyotpattiù |

atha sandhiù –

sarüpayor bhinnayor vä sandhiù syäd bhävayor mürtiù ||235||

tatra sarüpayoù sandhiù –

sandhiù sarüpayos tatra bhinna-hetütthayor mataù ||236||

yathä –

räkñaséà niçi niçämya niçänte

gokuleça-gåhiëé patitäìgém |

tat-kucopari sutaà ca hasantaà

hanta niçcala-tanuù kñaëam äsét ||237||

aträniñöeñöa-saàvékñäkåtayor jäòyayor yutiù |

atha bhinnayoù –

bhinnayor hetunaikena bhinnenäpy upajätayoù ||238||

atha eka-hetu-jayoù, yathä –

durväracäpalo’yaà dhävann antar bahiç ca goñöhasya |

çiçur akutaçcid bhétir dhinoti hådayaà dunoti ca me ||239||

tatra harña-çaìkayoù |

tatra bhinna-hetujayoù, yathä –

vilasantam avekñya devaké

sutam utphulla-vilocanaà puraù |

prabaläm api malla-maëòaléà

himam uñëaà ca jalaà dåçor dadhe ||240||

atra harña-viñädayoù sandhiù |

ekena jäyamänänäm anekena ca hetunä |

bahünäm api bhävänäà sandhiù sphuöam avekñyate ||241||

tatra eka-hetujänäà, yathä –

niruddhä kälindé-taöa-bhuvi mukundena balinä

haöhäd antaù-smeräà taralatara-tärojjvala-kaläm |

abhivyaktävajïäm aruëa-kuöiläpäìga-suñamäà

dåçaà nyasyanty asmin jayati våñabhänoù kula-maëiù ||242||

atra harñautsukya-garvämarñäsüyänäà sandhiù |

aneka-hetujänäà, yathä –

parihita-hari-härä vékñya rädhä savitréà

nikaöa-bhuvi tathägre tarka-bhäk smera-padmäm |

harim api dara-düre sväminaà tatra cäsén

mahasi vinata-vakra-prasphura-mläna-vakträ ||243||

atra lajjämarña-harña-viñädänäà sandhiù |

atha çävalyam –

çavalatvaà tu bhävänäà saàmardaù syät parasparam ||244||

yathä –

çaktaù kià näma kartuà sa çiçur ahaha me mitra-pakñänadhäkñéd

ätiñöheyaà tam eva drutam atha çaraëaà kuryur etan na véräù |

äà divyä malla-goñöhé viharati sa kareëoddadhärädri-varyaà

kuryäm adyaiva gatvä vraja-bhuvi kadanaà hä tataù kampate dhéù ||245||

atra garva-viñäda-dainya-mati-småti-çaìkämarña-träsänäà çävalyam |

yathä vä –

dhig dérghe nayane mamästu mathurä yäbhyäà na sä prekñyate

vidyeyaà mama kiìkaré-kåta-nåpä kälas tu sarvaìkaraù |

lakñmé-keli-gåhaà gåhaà mama hahä nityaà tanuù kñéyate

sadmany eva harià bhajeya hådayaà våndäöavé karñati ||246||

atra nirveda-garva-çaìkä-dhåti-viñäda-maty-autsukyänäà çävalyam |

atha çäntiù –

atyärüòhasya bhävasya vilayaù çäntir ucyate ||247||

yathä –

vidhurita-vadanä vidüna-bhäsas

tam aghaharaà gahane gaveñayantaù |

mådu-kala-muraléà niçamya çaile

vraja-çiçavaù pulakojjvalä babhüvuù ||248||

atra viñäda-çäntiù |

çabdärtha-rasa-vaicitré väci käcana nästi me |

yathä-kathaïcid evoktaà bhävodäharaëaà param ||249||

trayastriàçad ime’ñöau ca vakñyante sthäyinaç ca ye |

mukhya-bhäväbhidhäs tv eka-catväriàçad amé småtäù ||250||

çarérendriya-vargasya vikäraëäà vidhäyakäù |

bhävävirbhäva-janitäç citta-våttaya éritäù ||251||

kvacit sväbhäviko bhävaù kaçcid ägantukaù kvacit |

yas tu sväbhäviko bhävaù sa vyäpyäntar-bahiù-sthitaù ||252||

maïjiñöhädye yathä dravye rägas tan-maya ékñyate |

atra syän näma-mätreëa vibhävasya vibhävatä ||253||

etena sahajenaiva bhävenänugatä ratiù |

eka-rüpäpi yä bhakter vividhä pratibhäty asau ||254||

ägantukas tu yo bhävaù paöädau raktimeva saù |

tais tair vibhävair eväyaà dhéyate dépyate’pi ca ||255||

vibhävanädi-vaiçiñöyäd bhaktänäà bhedatas tathä |

präyeëa sarva-bhävänäà vaiçiñöyam upajäyate ||256||

vividhänäà tu bhaktänäà vaiçiñöyäd vividhaà manaù |

mano’nusäräd bhävänäà täratamyaà kilodaye ||257||

citte gariñöhe gambhére mahiñöhe karkaçädike |

samyag-unmélitäç cämé na lakñyante sphuöaà janaiù ||258||

citte laghiñöhe cottäne kñodiñöhe komalädike |

manäg-unmélitäç cämé lakñyante bahir ulbaëäù ||259||

gariñöhaà svarëa-piëòäbhaà laghiñöhaà tula-piëòavat |

citta-yugme’tra vijïayä bhävasya pavanopamä ||260||

gambhéraà sindhuvac cittam uttänaà palvalädivat |

citta-dvaye’tra bhävasya mahädri-çikharopamä ||261||

pattanäbhaà mahiñöhaà syät kñodiñöhaà tu kuöiravat |

citta-yugme’tra bhävasya dépenebhena vopamä ||262||

karkaçaà trividhaà proktaà vajraà svarëaà tathä jatu |

citta-traye’tra bhävasya jïeyä vaiçvänaropamä ||263||

atyanta-kaöhinaà vajram akutaçcana märdavam |

édåçaà täpasädénäà cittaà tävad avekñyate ||264||

svarëaà dravati bhävägnes täpenätigaréyasä |

jatu dravatvam äyäti täpa-leçena sarvataù ||265||

komalaà ca tridhaivoktaà madanaà navanétakam |

amåtaà ceti bhävo’tra präyaù süryätapäyate ||266||

draved aträdya-yugalam ätapena yathäyatham |

dravébhütaà svabhävena sarvadaivämåtaà bhavet |

govinda-preñöha-varyäëäà cittaà syäd amåtaà kila ||267||

kåñëa-bhakti-viçeñasya gariñöhatvädibhir guëaiù |

samavetaà sadämébhir dvitrair api mano bhavet ||268||

kintu suñöhu mahiñöhatvaà bhävo bäòham upägataù |

sarva-prakäram evedaà cittaà vikñobhayaty alam ||269||

yathä däna-keli-kaumudyäm (4) --

gabhéro’py açräntaà duradhigama-päro’pi nitaräm

ahäryäà maryädäà dadhad api harer äspadam api |

satäà stomaù premaëy udayati samagre sthagayituà

vikäraà na sphäraà jala-nidhir ivendau prabhavati ||270||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhäge

bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe vyabhicäri-laharé caturthé ||

2.5

sthäyibhäväkhyä païcama-laharé

aviruddhän viruddhäàç ca bhävän yo vaçatäà nayan |

su-räjeva viräjeta sa sthäyé bhäva ucyate ||1||

sthäyé bhävo 'tra sa proktaù çré-kåñëa-viñayä ratiù |

mukhyä gauëé ca sä dvedhä rasa-jïaiù parikértitä ||2||

tatra mukhyä –

çuddha-sattva-viçeñätmä ratir mukhyeti kértitä |

mukhyäpi dvi-vidhä svärthä parärthä ceti kértyate ||3||

tatra svärthä –

aviruddhaiù sphuöaà bhävaiù puñëäty ätmänam eva yä |

viruddhair duùkha-gläniù sä svärthä kathitä ratiù ||4||

atha parärthä ---

aviruddhaà viruddhaà ca saìkucanté svayaà ratiù |

yä bhävam anugåhëäti sä parärthä nigadyate ||5||

çuddhä prétis tathä sakhyaà vätsalyaà priyatety asau |

svaparärthyaiva sä mukhyä punaù païca-vidhä bhavet ||6||

vaiçiñöyaà pätra-vaiçiñöyäd ratir eñopagacchati |

yathärkaù pratibimbätmä sphaöikädiñu vastuñu ||7||

tatra çuddhä --

sämänyäsau tathä svacchä çäntiç cety ädimä tridhä |

eñäìga-kampatä-neträmélanonmélanädi-kåt ||8||

tatra sämänyä --

kaïcid viçeñam apräptä sädhäraëa-janasya yä |

bälikadaiç ca kåñëe syät sämänyä sä ratir matä ||9||

yathä –

asmin mathurä-véthyäm udayati madhure virocane purataù |

kathasva sakhe mradimänaà mänasa-madanaà kim eti mama ||10||

yathä vä –

tri-varñä bälikä seyaà varñéyasi samékñyatäm |

yä puraù kåñëam älokya huìkurvaty abhidhävati ||11||

atha svacchä –

tat-tat-sädhanato nänä-vidha-bhakti-prasaìgataù |

sädhäkänäà tu vaividhyaà yänté svacchä ratir matä ||12||

yadä yädåçé bhakte syäd äsaktis tädåçaà tadä |

rüpaà sphaöikavad dhatte svacchäsau tena kértitä ||13||

yathä –

kvacit prabhur iti stuvan kvacana mitram ity uddhasan

kvacit tanaya ity avan kvacana känta ity ullasan |

kvacin manasi bhävayan parama eña ätmety asäv

abhüd vividha-sevayä vividha-våttir äryo dvijaù ||14||

anäcänta-dhiyäà tat-tad-bhäva-niñöhä sukhärëave |

äryäëäm atiçuddhänäà präyaù svacchä ratir bhavet ||15||

atha çäntiù --

mänase nirvikalpatvaà çama ity abhidhéyate ||16||

tatha coktam --

vihäya viñayonmukhyaà nijänanda-sthitir yataù

ätmanaù kathyate so 'tra svabhävaù çama ity asau ||17||

präyaù çama-pradhänänäà mamatä-gandha-varjitä |

paramätmatayä kåñëe jätä çänta-ratir matä ||18||

yathä –

devarñi-véëayä péte hari-lélä-mahotsave |

sanakasya tanau kampo brahmänubhavino’py abhüt ||19||

yathä vä –

hari-vallabha-sevayä samantäd

apara-vargänubhavaà kilävadhérya |

ghana-sundaram ätmano’py abhéñöaà

paramaà brahma didåkñate mano me ||20||

agrato vakñyamäëais tu svädaiù préty-ädi-saàçrayaiù |

rater asyä asamparkäd iyaà çuddheti bhaëyate ||21||

atha bheda-trayé hådyä rateù préty-ädir éryate |

gäòhänukülatotpannä mamatvena sadäçritä ||22||

kåñëa-bhakteñv anugrähya-sakhi-püjyeñv anukramät |

tri-vidheñu trayé prétiù sakhyaà vatsalatety asau ||23||

atra neträdi-phullatva-jåmbhaëodghürëanädayaù |

kevalä saìkulä ceti dvi-vidheyaà rati-trayé ||24||

tatra kevalä –

raty-antarasya gandhena varjitä kevalä bhavet |

vrajänuge rasälädau çrédämädau vayasyake |

gurau ca vrajanäthädau krameëaiva sphuraty asau ||25||

tatra saìkulä –

eñäà dvayos trayäëäà vä sannipätas tu saìkulä |

udbhavädau ca bhémädau mathurädau krameëa sä |

yasyädhikyaà bhaved yatra sa tena vyapadiçyate ||26||

atha prétiù --

svasmäd bhavanti ye nyünäs te 'nugrähyä harer matäù |

ärädhyatvätmikä teñäà ratiù prétir itéritä ||27||

taträsakti-kåd anyatra préti-saàhäriëé hy asau ||28||

yathä mukunda-mäläyäm (8)–

divi vä bhuvi vä mamästu väso

narake vä narkäntaka prakämam |

avadhérita-çäradäravindau

caraëau te maraëe’pi cintayämi ||29||

atha sakhyam --

ye syus tulyä mukundasya te sakhäyaù satäà matäù |

sämyäd viçrambha-rüpaiñäà ratiù sakhyam ihocyate |

parihäsa-prahäsädi-käriëéyam ayantraëä ||30||

yathä –

mäà puñpitäraëya-didåkñayägataà

nimeña-viçleña-vidérëa-mänasäù |

te saàspåçantaù pulakäïcita-çriyo

düräd ahaàpürvikayädya remire ||31||

yathä vä –

çrédäma-dor-vilasitena kåto’si kämaà

dämodara tvam iha darpa-dhurä daridraù |

sadyas tvayä tad api kathanam eva kåtvä

devyai hriye trayam adäyi jvaläïjalénäm ||32||

atha vätsalyam --

guravo ye harer asya te püjyä iti viçrutäù |

anugraha-mayé teñäà ratir vätsalyam ucyate |

idaà lälana-bhavyäçéç cibuka-sparçanädi-kåt ||33||

yathä –

agräsi yan-nirabhisandhi-virodha-bhäjaù

kaàsasya kiìkara-gaëair girito’py udagraiù |

gäs tatra rakñitum asau gahane mådur me

bälaù prayäty avirataà bata kià karomi ||34||

yathä vä –

sutam aìgulibhiù snuta-stané

cibukägre dadhaté dayärdra-dhéù |

samalälayad älayät puraù

sthiti-bhäjaà vraja-räja-gehiné ||35||

mitho harer mågäkñyäç ca sambhogasyädi-käraëam |

madhuräpara-paryäyä priyatäkhyoditä ratiù |

asyäà kaöäkña-bhrü-kñepa-priya-väëé-smitädayaù ||36||

yathä govinda-viläse –

ciram utkuëöhita-manaso rädhä-mura-vairiëoù ko’pi |

nibhåta-nirékñaëa-janmä pratyäçä-pallavo jayati ||37||

yathottaram asau sväda-viçeñolläsamayy api |

ratir väsanayä svädvé bhäsate käpi kasyacit ||38||

atha gauëé –

vibhävotkarñajo bhäva-viçeño yo’nugåhyate |

saìkucantyä svayaà ratyä sa gauëé ratir ucyate ||39||

häso vismaya utsähaù çokaù krodho bhayaà tathä |

jugupsä cety asau bhäva-viçeñaù saptadhoditaù ||40||

api kåñëa-vibhävatvam ädya-ñaökasya sambhavet |

syäd dehädi-vibhävatvaà saptamyäs tu rater vaçät ||41||

häsädäv atra bhinne’pi çuddha-sattva-viçeñataù |

parärthäyä rater yogäd rati-çabdaù prayujyate ||42||

häsottarä ratir yä syät sä häsa-ratir ucyate |

evaà vismaya-raty-ädyä vijïeyä ratayaç ca ñaö ||43||

kaïcit kälaà kvacid bhakte häsädyäù sthäyitäm amé |

ratyä cäru-kåtä yänti tal-lélädy-anusärataù ||44||

tasmäd aniyatädhäräù sapta sämayikä ime |

sahajä api léyante baliñöhena tiraskåtäù ||45||

käpy avyabhicaranté sä svädhärän sva-svarüpataù |

ratir ätyantika-sthäyé bhävo bhakta-jane’ khile |

syur etasyä vinä-bhäväd bhäväù sarve nirarthakäù ||46||

vipakñädiñu yänto’pi krodhädyäù sthäyitäà sadä |

labhante rati-çünyatvän na bhakti-rasa-yogyatäm ||47||

aviruddhair api spåñöä bhävaiù saïcäriëo’khiläù |

nirvedädyä viléyante närhanti sthäyitäà tataù ||48||

ity ato mati-garvädi-bhävänäà ghaöate na hi |

sthäyitä kaiçcid iñöäpi pramäëaà tatra tad-vidaù ||49||

sapta häsädayas tv ete tais tair nétäù supuñöatäm |

bhakteñu sthäyitäà yänto rucir ebhyo vitanvate ||50||

tathä coktam –

añöänäm eva bhävänäà saàskärädhäyitä matä |

tat-tiraskåta-saàskäräù pare na sthäyitocitäù ||51||

tatra häsa-ratiù –

ceto-vikäso häsaù syäd väg-veñehädi-vaikåtät |

sa dåg-vikäsana-sauñöha-kapola-spandanädikåt ||52||

kåñëa-sambandhi-ceñöotthaù svayaà saìkucad-ätmanä |

pratyänugåhyamäëo’yaà häso häsa-ratir bhavet ||53||

yathä –

mayä dåg api närpitä sumukhi dadhni tubhyaà çape

sakhé tava nirargalä tad api me mukhaà jighrati |

praçädhi tad imäà mudhä cchalita-sädhum ity acyute

vadaty ajani dütikä hasita-rodhane na kñamä ||54||

atha vismaya-ratiù –

lokottarärtha-vékñäder vismayaç citta-viståtiù |

atra syur netra-vistära-sädhükti-pulakädayaù |

pürvokta-rétyä niñpannaù sa vismaya-ratir bhavet ||55||

yathä –

gaväà gopälänäm api çiçu-gaëaù péta-vasano

lasac-chrévatsäìkaù påthu-bhuja-catuñkair dhåta-ruciù |

kåta-stoträrambhaù sa vidhibhir ajäëòälibhir alaà

para-brahmolläsän vahati kim idaà hanta kim idam ||56||

atha utsäha-ratiù –

stheyasé sädhubhiù çläghya-phale yuddhädi-karmaëi |

satvarä mänasäsaktir utsäha iti kértyate ||57||

kälänavekñaëaà tatra dhairya-tyägodyamädayaù |

siddhaù pürvokta-vidhinä sa utsäha ratir bhavet ||58||

yathä –

kälindé-taöa-bhuvi patra-çåìga-vaàçé

nikväëair iha mukharé-kåtämbaräyäm |

visphürjann agha-damanena yoddhu-kämaù

çrédämä parikaram udbhaöaà babandha ||59||

atha çoka-ratiù –

çokas tv iñöa-viyogädyaiç citta-kleça-bhavaù småtaù |

viläpa-päta-niùçväsa-mukha-çoña-bhramädi-kåt |

pürvokta-vidhinaiväyaà siddhaù çoka-ratir bhavet ||60||

yathä çré-daçame (10.7.25)

ruditam anu niçamya tatra gopyo

bhåçam anutapta-dhiyo 'çru-pürëa-mukhyaù |

rurudur anupalabhya nanda-sünuà

pavana upärata-päàçu-varña-vege ||61||

yathä vä –

avalokya phaëéndra-yantritaà

tanayaà präëa-sahasra-vallabham |

hådayaà na vidéryati dvidhä

dhig imäà martya-tanoù kaöhoratäm ||62||

atha krodha-ratiù –

prätikülyädibhiç citta-jvalanaà krodha éryate |

päruñya-bhrü-kuöé-netra-lauhityädi-vikära-kåt ||63||

evaà pürvoktavat-siddhaà viduù krodha-ratià budhäù |

dvidhäsau kåñëa-tad-vairi-bhävatvena kértitä ||64||

atha kåñëa-vibhäväù, yathä –

kaëöha-sémani harer dyuti-bhäjaà

rädhikä-maëi-saraà paricitya |

taà cireëa jaöilä vikaöa-bhrü-

bhaìga-bhématara-dåñöir dadarça ||65||

tad-vairi-vibhäväù, yathä --

atha kaàsa-sahodarogra-däve

harim abhyudyati tévra-heti-bhäji |

rabhasäd alikämbare pralamba-

dviñato’bhüd bhrü-kuöé-payoda-rekhä ||66||

atha bhaya-ratiù –

bhayaà cittäticäïcalyaà mantu-ghorekñaëädibhiù |

ätma-gopana-håcchoña-vidrava-bhramaëädikåt ||67||

niñpannaà pürvavad idaà budhä bhaya-ratià viduù |

eñäpi krodha-rativad dvi-vidhä kathitä budhaiù ||68||

tatra kåñëa-vibhäväù –

yäcitaù paöimabhiù syamantakaà

çauriëä sadasi gändiné-sutaù |

vastra-güòha-maëir eña müòha-dhés

tatra çuñyad-adharaù klamaà yayau ||69||

duñöa-vibhäva-jäù, yathä –

bhairavaà bruvati hanta hanta gokula-

dväri värida-nibhe våñäsure |

putra-gupti-dhåta-yatna-vaibhavä

kampra-mürtir abhavad vrajeçvaré ||70||

atha jugupsä-ratiù –

jugupsä syäd ahådyänubhaväc citta-nimélanam |

tatra niñöhévanaà vaktra-küëanaà kutsanädayaù |

rater anugrahäj jätä sä jugupsä-ratir matä ||71||

yathä --

yadavadhi mama cetaù kåñëa-pädäravinde

nava-nava-rasa-dhämany udyataà rantum äsét |

tadavadhi bata näré-saìgame smaryamäne

bhavati mukha-vikäraù suñöhu-niñöhévanaà ca ||72||

ratitvät prathamaikaiva sapta häsädayas tathä |

ity añöau sthäyino yävad rasävasthäà na saàçritäù ||73||

cet svatanträs trayas-triàçad bhaveyur vyabhicäriëaù |

ihäñöau sättvikäç caite bhäväkhyäs tän asaìkhyakäù ||74||

kåñëänvayäd guëätéta-prauòhänanda-mayä api |

bhänty amé triguëotpanna-sukha-duùkha-mayä iva ||75||

tatra sphuranti hré-bodhotsähädyäù sättvikä iva |

tathä räjasavad-garva-harña-supti-hasädayaù |

viñäda-dénatä-moha-çokädyäs tämasä iva ||76||

präyaù sukha-mayäù çétä uñëä duùkha-mayä iha |

citreyaà paramänanda-sändräpy uñëä ratir matä ||77||

çétair bhävair baliñöhais tu puñöä çétäyate hy asau |

uñëais tu ratir atyuñëä täpayantéva bhäsate ||78||

ratir dvidhäpi kåñëädyaiù çrutair avagataiù småtaiù |

tair vibhäväditäà yadbhis tad-bhakteñu raso bhavet ||79||

yathä dadhy-ädikaà dravyaà çarkarä-maricädibhiù |

saàyojana-viçeñeëa rasäläkhyo raso bhavet ||80||

tad atra sarvathä säkñät kåñëädy-anubhavädbhutaù |

prauòhänanda-camatkäro bhaktaiù ko’py anurasyate ||81||

sa raty-ädi-vibhävädyair ekébhäva-mayo’pi san |

jïapta-tat-tad-viçeñaç ca tat-tad-udbhedato bhavet ||82||

yathä coktam –

pratéyamänäù prathamaà vibhävädyäs tu bhägaçaù |

gacchanto rasa-rüpatvaà militä yänty akhaëòatäm ||83||

yathä marica-khaëòäder ekébhäve prapänake |

udbhäsaù kasyacit kväpi vibhävädes tathä rase ||84||

rate käraëa-bhütä ye kåñëa-kåñëa-priyädayaù |

stambhädyäù kära-bhütäç ca nirvedädyäù sahäyakäù ||85||

hitvä käraëa-käryädi-çabda-väcyatvam atra te |

rasodbodhe vibhävädi-vyapadeçatvam äpnuyuù ||86||

rates tu tat-tad-äsväda-viçeñäyätiyogyatäm |

vibhävayanti kurvantéty uktä dhérair vibhävakäù ||87||

täà cänubhävayanty antas tadvanty äsväda-nirbharäm |

ity uktä anubhäväs te kaöäkñädyäù sa-sättvikäù ||88||

saïcärayanti vaicitréà nayante täà tathä-vidhäm |

ye nirvedädayo bhäväs te tu saïcäriëo matäù ||89||

eteñäà tu tathä-bhäve bhagavat-kävya-näöyayoù |

seväm ähuù paraà hetuà kecit tat-pakña-rägiëaù ||90||

kintu tatra sudustarka-mädhuryädbhuta-sampadaù |

rater asyäù prabhävo’yaà bhavet käraëam uttamam ||91||

mahä-çakti-viläsätmä bhävo’cintya-svarüpa-bhäk |

raty-äkhyä ity ayaà yukto na hi tarkeëa bädhitum |

bhäratädy-uktir eñä hi präktanair apy udähåtä ||92||

yathoktam udyama-parvaëi --

acintyäù khalu ye bhävä na täàs tarkeëa yojayet

prakåtibhyaù paraà yac ca tad acintyasya lakñaëam ||93||

vibhävatädén änéya kåñëädén maïjulä ratiù |

etair eva tathäbhütaiù svaà saàvardhayati sphuöam ||94||

yathä svair eva salilaiù paripürya balähakän |

ratnälayo bhavaty ebhir våñöais tair eva väridhiù ||95||

nave raty-aìkure jäte hari-bhaktasya kasyacit |

vibhävatvädi-hetutvaà kiïcit tat kävya-näöyayoù ||96||

harer éñac-chruti-vidhau rasäsvädaù satäà bhavet |

rater eva prabhävo’yaà hetus teñäà tathäkåtau ||97||

mädhuryädy-äçrayatvena kåñëädéàs tanute ratiù |

tathänubhüyamänäs te vistérëäà kurvate ratim ||98||

atas tasya vibhävädi-catuñkasya rater api |

atra sähäyikaà vyaktaà mitho’jasram avekñyate ||99||

kintv etasyäù prabhävo’pi vairüpye sati kuïcati |

vairüpyas tu vibhäväder anaucityam udéryate ||100||

alaukikyä prakåtyeyaà sudurühä rasa-sthitiù |

yatra sädhäraëatayä bhäväù sädhu sphuranty amé ||101||

eñäà sva-para-sambandha-niyamänirëayo hi yaù |

sädhäraëyaà tad evoktaà bhävänäà pürva-süribhiù ||102||

tad uktaà çré-bharatena –

çaktir asti vibhävädeù käpi sädhäraëé-kåtau |

pramätä tad-abhedena svaà yayä pratipadyate ||103|| iti |

duùkhädayaù sphurantyo’pi jätu bhäntaù svéyatayä hådi |

prauòhänanda-camatkära-carvaëäm eva tanvate ||104||

paräçrayatayäpy ete jätu bhäntaù sukhädayaù |

hådaye paramänanda-sandoham upacinvate ||105||

sad-bhävaç ced vibhävädeù kiïcin-mätrasya jäyate |

sadyaç catuñöayäkñepät pürëataivopapadyate ||106||

kià ca –

ratiù sthitänukäryeñu laukikatvädi-hetubhiù |

rasaù syän neti näöya-jïä yad ähur yuktam eva tat ||107||

alaukiké tv iyaà kåñëa-ratiù sarvädbhutädbhutä |

yoge rasa-viçeñatvaà gacchanty eva hari-priye ||108||

viyoge tv adbhutänanda-vivartatvaà dadhaty api |

tanoty eñä pragäòhärti-bharäbhäsatvam ürjitä ||109||

taträpi vallavädhéça-nandanälambanä ratiù |

sändränanda-camatkära-paramävadhir iñyate ||110||

yat-sukhaugha-lavägastyaù pibaty eva sva-tejasä |

remaça-mädhuré-säkñätkäränandäbdhim apy alam ||111||

kià ca –

paramänanda-tädätmyäd ratyäder asya vastutaù |

rasasya sva-prakäçatvam akhaëòatvaà ca sidhyati ||112||

pürvam uktäd dvidhä bhdedän mukhya-gauëatayä rateù |

bhaved bhakti-raso’py eña mukhya-gauëatayä dvidhä ||113||

païcadhäpi rater aikyän mukhyas tv eka ihoditaù |

saptadhätra tathä gauëa iti bhakti-raso’ñöadhä ||114||

tatra mukhyaù –

mukhyas tu païcadhä çäntaù prétaù preyäàç ca vatsalaù |

madhuraç cety amé jïeyä yathä-pürvam anuttamäù ||115||

atha gauëaù --

häsyo 'dbhutas tathä véraù karuëo raudra ity api |

bhayänakaù sa bébhatsa iti gauëaç ca saptadhä ||116||

evaà bhakti-raso bhedäd dvayor dvädaçadhocyate |

vastutas tu puräëädau païcadhaiva vilokyate ||117||

çvetaç citro’ruëaù çoëaù çyämaù päëòura-piìgalau |

gauro dhümras tathä raktaù kälo nétaù kramäd amé ||118||

kapilo mädhavopendrau nåsiàho nanda-nandanaù |

balaù kürmas tathä kalké räghavo bhärgavaù kiriù |

ména ity eñu kathitäù kramäd dvädaça devatäù ||119||

pürter vikära-vistära-vikñepa-kñobhas tathä |

sarva-bhakti-rasäsvädaù païcadhä parikértitaù ||120||

pürtiù çänte vikäças tu prétädiñv api païcasu |

vére’dbhute ca vistäro vikñepaù karuëograyoù |

bhayänake’tha bébhatse kñobho dhérair udähåtaù ||121||

akhaëòa-sukha-rüpatve’py eñäm asti kvacit kvacit |

raseñu gahanäsväda-viçeñaù ko’py anuttamaù ||122||

pratéyamänä apy ajïair grämyaiù sapadi duùkhavat |

karuëädyä rasäù präjïaiù prauòhänanda-mayä matäù ||123||

alaukika-vibhävatvaà nétebhyo rati-lélayä |

sad-uktyä ca sukhaà tebhyaù syät suvyaktam iti sthitiù ||124||

tathä ca näöyädau –

karuëädäv api rase jäyate yat paraà sukham |

sucetasäm anubhavaù pramäëaà tatra kevalam ||125||

sarvatra karuëäkhyasya rasasyaivopapädanät |

bhaved rämäyaëädénäm anyathä duùkha-hetutä ||126||

tathätve räma-pädäbja-prema-kallola-väridhiù |

prétyä rämäyaëaà nityaà hanumän çåëuyät katham ||127||

api ca –

saïcäré syät samäno vä kåñëa-ratyäù suhåd-ratiù |

adhikä puñyamäëä ced bhävolläsä ratiù ||128||

phalgu-vairägya-nirdagdhäù çuñka-jïänäç ca haitukäù |

mémäàsakä viçeñeëa bhaktyäsväda-bahirmukhäù ||129||

ity eña bhakti-rasikaç cauräd iva mahä-nidhiù |

jaran-mémäàsakäd rakñyaù kåñëa-bhakti-rasaù sadä ||130||

sarvathaiva durüho’yam abhaktair bhagavad-rasaù |

tat-pädämbuja-sarvasvair bhaktair evänurasyate ||131||

vyatétya bhävanä-vartma yaç camatkära-kära-bhüù |

hådi sattvojjvale bäòhaà svadate sa raso mataù ||132||

bhävanäyäù pade yas tu budhenänanya-buddhinä |

bhävyate gäòha-saàskäraiç citte bhävaù sa kathyate ||133||

gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-vistäré |

tuñyatu sanätanätmä daikñiëa-vibhäge sudhämbunidheù ||134||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau dakñiëa-vibhäge

bhakti-rasa-sämänya-nirüpaëe sthäyi-bhäva-laharé païcamé |

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

sämänya-bhagavad-bhakti-rasa-nirüpako näma

dakñiëa-vibhägaù samäptaù ||

mukhya-bhaktirasa-nirüpakaù

paçcima-vibhägaù

3.1

çänti-bhakti-rasäkhyä prathama-laharé

dhåta-mugdha-rüpa-bhäro bhägavatärpita-påthu-premä |

sa mayi sanätana-mürtis tanotu puruñottamas tuñöim ||1||

rasämåtäbdher bhäge’tra tåtéye paçcimäbhidhe |

mukhyo bhakti-rasaù païcavidhaù çäntädér éryate ||2||

ato’tra päïcavidhyena laharyaù païca kértitäù |

athämé païca lakñyante rasäù çäntädayaù kramät ||3||

tatra çänta-bhakti-rasaù --

vakñyamäëair vibhävädyaiù çaminäà svädyatäà gataù

sthäyé çänti-ratir dhéraiù çänta-bhakti-rasaù småtaù ||4||

präyaù svasukha-jätéyaà sukhaà syäd atra yoginäm |

kintv ätma-saukhyam aghanaà ghanaà tv éçam ayaà sukham ||5||

taträpéça-svarüpänubhavasyaivoru-hetutä |

däsädi-van-mano-jïatva-léläder na tathä matä ||6||

tatra älambanäù –

caturbhujaç ca çäntäç ca asminn älambanä matäù ||7||

tatra caturbhujaù –

çyämäkåtiù sphurati cäru-caturbhujo’yam

änanda-räçir akhilätma-sindhu-taraìgaù |

yasmin gate nayanayoù pathi nirjihéte

pratyak-padät paramahaàsa-muner mano’pi ||8||

saccidänanda-sändräìga ätmäräma-çiromaëiù |

paramätmä paraà brahma çamo däntaù çucir vaçé ||9||

sadä svarüpa-sampräpto hatäri-gati-däyakaù |

vibhur ity ädi guëavän asminn älambano hariù ||10||

atha çäntäù –

çäntäù syuù kåñëa-tat-preñöha-käruëyena ratià gatäù |

ätmärämäs tadéyädhva-baddha-çraddhäç ca täpasäù ||11||

atha ätmärämäù –

ätmärämäs tu sanaka-sananda-mukhä matäù |

prädhänyät sanakädénäà rüpaà bhaktiç ca kathyate ||12||

tatra rüpam –

te païcañäbda-bäläbhäç catväras tejasojjvaläù |

gauräìgä väta-vasanäù präyeëa sahacäriëaù ||13||

tatra ca bhaktiù –

samasta-guëa-varjite karaëataù pratécénatäà

gate kim api vastuni svayam adépi tävat sukham |

na yävad iyam adbhutä nava-tamäla-néla-dyuter

mukunda sukha-cid-ghanä tava babhüva säkñät-kåtiù ||14||

atha täpasäù –

bhaktir muktyaiva nirvighnety ätta-yukta-viraktatäù |

anujjhita-mumukñä ye bhajante te tu täpasäù ||15||

yathä –

kadä çaila-droëyäà påthula-viöapi-kroòa-vasatir

vasänaù kaupénaà racita-phala-kandäçana-ruciù |

hådi dhyäyaà dhyäyaà muhur iha mukundäbhidham ahaà

cidänandaà jyotiù kñaëam iva vineñyämi rajanéù ||16||

bhaktätmäräma-karuëä prapaïcenaiva täpasäù |

çäntäkhya-bhäva-candrasya håd-äkäçe kaläà çritäù ||17||

atha uddépanäù –

çrutir mahopaniñadäà vivikta-sthäna-sevanam |

antar-våtti-viçeño’sya sphürtis tattva-vivecanam ||18||

vidyäçakti-pradhänatvaà viçva-rüpa-pradarçanam |

jïäni-bhaktena saàsargo brahma-saträdayas tathä |

eñv asädhäraëäù proktä budhair uddépanä amé ||19||

atra mahopaniñac-chrutiù, yathä –

akleçäù kamala-bhuvaù praviçya goñöhéà

kurvantaù çruti-çirasäà çrutià çruta-jïäù |

uttuìgaà yad-uparasaìgamäya raìgaà

yogéndräù pulaka-bhåto naväpy aväpuù ||20||

pädäbja-tulasé-gandhaù çaìkha-nädo mura-dviñaù |

puëya-çailaù çubhäraëyaà siddha-kñetraà svaräpagä ||21||

viñayädi-kñayiñëutvaà kälasyäkhila-häritä |

ityädy uddépanä sädhäraëäs teñäà kiläçritaiù ||22||

atha pädäbja-tulasé-gandho, yathä tåtéye (3.15.43) –

tasyäravinda-nayanasya padäravinda-

kiïjalka-miçra-tulasé-makaranda-väyuù |

antar-gataù sva-vivareëa cakära teñäà

saìkñobham akñara-juñäm api citta-tanvoù ||23||

atha anubhäväù –

näsägra-nyasta-netratvam avadhüta-viceñöitam |

yuga-mätrekñita-gatir jïäna-mudrä-pradarçanam ||24||

harer dviñy api na dveño nätibhaktiù priyeñv api |

siddhatäyäs tathä jévan-mukteç ca bahu-mänitä ||25||

nairapekñyaà nirmamatä nirahaìkäritä kathä |

maunam ity ädayaù çétäù syur asädhäraëäù kriyäù ||26||

tatra näsägra-nayanatvaà, yathä –

näsikägra-dåg ayaà puro muniù

spanda-bandhura-çirä viräjate |

citta-kandara-taöém anäkuläm

asya nünam avagähate hariù ||27||

jåmbhäìga-moöanaà bhakter upadeço harer natiù |

stavädayaç ca däsädyaiù çétäù sädhäraëäù kriyäù ||28||

tatra jåmbhä, yathä –

hådayämbare dhruvaà te

bhävämbara-maëir udeti yogéndra |

yad idaà vadanämbhojaà

jåmbhäm avalambate bhavataù ||29||

atha sättvikäù –

romäïca-sveda-kampädyäù sättvikäù pralayaà vinä ||30||

atha romäïco, yathä –

päïcajanya-janito dhvanir antaù

kñobhayan sapadi biddha-samädhiù |

yoginäà giri-guhä-nilayänäà

pudgale pulaka-pälim anaiñét ||31||

eñäà nirabhimänänäà çarérädiñu yoginäm |

sättvikäs tu jvalanty eva na tu déptä bhavanty amé ||32||

atha saïcäriëaù –

saïcärino’tra nirvedo dhåtir harño matiù småtiù |

viñädotsukatävega-vitarkädyäù prakértitäù ||33||

tatra nirvedo, yathä –

asmin sukha-ghana-mürtau param-

ätmani våñëi-pattane sphurati

ätmärämatayä me våthä

gato bata ciraà kälaù ||34||

atha sthäyé –

atra çänti-ratiù sthäyé samä sändrä ca sä dvidhä ||35||

tatra ädyä, yathä –

samädhau yoginas tasminn asamprajïäta-nämani |

lélayä mayi labdhe’sya babhüvotkampiné tanuù ||36||

sändrä, yathä –

sarvävidyä-dhvaàsato yaù samastäd

ävirbhüto nirvikalpe samädhau |

jäte säkñäd yädavendre sa vindan

mayy änandaù sändratäà koöidhäsét ||37||

çänto dvidhaiña pärokñya-säkñätkära-vibhedataù ||38||

atha parokñyaà, yathä –

prayäsyati mahat-tapaù saphalatäà kim añöäìgikä

munéçvara purätané parama-yogacaryäpy asau |

naräkåti-navämbuda-dyuti-dharaà paraà brahma me

vilocana-camatkåtià kathaya kià nu nirmäsyati ||39||

yathä vä –

kñetre kuroù kim api caëòakaroparäge

sändraà mahaù pathi vilocanayor yadäsét |

tan nérada-dyuti-jayi smarad utsukaà me

na pratyag-ätmani mano ramate pureva ||40||

säkñätkäro, yathä –

paramätmatayätimeduräd

bata säkñät-karaëa-pramodataù |

bhagavann adhikaà prayojanaà

katarad brahma-vido’pi vidyate ||41||

yathä vä –

håñöaù kambu-pati-svanair bhuvi luöhac-céräïcalaù saïcalan

mürdhnä ruddha-dåg-açrubhiù pulakito dräg eña léna-vrataù |

akñëor aìganam aïjana-tviñi para-brahmaëy aväpte mudä

mudräbhiù prakaöékaroty avamatià yogé svarüpa-sthitau ||42||

bhavet kadäcit kuträpi nanda-sünoù kåpä-bharaù |

prathamaà jïäna-niñöho’pi so’traiva ratim udvahet ||43||

yathä bilvamaìgaloktiù --

advaita-véthé-pathikair upäsyäù

svänanda-siàhäsana-labdha-dékñäù |

çaöhena kenäpi vayaà haöhena

däsé-kåtä gopa-vadhü-viöena ||44||

tat-käruëya-çlathébhüta-jïäna-saàskära-santatiù |

eña bhakti-rasänanda-nipuëaù syäd yathä çukaù ||45||

çamasya nirvikäratvän näöyajïair naiña manyate |

çänty-äkhyäyä rater atra svékärän na virudhyate ||46||

çamo man-niñöhatä buddher

14 iti çré-bhagavad-vacaù |

tan-niñöhä durghaöä buddher etäà çänta-ratià vinä ||47||

kevala-çänto’pi, çré-viñëu-dharmottare yathä --

nästi yatra sukhaà duùkhaà na dveño na ca matsaraù |

samaù sarveñu bhüteñu sa çäntaù prathito rasaù ||48||

sarvathaivam ahaìkära-rahitatvaà vrajanti cet |

aträntarbhävam arhanti dharma-vérädayas tadä ||49||

sthäyinam eke tu nirveda-sthäyinaà pare |

çäntam eva rasaà pürve prähur ekam anekadhä ||50||

nirvedo viñaye sthäyi tattva-jïänodbhavaù sa cet |

iñöäniñöa-viyogäpti-kåtas tu vyabhicäry asau ||51||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

paçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe

çänta-bhakti-rasa-laharé prathamä |

3.2

prétti-bhakti-rasäkhyä dvitéya-laharé

çrédhara-svämibhiù spañöam ayam eva rasottamaù |

raìga-prasaìge sa-premakäkhyaù prakértitaù ||1||

rati-sthäyitayä näma-kaumudé-kådbhir apy asau |

çäntatvenäyam eväddhä sudevädyaiç ca varëitaù ||2||

ätmocitair vibhävädyaiù prétir äsvädanéyatäm |

nétä cetasi bhaktänäà préti-bhakti-raso mataù ||3||

anugrähyasya däsatväl lälyatväd apy ayaà dvidhä |

bhidyate sambhrama-préto gaurava-préta ity api ||4||

däsäbhimäninäà kåñëe syät prétiù sambhramottarä |

pürvavat puñyamäëo’yaà sambhrama-préta ucyate ||5||

tatra älambanäù –

hariç ca tasya däsäç ca jïeyä älambanä iha ||6||

tatra hariù –

älambano’smin dvibhujaù kåñëo gokula-väsiñu |

anyatra dvi-bhujaù kväpi kuträpy eñu catur-bhujaù ||7||

tatra vraje –

navämbudhara-bandhuraù kara-yugena vakträmbuje

nidhäya muraléà sphurat-puraöa-nindi paööämbaraù |

çikhaëòa-kåta-çekharaù çikhariëas taöe paryaöana-

prabhur divi divaukaso bhuvi dhinoti naù kiìkarän ||8||

anyatra dvi-bhujo, yathä –

prabhur ayam aniçaà piçaìga-väsäù

kara-yuga-bhäg arikambur ambudäbhaù |

nava-ghana iva caïcaläpinaddho

ravi-çaçi-maëòala-maëòitaç cakästi ||9||

tatra caturbhujo, yathä lalita-mädhave (5.15) –

caïcat-kaustubha-kaumudé-samudayaù kaumodaké-cakrayoù

sakhyenojjvalitais tathä jalajayor äòhyaç caturbhir bhujaiù |

divyälaìkaraëena saìkaöa-tanuù saìgé vihaìgeçitur

mäà vyasmärayad eña kaàsa-vijayé vaikuëöha-goñöhé-çriyam ||10||

brahmäëòa-koöi-dhämaika-roma-küpaù kåpämbudhiù |

avicintya-mahä-çaktiù sarva-siddhi-niñevitaù ||11||

avatärävalé-béjaà sadätmäräma-håd-guëaù |

éçvaraù paramärädhyaù sarvajïaù sudåòha-vrataù ||12||

samåddhimän kñamä-çélaù çaraëägata-pälakaù |

dakñiëaù satya-vacano dakñaù sarva-çubhaìkaraù ||13||

pratäpé dhärmikaù çästra-cakñur bhakta-suhåttamaù |

vadänyas tejasä yuktaù kåtajïaù kérti-saàçrayaù ||14||

varéyän balavän prema-vaçya ity ädibhir guëaiù |

yutaç catur-vidheñv eña däseñv älambano hariù ||15||

atha däsäù –

däsäs tu praçritäs tasya nideça-vaça-vartiëaù |

viçvastäù prabhutä-jïäna-vinamrita-dhiyaç ca te ||16||

yathä –

prabhur ayam akhilair guëair garéyän

iha tulanäm aparaù prayäti näsya |

iti pariëata-nirëayena namrän

hita-caritän hari-sevakän bhajadhvam ||17||

caturdhämé adhikåtäçrita-päriñad-änurägäù ||18||

tatra adhikåtäù –

brahma-çaìkara-çakrädyäù proktä adhikåtä budhaiù |

rüpaà prasiddham evaiñäà tena bhaktir udéryate ||19||

yathä –

kä paryety ambikeyaà harim avakalayan kampate kaù çiro’sau

taà kaù stauty eña dhätä praëamati viluöhan kaù kñitau väsavo’yam |

kaù stabdho hasyate’ddhä danujabhid-anujaiù pürvajo’yaà mametthaà

kälindé jämbavatyäà tridaça-paricayaà jäla-randhräd vyatänét ||20||

atha äçritäù –

te çaraëyä jïäni-caräù sevä-niñöhäs tridhäçritäù ||21||

yathä –

kecid bhétäù çaraëam abhitaù saàçrayante bhavantaà

vijïätärthäs tvad-anubhavataù präsya kecin mumukñäm |

çrävaà çrävaà tava nava-naväà mädhuréà sädhu-våndäd

våndäraëyotsava kila vayaà deva sevemahi tväm ||22||

tatra çaraëyäù –

çaraëyäù käliya-jaräsandha-baddha-nåpädayaù ||23||

yathä –

api gahanägasi näge prabhu-vara mayy adbhutädya te karuëä |

bhaktair api durlabhayä yad ahaà pada-mudrayojjvalitaù ||24||

yathä vä aparädha-bhaïjane --

kämädénäà kati na katidhä pälitä durnideçäs

teñäà jätä mayi na karuëä na trapä nopaçäntiù |

utsåjyaitän atha yadu-pate sämprataà labdha-buddhis

tväm äyätaù çaraëam abhayaà mäà niyuìkñvätma-däsye ||25||

atha jïäni-caräù –

ye mumukñäà parityajya harim eva samäçritäù |

çaunaka-pramukhäs te tu proktä jïäni-caräù budhaiù ||26||

yathä vä hari-hakti-sudhodaye –

aho mahätman bahu-doña-duñöo’py

ekena bhäty eña bhavo guëena |

sat-saìgamäkhyena sukhävahena

kåtädya no yena kåçä mumukñä ||27||

yathä vä padyävalyäm (77) --

dhyänätétaà kim api paramaà ye tu jänanti tattvaà

teñäm ästäà hådaya-kuhare çuddha-cinmätra ätmä |

asmäkaà tu prakåti-madhuraù smera-vakträravindo

megha-çyämaù kanaka-paridhiù paìkajäkño’yam ätmä ||28||

atha sevä-niñöhäù –

mülato bhajanäsaktäù sevä-niñöhä itéritäù |

candradhvajo harihayo bahuläçvas tathä nåpäù |

ikñväkuù çrutadeväç ca puëòarékädayaç ca te ||29||

yathä –

ätmärämän api gamayati tvad-guëo gäna-goñöhéà

çünyodyäne nayati vihagän apy alaà bhikñu-caryäm |

ity utkarñaà kam api sa-camatkäram äkarëya citraà

seväyäà te sphuöam aghahara çraddhayä gardhito’smi ||30||

atha päriñadäù –

uddhavo däruko jaitraù çrutadevaç ca çatrujit |

nandopananda-bhadrädyäù pärñadä yadu-pattane ||31||

niyuktäù santy amé mantra-särathyädiñu karmasu |

tathäpi kväpy avasare paricaryäà ca kurvate |

kauraveñu tathä bhéñma-parékñid-vidurädayaù ||32||

teñäà rüpaà, yathä –

sarasäù saraséruhäkña-veñäs

tridiveçävali-jaitra-känti-leçäù |

yadu-véra-sabhäsadaù sadämé

pracurälaìkaraëojjvalä jayanti ||33||

bhaktiù, yathä –

çaàsan dhurjaöi-nirjayädi-virudaà bäñpävaruddhäkñaraà

çaìkä-païca-lavaà madäd agaëayan kälägni-rudräd api |

tvayy evärpita-buddhir uddhava-mukhas tvat-pärñadänäà gaëo

dväri dväravaté-purasya purataù sevotsukas tiñöhati ||34||

eteñäà pravaraù çrémän uddhavaù prema-viklavaù ||35||

tasya rüpaà --

kälindé-madhura-tviñaà madhupater mälyena nirmälyatäà

labdhenäïcitam ambareëa ca lasad-gorocanä-rociñä |

dvandvenärgala-sundareëa bhujayor jiñëum abjekñaëaà

mukhyaà päriñadeñu bhakti-laharé-ruddhaà bhajämy uddhavam ||36||

bhaktiù, yathä –

mürdhany ähuka-çäsanaà praëayate brahmeçayoù çäsitä

sindhuà prärthayate bhuvaà tanutaräà brahmäëòa-koöéçvaraù |

mantraà påcchati mäm apeçala-dhiyaà vijïäna-väräà nidhir

vikréòaty asakåd vicitra-caritaù so’yaà prabhur mädåçäm ||37||

atha anugäù –

sarvadä paricaryäsu prabhor äsakta-cetasaù |

purasthäç ca vrajasthäç cety ucyate anugä dvidhä ||38||

tatra purasthäù –

sucandro maëòanaù stambaù sutambädyäù puränugäù |

eñäà pärñadavat präyo rüpälaìkäraëädayaù ||39||

sevä yathä –

upari kanaka-daëòaà maëòano viståëéte

dhuvati kila sucandraç cämaraà candra-cärum |

upaharati sutambaù suñöhu tämbüla-véöéà

vidadhati paricaryäù sädhavo mädhavasya ||40||

atha vraja-sthäù –

raktakaù patrakaù patré madhukaëöho madhuvrataù |

rasäla-suviläsäç ca premakando marandakaù ||41||

änandaç candrahäsaç ca payodo vakulas tathä |

rasadaù çäradädyäç ca vrajasthä anugä matäù ||42||

eñäà rüpaà, yathä –

maëi-maya-vara-maëòanojjvaläìgän

puraöa-javä-madhuliö-paöéra-bhäsaù |

nija-vapur-anurüpa-divya-vasträn

vraja-pati-nandana-kiìkarän namämi ||43||

sevä, yathä –

drutaà kuru pariñkåtaà bakula péta-paööäàçukaà

varair agurubhir jalaà racaya väsitaà värida |

rasäla parikalpayor agalatädalair véöikäù

paräga-paöalé gaväà diçam arundha paurandarém ||44||

vrajänugeñu sarveñu varéyän raktako mataù ||45||

asya rüpaà, yathä –

ramya-piìga-paöam aìga-rociñä

kharvitoru-çata-parvikä-rucam |

suñöhu goñöha-yuvaräja-sevinaà

rakta-kaëöham anuyämi raktakam ||46||

bhaktiù, yathä –

girivara-bhåti bhartå-därake’smin

vraja-yuvaräjatayä gate prasiddhim |

çåëu rasada sadä padäbhisevä-

paööimaratä ratir uttamä mamästu ||47||

dhüryo dhéraç ca véraç ca tridhä päriñad-ädikaù ||48||

tatra dhüryaù –

kåñëe’sya preyasé-varge däsädau ca yathäyatham |

yaù prétià tanute bhaktaù sa dhürya iha kértyate ||49||

yathä –

devaù sevyatayä yathä sphurati me devyas tathäsya priyäù

sarvaù präëa-samänatäà pracinute tad-bhakti-bhäjäà gaëaù |

småtvä sähasikaà bibhemi tam ahaà bhaktäbhimänonnataà

prétià tat-praëate khare’py avidadhad yaù svästhyam älambate ||50||

atha dhéraù –

äçritya preyasém asya nätiseväparo’pi yaù |

tasya prasäda-pätraà syän mukhyaà dhéraù sa ucyate ||51||

yathä –

kam api påthag-anuccair näcarämi prayatnaà

yadukula-kamalärka tvat-prasäda-çriye’pi |

samajani nanu devyäù pärijätärcitäyäù

parijana-nikhiläntaù-pätiné me yad-äkhyä ||52||

atha véraù –

kåpäà tasya samäçritya prauòhäà nänyam apekñate |

atuläà yo vahana kåñëe prétià véraù sa ucyate ||53||

yathä –

pralamba-ripur éçvaro bhavatu kä kåtis tena me

kumära-makara-dhvajäd api na kiïcid äste phalam |

kim anyad aham uddhataù prabhu-kåpä-kaöäkña-çriyä

priyä pariñad-agrimäà na gaëayämi bhämäm api ||54||

caturthe ca (4.20.28) --

jagaj-jananyäà jagad-éça vaiçasaà

syäd eva yat-karmaëi naù saméhitam

karoñi phalgv apy uru déna-vatsalaù

sva eva dhiñëye 'bhiratasya kià tayä ||55||

eteñu tasya däseñu trividheñv äçritädiñu |

nitya-siddhäç ca siddhäç ca sädhakäù parikértitaù ||56||

atha uddépanäù –

anugrahasya sampräptis tasyäìghri-rajasäà tathä |

bhuktävaçiñöa-bhaktäder api tad-bhakta-saìgatiù |

ity ädayo vibhäväù syur eñv asädhäraëä matäù ||57||

tatra anugraha-sampräptiù, yathä –

kåñëasya paçyata kåpäà kåpädyäù kåpaëe mayi |

dhyeyo’sau nidhane hanta dåçor adhvänam abhyagät ||58||

muralé-çåìgayoù svänaù smita-pürvävalokanam |

guëotkarña-çrutiù padma-padäìka-nava-néradäù |

tad-aìga-saurabhädyäs tu sarvaiù sädhäraëä matäù ||59||

atra muralé-svano, yathä vidagdha-mädhave –

sotkaëöhaà muralé-kalä-parimalän äkarëya ghürëat-tanor

etasyäkñi-sahasrataù suraäter açrüëi sasrur bhuvi |

citraà väridharän vinäpi tarasä vair adya dhärämayair

dürät paçyata deva-mätåtkam abhüd våndäöavé-maëòalam ||60||

atha anubhäväù –

sarvataù svaniyogänäm ädhikyena parigrahaù |

érñyä-lavena cäspåñöä maitré tat-praëate jane |

tan-niñöhädyäù çétäù syur eñv asädhäraëäù kriyäù ||61||

tatra svaniyogasya sarvata ädhikyaà, yathä --

aìga-stambhärambham uttuìgayantaà

premänandaà däruko näbhyanandat

kaàsäräter véjane yena säkñäd

akñodéyän antaräyo vyadhäyi ||62||

udbhäsvaräù puroktä ye tathäsya suhåd-ädayaù |

virägädyäç ca ye çétäù proktäù sädhäraëäs tu te ||63||

tatra nåtyam, yathä çré-daçame (10.86.38) –

çrutadevo’cyutaà präptaà svagåhän janako yathä |

natvä munéàç ca saàhåñöo dhunvan väso nanarta ha ||64||

yathä vä –

tvaà kaläsu vimukho’pi nartanaà

prema-näöya-guruëäsi päöhitaù |

yad vicitra-gati-caryayäïcitaç

citrayasy ahaha cäraëän api ||65||

atha sättvikäù –

stambhädyäù sättvikäù sarve prétädi-tritaye matäù ||66||

yathä,

gokulendra-guëa-gäna-rasena

stambham adbhutam asau bhajamänaù |

paçya bhakti-rasa-maëòapa-müla-

stambhatäà vahati vaiñëava-varyaù ||67||

çré-daçame (10.85.38) –

sa indraseno bhagavat-padänujaà

bibhran muhuù prema-vibhinnayä dhiyä |

uväca hänanda-jaläkulekñaëaù

prahåñöa-romä nåpa gadgadäkñaram ||68||

atha vyabhicäriëaù –

harño dhåtiç cätra nirvedo’tha viñaëëatä |

dainyaà cintä småtiù çaìkä matir autsukya-cäpale ||69||

vitarkävega-hré-jäòya-mohonmädävahitthikäù |

bodhaù svapnaù klamo vyädhir måtiç ca vyabhicäriëaù ||70||

itareñäà madädénäà nätipoñakatä bhavet |

yoge trayaù syur dhåtyas tä ayoge tu klamädayaù |

ubhayatra pare çeñä nirvedädyäù satäà matäù ||71||

tatra harño, yathä prathame (1.11.5) --

préty-utphulla-mukhäù procur harña-gadgadayä girä |

pitaraà sarva-suhådam avitäram ivärbhakäù ||72||

yathä vä –

harim avalokya puro bhuvi

patito daëòa-praëäma-çata-kämaù |

pramada-vimugdho nåpatiù

punar utthänaà visasmära ||73||

klamo, yathä skände –

açoñayan manas tasya mläpayan mukha-paìkajam |

ädhis tad-virahe deva gréñme sara iväàçumän ||74||

nirvedo, yathä –

dhanyäù sphurati tava sürya karäù sahasraà

ye sarvadä yadupateù padayoù patanti |

bandhyo dåçäà darçaçaté dhriyate mamäsau

düre muhürtam api yä na vilokate tam ||75||

atha sthäyé –

sambhramaù prabhutä-jïänät kampaç cetasi sädaraù |

anenaikyaà gatä prétiù sambhrama-prétir ucyate |

eñä rase’tra kathitä sthäyi-bhävatayä budhaiù ||76||

äçritädeù puraivoktaù prakäro rati-janmani |

tatra päriñadädes tu hetuù saàskära eva hi |

saàskärodbodhakäs tasya darçana-çravaëädayaù ||77||

eñä tu sambhrama-prétiù präpnuvaty uttarottaram |

våddhià premä tataù snehas tato räga iti tridhä ||78||

tatra sambhrama-prétiù, yathä çré-daçame (10.38.6) –

mamädyämaìgalaà nañöaà phalaväàç caiva me bhavaù |

yan namasye bhagavato yogi-dhyeyäìghri-paìkajam ||79||

yathä vä –

kalinda-nandiné-kula-kadamba-vana-vallabham |

kadä namaskariñämi gopa-rüpaà tam éçvaram ||80||

atha premä –

kräsa-çaìkä-cyutä baddha-mülä premeyam ucyate |

asyänubhäväù kathitäs tatra vyasanitädayaù ||81||

yathä—

aëimädi-saukhya-vécém avéci-duùkha-pravähaà vä |

naya mäà vikåtir na hi me tvat-padakamalävalambasya ||82||

yathä vä—

ruñäjvalita-buddhinä bhågu-sutena çapto’py alaà

mayä håta-jagat-trayo’py atanukaitavaà tanvatä |

vinindya kåta-bandhano’py uraga-räja-päçair baläd

arajyata sa mayy aho dviguëam eva vairocaniù ||83||

atha snehaù --

sändraç citta-dravaà kurvan premä 'sneha' itéryate |

kñaëikasyäpi neha syäd visleñasya sahiñëutä ||84||

yathä –

dambhena bäñpämbu-jharasya keçavaà

vékñya dravac-cittam asusruvat tava |

ity uccakair dhärayato vicittatäà

citrä na te däruka däru-kalpatä ||85||

yathä vä –

patnéà ratna-nidheù paräm upaharan püreëa bäñpämbhasäà

rajyan-maïjula-kaëöha-garbha-luöhita-stoträkñaropakramaù |

cumban phullakadamba-òambara-tuläìgaiù samékñiyäcyutaà

stabdho’py abhyadhikäà çriyaà praëamatäà våndäd dadhäroddhavaù ||86||

atha rägaù –

snehaù sa rägo yena syät sukhaà duùkham api sphuöam

tat-sambandha-lave 'py atra prétiù präëa-vyayair api ||87||

yathä –

gurur api bhujagäd bhés takñakät präjya-räjya-

cyutir ati-çäyiné ca präyacaryä ca gurvé |

atasanuta mudam uccaiù kåñëa-lélä-sudhäntar-

viharaëa-sacivatväd auttareyasya räjïaù ||88||

yathä vä –

keçavasya karuëä-lave’pi ced

bäòavo’pi kila ñaòavo mama |

asya yady adayatä-kuça-sthalé

pürëa-siddhir api me kuçasthalé ||89||

präya ädya-dvaye premä snehaù päriñadeñv asau |

parékñiti bhaved-rägo däruke ca tathoddhave ||90||

vrajänugeñv anekeñu raktaka-pramukheñu ca |

asminn abhyudite bhävaù präyaù syät sakhya-leça-bhäk ||91||

yathä –

çuddhäntän militaà bäñpa-ruddha-väg uddhavo harim |

kiïcit-kuïcita-neträntaù sväntena pariñasvaje ||92||

ayoga-yogäv etasya prabhedau kathitäv ubhau ||93||

atha ayogaù –

saìgäbhävo harer dhérair ayoga iti kathyate |

ayoge tan-manaskatvaà tad-guëädy-anusandhayaù ||94||

tat präpty-apäya-cintädyäù sarveñäà kathitäù kriyäù |

utkaëöhitaà viyogaç cety ayoge 'pi dvidhocyate ||95||

tatra utkaëöhitam --

adåñöa-pürvasya harer didåkñotkaëöhitaà matam ||96||

yathä närasiàhe –

cakära meghe tad-varëe bahu-mäna-ratià nåpaù |

pakñapätena tan-nämni måge padme ca tad-dåçi ||97||

yathä va, çré-daçame (10.38.10) –

apy adya viñëor manujatvam éyuñor

bhärävatäräya bhuvo nijecchayä

lävaëya-dhämno bhavitopalambhanaà

mahyaà na na syät phalam aïjasä dåçaù ||98||

aträyoga-prasaktänäà sarveñäm api sambhave |

autsukya-dainya-nirveda-cintänäà cäpalasya ca |

jaòatonmäda-mohänäm api syäd atiriktatä ||99||

tatra autsukyaà, yathä çré-kåñëa-karëämåte (41) --

amüny adhanyäni dinäntaräëi

hare tvad-älokanam antareëa |

anätha-bandho karuëaika-sindho

hä hanta hä hanta kathaà nayämi ||100||

yathä vä,

vilocana-sudhämbudhes tava padäravinda-dvayé

vilocana-rasa-cchaöäm anupalabhya vikñubhyataù |

mano mama manäg api kvacid anäpnuvan nirvåtià

kñaëärdham api manyate vraja-mahendra varña-vrajam ||101||

dainyaà, yathä tatraiva

15 –

nibaddha-mürdhäïjalir eña yäce

nérandhra-dainyonnati-mukta-kaëöham |

dayämbudhe deva bhavat-kaöäkña-

däkñiëya-leçena sakån niñiïca ||102||

yathä vä --

asi çaçi-mukuöädyair apy alabhyekñaëas tvaà

laghur aghahara kéöäd apy ahaà küöa-karmä |

iti visadåçatäpi prärthane prärthayämi

snapaya kåpaëa-bandho mäm apäìga-cchaöäbhiù ||103||

nirvedo, yathä –

sphuöaà çritavator api çruti-niñevayä çläghyatäà

mamäbhava-niratayor bhavatu netrayor mandayoù |

bhaven na hi yayoù padaà madhurima-çriyäm äspadaà

padämbujanakhäìkuräd api visäri rocis tava ||104||

cintäm, yathä –

hari-pada-kamalävaloka-tåñëä

taralamater api yogyatäm avékñya |

avanata-vadanasya cintayä me

hari hari niùçvasato niçäù prayäti ||105||

cäpalaà, yathä çré-kåñëa-karëämåte (32) --

tvac-chaiçavaà tri-bhuvanädbhutam ity avehi

mac-cäpalaà ca tava vä mama vädhigamyam |

tat kià karomi viralaà muralé-viläsi

mugdhaà mukhämbujam udékñitum ékñaëäbhyäm ||106||

yathä vä –

hriyam aghahara muktvä dåk-pataìgé mamäsau

bhayam api damayitvä bhakta-våndät tåñärtä |

niravadhim avicärya svasya ca kñodimänaà

tava caraëa-sarojaà leòhum anivcchatéça ||107||

jaòatä, yathä saptame (7.4.37) –

nyasta-kréòanako bälo jaòavat tan-manastayä |

kåñëa-graha-gåhétätmä na veda jagad édåçam ||108||

yathä vä –

nimeñonmuktäkñaù katham iha parispanda-vidhuräà

tanuà bibhrad bhavyaù pratikåtir iväste dvija-patiù |

aye jïätaà vaàçé-rasika-nava-räga-vyasaninä

puraù çyämämbhode bata vinihitä dåñöir amunä ||109||

unmädo, yathä saptame (7.4.40) –

nadati kvacid utkaëöho vilajjo nåtyati kvacit |

kvacit tad-bhävanä-yuktas tanmayo 'nucakära ha ||110||

yathä vä –

kvacin naöati niñpaöaà kvacid asambhavaà stambhate

kvacid vihasati sphuöaà kvacid amandam äkrandati |

lasaty analasaà kvacit kvacid apärtham ärtäyate

harer abhinavoddhura-praëaya-sédhum atto muniù ||111||

moho, yathä hari-bhakti-sudhodaye --

ayogyam ätmänam itéça-darçane

sa manyamänas tad-anäpti-kätaraù |

udbela-duùkhärëava-magna-mänasaù

çrutäçrudhäro dvija mürcchitäpatat ||112||

yathä vä

hari-caraëa-vilokäbdhi-täpävalébhir

bata vidhüta-cid-ambhasy atra nas tértha-varye |

çruit-puöa-pariväheneçanämämåtäni

kñipata nanu satérthäç ceñöatäà präëa-haàsaù ||113||

atha viyogaù –

viyogo labdha-saìgena vicchedo danuja-dvidhä ||114||

yathä –

bali-suta-bhuja-ñaëòa-khaëòanäya

kñataja-puraà puruñottame prayäte |

vidhüta-vidhura-buddhir uddhavo’yaà

viraha-niruddha-manä niruddhavo’bhüt ||115||

aìgeñu täpaù kåçatä jägaryälamba-çünyatä |

adhåtir jaòatä vyädhir unmädo mürcchitaà budhaiù |

viyoge sambhrama-préter daçävasthäù prakértitäù ||116||

anavasthitr äkhyätä cittasyälamba-çünyatä |

arägitä tu sarvasminn adhåtiù kathitä budhaiù |

anye’ñöau prakaöärthatvät täpädyä na hi lakñitäù ||117||

tatra täpo, yathä –

asmän dunoti kamalaà tapanasya mitraà

ratnäkaraç ca baòavänala-güòha-mürtiù |

indévaraà vidhu-suhåt katham éçvaraà vä

taà smärayan munipate dahatéha sabhyän ||118||

kåçatä, yathä –

dadhati tava tathädya sevakänäà

bhuja-parighäù kåçatäà ca päëòutäà ca |

patati bata yathä måëäla-buddhyä

sphuöam iha päëòava-mitra päëòu-pakñaù ||119||

jägaryä, yathä –

virahän mura-dviñaç ciraà vidhuräìge parikhinna-cetasi |

kñaëadäù kñaëa-däyitojjhitä bahuläçve bahuläs tadäbhavan ||120||

ävalambana-çünyatä, yathä –

vijaya-ratha-kuöumbinä vinänyan

na kila kuöumbam ihästi nas trilokyäm |

bhramad idam anavekñya yat-padäbjaà

kvacid api na vyavatiñöhate’dya cetaù ||121||

adhåtiù, yathä –

prekñya piïcha-kulam akñi pidhatte

naiciké-nicayam ujjhati düre |

vañöi yañöim api nädya muräre

raktakas tava padämbuja-raktaù ||122||

jaòatä, yathä –

yaudhiñöhiraà puram upeyuñi padmanäbhe

khedänala-vyatikarair ativiklavasya |

svedäçrubhir na hi paraà jalatäm aväpur

aìgäni niñkriyatayä ca kiloddhavasya ||123||

vyädhir, yathä –

cirayati maëim anveñöuà

calite murabhidi kuçasthalé-purataù |

samajani dhåta-nava-vyädhiù

pavana-vyädhir yathärthäkhyaù ||124||

unmädo, yathä –

proñite bata nijädhidaivate

raivate navam avekñya néradam |

bhränta-dhér ayam adhéram uddhavaù

paçya rauti ramate namasyati ||125||

mürcchitaà, yathä –

samajani daçä viçleñät te padämbuja-sevinäà

vraja-bhuvi tathä näsén nidrä-lavo’pi yathä purä |

yadu-vara dara-çväsenämé vitarkita-jévitäù

satatam adhunä niçceñöäìgäs taöäny adhiçerate ||126||

måtiù, yathä --

danuja-damana yäte jévane tvayy akasmät

pracura-viraha-täpair dhvanta-håt-paìkajäyäm |

vrajam abhi paritas te däsa-käsära-paìktau

na kila vasatim ärtäù kartum icchanti haàsäù ||127||

açivatvän na ghaöate bhakte kuträpy asau måtiù |

kñobhakatväd viyogasya jäta-präyeti kathyate ||128||

atha yogaù –

kåñëena saìgamo yas tu sa yoga iti kértyate |

yoge’pi kathitaù siddhis tuñöiù sthitir iti tridhä ||129||

tatra siddhiù –

utkaëöhite hareù präptiù siddhir ity abhidhéyate ||130||

yathä çré-kåñëa-karëämåte (57) –

mauliç candraka-bhüñaëo marakata-stambhäbhirämaà vapur

vaktraà citra-vimugdha-häsa-madhuraà bäle vilole dåçau |

väcaù çaiçava-çétayä mada-gaja-çläghyä viläsa-sthitir

mandaà mandam aye ka eña mathurä-véthéà mitho gähate ||131||

yathä vä çré-daçame (10.38.34) –

rathät türëam avaplutya so’krüraù prema-vihvalaù |

papäta caraëopänte daëòavad räma-kåñëayoù ||132||

tuñöiù –

jäte viyoge kaàsäreù sampräptis tuñöir ucyate ||133||

yathä prathame (1.11.10) –

kathaà vayaà nätha ciroñite tvayi

prasanna-dåñöyäkhila-täpa-çoñaëam |

jévema te sundara-häsa-çobhitam

apaçyamänä vadanaà manoharam ||134||

yathä vä –

samakñam akñamaù prekñya harim aïjali-bandhane |

däruko dvärakä-dväri tatra citra-daçäà yayau ||135||

sthitiù –

saha-väso mukundena sthitir nigaditä budhaiù ||136||

yathä haàsadüte (50)

16

purastäd äbhéré-gaëa-bhayada-nämä sa kaöhino

maëi-stambhälambé kuru-kula-kathäà saìkalayitä |

sa jänubhyäm añöäpada-bhuvanam avañöabhya bhavitä

guroù çiñyo nünaà pada-kamala-saàvähana-rataù ||137||

nijävasara-çuçrüñä-vidhäne sävadhänatä |

puras tasya niveçädyä yoge’méñäà kriyä matäù ||138||

kecid asyä rateù kåñëa-bhakty-äsväda-bahirmukhäù |

bhavatvam eva niçcitya na rasävasthatäà jaguù ||139||

iti tävad asädhéyo yat puräëeñu keñucit |

çrémad-bhägavate caiña prakaöo dåçyate rasaù ||140||

tathä hi ekädaçe (11.3.32) –

kvacit rudanty acyuta-cintayä kvacid

dhasanti nandanti vadanty alaukikäù |

nåtyanti gäyanty anuçélayanty ajaà

bhavanti tüñëéà param etya nirvåtäù ||141||

saptame ca (7.7.34) –

niçamya karmäëi guëän atulyän

véryäëi lélä-tanubhiù kåtäni |

yadätiharñotpulakäçru-gadgadaà

protkaëöha udgäyati rauti nåtyati ||142||

eñätra bhaktäbhävänäà präyaké prakriyoditä |

kintu kälädi-vaiçiñöhyät kvacit syät séma-laìghanam ||143||

atha gaurava-prétiù –

lälyäbhimäninäà kåñëe syät prétir gauravottarä |

sä vibhävädibhiù puñöä gaurava-prétir ucyate ||144||

tatra älambanäù –

hariç ca tasya lälyäç ca bhavanty älambanä iha ||145||

tatra hariù, yathä –

ayam upahita-karëaù prastute våñëi-våddhair

yadupatir itihäse manda-häsojjvaläsyaù |

upadiçati sudharmä-madhyam adhyäsya dévyan

hitam iha nijayägre ceñöayaivätmajän naù ||146||

mahä-gurur mahä-kértir mahä-buddhir mahä-balaù |

rakñé lälaka ity ädyair guëair älambano hariù ||147||

atha lälyäù –

lälyäù kila kaniñöhatva-putratvädy-abhimäninaù |

kaniñöhäù säraëa-gada-subhadra-pramukhäù småtäù |

pradyumna-cärudeñëädyäù sämbädyäç ca kumärakäù ||148||

eñäà rüpaà, yathä –

api muräntaka-pärñada-maëòaläd

adhika-maëòana-veça-guëa-çriyaù |

äsata-péta-sita-dyutibhir yutä

yadu-kumära-gaëäù puri remire ||149||

eñäà bhaktiù, yathä –

sagdhià bhajanti hariëä mukham unnamayya

tämbüla-carvitam adanti ca déyamänam |

ghrätäç ca mürdhni parirabhya bhavanty adasräù

sämbädayaù kati purä vidadhus tapäàsi ||150||

rukmiëé-nandanas teñu lälyeñu pravaro mataù ||151||

tasya rüpam –

sa jayati çambara-damanaù sukumäro yadu-kumära-kula-mauliù |

janayati janeñu janaka-bhräntià yaù suñöhu rüpeëa ||152||

asya bhaktiù –

prabhävati samékñyatäà divi kåpämbudhir mädåçäà

sa eña paramo gurur garuòa-go yadünäà patiù |

yataù kim api lälanaà vayam aväpya daroddhuräù

purärim api saìgare guru-ruñaà tiraskurmahe ||153||

ubhayeñäà sadärädhya-dhiyaiva bhajatäm api |

sevakänäm ihaiçvarya-jïänasyaiva pradhänatä ||

lälyänäà tu sva-sambandha-sphürter eva samantataù ||154||

vraja-sthänäà paraiçvarya-jïäna-çünya-dhiyäm api |

asty eva vallavädhéça-putratvaiçvarya-vedanam ||155||

atha uddépanäù –

uddépanäs tu vätsalya-smita-prekñädayo hareù ||156||

yathä –

agre sänugrahaà paçyann agrajaà vyagra-mänasaù |

gadaù padäravinde’sya vidadhe daëòavan-natim ||157||

atha anubhäväù –

anubhäväs tu tasyägre nécäsana-niveçanam |

guror vartmänusäritvaà dhuras tasya parigrahaù |

svairäcära-vimokñädyäù çétä lälyeñu kértitäù ||158||

tatra nécäsana-niveçanam, yathä –

yadu-sadasi surendrair dräg upavrajyamänäù

sukhada-karaka-värbhir brahmaëäbhyukñitäìgaù |

madhuripum abhivandya svarëa-péöhäni muïcan

bhuvam abhi makaräìko räìkavaà svécakära ||159||

däsaiù sädhäräëäç cänye procyante’méñu kecana |

praëämo mauna-bähulyaà saìkocaà praçrayäòhyatä |

nija-präëa-vyayenäpi tad-äjïä-paripälanam ||160||

adho-vadanatä sthairyaà käsa-häsädi-varjanam |

tadéyätirahaù-keli-värtädy-uparamädayaù ||161||

atha sättvikäù –

kandarpa vindati mukunda-padäravinda-

dvandve dåçoù padam asau kila niñprakampä |

präleya-bindu-nicitaà dhåta-kaëöakä te

svinnädya kaëöaki-phalaà tanur anvakärñét ||162||

atha vyabhicäriëaù –

anantaroktäù sarve’tra bhavanti vyabhicäriëaù ||163||

tatra harño, yathä –

düre darendrasya nabhasy udérëe

dhvanau sthitänäà yadu-räjadhanyäm |

tanüruhais tatra kumärakäëäà

naöaiç ca håñyadbhir akäri nåtyam ||164||

nirvedo, yathä –

dhanyaù sämba bhavän sa-riìgaëam ayan pärçve rajaù-karbüro

yas tätena vikåñya vatsalatayä svotsaìgam äropitaù |

dhiì mäà durbhagam atra çaìkara-mayair durdaiva-visphürjitaiù

präptä na kñaëikäpi lälana-ratiù sä yena bälye pituù ||165||

atha sthäyé –

deha-sambandhitämänäd guru-dhér atra gauravam |

tanmayé lälake prétir gaurava-prétir ucyate ||166||

sthäyi-bhävo’tra sä caiñäm ämülät svayam ucchritä |

kaïcid viçeñam äpannä premeti sneha ity api |

räga ity ucyate cätra gaurava-prétir eva sä ||167||

tatra gaurava-prétiù, yathä –

mudräà bhinatti na rada-cchadayor amandäà

vaktraà ca nonnamayati sravad-asra-kérëam |

dhéraù paraà kim api saìkucatéà jhañäìko

dåñöià kñipaty aghabhidaç caraëäravinde ||168||

premä, yathä –

dviñadbhiù kñodiñöhair jagad-avihitecchasya bhavataù

karäd äkåñyaiva prasabham abhimanyäv api hate |

subhadräyäù prétir danuja-damana tvad-viñayikä

prapede kalyäëé na hi malinimänaà lavam api ||169||

sneho, yathä –

vimuïca påthu-vepathuà visåja kaëöhäkuëöhäyitaà

vimåjya mayi nikñipa prasarad-açru-dhäre dåçau |

karaà ca makara-dhvaja prakaöa-kaëöakälaìkåtaà

nidhehi savidhe pituù kathaya vatsa kaù sambhramaù ||170||

rägo, yathä –

viñam api sahasä sudhäm iväyaà

nipibati cet pitur iìgitaà jhañäìkaù |

visåjati tad-asammatir yadi syäd

viñam iva täà tu sudhäà sa eva sadyaù ||171||

triñv eväyoga-yogädyä bhedäù pürvavad éritäù ||172||

tatra utkaëöhitam, yathä –

çambaraù sumukhi labdha-durvipaò-

òambaraù sa ripur ambaräyitaù |

ambu-räja-mahasaà kadä guruù

kambu-räja-karam ékñitäsmahe ||173||

atha viyogaù –

mano mameñöäm api geëòu-léläà

na vañöi yogyäà ca tathästra-yogyäm |

gurau puraà kauravam abhyupete

käräm iva dväravatém avaiti ||174||

siddhiù –

militaù çambara-purato madanaù purato vilokayan pitaram |

ko’ham iti svaà pramadän na dhér adhér apy asau veda ||175||

tuñöiù –

militam adhiñöhita-garuòaà prekñya yudhiñöhira-purän murärätim |

ajani mudä yadu-nagare sambhrama-bhümä kumäräëäm ||176||

sthitiù –

kuïcayann akñiëé kiïcid bäñpa-niñpandi-pakñiëé |

vandate pädayor dvandvaà pituù prati-dinaà smaraù ||177||

utkaëöhita-viyogädye yad yad vistäritaà na hi |

sambhrama-prétivaj jïeyaà tat tad eväkhilaà budhaiù ||178||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

paçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe

préti-bhakti-rasa-laharé dvitéyä |

3.3

preyobhaktirasäkhyä tåtéya-laharé

sthäyi-bhävo vibhävädyaiù sakhyam ätmocitair iha |

nétaç citte satäà puñöià rasaù preyän udéryate ||1||

tatra älambanäù –

hariç ca tad-vayasyäç ca tasminn älambanä matäù ||2||

tatra hariù –

dvibhujatvädi-bhäg atra prägvad älambano hariù ||3||

tatra vraje, yathä –

mahendra-maëi-maïjula-dyutir amanda-kunda-smitaù

sphurat-puraöa-ketaké-kusuma-ramya-paööämbaraù |

srag-ullasad-uraù-sthalaù kvaëita-veëur aträvrajan

vrajäd aghaharo haraty ahaha naù sakhénäà manaù ||4||

anyatra, yathä –

caïcat-kaustubha-kaumudé-samudayaà kaumodaké-cakrayoù

sakhyenojjvalitais tathä jalajayor äòhyaà caturbhir bhujaiù |

dåñövä häri-harin-maëi-dyuti-haraà çaurià hiraëyämbaraà

jagmuù päëòu-sutäù pramoda-sudhayä naivätma-sambhävanäm ||5||

suveñaù sarva-sal-lakñma-lakñito balinäà varaù |

vividhädbhuta-bhäñä-vid vävadükaù supaëòitaù ||6||

vipula-pratibho dakñaù karuëo véra-çekharaù |

vidagdho buddhimän kñantä rakta-lokaù samåddhimän |

sukhé varéyän ity ädyä guëäs tasyeha kértitä ||7||

atha tad-vayasyäù –

rüpa-veña-guëädyais tu samäù samyag-ayantritäù |

viçrambha-sambhåtätmäno vayasyäs tasya kértitäù ||8||

yathä –

sämyena bhéti-vidhureëa vidhéyamäna-

bhakti-prapaïcam anudaïcad-anugraheëa |

viçrambha-sära-nikuramba-karambitena

vandetaräm aghaharasya vayasya-våndam ||9||

te pura-vraja-sambandhäd dvi-vidhäù präya éritäù ||10||

tatra pura-sambandhinaù –

arjuno bhémasenaç ca duhitä drupadasya ca |

çrédäma-bhüsurädyäç ca sakhäyaù pura-saàçrayäù ||11||

eñäà sakhyam, yathä –

çirasi nåpatir drag aghräséd aghärim adhéra-dhér

bhuja-parighayoù çliñöau bhémärjunau pulakojjvalau |

pada-kamalayoù säsrau dasrätmajau ca nipetatus

tam avaçädhiyaù prauòhänandäd arundhata päëòaväù ||12||

çreñöhaù pura-vayasyeñu bhagavän vänaradhvajaù ||13||

asya rüpaà, yathä –

gäëòéva-päëiù kari-räja-çuëòä

ramyorur indévara-sundaräbhaù |

rathäìginä ratna-rathädhirohé

sa rohitäkñaù sutaräm aräjét ||14||

sakhyaà, yathä –

paryaìke mahati suräri-hantur aìke

niùçaìka-praëaya-nisåñöa-pürva-käyaù |

unmélan-nava-narma-karmaöho’yaà

gäëòévé smita-vadanämbujo vyaräjét ||15||

atha vraja-sambandhinaù –

kñaëädarçanato dénäù sadä saha-vihäriëaù |

tad-eka-jévitäù proktä vayasyä vraja-väsinaù |

ataù sarva-vayasyeñu pradhänatvaà bhajanty amé ||16||

eñäà rüpaà, yathä –

balänuja-sadåg-varo-guëa-viläsa-veña-çriyaù

priyaìkaraëa-vallaké-dala-viñäëa-veëv-aìkitäù |

mahendra-maëi-häöaka-sphaöika-padma-räga-tviñaù

sadä praëaya-çälinaù sahacarä hareù päntu vaù ||17||

sakhyaà, yathä –

unnidrasya yayus tavätra viratià sapta kñapäs tiñöhato

hanta çränta iväsi nikñipa sakhe çrédäma-päëau girim |

ädhir vidhyati nas tvam arpaya kare kià vä kñaëaà dakñiëe

doñëas te karaväma kämam adhunä savyasya saàvähanam ||18||

yathä vä çré-daçame (10.12.11) –

itthaà satäà brahma-sukhänubhütyä

däsyaà gatänäà para-daivatena |

mäyäçritänäà nara-därakeëa

säkaà vijahruù kåta-puëya-puïjäù ||19||

eñu kåñëasya sakhyaà, yathä –

sahacara-nikurambaà bhrätar ärya praviñöaà

drutam agha-jaöharäntaù-koöare prekñamäëaù |

skhalad-açiçira-bäñpa-kñälita-kñäma-gaëòaù

kñaëam aham avasédan çünya-cittas tad äsam ||20||

suhådaç ca sakhäyaç ca tathä priya-sakhäù pare |

priya-narma-vayasyäç cety uktä goñöhe catur-vidhäù ||21||

tatra suhådaù –

vätsalya-gandhi-sakhyäà tu kiïcit te vayasädhikäù |

säyudhäs tasya duñöebhyaù sadä rakñä-paräyaëäù ||22||

subhadra-maëòalébhadra-bhadravardhana-gobhaöäù |

yakñendrabhaöa-bhadräìga-vérabhadrä mahä-guëäù |

vijayo balabhadrädyäù suhådas tasya kértitäù ||23||

eñäà sakhyaà, yathä –

dhunvan dhävasi maëòalägram amalaà tvaà maëòalébhadra kià

gurvéà närya gadäà gåhäëa vijaya kñobhaà våthä mä kåthäù |

çaktià na kñipa bhadravardhana puro govardhanaà gähate

garjann eña ghano balé na tu balévardäkåtir dänavaù ||24||

suhåtsu maëòalébhadra-balabhadrau kilottamau ||25||

atra maëòalébhadrasya rüpam, yathä --

päöala-paöala-sad-aìgo lakuöa-karaù çekharé çikhaëòena |

dyuti-maëòalé-mali-nibhäà bhäti dadhan maëòalébhadraù ||26||

asya sakhyaà, yathä –

vana-bhramaëa-kelibhir gurubhir ahni khinnékåtaù

sukhaà svapitu naù suhåd vraja-niçänta-madhye niçi |

ahaà çirasi mardanaà mådu karomi karëe kathäà

tvam asya visåjann alaà subala sakthiné lälaya ||27||

baladevasya rüpaà, yathä –

gaëòäntaù-sphurad-eka-kuëòalam ali-cchannävataàsotpalaà

kastüré-kåta-citrakaà påthu-hådi bhräjiñëu guïjä-srajam |

taà véraà çarad-ambuda-dyuti-bharaà saàvéta-kälämbaraà

gambhéra-svanitaà pralamba-bhujam älambe pralamba-dviñam ||28||

asya sakhyaà, yathä –

jani-tithir iti putra-prema-saàvétayähaà

snapayitum iha sadmany ambayä stambhito’smi |

iti subala girä me sandiça tvaà mukundaà

phaëi-pati-hrada-kacche nädya gaccheù kadäpi ||29||

atra sakhäyaù –

kaniñöha-kalpäù sakhyena sambandhäù préti-gandhinä |

viçäla-våñabhaurjasvi-devaprastha-varüthapäù ||30||

maranda-kusumäpéòa-maëibandha-karandhamäù |

ity-ädayaù sakhäyo’sya sevä-sakhyaika-rägiëaù ||31||

eñäà sakhyaà, yathä –

viçäla visiné-dalaiù kalaya béjana-prakriyäà

varüthapa vilambitälaka-varütham utsäraya |

måñä våñabha jalpitaà tyaja bhajäìga-saàvähanaà

yad-ugra-bhuja-saìgare gurum agät klamaà naù sakhä ||32||

sarveñu sakhiñu çreñöho devaprastho’yam éritaù ||33||

tasya rüpaà, yathä –

bibhrad geëòuà päëòurodbhäsa-väsäù

päçä-baddhottuìga-maulir baléyän |

bandhükäbhaù sindhur aspardhi-lélo

devaprasthaù kåñëa-pärçvaà pratasthe ||34||

asya sakhyaà, yathä –

çrédämnaù påthuläà bhumäm abhi çiro vinyasya viçrämiëaà

dämnaù savya-kareëa ruddha-hådayaà çayyä-viräjat-tanum |

madhye sundari kandarasya padayoù saàvähanena priyaà

devaprastha itaù kåté sukhayati premëä vrajendrätmajam ||35||

atha priya-sakhäù –

vayas-tulyäù priya-sakhä sakhyaà kevalam äçritäù |

çrédämä ca sudämä ca dämä ca vasudämakaù ||36||

kiìkiëi-stokakåñëäàçu-bhadrasena-viläsinaù |

puëòaréka-viöaìkäkña-kalabiìkädayo’py amé ||37||

ramayanti priya-sakhäù kelibhir vividhaiù sadä |

niyuddha-daëòa-yuddhädi-kautukair api keçavam ||38||

eñäà sakhyaà, yathä –

sagadgada-padair harià hasati ko’pi vakroditaiù

prasärya bhujayor yugaà pulaki kaçcid äçliñyati |

kareëa calatä dåçau nibhåtam etya rundhe paraù

kåçäìgi sukhayanty amé priya-sakhäù sakhäyaà tava ||39||

eñu priya-vayasyeñu çrédämä pravaro mataù ||40||

tasya rüpam, yathä –

väsaù piìgaà bibhrataà çåìga-päëià

baddha-spardhaà sauhådän mädhavena |

tämroñëéñaà çyäma-dhämäbhirämaà

çrédämänaà däma-bhäjaà bhajämi ||41||

sakhyaà, yathä –

tvaà naù projjhya kaöhora yämuna-taöe kasmäd akasmäd gato

diñöyä dåñöim ito’si hanta niviòäçleñaiù sakhén préëaya |

brümaù satyam adarçane tava manäk kä dhenavaù ke vayaà

kià goñöhaà kim abhéñöam ity acirataù sarvaà viparyasyati ||42||

atha priya-narma-vayasyäù –

priya-narma-vayasyäs tu pürvato’py abhito varäù |

ätyantika-rahasyeñu yuktä bhäva-viçeñiëaù |

subalärjuna-gandharväs te vasantojjvalädayaù ||43||

eñäà sakhyaà, yathä –

rädhä-sandeça-våndaà kathayati subalaù paçya kåñëasya karëe

çyämä-kandarpa-lekhaà nibhåtam upaharaty ujjvalaù päëi-padme |

pälé-tämbülam äsye vitarati caturaù kokilo mürdhni dhatte

tärä-dämeti narma-praëayi-sahacaräs tanvi tanvanti seväm ||44||

priya-narma-vayasyeñu prabalau subalärjunau ||45||

tatra subalasya rüpaà, yathä –

tanu-ruci-vijita-hiraëyaà hari-dayitaà häriëaà harid-vasanam |

subalaà kuvalaya-nayanaà naya-nandita-bändhavaà vande ||46||

asya sakhyaà, yathä –

vayasya-goñöhyäm akhileìgiteñu

viçäradäyäm api mädhavasya |

anyair durühä subalena särdhaà

saàjïä-mayé käpi babhüva värtä ||47||

ujjvalasya rüpaà, yathä –

aruëämbaram uccalekñaëaà

madhu-puñpa-balibhiù prasädhitam |

hari-néla-rucià hari-priyaà

maëi-härojjvalam ujjvalaà bhaje ||48||

asya sakhyaà, yathä –

çaktäsmi mänam avituà katham ujjvalo’yaà

dütaù sameti sakhi yatra milaty adüre |

säpatrapäpi kulajäpi pativratäpi

kä vä våñasyati na gopa-våñaà kiçoré ||49||

ujjvalo’yaà viçeñeëa sadä narmokti-lälasaù ||50||

yathä --

sphurad-atanu-taraìgävardhitänalpa-velaù

sumadhura-rasa-rüpo durgamävära-päraù |

jagati yuvati-jätir nimnagä tvaà samudras

tad iyam aghahara tväm eti sarvädhvanaiva ||51||

eteñu ke’pi çästreñu ke’pi lokeñu viçrutäù ||52||

nitya-priyäù sura-caräù sädhakäç ceti te tridhä |

kecid eñu sthirä jätyä mantrivat tam upäsate ||53||

taà häsayanti cäpaläù kecid vaihäsikopamäù |

kecid ärjava-säreëa saraläù çélayanti tam ||54||

vämä vakrima-cakreëa kecid vismäyayanty amum |

kecit pragalbhäù kurvanti vitaëòäm amunä |

saumyäù sünåtayä väcä dhanyä dhinvanti taà pare ||55||

evaà vividhayä sarve prakåtyä madhurä amé |

pavitra-maitré-vaicitré-cärutäm upacinvate ||56||

atha uddépanäù –

uddépanä vayo-rüpa-çåìga-veëu-darä hareù |

vinoda-narma-vikränti-guëäù preñöha-janäs tathä |

räja-devävatärädi-ceñöänukaraëädayaù ||57||

atha vayaù –

vayaù kaumära-paugaëòa-kaiçoraà ceha sammatam |

goñöhe kaumära-paugaëòe kaiçoraà pura-goñöhayoù ||58||

tatra kaumäraà, yathä –

kaumäraà vatsale väcyaà tataù saìkñipya likhyate ||59||

yathä çré-daçame (10.13.11) --

bibhrad veëuà jaöhara-paöayoù çåìga-vetre ca kakñe

väme päëau masåëa-kavalaà tat-phaläny aìguléñu |

tiñöhan madhye sva-parisuhådo häsayan narmabhiù svaiù

svarge loke miñati bubhuje yajïa-bhug bäla-keliù ||60||

atha paugaëòam –

ädyaà madhyaà tathä çeñaà paugaëòaà ca tridhä bhavet ||61||

tatra ädyaà paugaëòaà –

adharädeù sulauhityaà jaöharasya ca tänavam |

kambu-grévodgamädyaà ca paugaëòe prathame sati ||62||

yathä –

tundaà vindati te mukunda çanakair açvatta-patra-çriyaà

kaëöhaà kambuvad ambujäkña bhajate rakhä-trayém ujjvaläm |

ärundhe kuruvinda-kandala-rucià bhü-candra danta-cchado

lakñmér ädhuniké dhinoti suhådäm akñéëi sä käpy asau ||63||

puñpa-maëòana-vaicitré citräëi giri-dhätubhiù |

péta-paööa-dukülädyam iha proktaà prasädhanam ||64||

sarväöavé-pracäreëa naiciké-caya-cäraëam |

niyuddha-keli-nåtyädi-çikñärambho’tra ceñöitam ||65||

yathä –

våndäraëye samastät surabhiëi surabhé-vånda-rakñä-vihäré

guïjähäré çikhaëòa-prakaöita-mukuöaù péta-paööämbara-çréù |

karëäbhyäà karëikäre dadhad alam urasä phulla-malléka-mälyaà

nåtyan dor-yuddha-raìge naöavad iha sakhén nandayaty eña kåñëaù ||66||

atha madhya-paugaëòam –

näsä suçikharä tuìgä kapolau maëòaläkåté |

pärçvädy-aìgaà suvalitaà paugaëòe sati madhyame ||67||

yathä –

tila-kusuma-vihäsi-näsikä-çrér

nava-maëi-darpaëa-darpa-näçi-gaëòaù |

harir iha parimåñöa-pärçva-sémä

sukhayati suñöhu sakhén sva-çobhayaiva ||68||

uñëéñaà paööa-sütrottha-päçenätra taòit-tviñä |

yañöiù çyämä tri-hastoccä svarëägrety ädi-maëòanam |

bhäëòére kréòanaà çailoddhäraëädyaà ca ceñöitam ||69||

yathä –

yañöià hasta-traya-parimitäà präntayoù svarëa-baddhäà

bibhral-léläà caöula-camaré-cäru-cüòojjvala-çréù |

baddhoñëéñaù puraöa-rucinä paööi-päçena pärçve

paçya kréòan sukhayati sakhe mitra-våndaà mukundaù ||70||

paugaëòa-madhya eväyaà harir dévyan viräjate |

mädhyuryädbhuta-rüpatvät kaiçorägräàça-bhäg iva ||71||

atha çeña-paugaëòam –

veëé nitamba-lambägrä lélälaka-latä-dyuti |

aàsayos tuìgatety ädi paugaëòe carame sati ||72||

yathä –

agre lélälaka-latikayälaìkåtaà bibhrad-äsyaà

caïcad-veëé-çikhara-çikhayä cumbita-çreëi-bimbaù |

uttuìgäàsa-cchavir aghaharo raìgam aìga-çriyaiva

nyasyann eva priya-savayasäà gokulän nirjihéte ||73||

uñëéñe vakrimä lélä-sarasé-ruha-päëitä |

käçméreëordhva-puëòrädyam iha maëòanam éritam ||74||

yathä –

uñëéñe dara-vakrimä kara-tale vyäjåmbhi-lélämbujaà

gaura-çrér alike kilordhva-tilakaù kastürikä-bindumän |

veñaù keçava peçalaù subalam apy äghürëayaty adya te

vikräntaà kim uta svabhäva-måduläà goñöhäbalänäà tatim ||75||

atra bhaìgé giräà narma-sakhaiù karëa-kathä-rasaù |

eñu gokula-bälänäà çré-çläghety-ädi-ceñöitam ||76||

yathä –

dhürtas tvaà yad avaiñi håd-gatam ataù karëe tava vyähare

keyaà mohanatä-samåddhir adhunä godhuk-kumäré-gaëe |

aträpi dyuti-ratna-rohaëa-bhuvo bäläù sakhe païca-ñäù

païceñur jagatäà jaye nija-dhuräà yaträrpayan mädyati ||77||

atha kaiçoram –

kaiçoraà pürvam evoktaà saìkñepeëocyate tataù ||78||

yathä –

paçyotsikta-balé-trayé-vara-late väsas taòin-maïjule

pronmélad-vana-mälikä-parimala-stome tamäla-tviñi |

ukñaty ambaka-cätakän smita-rasair dämodarämbhodhare

çrédämä ramaëéya-roma-kalikäkérëäìga-çäkhé babhau ||79||

präyaù kiçora eväyaà sarva-bhakteñu bhäsate |

tena yauvana-çobhäsya neha käcit prapaïcitä ||80||

atha rüpaà, yathä –

alaìkäram alaìkåtvä taväìgaà paìkajekñaëa |

sakhén kevalam evedaà dhämnä dhéman dhinoti naù ||81||

atha çåìgaà, yathä –

vraja-nija-vaòabhé-vitardikäyäm

uñasi viñäëa-vare ruvaty udagram |

ahaha savayasäà tadéya-romëäm

api nivahäù samam eva jägrati sma ||82||

veëur, yathä –

suhådo na hi yäta kätarä

harim anveñöum itaù sutäà raveù |

kathayann amum atra vaiëava-

dhvani-dütaù çikhare dhinoti naù ||83||

çaìkho, yathä –

päïcälé-patayaù çrutvä päïcajanyasya nisvanam |

païcäsya paçya muditäù païcäsya-pratimäà yayuù ||84||

vinodo, yathä –

sphurad-aruëa-dukülaà jäguòair gaura-gätraà

kåta-vara-kavarékaà ratna-täöaìka-karëam |

madhuripum iha rädhä-veñam udvékñya säkñät

priya-sakhi subalo’bhüd vismitaù sa-smitaç ca ||85||

athänubhäväù –

niyuddha-kanduka-dyüta-vähya-vähädi-kelibhiù |

laguòälaguòi-kréòä-saìgaraiç cäsya toñaëam ||86||

palyaìkäsana-doläsu saha-sväpopaveçanam |

cäru-citra-paréhäso vihäraù saliläçaye ||87||

yugmatve läsya-gänädyäù sarva-sädhäraëäù kriyäù ||88||

tatra niyuddhena toñaëaà, yathä –

aghahara jita-käçé yuddha-kaëòüla-bähus

tvam aöasi sakhi-goñöhyäm ätma-véryaà stuvänaù |

kathaya kim u mamoccaiç caëòa-dor-daëòa-ceñöä-

viramita-raëa-raìgo niùsahäìgaù sthito’si ||89||

yuktäyuktädi-kathanaà hita-kåtye pravartanam |

präyaù puraùsaratvädyäù suhådäm éritäù kriyäù ||90||

tämbulädy-arpaëaà vaktre tilaka-sthäsaka-kriyä |

paträìkura-vilekhädi sakhénäà karma kértitam ||91||

nirjité-karaëaà yuddhe vastre dhåtväsya karñaëam |

puñpädyäcchedanaà hastät kåñëena sva-prasädhanam |

hastähasti-prasaìgädyäù proktäù priya-sakha-kriyäù ||92||

dütyaà vraja-kiçoréñu täsäà praëaya-gämitä |

täbhiù keli-kalau säkñät sakhyuù pakña-parigrahaù ||93||

asäkñät sva-sva-yütheçä-pakña-sthäpana-cäturé |

karëäkarëi-kathädyäç ca priya-narma-sakha-kriyäù ||94||

vanya-ratnälaìkärair mädhavasya prasädhanam |

puras tauryatrikaà tasya gaväà sambhälana-kriyäù ||95||

aìga-saàvähanaà mälya-gumphanaà béjanädayaù |

etäù sädhäraëä däsair vayasyänäà kriyä matäù |

pürvokteñv aparäç cätra jïeyä dhérair yathocitam ||96||

atha sättvikäù, tatra stambho, yathä –

niñkrämantaà nägam unmathya kåñëaà

çrédämäyaà dräk pariñvaktu-kämaù |

labdha-stambhau sambhramärambha-çälé

bähu-stambhau paçya notkñeptum éñöe ||97||

svedo, yathä –

kréòotsavänanda-rasaà mukunde

sväty-ambude varñati ramya-ghoñe |

çrédäma-mürtir vara-çuktir eñä

svedämbu-muktä-paöaléà prasüte ||98||

romäïco, yathä däna-keli-kaumudyäm (37) --

api guru-puras tväm utsaìge nidhäya visaìkaöe

vipula-pulakolläsaà svarä pariñvajate hariù |

praëayati tava skandhe cäsau bhujaà bhujagopamaà

kva subala purä siddha-kñetre cakatha kiyat-tapaù ||99||

svara-bhedädi catuñkaà, yathä –

praviñöavati mädhave bhujaga-räja-bhäjaà hradaà

tadéya-suhådas tadä påthula-vepathu-vyäkuläù |

vivarëa-vapuñaù kñaëäd vikaöa-gharghara-dhmäyino

nipatya nikaöa-sthalé-bhuvi suñuptim ärebhire ||100||

açru, yathä –

dävaà samékñya vicarantam iñéka-tulais

tasya kñayärtham iva bäñpa-jharaà kiranté |

sväm apy upekñya tanum ambuja-mäla-bhäriëy

äbhéra-véthir abhito harim ävariñöa ||101||

atha vyabhicäriëaù –

augryaà träsaà tathälasyaà varjayitväkhiläù pare |

rase preyasi bhäva-jïaiù kathitä vyabhicäriëaù ||102||

taträyoge madaà harñaà garvaà nidräà dhåtià vinä |

yoge måtià klamaà vyädhià vinäpasmåti-dénate ||103||

tatra harño, yathä –

niñkramayya kila käliyoragaà

vallaveçvara-sute saméyuñi |

sammadena suhådaù skhalat-padäs

tad-giraç ca vivaçäìgatäà dadhuù ||104||

atha sthäyé –

vimukta-sambhramä yä syäd viçrambhätmä ratir dvayoù |

präyaù samänayor atra sä sakhya-sthäyi-çabda-bhäk ||105||

viçrambho gäòha-viçväsa-viçeñaù yantraëojjhitaù |

eñä sakhya-ratir våddhià gacchanté praëayaù kramät |

premä snehas tathä räga iti païca-bhidoditä ||106||

tatra sakhya-ratiù, yathä –

mukundo gändiné-putra tvayä sandiçyatäm iti |

garuòäìka guòäkeças tväà kadä parirapsyate ||107||

praëayaù –

präptäyäà sambhramädénäà yogyatäyäm api sphuöam |

tad-gandhenäpy asaàspåñöä ratiù praëaya ucyate ||108||

yathä –

surais tripura-jin mukhair api vidhéyamäna-stuter

api prathayataù paräm adhika-pärameñöhya-çriyam |

dadhat-pulakinaà harer adhi-çirodhi savyaà bhujaà

samaskuruta päàçumän çirasi candrakän arjunaù ||109||

prema, yathä –

bhavaty udayatéçvare suhådi hanta räjya-cyutir

mukunda vasatir vane para-gåhe ca däsya-kriyä |

iyaà sphuöam amaìgalä bhavatu päëòavänäà gatiù

parantu vavådhe tvayi dvi-guëam eva sakhyämåtam ||110||

sneho, yathä çré-daçame (10.15.18) --

anye tad-anurüpäëi manojïäni mahätmanaù |

gäyanti sma mahäräja sneha-klinna-dhiyaù çanaiù ||111||

yathä vä --

ärdräìga-skhalad-accha-dhätuñu suhåd-gotreñu lélä-rasaà

varñaty ucchvasiteñu kåñëa-mudire vyaktaà babhüvädbhutam |

yä präg ästa sarasvaté drutam asau lénopakaëöha-sthale

yä näséd udagäd dåçoù pathi sadä nérorudhävätra sä ||112||

rägo, yathä –

astreëa duñpariharä haraye vyakäri

yä patri-paìktir akåpeëa kåpé-sutena |

utplutya gäëòiva-bhåtä hådi gåhyamäëä

jätäsya sä kusuma-våñöir ivotsaväya ||113||

yathä vä –

kusumäny avacinvataù samantäd

vana-mälä-racanocitäny araëye |

våñabhasya våñärkajä marécir

divasärdhe’pi babhüva kaumudéva ||114||

atha ayoge utkaëöhitaà, yathä –

dhanur-vedam adhéyäno madhyamas tvayi päëòavaù |

bäñpa-saìkérëayä kåñëaù giräçleñaà vyajijïapat ||115||

atha viyoge, yathä –

aghasya jaöharänalät phaëi-hradasya ca kñveòato

davasya kavaläd api tvam avitätra yeñäm abhüù |

itas tritayato’py atiprakaöa-ghora-dhäöé-dharät

kathaà na viraha-jvaräd avasitän sakhén adya naù ||116||

aträpi pürvavat proktäs täpädyäs tä daçä daça ||117||

tatra täpaù –

prapannäù bhäëòére’py adhika-çiçire caëòim abharaà

tuñäre’pi prauòhià dinakara-sutä-srotasi gataù |

apürvaù kaàsäre subala-mukha-miträvalim asau

baléyän uttäpas tava viraha-janmä jvalayati ||118||

kåçatä –

tvayi präpte kaàsa-kñitipati-vimokñäya nagaréà

gabhéräd äbhérävali-tanuñu khedäd anudinam |

catürëäà bhütänäm ajani tanimä dänava-ripo

samérasya ghränädhvani påthulatä kevalam abhüt ||119||

jägaryä, yathä –

neträmbuja-dvandvam avekñya pürëaà

bäñpämbu-püreëa varüthapasya |

tatränuvåttià kila yädavendra

nirvidya nidrä-madhupé mumoca ||120||

älambana-çünyatä –

gate våndäraëyät priya-suhådi goñöheçvara-sute

laghu-bhåtaà sadyaù patad-atitaräm utpatad api |

na hi bhrämaà bhrämaà bhajati caöulaà tulam iva me

nirälambaà cetaù kvacid api vilambaà lavam api ||121||

adhåtiù –

racayati nija-våttau päçupälye nivåttià

kalayati ca kalänäà vismåtau yatna-koöim |

kim aparam iha väcyaà jévite’py adya dhatte

yaduvara virahät te närthitäà bandhu-vargaù ||122||

jaòatä –

anäçrita-paricchadäù kåça-viçérëa-rukñäìgakäù

sadä viphala-våttayo virahitäù kila cchäyayä |

viräva-parivarjitäs tava mukunda goñöhäntare

sphurati suhådäà gaëäù çikhara-jäta-våkñä iva ||123||

vyädhiù –

viraha-jvara-saàjvareëa te jvalitä viçlatha-gätra-bandhanä |

yaduvéra taöe viceñöate ciram äbhéra-kumära-maëòalé ||124||

unmädaù –

vinä bhavad-anusmåtià viraha-vibhrameëädhunä

jagad-vyavahåti-kramaà nikhilam eva vismäritäù |

luëöhanti bhuvi çerate bata hasanti dhävanty amé

rudanti mathurä-pate kim api vallavänäà gaëäù ||125||

mürcchitam –

dévyatéha madhure mathuräyäà

präpya räjyam adhunä madhu-näthe |

viçvam eva muditaà ruditändhe

gokule tu muhur äkulatäbhüt ||126||

måtiù –

kaàsärer viraha-jvarormi-janita-jvälävalé-jarjarä

gopäù çaila-taöe tathä çithilita-çväsäìkuräù çerate |

väraà väram akharva-locana-jalair äplävya tän niçcalän

çocanty adya yathä ciraà paricaya-snigdhäù kuraìgä api ||127||

prokteyaà virahävasthä spañöa-lélänusärataù |

kåñëena viprayogaù syän na jätu vraja-väsinäm ||128||

tathä ca skände mathurä-khaëòe –

vatsair vatsatarébhiç ca sadä kréòati mädhavaù |

våndävanäntara-gataù sa-rämo bälakair våtaù ||129||

atha yoge siddhir, yathä –

päëòavaù puëòarékäkñaà prekñya cakri-niketane |

citräkäraà bhajann eva miträkäram adarçayat ||130||

tuñöir, yatha çré-daçame (10.71.27) –

taà mätuleyaà parirabhya nirvåto

bhémaù smayan prema-javäkulendriyaù |

yamau kiréöé ca suhåttamaà mudä

prabåddha-bäñpaù parirebhire’cyutam ||131||

yathä vä –

kurujäìgale harim avekñya puraù

priya-saìgamaà vraja-suhån-nikaräù |

bhuja-maëòalena maëi-kuëòalinaù

pulakäïcitena pariñañvajire ||132||

sthitir, yathä çré-daçame (10.12.12)

yat-päda-päàsur bahu-janma-kåcchrato

dhåtätmabhir yogibhir apy alabhyaù |

sa eva yad-dåg-viñayaù svayaà sthitaù

kià varëyate diñöam ato vrajaukasäm ||133||

dvayor apy eka-jätéya-bhäva-mädhurya-bhäg asau |

preyän käm api puñëäti rasaç citta-camatkåtim ||134||

préte ca vatsale cäpi kåñëa-tad-bhaktayoù punaù |

dvayor anyonya-bhävasya bhinna-jätéyatä bhavet ||135||

preyän eva bhavet preyän ataù sarva-raseñv ayam |

sakhya-sampåkta-hådayaiù sadbhir evänubudhyate ||136||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

paçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe

preyo-bhakti-rasa-laharé tåtéyä |

3.4

vatsala-bhakti-rasäkhyä caturtha-laharé

vibhävädyais tu vätsalyaà sthäyé puñöim upägataù |

eña vatsala-nämätra prokto bhakti-raso budhaiù ||1||

tatra älambanäù –

kåñëaà tasya gurüàç cätra prähur älambanän budhäù ||2||

tatra kåñëo, yathä –

nava-kuvalaya-däma-çyämalaà komaläìgaà

vicalad-alaka-bhåìga-kränta-neträmbujäntam |

vraja-bhuvi viharantaà putram älokayanté

vraja-pati-dayitäsét prasnavotpéòa-digdhä ||3||

çyämäìgo ruciraù sarva-sal-lakñaëa-yuto måduù |

priya-väk saralo hrémän vinayé mänya-mäna-kåt |

dätety-ädi-guëo kåñëo vibhäva iti kathyate ||4||

evaà guëasya cäsyänugrähyatväd eva kértitä |

prabhävänäspadatayä vedyasyätra vibhävatä ||5||

tathä çré-daçame (10.8.45) --

trayyä copaniñadbhiç ca säìkhya-yogaiç ca sätvataiù |

upagéyamäna-mähätmyaà harià sämanyatätmajam ||6||

yathä vä –

viñëur nityam upäsyate sakhi mayä tenätra nétäù kñayaà

çaìke pütanikädayaù kñiti-ruhau tau vätyayonmülitau |

pratyakñaà girir eña goñöa-patinä rämeëa särdhaà dhåtas

tat-tat-karma duranvayaà mama çiçoù kenäsya sambhävyate ||7||

atha guravaù –

adhikaà-manya-bhävena çikñä-käritayäpi ca |

lälakatvädinäpy atra vibhävä guravo matäù ||8||

yathä –

bhüry-anugraha-citena cetasä

lälanotkam abhitaù kåpäkulam |

gauraveëa guruëä jagad-guror

gauravaà gaëam agaëyam äçraye ||9||

te tu tasyätra kathitä vraja-räjïé vrajeçvaraù |

rohiëé täç ca vallavyo yäù padmaja-håtätmajäù ||10||

devaké tat-sapatnyaç ca kunté cänakadundubhiù |

sändépani-mukhäç cänye yathä-pürvam amé varäù |

vrajeçvaré-vrajädhéçau çreñöhau gurujaneñv imau ||11||

tatra vrajeçvaryä rüpaà, yathä çré-daçame (10.9.3) –

kñaumaà väsaù påthu-kaöi-taöe bibhraté sütra-naddhaà |

putra-sneha-snuta-kuca-yugaà jäta-kampaà ca subhrüù ||12||

yathä vä –

òoré-juöita-vakra-keça-paöalä sindüra-bindüllasat-

sémänta-dyutir aìga-bhüñaëa-vidhià näti-prabhütaà çritä |

govindäsya-nisåñöa-säçru-nayana-dvandvä navendévara-

çyäma-çyäma-rucir vicitra-sicayä goñöheçvaré pätu vaù ||13||

vätsalyam, yathä –

tanau mantra-nyäsaà praëayati harer gadgadamayé

sa-bäñpäkñé rakñä-tilakam alike kalpayati ca |

snuvänä pratyüñe diçati ca bhuje kärmaëam asau

yaçodä mürteva sphurati suta-vätsalya-paöalé ||14||

vrajädhéçasya rüpaà, yathä –

tila-taëòulitaiù kacaiù sphurantaà

nava-bhäëòéra-paläça-cäru-celam |

ati-tundilam indu-känti-bhäjaà

vraja-räjaà vara-kürcam arcayämi ||15||

vätsalyam, yathä –

avalambya karäìgulià nijäà

skhalad-aìghri prasarantam aìgane |

urasi sravad-açru-nirjharo

mumude prekñya sutaà vrajädhipaù ||16||

atha uddépanäù –

kaumärädi-vayo-rüpa-veçäù çaiçava-cäpalam |

jalpita-smita-lélädyäù budhair uddépanäù småtäù ||17||

tatra kaumäram –

ädyaà madhyaà tathä çeñaà kaumäraà tri-vidhaà matam ||18||

tatra ädyam –

sthüla-madhyorutäpäìga-çvetimä svalpa-dantatä |

pravyakta-märdavatvaà ca kaumäre prathame sati ||19||

yathä –

tri-catura-daçana-sphuran-mukhenduà

påthutara-madhya-kaöi-rakoru-sémä |

nava-kuvalaya-komalaù kumäro

mudam adhikäà vraja-näthayor vyatänét ||20||

asmin muhuù pada-kñepa-kñaëike rudita-smite |

sväìguñöha-pänam uttäna-çayanädyaà ca ceñöitam ||21||

mukha-puöa-kåta-pädämbhoruhäìguñöha-mürdha-

pracala-caraëa-yugmaà putram uttäna-suptam |

kñaëam iha virudantaà smera-vaktraà kñaëaà sä

tilam api viratäsén nekñituà goñöha-räjïé ||22||

atra vyäghra-nakhaà kaëöhe rakñä-tilaka-maìgalam |

paööa-òoré kaöau haste sütram ity ädi maëòanam ||23||

yathä –

tarakñu-nakha-maëòalaà nava-tamäla-patra-dyutià

çiçuà rucira-rocanä-kåta-tamäla-patra-çriyam |

dhåta-pratisaraà kaöi-sphurita-paööa-sütra-srajaà

vrajeça-gåhiëé sutaà na kila vékñya tåptià yayau ||24||

atha madhyamam –

dåk-taöé-bhäga-lakatä-nagnatä cchidri-karëatä |

kalokti-riìganädyaà ca kaumäre sati madhyame ||25||

yathä –

vicalad-alaka-ruddha-bhrü-kuöé caïcaläkñaà

kala-vacanam udaïcan nütana-çrotra-randhram |

alaghu-racita-riìgaà gokule dig-dukülaà

tanayam amåta-sindhau prekñya mätä nyamäìkñét ||26||

ghräëasya çikhare muktä nava-nétaà karämbuje |

kiìkiëy-ädi ca kaöyädau prasädhanam ihoditam ||27||

yathä –

kvaëita-kanaka-kiìkiëé-kaläpaà

smita-mukham ujjvala-näsikägram uktam |

kara-dhåta-navanéta-piëòam agre

tanayam avekñya nananda nanda-patné ||28||

atha çeñam –

atra kiïcit kåçaà madhyam éñat-prathima-bhäg uraù |

çiraç ca käka-pakñäòhyaà kaumäre carame sati ||29||

yathä –

sa manäg apacéyamäna-madhyaù

prathimopakrama-çikñaëärthi-vakñäù |

dadhad-äkula-käka-pakña-lakñméà

jananéà stambhayati sma divya-òimbhaù ||30||

dhaöé phaëa-paòé cätra kiïcid-vanya-vibhüñaëam |

laghu-vetraka-ratnädi maëòanaà parikértitam ||31||

vatsa-rakñä vrajäbhyarëe vayasyaiù saha khelanam |

päva-çåìga-dalädénäà vädanädy atra ceñöitam ||32||

yathä –

çikhaëòa-kåta-çekharaù phaëa-paöéà dadhat

kare ca laguòéà laghuà savayasäà kulair ävåtaù |

avann iha çakåt-karén parisare vrajasya priye

sutas tava kåtärthayaty ahaha paçya neträëi naù ||33||

atha paugaëòam –

paugaëòädi puraivoktaà tena saìkñipya likhyate ||34||

yathä --

pathi pathi surabhéëän aàçukottaàsi-mürdhä

dhavalim ayug-apäìgo maëòitaù kaïcukena |

laghu laghu pariguïjan-maïju-maïjéra-yugmaà

vraja-bhuvi mama vatsaù kacca-deçäd upaiti ||35||

atha kaiçoram –

aruëima-yug-apäìgas tuìga-vakñaù-kapäöé-

viluöhad-amala-häro ramya-romävali-çréù |

puruña-maëir ayaà me devaki çyämaläìgas

tvad-udara-khani-janmä netram uccair dhinoti ||36||

navyena yauvanenäpi dévyan goñöhendra-nandanaù |

bhäti kevala-vätsalya-bhäjäà paugaëòa-bhäg iva ||37||

sukumäreëa paugaëòa-vayasä saìgato’py asau |

kiçoräbhaù sadä däsa-viçeñäëäà prabhäsate ||38||

atha çaiçava-cäpalam –

pärér bhinatti vikiraty ajire dadhéni

santänikäà harati kåntati mantha-daëòam |

vahnau kñipaty avirataà nava-nétam itthaà

mätuù pramoda-bharam eva haris tanoti ||39||

yathä vä –

prekñya prekñya diçaù sa-çaìkam asakån mandaà padaà nikñipan

näyäty eña latäntare sphuöam ito gavyaà hariñyan hariù |

tiñöha svairam ajänatéva mukhare caurya-bhramad-bhrü-lataà

trasyal-locanam asya çuñyad-adharaà ramyaà didåkñe mukham ||40||

atha anubhäväù –

anubhäväù çiro-ghräëaà kareëäìgäbhimärjanam |

äçérvädo nideçaç ca lälanaà pratipälanam |

hitopadeça-dänädyä vatsale parikértitäù ||41||

atra çiro-ghräëam, yathä çré-daçame (10.13.33) --

tad-ékñaëotprema-rasäplutäçayä

jätänurägä gata-manyavo 'rbhakän |

uduhya dorbhiù parirabhya mürdhani

ghräëair aväpuù paramäà mudaà te ||42||

yathä vä –

dugdhena digdhä kuca-vicyutena

samagram äghräya çiraù sapiccham |

kareëa goñöheçitur aìganeyam

aìgäni putrasya muhur mamärja ||43||

cumbäçleñau tathähvänaà näma-grahaëa-pürvakam |

upälambhädayaç cätra mitraiù sädhäraëäù kriyäù ||44||

atha sättvikäù –

navätra sättvikäù stanya-srävaù stambhädayaç ca te ||45||

tatra stanya-srävo, yathä çré-daçame (10.13.22) --

tan-mätaro veëu-rava-tvarotthitä

utthäpya dorbhiù parirabhya nirbharam |

sneha-snuta-stanya-payaù-sudhäsavaà

matvä paraà brahma sutän apäyayan ||46||

yathä vä lalita-mädhave (1.46) –

niculita-giri-dhätu-sphéta-paträvalékän

akhila-surabhi-reëün kñälayadbhir yaçodä |

kuca-kalasa-vimuktaiù sneha-mädhvéka-madhyais

tava navam abhiñekaà dugdha-püraiù karoti ||47||

stambhädayo, yathä –

katham api parirabdhuà na kñamä stabdha-gätré

kalayitum api nälaà bäñpa-pura-plutäkñé |

na ca sutam upadeñöuà ruddha-kaëöhé samarthä

dadhatam acalam äséd vyäkulä gokuleçä ||48||

atha vyabhicäriëaù --

taträpasmära-sahitäù prétoktäù vyabhicäriëaù ||49||

tatra harño, yathä çré-daçame (10.17.19) –

yaçodäpi mahäbhägä nañöa-labdha-prajä saté |

pariñvajäìkam äropya mumocäçru-kaläà muhuù ||50||

yathä vä vidagdha-mädhave (1.20) –

jita-candra-paräga-candrikä

naladendévara-candana-çriyam |

parito mayi çaitya-mädhuréà

vahati sparça-mahotsavas tava ||51||

atha sthäyé –

sambhramädi-cyutä yä syäd anukampe’nukampituù |

ratiù saivätra vätsalyaà sthäyé bhävo nigadyate ||52||

yaçodädes tu vätsalya-ratiù prauòhä nisargataù |

premavat snehavad bhäti kadäcit kila rägavat ||53||

tatra vätsalya-ratir, yathä çré-daçame (10.6.43)

nandaù sva-putram ädäya pretyägatam udära-dhéù |

mürdhny upäghräya paramäà mudaà lebhe kurüdvaha ||54||

yathä vä --

vinyasta-çruti-pälir adya muralé-nisväna-çuçrüñä

bhüyaù prasrava-varñiëé dviguëitotkaëöhä pradoñodaye |

gehäd aìganam aìganät punar asau gehaà viçanty äkulä

govindasya muhur vrajendra-gåhiëé panthänam älokate ||55||

premavad, yathä –

prekñya tatra muni-räja-maëòalaiù

stüyamänam asi mukta-sambhramä |

kåñëam aìkam abhi gokuleçvaré

prasnutä kuru-bhuvi nyavéviçat ||56||

yathä vä --

devakyä vivåta-prasü-caritayäpy unmåjyamänänane

bhüyobhir vasudeva-nandanatayäpy udghüñyamäëe janaiù |

govinde mihira-grahotsukatayä kñetraà kuror ägate

premä vallava-näthayor atitaräm ulläsam eväyayau ||57||

snehavat, yathä –

péyüña-dyutibhiù stanädri-patitaiù kñérotkarair jähnavé

kälindé ca vilocanäbja-janitair jätäïjana-çyämalaiù |

ärän-madhyama-vedim äpatitayoù klinnä tayoù saìgame

våttäsi vraja-räjïi tat-suta-mukha-prekñäà sphuöaà väïchasi ||58||

rägavat, yathä –

tuñävati tuñänalo’py upari tasya baddha-sthitir

bhavantam avalokate yadi mukunda goñöheçvaré |

sudhämbudhir api sphuöaà vikaöa-käla-küöaty alaà

sthitä yadi na tatra te vadana-padmam udvékñyate ||59||

atha ayoge utkaëöhitam, yathä –

vatsasya hanta çarad-indu-vinindi-vaktraà

sampädayiñyati kadä nayanotsavaà naù |

ity acyute viharati vraja-bäöikäyäm

ürvé tvarä jayati devaka-nandinénäm ||60||

yathä vä --

bhrätas tanayaà bhrätur

mama sandiça gändiné-putra |

bhrätåvyeñu vasanté

didåkñate tväà hare kunté ||61||

viyogo, yathä çré-daçame (10.46.28) –

yaçodä varëyamänäni putrasya caritäëi ca |

çåëvaty açrüëy asräkñét sneha-snuta-payodharä ||62||

yathä vä –

yäte räja-puraà harau mukha-taöé vyäkérëa-dhümrälakä

paçya srasta-tanuù kaöhora-luöhanair dehe vraëaà kurvaté |

kñéëä goñöha-mahé-mahendra-mahiñé hä putra putrety asau

kroçanté karayor yugena kurute kañöäd uras-täòanam ||63||

bahünäm api sad-bhäve viyoge’tra tu kecana |

cintä viñäda-nirveda-jäòya-dainyäni cäpalam |

unmäda-mohäv ity ädyä atyudrekaà vrajanty amé ||64||

atra cintä –

manda-spandam abhüt klamair alaghubhiù sandänitaà mänasaà

dvandvaà locanayoç ciräd avicala-vyäbhugna-täraà sthitam |

niçväsaiù sravad eva päkam ayate stanyaà ca taptair idaà

nünaà vallava-räjïi putra-virahodghürëäbhir äkramyase ||65||

viñädaù –

vadana-kamalaà putrasyähaà nimélati çaiçave

nava-taruëimärambhonmåñöaà na ramyam alokayam |

abhinava-vadhü-yuktaà cämuà na harmyam aveçayaà

çirasi kuliçaà hanta kñiptaà çvaphalka-sutena me ||66||

nirvedaù –

dhig astu hata-jévitaà niravadhi-çriyo’py adya me

yayä na hi hareù çiraù snuta-kucägram äghräyate |

sadä nava-sudhä-duhäm api gaväà parärdhaà ca dhik

sa luïcati na caïcalaù surabhi-gandhi yäsäà dadhi ||67||

jäòyam –

yaù puëòarékekñaëa tiñöhatas te

goñöhe karämbhoruha-maëòano’bhüt |

taà prekñya daëòa-stimitendriyäd yad

daëòäkåtis te janané babhüva ||68||

dainyam –

yäcate bata vidhätar udasrä tväà radais tåëam udasya yaçodä |

gocare sakåd api kñaëam adya matsaraà tyaja mamänaya vatsam ||69||

cäpalam –

kim iva kurute harmye tiñöhann ayaà nirapatrapo

vrajapatir iti brüte mugdho’yam atra mudä janaù |

ahaha tanayaà präëebhyo’pi priyaà parihåtya taà

kaöhina-hådayo goñöhe svairé praviçya sukhéyati ||70||

unmädaù –

kva me putro népäù kathayata kuraìgäù kim iha vaù

sa babhrämäbhyarëe bhaëata tam udantaà madhukaräù |

iti bhrämaà bhrämaà bhrama-bhara-vidünä yadupate

bhavantaà påcchanté diçi diçi yaçodä vicarati ||71||

mohaù –

kuöumbini manas taöe vidhuratäà vidhatse kathaà

prasäraya dåçaà manäk tava sutaù puro vartate |

idaà gåhiëi gåhaà na kuru çünyam ity äkulaà

sa çocati tava prasüà yadu-kulendra nandaù pitä ||72||

atha yoge siddhiù –

vilokya raìga-sthala-labdha-saìgamaà

vilocanäbhéñöa-vilokanaà harim |

stanyair asiïcan nava-kaïcukäïcalaà

devyaù kñaëäd änakadundubhi-priyäù ||73||

tuñöir, yathä prathame (1.11.30) –

täù putram aìkam äropya sneha-snuta-payodharäù |

harña-vihvalitätmänaù siñicur netrajair jalaiù ||74||

yathä vä lalita-mädhave (10.14) --

nayanayoù stanayor api yugmataù

paripatadbhir asau payasäà jharaiù |

ahaha vallava-räja-gåheçvaré

sva-tanayaà praëayäd abhiñiïcati ||75||

sthitir, yathä vidagdha-mädhave (1.19) --

ahaha kamala-gandher atra saundarya-vånde

vinihita-nayaneyaà tvan-mukhendor mukunda |

kuca-kalasa-mukhäbhyäm ambara-knopam ambä

tava muhur atiharñäd varñati kñéra-dhäräm ||76||

svékurvate rasam imaà näöya-jïä api kecana ||77||

tathähuù

[SähD 3.201]

–

sphuöaà camatkäritayä vatsalaà ca rasaà viduù |

sthäyé vatsalatäsyeha puträdy-älambanaà matam ||78||

kià ca –

apratétau hari-rateù prétasya syäd apuñöatä |

preyasas tu tirobhävo vatsalaysäsya na kñatiù ||79||

eñä rasa-trayé proktä prétädiù paramädbhutä |

tatra keñucid apy asyäù saìkulatvam udéryate ||80||

saìkarñaëasya sakhyas tu préti-vätsalya-saìgatam |

yudhiñöhirasya vätsalyaà prétyä sakhyena cänvitam ||81||

ähuka-prabhåténäà tu prétir vätsalya-miçritä |

jarad-äbhérikädénäà vätsalyaà sakhya-miçritam ||82||

mädreya-näradädénäà sakhyaà prétyä karambitam |

rudra-tärkñyoddhavädénäà prétiù sakhyena miçritä ||83||

aniruddhäpi-naptèëäm evaà kecid babhäñire |

evaà keñucid anyeñu vijïeyaà bhäva-miçraëam ||84||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

paçcima-vibhäge mukhya-bhakti-rasa-païcaka-nirüpaëe

vatsala-bhakti-rasa-laharé caturthé |

3.5

madhura-bhakti-rasäkhyä païcama-laharé

ätmocitair vibhävädyaiù puñöià nétä satäà hådi |

madhuräkhyo bhaved bhakti-raso 'sau madhurä ratiù ||1||

nivåttänupayogitväd durühatväd ayaà rasaù |

rahasyatväc ca saàkñipya vitatäëgo vilikhyate || 2||

tatra älambanäù --

asmin älambanaù kåñëaù priyäs tasya tu subhruvaù ||3||

tatra kåñëaù --

tatra kåñëaù asamänordhva-saundarya-lélä-vaidigdhé-sampadäm |

äçrayatvena madhure harir älambano mataù ||4||

yathä çré-géta-govinde (1.11) –

viçveñäm anuraïjanena janayann änandam indévara-

çreëé-çyämala-komalair upanayann aìgair anaìgotsavam |

svacchandaà vraja-sundarébhir abhitaù praty-aìgam äliìgitaù

çåìgäraù sakhi mürtimän iva madhau mugdho hariù kréòati ||5||

atha tasya preyasyaù –

nava-nava-vara-mädhuré-dhuréëäù

praëaya-taraìga-karambitäs taraìgäù |

nija-ramaëatayä harià bhajantiù

praëamata täù paramädbhutäù kiçoréù ||6||

preyaséñu harer äsu pravarä värñabhänavé ||7||

asyä rüpaà –

mada-cakita-cakoré-cärutä-cora-dåñöir

vadana-damita-räkärohiëé-känta-kértiù |

avikala-kala-dhautoddhüti-dhaureyaka-çrér

madhurima-madhu-pätré räjate paçya rädhä ||8||

asyä ratiù --

narmoktau mama nirmitoru-paramänandotsaväyäm api

çrotrasyänta-taöém api sphuöam anädhäya sthitodyan-mukhé |

rädhä läghavam apy anädara-giräà bhaìgébhir ätanvaté

maitré-gauravato’py asau çata-guëäà mat-prétim evädadhe ||9||

tatra kåñëa-ratir, yathä çré-géta-govinde (3.1) –

kaàsärir api saàsära-väsanäbaddha-çåìkhaläm |

rädhäm ädhäya hådaye tatyäja vraja-sundaréù ||10||

atha uddépanäù |

uddépanä iha proktä muralé-nisvanädayaù ||11||

yathä padyävalyäm (172)

17

guru-jana-gaïjanam ayaço

gåha-pati-caritaà ca däruëaà kim api |

vismärayati samastaà

çiva çiva muralé muräräteù ||12||

atha anubhäväù –

anubhäväs tu kathitä dåg-natekñä-smitädayaù ||13||

yathä lalita-mädhave (1.14) –

kåñëäpaìga-taraìgita-dyumaëijä-sambheda-veëé-kåte

rädhäyäù smita-candrikä-suradhuné-pure nipéyämåtam |

antas toña-tuñära-samplava-lava-vyäléòhatäpodgamäù

kräntvä sapta jaganti samprati vayaà sarvordhvam adhyäsmahe ||14||

atha sättvikäù, yathä padyävalyäm (181) --

kämaà vapuù pulakitaà nayane dhåtäsre

väcaù sa-gadgada-padäù sakhi kampi vakñaù |

jïätaà mukunda-muralé-rava-mädhuré te

cetaù sudhäàçu-vadane taralékaroti ||15||

atha vyabhicäriëaù –

älasyaugrye vinä sarve vijïeyä vyabhicäriëaù ||16||

tatra nirvedo, yathä padyävalyäm (221) --

mä muïca païcaçara païca-çaréà çarére

mä siïca sändra-makaranda-rasena väyo |

aìgäni tat-praëaya-bhaìga-vigarhitäni

nälambituà katham api kñamate’dya jévaù ||17||

harño, yathä däna-keli-kaumudyäm (34) --

kuvalaya-yuvaténäà lehayann akñi-bhåìgaiù

kuvalaya-dala-lakñmé-laìgimäù sväìga-bhäsaù |

mada-kala-kalabhendrollaìghi-lélä-taraìgaù

kavalayati dhåtià me kñmädharäraëya-dhürtaù ||18||

atha sthäyé --

sthäyé bhävo bhavaty atra pürvoktä madhurä ratiù ||19||

yathä padyävalyäm (158) --

bhrüvalli-täëòava-kalä-madhuränana-çréù

kaìkelli-koraka-karambita-karëa-püraù |

ko’yaà navéna-nikañopala-tulya-veño

vaàçéraveëa sakhi mäm avaçékaroti ||20||

rädhä-mädhavayor eva kväpi bhävaiù kadäpy asau |

sajätéya-vijätéyair naiva vicchidyate ratiù ||21||

yathä –

ito düre räjïé sphurati parito mitra-paöalé

dåçor agre candrävalir upari çailasya danujaù |

asavye rädhäyäù kusumita-latä saàvåta-tanau dåg-

anta-çrér lolä taòid iva mukundasya valate ||22||

ghorä khaëòita-çaìkhacüòam ajiraà rundhe çivä tämasé

brahmiñöha-çvasanaù çama-stuti-kathä präleyam äsiïcati |

agre rämaù sudhä-rucir vijayate kåñëa-pramodocitaà

rädhäyäs tad api praphullam abhajan mlänià na bhävämbujam ||23||

sa vipralambha-sambhoga-bhedena dvi-vidho mataù ||24||

tatra vipralambhaù –

sa pürva-rägo mänaç ca praväsädi-mayas tathä |

vipralambho bahu-vidho vidvadbhir iha kathyate ||25||

tatra pürva-rägaù –

präg-asaìgatayor bhävaù pürva-rägo bhaved dvayoù ||26||

yathä padyävalyäm (181) –

akasmäd ekasmin pathi sakhi mayä yämuna-taöaà

vrajantyä dåñöo yo nava-jaladhara-çyämala-tanuù |

sa dåg-bhaìgyä kià väkuruta na hi jäne tata idaà

mano me vyälolaà kvacana gåha-kåtyo na lagate ||27||

yathä çré-daçame (10.53.2) –

yathä vinidrä yac cittä rukmiëé kamalekñaëä |

tathäham api tac-citto nidräà ca na labhe niçi |

vedähaà rukmiëyä dveñän mamodväho niväritaù ||28||

atha mänaù |

mänaù prasiddha evätra ||29||

yathä çré-géta-govinde (2.1) –

viharati vane rädhä sädhäraëa-praëaye harau

vigalita-nijotkarñäd éåsyä-vaçena gatänyataù |

kvacid api latä-kuïje guïjan-madhu-vrata-maëòalé-

mukhara-nikhare lénä dénäpy uväca rahaù sakhém ||30||

atha praväsaù

praväsaù saìga-vicyutiù ||31||

yathä padyävalyäm (350) –

hastodare vinihitaika-kapola-päler

açränta-locana-jala-snapitänanäyäù |

prasthäna-maìgala-dinävadhi mädhavasya

nidrä-lavo’pi kuta eva saroruhäkñyäù ||32||

yathä prahläda-saàhitäyäm uddhava-väkyam –

bhagavän api govindaù kandarpa-çara-péòitaù |

na bhuìkte na svapiti ca cintayan vo hy aharniçam ||33||

atha sambhogaù –

dvayor militayor bhogaù sambhoga iti kértyate ||34||

yathä padyävalyäm (199) --

paramänuräga-parayätha rädhayä

parirambha-kauçala-vikäçi-bhävayä |

sa tayä saha smara-sabhäjanotsavaà

niravähayac chikhi-çikhaëòa-çekharaù ||35||

çrémad-bhägavatädy-arha-çästra-darçitayä dåçä |

iyam äviñkåtä mukhya-païca-bhakti-rasä mayä ||36||

gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-vistäré |

tuñyatu sanätanätmä paçcima-bhäge rasämbu-nidheù ||37||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

paçcima-vibhäge madhuräkhya-bhakti-rasa-laharé caturthé |

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau

mukhya-bhakti-rasa-nirüpakaù paçcima-vibhägaù samäptaù |

gauëa-bhakti-rasa-nirüpakaù

uttara-vibhägaù

4.1

häsya-bhakti-rasäkhyä prathama-laharé

bhakti-bhareëa prétià kalayann urarékåta-vrajäsaìgaù |

tanutäà sanätanätmä bhagavän mayi sarvadä tuñöim ||1||

rasämåtäbdher bhäge’tra turéye tüttäräbhidhe |

rasaù sapta-vidho gauëo maitré-vaira-sthitir mithaù ||2||

rasäbhäsäç ca tenätra laharyo nava kértitäù |

präg aträniyatädhäräù kadäcit kväpy uditvaräù ||3||

gauëä bhakti-rasäù sapta lekhyä häsyädayaù kramät ||4||

bhaktänäà païcadhoktänäm eñäà madhyata eva hi |

kväpy ekaù kväpy anekaç ca gauëeñv älambano mataù ||5||

tatra häsya-bhakti-rasaù --

vakñyamäëair vibhävädyaiù puñöià häsa-ratir gatä |

häsya-bhakti-raso näma budhair eña nigadyate ||6||

asminn älambanaù kåñëas tathänyo’pi tad-anvayé |

våddhäù çiçu-mukhäù präyaù proktä dhérais tad-äçrayäù |

vibhävanädi-vaiçiñöhyät pravaräç ca kvacin matäù ||7||

tatra kåñëo, yathä –

yäsyämy asya na bhéñaëasya savidhaà jérëasya çérëäkåter

mätar neñyati mäà pidhäya kapaöäd ädhärikäyäm asau |

ity uktvä cakitäkñam adbhuta-çiçäv udvékñyamäëe harau

häsyaà tasya niruddhato’py atitaräà vyaktaà tadäsén muneù ||8||

atha tad-anvayé ---

yac ceñöä kåñëa-viñayä proktaù so’tra tad-anvayé ||9||

yathä –

dadämi dadhi-phäëitaà vivåëu vaktram ity agrato

niçamya jaraté-giraà vivåta-komalauñöhe sthite |

tayä kusumam arpitaà navam avetya bhugnänane

harau jahasur uddhuraà kim api suñöhu goñöhärbhakäù ||10||

yathä vä –

asya prekñya karaà çiçor munipate çyämasya me kathyatäà

tathyaà hanta ciräyur eña bhavitä kià dhenu-koöéçvaraù |

ity ukte bhagavan mayädya paritaç céreëa kià cäruëä

dräg ävirbhavad-uddhura-smitam idaà vaktraà tvayä rudhyate ||11||

uddépanä hares tädåg-väg-veña-caritädayaù |

anubhäväs tu näsauñöha-gaëòa-niñpandanädayaù ||12||

harñälasyävahitthädyä vijïeyä vyabhicäriëaù |

sä häsa-ratir evätra sthäyi-bhävatayoditä ||13||

ñoòhä häsa-ratiù syät smita-hasite vihasitävahasite ca |

apahasitätihasitake jyeñöhädénäà kramäd dve dve ||14||

vibhävanädi-vaicitryäd uttamasyäpi kutracit |

bhaved vihasitädyaà ca bhävajïair iti bhaëyate ||15||

tatra citram –

smitaà tv alakñya-daçanaà netra-gaëòa-vikäça-kåt ||16||

yathä –

kva yämi jaraté khalä dadhi-haraà didhérñanty asau

pradhävati javena mäà subala maìkñu rakñäà kuru |

iti skhalad-udérite dravati kändiçéke harau

vikasvara-mukhämbujaà kulam abhün munénäà divi ||17||

hasitam –

tad eva dara-saàlakñya-dantägraà hasitaà bhavet ||18||

yathä –

mad-vaçena puraù-sthito harir asau putro’ham eväsmi te

paçyety acyuta-jalpa-viçvasitayä saàrambha-rajyad-dåçä |

mäm eti skhalad-akñare jaöilayä vyäkruçya niñkäsite

putre präìgataù sakhé-kulam abhüd dantäàçu-dhautädharam ||19||

vihasitam –

sa-svanaà dåñöa-daçanaà bhaved vihasitaà tu tat ||20||

yathä –

muñäëa dadhi meduraà viphalam antarä çaìkase

sa-niùçvasita-òambaraà jaöilayätra nidräyate |

iti bruvati keçave prakaöa-çérëa-danta-sthalaà

kåtaà hasitam utsvanaà kapaöa-suptayä våddhayä ||21||

avahasitam –

tac cävahasitaà phulla-näsaà kuïcita-locanam ||22||

yathä –

lagnas te nitaräà dåçor api yuge kià dhätu-rägo ghanaù

prätaù putra balasya vä kim asitaà väsas tvayäìge dhåtam |

ity äkarëya puro vrajeça-gåhiëé-väcaà sphuran-näsikä

düté saìkucad-ékñaëävahasitaà jätä na roddhuà kñamä ||23||

apahasitam –

tac cäpahasitaà säçru-locanaà kampitäàsakam ||24||

yathä –

udasraà devarñir divi dara-taraìgad-bhuja-çirä

yad abhräëy uddaëòo daçana-rucibhiù päëòarayati |

sphuöaà brahmädénäà naöayitari divye vraja-çiçau

jaratyäù prastobhän naöati tad anaiñéd dåçam asau ||25||

atihasitam –

sahasra-tälaà kñiptäìgaà tac cätihasitaà viduù ||26||

yathä –

våddhe tvaà valitänanäsi valibhiù prekñya suyogyäm atas

tväm udvoòhum asau balé-mukha-varo mäà sädhayaty utsukaù |

äbhir vipluta-dhér våëe na hi paraà tvatto bali-dhvaàsanäd

ity uccair mukharä-girä vijahasuù sottälikä bälikäù ||27||

yasya häsaù sa cet kväpi säkñän naiva nibadhyate |

tathäpy eña vibhävädi-sämarthyäd upalabhyate ||28||

yathä –

çimbé-lambi-kucäsi dardura-vadhü-vispardhi näsäkåtis

tvaà jéryad-duli-dåñöir oñöha-tulitäìgärä mådaìgodaré |

kä tvattaù kuöile parästi jaöilä-putri kñitau sundaré

puëyena vraja-subhruväà tava dhåtià hartuà na vaàçé kñamä ||29||

eña häsya-rasas tatra kaiçiké-våtti-viståtau |

çåìgärädi-rasodbhedo bahudhaiva prapaïcitaù ||30||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

häsya-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé prathamä ||

4.2

adbhuta-bhakti-rasäkhyä dvitéya-laharé

ätmocitair vibhävädyaiù svädyatvaà bhakta-cetasi |

sä vismaya-ratir nétäd- bhuto-bhakti-raso bhavet ||1||

bhaktaù sarva-vidho’py atra ghaöate vismayäçrayaù |

lokottara-kriyä-hetur viñayas tatra keçavaù ||2||

tasya ceñöä-viçeñädyäs tasminn uddépanä matäù |

kriyäs tu netra-vistära-stambhäçru-pulakädayaù ||3||

ävega-harña-jäòyädyäs tatra syur vyabhicäriëaù |

sthäyé syäd vismaya-ratiù sä lokottara-karmataù |

säkñäd anumitaà ceti tac ca dvividham ucyate ||4||

tatra säkñät, yathä –

säkñäd aindriyakaà dåñöa-çruta-saìkértitädikam ||5||

tatra dåñöaà, yathä –

ekam eva vividhodyama-bhäjaà

mandireñu yugapan nikhileñu |

dvärakäm abhi saméksya mukundaà

spandanojjhita-tanur munir äsét ||6||

yathoktaà çré-daçame (10.69.2) –

citraà bataitad ekena vapuñä yugapat påthak |

gåheñu dvy-añöa-sähasraà striya eka udävahat ||7||

yathä vä –

kva stanya-gandhi-vadanendur asau çiçus te

govardhanaù çikhara-ruddha-ghanaù kva cäyam |

bhoù paçya savya-kara-kandükitäcalendraù

khelann iva sphurati hanta kim indra-jälam ||8||

çrutaà, yathä –

yäny akñipan praharaëäni bhaöäù sa devaù

pratyekam acchinadamuni çara-trayeëa |

ity äkalayya yudhi kaàsaripoù prabhävaà

sphärekñaëaù kñitipatiù pulaké tadäsét ||9||

saìkértitaà, yathä –

òimbäù svarëa-nibhämbarä ghana-ruco jätäç caturbähavo

vatsäç ceti vadan kåto’smi vivaçaù stambha-çriyä paçyata |

äçcaryaà kathayämi vaù çåëuta bhoù pratyekam ekaikaçaù

stüyante jagad-aëòavadbhir abhitas te hanta padmäsanaiù ||10||

anumitaà, yathä –

unmélya vraja-çiçavo dåçaà purastäd

bhäëòéraà punar atulya vilokayantaù |

sätmänaà paçu-paöaléà ca tatra däväd

unmuktäà manasi camatkriyäm aväpuù ||11||

apriyädeù kriyä kuryän nälaukiky api vismayam |

asädhäraëy api manäk karoty eva priyasya sä ||12||

priyät priyasya kim uta sarva-lokottarottarä |

ity atra vismaye proktä raty-anugraha-mädhuré ||13||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé dvitéyä ||

4.3

véra-bhakti-rasäkhyä tåtéya-laharé

saivotsäha-ratiù sthäyé vibhävädyair nijocitaù |

änéyamänä svädyatvaà véra-bhakti-raso bhavet ||1||

yuddha-däna-dayä-dharmaiç caturdhä-véra ucyate |

älambana iha prokta eña eva caturvidhaù ||2||

utsähas tv eña bhaktänäà sarveñäm eva sambhavet ||3||

tatra yuddha-véraù –

paritoñäya kåñëasya dadhad utsäham ähave |

sakhä bandhu-viçeño vä yuddha-véra ihocyate ||4||

pratiyoddhä mukundo vä tasmin vä prekñake sthite |

tadéyecchäveçenätra bhaved anyaù suhåd-varaù ||5||

tatra kåñëo, yathä –

aparäjita-mäninaà haöhäc

caöulaà tväm abhibhüya mädhava |

dhinuyäm adhunä suhåd-gaëaà

yadi na tvaà samarät paräïcasi ||6||

yathä vä –

saàrambha-prakaöékåta-pratibhaöärambha-çriyoù sädbhutaà

kälindé-puline vayasya-nikarair älokyamänas tadä |

avyutthäpita-sakhyayor api varähaìkära-visphürjitaù

çrédämnaç ca baké-dviñaç ca samaräöopaù paöéyän abhüt ||7||

suhåd-varo, yathä –

sakhi-prakara-märgaëän agaëitän kñipan sarvatas

tathädya laguòaà kramäd bhramayati sma dämä kåté |

amaàsta racita-stutir vrajapates tanujo’py amuà

samåddha-pulako yathä laguòa-païjaräntaù-sthitam ||8||

präyaù prakåta-çüräëäà sva-pakñair api karhicit |

yuddha-keli-samutsäho jäyate paramädbhutaù ||9||

tathä ca hari-vaàçe –

tathä gäëòéva-dhanvänaà vikréòan madhusüdanaù |

jigäya bharata-çreñöhaà kuntyäù pramukhato vibhuù ||10|| iti |

katthitäsphoöa-vispardhä-vikramästra-grahädayaù |

pratiyodha-sthitäù santo bhavanty uddépanä iha ||11||

tatra katthitam –

piëòéçüras tvam iha subalaà kaitavenäbaläìgaà

jitvä dämodara yudhi våthä mä kåthäù katthitäni |

mädyann eña tvad-alaghu-bhujäsarpa-darpäpahäré

mandradhväno naöati nikaöe stokakåñëaù kaläpé ||12||

katthitädyäù sva-saàsthäç ced anubhäväù prakértitäù |

tathaivähopuruñikä kñveòitäkroça-valganam ||13||

asahäye’pi yuddhecchä samaräd apaläyanam |

bhétäbhaya-pradänädyä vijïeyäç cäpare budhaiù ||14||

tatra katthitam, yathä –

protsähayasyatitaräà kim ivägraheëa

mäà keçisüdana vidann api bhadrasenam |

yoddhuà balena samam atra sudurbalena

divyärgalä pratibhaöas trapate bhujo me ||15||

ähopuruñikä, yathä –

dhåtäöope gopeçvara-jaladhi-candre parikaraà

nibadhnaty ulläsäd bhuja-samara-caryä-samucitam |

sa-romäïcaà kñveòä-niviòa-mukha-bimbasya naöataù

sudämnaù sotkaëöhaà jayati muhur ähopuruñikä ||16||

catuñöaye’pi véräëäà nikhilä eva sättvikäù |

garvävega-dhåti-vréòä-mati-harñävahitthikäù |

amarñotsukatäsüyä-småty-ädyä vyabhicäriëaù ||17||

yuddhotsäha-ratis tasmin sthäyi-bhävatayoditä |

yä svaçakti-sahäyädyair ähäryä sahajäpi vä |

jigéñä stheyasé yuddhe sä yuddhotsäha éryate ||18||

tatra sva-çaktyä ähäryotsäha-ratir, yathä –

sva-täta-çiñöyä sphuöam apy anicchann

ähüyamänaù puruñottamena |

sa stoka-kåñëo dhåta-yuddha-tåñëaù

prodyamya daëòaà bhramayäïcakära ||19||

sva-çaktyä sahajotsäha-ratir, yathä –

çukäkäraà prekñya me bähu-daëòaà

mä tvaà bhaiñéù kñudra re bhadrasena |

helärambheëädya nirjitya rämaà

çrédämähaà kåñëam evähvayeya ||20||

yathä va –

balasya balino balät suhåd-anékam äloòayan

payodhim iva mandaraù kåta-mukunda-pakña-grahaù |

janaà vikaöa-garjitair vadhirayan sa dhéra-svaro

hareù pramadam ekakaù samiti bhadraseno vyadhät ||21||

sahäyenähäryotsäha-ratir, yathä –

mayi valgati bhéma-vikrame

bhaja bhaìgaà na hi saìgaräditaù |

iti mitra-girä varüthapaù

sa-virüpaà vibruvan harià yayau ||22||

sahäyena sahajotsäha-ratir, yathä –

saìgräma-kämuka-bhujaù svayam eva kämaà

dämodarasya vijayäya kåté sudämä |

sähäyyam atra subalaù kurute balé cej

jäto maëiù sujaöito vara-häöakena ||23||

suhåd eva pratibhaöo vére kåñëasya na tvariù |

sa bhakta-kñobha-käritväd raudre tv älambano rase |

rägäbhävo dåg-ädénäà raudräd asya vibhedakaù ||24||

atha dänavéraù –

dvi-vidho däna-véraù syäd ekas tatra bahu-pradaù |

upasthita-duräpärtha-tyägé cäpara ucyate ||25||

tatra bahu-pradaù –

sahasä déyate yena svayaà sarvasvam apy uta |

dämodarasya saukhyäya procyate sa bahu-pradaù ||26||

sampradänasya vékñädyä asminn uddépanä matäù |

väïchitädhika-dätåtvaà smita-pürväbhibhäñaëam ||27||

sthairya-däkñiëya-dhairyädyä anubhävä ihoditäù |

vitarkautsukya-harñädyä vijïeyä vyabhicäriëaù ||28||

dänotsäha-ratis tv atra sthäyi-bhävatayoditä |

pragäòhä stheyasé ditsä dänotsäha itéryate ||29||

dvidhä bahu-prado’py eña vidvadbhir iha kathyate |

syäd äbhyudayikas tv ekaù paras tat-sampradänakaù ||30||

tatra äbhyudäyikaù –

kåñëasyäbhyudayärthaà tu yena sarvasvam arpyate |

arthibhyo brähmaëädibhyaù sa äbhyudäyiko bhavet ||31||

yathä –

vrajapatir iha sünor jätakärthaà tathäsau

vyatarad amala-cetäù saïcayaà naicikénäm |

påthur api någa-kértiù sämprataà saàvåtäséd

iti nijagadur uccair bhüsurä yena tåptäù ||32||

atha tat-sampradänakaù –

jïätaye haraye svéyam ahaàtä-mamatäspadam |

sarvasvaà déyate yena sa syät tat-sampradänakaù ||33||

tad-dänaà préti-püjäbhyäà bhaved ity uditaà dvidhä ||34||

tatra préti-dänam –

préti-dänaà tu tasmai yad dadyäd bandhv-ädi-rüpiëe ||35||

yathä --

cärcikyaà vaijayantéà paöam uru-puraöodbhäsuraà bhüñaëänäà

çreëià mäëikya-bhäjaà gaja-ratha-turagän karburän karbureëa |

dattvä räjyaà kuöumbaà svam api bhagavate ditsur apy anyad uccair

deyaà kuträpy adåñövä makha-sadasi tadä vyäkulaù päëòavo’bhüt ||36||

pujä-dänaà --

pujä-dänaà tu tasmai yad vipra-rüpäya déyate ||37||

yathä añöame (8.20.11) –

yajanti yajïaà kratubhir yam ädåtä

bhavanta ämnäya-vidhäna-kovidäù |

sa eva viñëur varado 'stu vä paro

däsyämy amuñmai kñitim épsitäà mune ||38||

yathä vä daça-rüpake –

lakñmé-payodharotsaìga-kuìkumäruëito hareù |

balinaiva sa yenäsya bhikñä-pätrékåtaù karaù ||39||

atha upasthita-duräpärtha-tyägé –

upasthita-duräpärtha-tyagy asau yena neñyate |

hariëä déyamäno’pi särñöy-ädis tuñyatä varaù ||40||

pürvato’tra viparyasta-kärakatvaà dvayor bhavet |

asminn uddépanäù kåñëa-kåpäläpa-smitädayaù ||41||

anubhäväs tad-utkarña-varëana-draòhimädayaù |

atra saïcäritä bhümnä dhåter eva samékñyate ||42||

tyägotsäha-ratir dhéraiù sthäyé bhäva ihoditaù |

tyägecchä tädåçé prauòhä tyägotsäha itéryate ||43||

yathä hari-bhakti-sudhodaye (

7.28)

–

sthänäbhiläñé tapasi sthito 'haà

tväà präptavän deva-munéndra-guhyam |

käcaà vicinvann api divya-ratnaà

svämin kåtärtho 'smi varaà na yäce ||44||

yathä vä tåtéye (3.15.48) –

nätyantikaà vigaëayanty api te prasädaà

kià vänyad arpita-bhayaà bhruva unnayais te |

ye 'ìga tvad-aìghri-çaraëä bhavataù kathäyäù

kértanya-tértha-yaçasaù kuçalä rasa-jïäù ||45||

ayam eva bhavann uccaiù prauòha-bhäva-viçeña-bhäk |

dhuryädénäà tåtéyasya vérasya padavéà vrajet ||46||

atha dayä-véraù –

kåpärdra-hådayatvena khaëòaço deham arpayan |

kåñëäyäcchanna-kåpäya dayä-véra ihocyate ||47||

uddépanä iha proktäs tad-ärti-vyaïjanädayaù |

nija-präëa-vyayenäpi vipanna-träëa-çélatä ||48||

äçväsanoktayaù sthairyam ity ädyäs tatra vikriyäù |

autsukyam atiharñädyä jïeyäù saïcäriëo budhaiù ||49||

dayotsäha-ratis tv atra sthäyi-bhäva udéryate |

dayodreka-bhåd utsäho dayotsäha ihoditaù ||50||

yathä –

vande kuömalitäïjalir muhur ahaà véraà mayüra-dhvajaà

yenärdhaà kapaöa-dvijäya vapuñaù kaàsa-dviñe ditsatä |

kañöaà gadgadikäkulo’smi kathanärambhäd aho dhématä

solläsaà krakacena däritam abhüt patné-sutäbhyäà çivaù ||51||

hareç cet tattva-vijïänaà naiväsya ghaöate dayä |

tad-abhäve tv asau däna-vére’ntar-bhavati sphuöam ||52||

vaiñëavatväd ratiù kåñëe kriyate’nena sarvadä |

kåtätra dvija-rüpe ca bhaktis tenäsya bhaktatä ||53||

antar-bhävaà vadanto’sya däna-vére dayätmanaù |

vopadevädayo dhérä véram äcakñate tridhä ||54||

atha dharma-véraù –

kåñëaika-toñaëe dharme yaù sadä pariniñöhitaù |

präyeëa dhéra-çäntas tu dharma-véraù sa ucyate ||55||

uddépanä iha proktäù sac-chästra-çravaëädayaù |

anubhävä nayästikya-sahiñëutva-yamädayaù ||56||

dharmotsäha-ratir dhéraiù sthäyé bhäva ihocyate |

dharmaikäbhiniveças tu dharmotsäho mataù satäm ||57||

yathä –

bhavad abhi rati-hetün kurvatä sapta-tantün

puram abhi puru-hüte nityam evopahüte |

danuja-damana tasyäù päëòu-putreëa gaëòaù

suciram araci çacyäù savya-hastäìka-çäyé ||58||

yajïaù püjä-viçeño’sya bhujädy-aìgäni vaiñëavaù |

dhyätvendrädy-äçrayatvena yad eñv ähutir arpyate ||59||

ayaà tu säkñät tasyaiva nideçät kurute makhän |

yudhiñöhiro’mbudhiù premëäà mahä-bhägavatottamaù ||60||

dänädi-trividhaà véraà varëayantaù parisphuöam |

dharma-véraà na manyante katicid dhanikädayaù

18 ||61||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

véra-bhakti-rasa-nirüpaëe adbhuta-bhakti-rasa-laharé tåtéyä ||

4.4

karuëa-bhakti-rasäkhyä caturtha-laharé

ätmocitair vibhävädyair nétä puñöià satäà hådi |

bhavec choka-ratir bhakti-raso hi karuëäbhidhaù ||1||

avyucchinna-mahänando’py eña prema-viçeñataù |

aniñöäpteù padatayä vedyaù kåñëo’sya ca priyaù ||2||

tathänaväpta-tad-bhakti-saukhyaç ca sva-priyo janaù |

ity asya viñayatvena jïeyä älambanäs tridhä ||3||

tat-tad-vedé ca tad-bhakta äçrayatvena ca tridhä |

so’py aucityena vijïeyaù präyaù çäntädi-varjitaù |

tat-karma-guëa-rüpädyä bhavaty uddépanä iha ||4||

anubhävä mukhe çoño viläpaù srasta-gätratä |

çväsa-kroçana-bhüpäta-ghätoras täòanädayaù ||5||

aträñöau sättvikä jäòya-nirveda-gläni-dénatäù |

cintä-viñäda-autsukya-cäpalonmäda-måtyavaù |

älasyäpasmåti-vyädhi-mohädyä vyabhicäriëaù ||6||

hådi çokatayäàçena gatä pariëatià ratiù |

uktä çoka-ratiù saiva sthäyé bhäva ihocyate ||7||

tatra kåñëo, yathä çré-daçame (10.16.10) –

taà näga-bhoga-parivétam adåñöa-ceñöam

älokya tat-priya-sakhäù paçupä bhåçärtäù |

kåñëe 'rpitätma-suhåd-artha-kalatra-kämä

duùkhänuçoka-bhayam üòha-dhiyo nipetuù ||8||

yathä vä –

phaëi-hradam avagäòhe däruëaà piïcha-cüòe

skhalad-açiçira-bäñpa-stoma-dhautottaréyä |

nikhila-karaëa-våtti-stambhiném älalambe

viñam agatim avasthäà goñöha-räjasya räjïé ||9||

tasya priya-jano, yathä –

kåñëa-priyäëäm äkarñe çaìkha-cüòena nirmite |

nélämbarasya vaktrendur nélimänaà muhur dadhe ||10||

sva-priyo, yathä haàsadüte (54) --

viräjante yasya vraja-çiçu-kula-steya-vikala-

svayambhü-cüòägrair lulita-çikharäù päda-nakharäù |

kñaëaà yän älokya prakaöa-paramänanda-vivaçaù

sa devarñir muktän api tanu-bhåtaù çocati bhåçam ||11||

yathä vä –

mätar mädri gatä kutas tvam adhunä hä kväsi päëòo pitaù

sändränanda-sudhäbdhir eña yuvayor näbhüd dåçäà gocaraù |

ity uccair nakulänujo vilapati prekñya pramodäkulo

govindasya padäravinda-yugala-proddäma-känti-cchaöäm ||12||

ratià vinäpi ghaöate häsyäder udgamaù kvacit |

kadäcid api çokasya näsya sambhävanä bhavet ||13||

rater bhümnä kraçimnä ca çoko bhüyän kåçaç ca saù |

ratyä sahävinä-bhävät käpy etasya viçiñöatä ||14||

api ca –

kåñëaiçvaryädy-avijïänaà kåtaà naiñäm avidyayä |

kintu premottara-rasa-viçeñeëaiva tat kåtam ||15||

ataù prädurbhavan çoko labdhäpy udbhaöatäà muhuù |

durühäm eva tanute gatià saukhyasya käm api ||16||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe karuëa-bhakti-rasa-laharé caturthé ||

4.5

raudra-bhakti-rasäkhyä païcama-laharé

nétä krodha-ratiù puñöià vibhävädyair nijocitaiù |

hådi bhakta-janasyäsau raudra-bhakti-raso bhavet ||1||

kåñëo hito’hitaç ceti krodhasya viñayas tridhä |

kåñëe sakhé-jaraty-ädyäù krodhasyäçrayatäà gatäù |

bhaktäù sarva-vidhä eva hite caivähite tathä ||2||

tatra kåñëe sakhyäù krodhaù –

sakhé-krodhe bhavet sakhyäù kåñëäd atyähite sati ||3||

yathä vidagdha-mädhave (2.37)

antaù-kleça-kalaìkitäù kila vayaà yämo 'dya yämyäà puréà

näyaà vaïcana-saïcaya-praëayinaà häsaà tathäpy ujjhati |

asmin sampuöite gabhéra-kapaöair äbhéra-pallé-viöe

hä medhävini rädhike tava kathaà premä garéyän abhüt ||4||

tatra jaratyäù krodhaù –

krodho jaratyä vadhv-ädi-sambandhe prekñite harau ||5||

yathä –

are yuvati-taskara prakaöam eva vadhväù paöas

tavorasi nirékñyate bata na neti kià jalpasi |

aho vraja-niväsinaù çåëuta kià na vikroçanaà

vrajeçvara-sutena me suta-gåhe’gnir utthäpitaù ||6||

govardhanaà mahä-mallaà vinänyeñäà vrajaukasäm |

sarveñäm eva govinde ratiù prauòhä viräjate ||7||

atha hitaù --

hitas tridhänavahitaù sähasé cerñyur ity api ||8||

tatra anavahitaù –

kåñëa-pälana-kartäpi tat-karmäbhiniveçataù |

kvacit tatra pramatto yaù prokto’navahito’tra saù ||9||

yathä –

uttiñöha müòha kuru mä vilambaà

våthaiva dhik paëòita-mäniné tvam |

kraöyat-paläçi-dvayam antarä te

baddhaù suto’sau sakhi bambhraméti ||10||

atha sähasé –

yaù prerako bhaya-sthäne sähasé sa nigadyate ||11||

yathä –

govindaù priya-suhådäà giraiva yätas

tälänäà vipinam iti sphuöaà niçamya |

bhrü-bheda-sthapuöita-dåñöir ädyam eñäà

òimbhänäà vraja-pati-gehiné dadarça ||12||

atha érñyuù –

érñyur mäna-dhanä proktä prauòherñyäkränta-mänasä ||13||

yathä –

durmäna-mantha-mathite kathayämi kià te

düraà prayähi savidhe tava jäjjvalémi |

hä dhik priyeëa cikuräïcita-piïcha-koöyä

nirmaïchitägra-caraëäpy aruëänanäsi ||14||

atha ahitaù –

ahitaù syäd dvidhä svasya hareç ceti prabhedataù ||15||

tatra svasyähitaù –

ahitaù svasya sa syäd yaù kåñëa-sambandha-bädhakaù ||16||

yathä uddhava-sandeçe (74) –

kåñëaà muñëan akaruëa-baläd gopa-näré-vadhärthé

mä maryädäm yadu-kula-bhuväm bhindhire gändineyaù |

iti uttuìgä mama madhu-pure yätrayä tatra täsäà

vitrastänäà parivavalire vallavénäà viläpäù ||17||

atha harer ahitaù –

ahitas tu hares tasya vairi-pakño nigadyate ||18||

yathä –

harau çruti-çiraù-çikhä maëi-maréci-néräjita

sphurac-caraëa-paìkaje’py avamatià vyanakty atra yaù |

ayaà kñipati päëòavaù çamana-daëòa-ghoraà haöhät

trir asya mukuöopari sphuöam udérya savyaà padam ||19||

solluëöha-häsa-vakrokti-kaöäkñänädarädayaù |

kåñëähita-hitasthäù syur amé uddépanä iha ||20||

hasta-nispeñaëaà danta-ghaööanaà rakta-netratä |

dañöauñöhatätibhrü-kuöé bhujäsphälana-täòanäù ||21||

tuñëékatä natäsyatvaà niçväso bhugna-dåñöitä |

bhartsanaà mürdha-vidhütir dåg-ante päöala-cchaviù ||22||

bhrü-bhedädhara-kampädyä anubhävä ihoditäù |

atra stambhädayaù sarve präkaöyaà yänti sättvikäù ||23||

ävego jaòatä garvo nirvedo moha-cäpale |

asüyaugryaà tathämarña-çramädyä vyabhicäriëaù ||24||

atra krodha-ratiù sthäyé sa tu krodhas tridhä mataù |

kopo manyus tathä roñas tatra kopas tu çatru-gaù ||25||

manyur bandhuñu te püjya-sama-nyünäs tridhoditäù |

roñas tu dayite stréëäm ato vyabhicaraty asau ||26||

hasta-peñädayaù kope manyau tuñëékatädayaù |

dåg-anta-päöalatvädyä roñe tu kathitäù kriyäù ||27||

tatra vairiëi, yathä –

nirudhya puram unmade harim agädha-sattväçrayaà

mådhe magadha-bhüpatau kim api vaktram äkroçati |

dåçaà kavalita-dviñad-visara-jäìgale nunoda

dahad-iìgala-pravala-piìgaläà läìgalé ||28||

19

püjyo, yathä vidagdha-mädhave (2.22) –

kroçantyäà kara-pallavena balavän sadyaù pidhatte mukhaà

dhävantyäà bhaya-bhäji viståta-bhujo rundhe puraù paddhatim |

pädänte viluöhaty asau mayi muhur dañöädharäyäà ruñä

mätaç caëòi mayä çikhaëòa-mukuöäd ätmäbhirakñyaù katham ||29||

same, yathä –

jvalati durmukhi marmaëi murmuras

tava girä jaöile niöile ca me |

giridharaù spåçati sma kadä madäd

duhiaraà duhitur mama pämari ||30||

nyüne, yathä –

hanta svakéya-kuca-mürdhni manoharo’yaà

häraç cakästi hari-kaëöha-taöé-cariñëuù |

bhoù paçyata svakula-kajjala-maïjaréyaà

kuöena mäà tad api vaïcayate vadhüöé ||31||

asmin na tädåço manyau vartate raty-anugrahaù |

udäharaëa-mäträya tathäpy eña nidarçitaù ||32||

krodhäçrayäëäà çatrüëäà caidyädénäà svabhävataù |

krodho rati-vinäbhävän na bhakti-rasatäà vrajet ||33||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe raudra-bhakti-rasa-laharé païcamé ||

4.6

bhayänaka-bhakti-rasäkhyä ñañöha-laharé

vakñyamäëair vibhävädyaiù puñöià bhaya-ratir gatä |

bhayänakäbhidho bhakti-raso dhérair udéryate ||1||

kåñëaç ca däruëäç ceti tasminn älambanä dvidhä |

anukampyeñu sägassu kåñëas tasya ca bandhuñu ||2||

däruëäù snehataù çaçvat-tad-aniñöhäpti-darçiñu |

darçanäc chravaëäc ceti smaraëäc ca prakértitäù ||3||

tatra anukampyeñu kåñëo, yathä –

kià çuñyad-vadano’pi muïca khacitaà citte påthuà vepathuà

viçvasya prakåtià bhajasva na manäg apy asti mantuà tava |

uñma-mrakñitam åkña-räja rabhasäd vistérya véryaà tvayä

påthvé pratyuta yuddha-kautuka-mayé sevaiva me nirmitä ||4||

yathä vä –

mura-mathana puras te ko bhujaìgas tapasvé

laghu-haram iti kärñér mä sma dénäya manyum |

gurur ayam aparädhas tathyam ajïänato’bhüd

açaraëam atimüòhaà rakña rakña praséda ||5||

bandhuñu däruëä darçanäd, yathä –

hä kià karomi taralaà bhavanäntaräle

gopendra gopaya baläd uparudhya bälam |

kñmä-maëòalena saha caïcalayan mano me

çåìgäëi laìghayati paçya turaìga-daityaù ||6||

çravaëäd, yathä --

çåëvanté turaga-dänavaà ruñä

gokulaà kila viçantam uddhuram |

dräg abhüt tanaya-rakñaëäkulä

çuñyad-äsya-jalajä vrajeçvaré ||7||

smaraëäd, yathä –

virama virama mätaù pütanäyäù prasaìgät

tanum iyam adhunäpi smaryamäëä dhunoti |

kavalayitum ivändhékåtya bälaà ghuranté

vapur atipuruñaà yä ghoram äviçcakära ||8||

vibhävasya bhrü-kuöy-ädyäs tasminn uddépanä matäù |

mukha-çoñaëam ucchväsaù parävåtya vilokanam ||9||

sva-saìgopanam udghürëä çaraëänveñaëaà tathä |

kroçanädyäù kriyäç cätra sättvikäç cäçru-varjitäù ||10||

iha santräsa-maraëa-cäpalävega-dénatäù |

viñäda-mohäpasmära-çaìkädyä vyabhicäriëaù ||11||

asmin bhagna-ratiù sthäyé bhävaù syäd aparädhataù |

bhéñaëebhyaç ca tatra syäd bahudhaiväparädhitä ||12||

taj-jä bhér näparatra syäd anugrähya-janän vinä |

äkåtyä ye prakåtyä ye ye prabhäveëa bhéñaëäù ||13||

etad-älambanä bhétiù kevala-prema-çäliñu |

näré-bälädiñu tathä präyeëätropajäyate ||14||

äkåtyä pütanädyäù syuù prakåtyä duñöa-bhü-bhujaù |

bhéñaëäs tu prabhäveëa surendra-giriçädayaù ||15||

sadä bhagavato bhétià gatä ätyantikém api |

kaàsädyä rati-çünyatväd atra nälambanä matäù ||16||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe bhayänaka-bhakti-rasa-laharé ñañöhé ||

4.7

bébhatsa-bhakti-rasäkhyä saptama-laharé

puñöià nija-vibhävädyair jugupsä-ratir ägatä |

asau bhakti-raso dhérair bébhatsäkhya itéryate ||1||

asminn äçrita-çäntädyä dhérair älambanä matäù ||2||

yathä –

päëòityaà rata-hiëòakädhvani gato yaù käma-dékñä-vraté

kurvan pürvam açeña-ñiòga-nagaré sämräjya-caryäm abhüt |

citraà so’yam udérayan hari-guëänudbäñpa-dåñöir jano

dåñöe stré-vadane viküëita-mukho viñöabhya niñöhévati ||3||

atra niñöhévanaà vaktra-küëanaà ghräëa-saàvåtiù |

dhävanaà kampa-pulaka-prasvedädyäç ca vikriyäù ||4||

iha gläni-çramonmäda-moha-nirveda-dénatäù |

viñäda-cäpalävega-jäòyädyo vyabhicäriëaù ||5||

jugupsä-ratir atra syät sthäyé sä ca vivekajä |

präyiké ceti kathitä jugupsä dvi-vidhä budhaiù ||6||

tatra vivekajä –

jäta-kåñëa-rater bhakta-viçeñasya tu kasyacit |

vivekotthä tu dehädau jugupsä syäd vivekajä ||7||

yathä –

ghana-rudhira-maye tvacä pinaddhe

piçita-vimiçrita-visra-gandha-bhäji |

katham iha ramatäà budhaù çarére

bhagavati hanta rater lave’py udérëe ||8||

atha präyiké –

amedhya-püty-anubhavät sarveñäm eva sarvataù |

yä präyo jäyate seyaà jugupsä präyiké matä ||9||

yathä –

asåì-müträkérëe ghana-çamala-paìka-vyatikare

vasann eña klinno jaòa-tanur ahaà mätur udare |

labhe cetaù-kñobhaà tava bhajana-karmäkñamatayä

tad asmin kaàsäre kuru mayi kåpä-sägara kåpäm ||10||

yathä vä –

ghräëodghürëaka-püta-gandhi-vikaöe kéöäkule dehalé-

srasta-vyädhita-yütha-gütha-ghaöanä-nirdhüta-neträyuñi |

kärä-nämani hanta mägadha-yamenämé vayaà närake

kñiptäs te småtim äkalayya naraka-dhvaàsinn iha präëimaù ||11||

labdha-kåñëa-rater eva suñöhu pütaà manaù sadä |

kñubhyaty ahådy aleçe’pi tato’syäà raty-anugrahaù ||12||

häsyädénäà rasatvaà yad gauëatvenäpi kértitam |

präcäà matänusäreëa tad vijïeyaà manéñibhiù ||13||

amé païcaiva çäntädyä harer bhakti-rasä matäù |

eñu häsyädayaù präyo bibhrati vyabhicäritäm ||14||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëe bébhatsa-bhakti-rasa-laharé saptamé ||

4.8

rasänäà maitré-vaira-sthiti-nämné añöama-laharé

athäméñäà krameëaiva çäntädénäà parasparam |

mitratvaà çätravatvaà ca rasänäm abhidhéyate ||1||

çäntasya préta-bébhatsa-dharma-véräù suhåd-varäù |

adbhutaç caiña prétädiñu catuùñv api ||2||

dviñann asya çucir yuddhavéro raudro bhayänakaù ||3||

suhåt-prétasya bébhatsaù çänto véra-dvayaà tathä |

vairé çucir yuddha-véro raudraç caika-vibhävakaù ||4||

preyasas tu çucir häsyo yuddha-véraù suhåd-varäù |

dviño vatsala-bébhatsa-raudrä bhéñmaç ca pürvavat ||5||

vatsalasya suhåd-dhäsyaù karuëo bhéñma-bhit tathä |

çatruù çucir yuddha-véraù préto raudraç ca pürvavat ||6||

çucer häsyas tathä preyän suhåd asya prakértitaù |

dviño vatsala-bébhatsa-çänta-raudra-bhayänakäù |

prähur eke’sya suhådaà véra-yugmaà pare ripum ||7||

mitraà häsyasya bébhatsaù çuciù preyän savatsalaù |

pratipakñas tu karuëas tathä prokto bhayänakaù ||8||

adbhutasya suhåd véraù païca çäntädayas tathä |

pratipakño bhaved asya raudro bébhatsa eva ca ||9||

vérasya tv adbhuto häsyaù preyän prétis tathä suhåt |

bhayänako vipakño’sya kasyacic chänta eva ca ||10||

karuëasya suhåd-raudro vatsalaç ca vilokyate |

vairé häsyo’sya sambhoga-çåìgäraç cädbhutas tathä ||11||

raudrasya karuëaù prokto véraç cäpi suhåd-varaù |

pratipakñas tu häsye’sya çåìgäro bhéñaëo’pi ca ||12||

bhayänakasya bébhatsaù karuëaç ca suhåd-varaù |

dviñantu véra-çåìgära-häsya-raudräù prakértitäù ||13||

bébhatsasya bhavec chänto häsyaù prétis tathä suhåt |

çatruù çucis tathä preyän jïeyä yuktyä pare ca te ||14||

tatra suhåt-kåtyam --

kathitebhyaù pare ye syus te tatöasthäù satäà matäù ||15||

suhåd-ämiçraëäà samyag äsvädaà kurute rasam ||16||

dvayos tu miçraëe sämyaà duùçakaà syät tulä-dhåtam |

tasmäd aìgäìgi-bhävena melanaà viduñäà matam ||17||

bhaven mukhyo’tha vä gauëo raso’ìgé kila yatra yaù |

kartavyaà tatra tasyäìgaà suhåd eva raso budhaiù ||18||

athäìgitvaà prathamato mukhyänäm iha likhyate |

aìgatäà yatra suhådo mukhyä gauëäç ca bibhrati ||19||

tatra çänte’ìgini prétasyäìgatä, yathä –

jéva-sphuliìga-vahner mahaso ghana-cit-svarüpasya |

tasya padämbuja-yugalaà kià vä saàvähayiñyämi ||20||

atra mukhye’ìgini mukhyasyäìgatä |

tatraiva bébhatsasya, yathä –

aham iha kapha-çukra-çoëitänäà

påthu-kutupe kutuké rataù çarére |

çiva çiva paramätmano durätmä

sukha-vapuñaù smaraëe’pi mantharo’smi ||21||

atra mukhya eva gauëasya |

tatraiva prétasyädbhuta-bébhatsayoç ca, yathä –

hitväsmin piçitopanaddha-rudhira-klinne mudaà vigrahe

préty-utsikta-manäù kadäham asakåd-dustarka-caryäspadam |

äsénaà puraöäsanopari paraà brahmämbuda-çyämalaà

seviñye cala-cäru-cämara-marut-saïcära cäturyataù ||22||

atra mukhya eva mukhyasya gauëayoç ca |

atha préte çäntasya, yathä –

niravidyatayä sapady ahaà

niravadyaù pratipadya-mädhurém |

aravinda-vilocanaà kadä

prabhum indévara-sundaraà bhaje ||23||

atra mukhye mukhyasya |

tatraiva bébhatsasya, yathä –

smaran prabhu-pädämbhojaà naöann aöati vaiñëavaù |

yas tu dåñöyä padminénäm api suñöhu håëéyate ||24||

atra mukhye gauëasya |

tatraiva bébhatsa-çänta-véräëäà, yathä –

tanoti mukha-vikriyäà yuvati-saìga-raìgodaye

na tåpyati na sarvataù sukha-maye samädhäv api |

na siddhiñu ca lälasäà vahati labhyamänäsv api

prabho tava padärcane param upaiti tåñëäà manaù ||25||

atra mukhye mukhyasya gauëayoç ca |

atha preyasi çucer, yathä –

dhanyänäà kila mürdhanyäù subalämur vrajäbaläù |

adharaà piïcha-cüòasya caläç culükayanti yäù ||26||

atra mukhye mukhyasya |

tatraiva häsasya, yathä –

dåços taralitair alaà vraja nivåtya mugdhe vrajaà

vitarkayasi mäà yathä na hi tathäsmi kià bhüriëä |

itérayati mädhave nava-viläsinéà chadmanä

dadarça subalo balad-vikaca-dåñöir asyänanam ||27||

atra mukhye gauëasya |

tatraiva çucihäsyayor, yathä –

mihira-duhitur udyad-vaïjulaà maïju-téraà

praviçati subalo’yaà rädhikä-veña-güòhaù |

sa-rabhasam abhipaçyan kåñëam abhyutthitaà yaù

smita-vikaçita-gaëòaà svéyam äsyaà våëoti ||28||

atra mukhye mukhya-gauëayoù |

atha vatsale karuëasya –

nirätapatraù käntäre santataà mukta-pädukaù |

vatsän avati vatso me hanta santapyate manaù ||29||

atra mukhye gauëasya |

tatraiva häsyasya, yathä –

putras te navanéta-piëòam atanuà muñëan mamäntar-gåhäd

vinyasyäpasasära tasya kaëikäà nidräëa-òimbhänane |

ity uktä kula-våddhayä suta-mukhe dåñöià vibhugna-bhruëi

smeräà nikñipaté sadä bhavatu vaù kñemäya goñöheçvaré ||30||

aträpi mukhye gauëasya |

tatraiva bhayänakädbhuta-häsya-karuëänäà, yathä –

kamprä svedini cürëa-kuntala-taöe sphärekñaëä tuìgite

savye doñëi vikäçi-gaëòa-phalakä léläsya-bhaìgé-çate |

bibhräëasya harer giréndram udayad-bäñpä cirordhva-sthitau

pätu prasnava-sicyamäna-sicayä viçvaà vrajädhéçvaré ||31||

aträpi mukhye catürëäà gauëänäm |

kevale vatsale nästi mukhyasya khalu sauhådam |

ato’tra vatsale tasya nataräà likhitäìgatä ||32||

atha ujjvale preyaso, yathä –

mad-veña-çélita-tanoù subalasya paçya

vinyasya maïju-bhuja-mürdhni bhujaà mukundaù |

romäïca-kaïcuka-juñaù sphuöam asya karëe

sandeçam arpayati tanvi mad-artham eva ||33||

atra mukhye mukhyasya |

tatraiva häsyasya, yathä –

svasäsmi tava nirdaye paricinoñi na tvaà kutaù

kuru praëaya-nirbharaà mama kåçäìgi kaëöha-graham |

iti bruvati peçalaà yuvati-veña-güòhe harau

kåtaà smitam abhijïayä guru-puras tadä rädhayä ||34||

atra mukhye gauëasya |

tatraiva preyo-vérayor yathä –

mukundo’yaà candrävali-vadana-candre caöulabhe

smara-smeräm äräd dåçam asakaläm arpayati ca |

bhujäm aàse sakhyuù pulakini dadhänaù phani-nibhäm

ibhäri-kñveòäbhir våña-danujam udyojayati ca ||35||

atra mukhye mukhya-gauëayoù |

atha gauëänäm aìgitä –

häsyädénäà tu gauëänäà yad-udäharaëaà kåtam |

tenaiñäm aìgitä vyaktä mukhyänäà ca tathäìgatä |

tathäpy alpa-viçeñäya kiïcid eva vilikhyate ||36||

atha häsye’ìgini çucer aìgatä, yathä --

madanändhatayä tri-vakrayä

prasabhaà péta-paöäïcale dhåte |

adadhäd vinataà janägrato

harir utphulla-kapolam änanam ||37||

atra gauëe’ìgini mukhyasyäìgatä |

vére preyaso, yathä –

senänyaà vijitam avekñya bhadrasenaà

mäà yoddhuà milasi puraù kathaà viçäla |

rämäëäà çatam api nodbhaöoru-dhämä

çrédämä gaëayati re tvam atra ko’si ||38||

aträpi gauëe’ìgini mukhyasya |

raudre preyo-vérayor, yathä –

yadunandana nindanoddhataà

çiçupälaà samare jighäàsubhiù |

atilohita-locanotpalair

jagåhe päëòu-sutair varäyudham ||39||

atra gauëe mukhya-gauëayoù |

adbhute preyo-véra-häsyänäà, yathä –

miträëéka-våtaà gadäyudhi guruà-manyaà pralamba-dviñaà

yañöyä durbalayä vijitya purataù solluëöham udgäyataù |

çrédämnaù kila vékñya keli-samaräöopotsave päöavaà

kåñëaù phulla-kapolakaù pulakavän visphära-dåñöir babhau ||40||

atra gauëe mukhyasya gauëayoç ca |

evam anyasya gauëasya jïeyä kavibhir aìgitä |

tathä ca mukhya-gauëänäà rasänäm aìgatäpi ca ||41||

so’ìgé sarvätigo yaù syän mukhyo gauëo’thavä rasaù |

sa eväìgaà bhaved aìgi-poñé saïcäritäà vrajan ||42||

tathä ca näöyäcäryäù paöhanti –

eka eva bhavet sthäyé raso mukhyatamo hi yaù |

rasäs tad-anuyäyitväd anye syur vyabhicäriëaù ||43||

çré-viñëu-dharmottare ca –

rasänäà samavetänäà yasya rüpaà bhaved bahu |

sa mantavyo rasaù sthäyé çeñäù saìcäriëo matäù ||44||

stokäd vibhävanäj jätaù sampräpya vyabhicäritäm |

puñëan nija-prabhuà mukhyaà gauëas tatraiva léyate ||45||

prodyan vibhävanotkarñät puñöià mukhyena lambhitaù |

kuïcatä nija-näthena gauëo’py aìgitvam açnute ||46||

mukhyas tv aìgatvam äsädya puñëann indram upendravat |

gauëam eväìginaà kåtvä nigüòha-nija-vaibhavaù ||47||

anädi-väsanodbhäsa-väsite bhakta-cetasi |

bhäty eva na tu lénaù syäd eña saïcäri-gauëavat ||48||

aìgé mukhyaù svam aträìgair bhävais tair abhivardhayan |

sajätéyair vijätéyaiù svatantraù san viräjate ||49||

yasya mukhyasya yo bhakto bhaven nitya-nijäçrayaù |

aìgé sa eva tatra syän mukhyo’py anyo’ìgatäà vrajet ||50||

kià ca—

äsvädodreka-hetutvam aìgasyäìgatvam aìgini |

tad vinä tasya sampäto vaiphalyäyaiva kalpate ||51||

yathä måñöa-rasäläyäà yavasädeù kathaïcana |

tac-carvaëe bhaved eva satåëäbhyavahäritä ||52||

atha vairi-kåtyam –

janayaty eva vairasyaà rasänäà vairiëä yutiù |

sumåñöa-pänakädénäà kñära-tiktädinä yathä ||53||

yathä hi –

brahmiñöhäyä niñphalo me vyatétaù

kälo bhüyän hä samädhi-vratena |

sändränandaà tan mayä brahma mürtaà

koëenäkñëaù säci-savyasya naikñi ||54||

tatra çäntasyojjvalena vairasyam |

kñaëam api pitå-koöi-vatsalaà taà

sura-muni-vandita-pädam indireçam |

abhilañati varäìganä-nakhäìkaiù

prabhum ékñitaà mano me ||55||

tatra prétasyojjvalenaiva |

dorbhyäm argala-dérghäbhyäà sakhe parirabhasva mäm |

çiraù kåñëa taväghräya vihariñye tatas tvayä ||56||

atra preyaso vatsalena |

yaà samasta-nigamäù parameçaà

sätvatäs tu bhagavantam uçanti |

tat suteti bata sähasikéà tväà

vyäji-hérñatu kathaà mama jihvä ||57||

atra vatsalasya prétena |

taòid-viläsa-taralä nava-yauvana-sampadaù |

adyaiva düti tena tvaà mayä ramaya mädhavam ||58||

atrojjvalasya çäntena |

ciraà jéveti saàyujya käcid äçérbhir acyutam |

kailäsa-sthä viläsena kämuké pariñañvaje ||59||

atra çucer vatsalena |

çuceù sambandha-gandho’pi kathaïcid yadi vatsale |

kvacid bhavet tataù suñöhu vairasyäyaiva kalpate ||60||

piçitäsåì-mayé nähaà satyam asmi tavocitä |

sväpäìga-biddhäà çyämäìga kåpayäìgé-kuruñva mäm ||61||

atra çucer bébhatsena |

evam anyäpi vijïeyä präjïai rasa-virodhitä |

präyeëeyaà rasäbhäsa-kakñäyäà paryavasyati ||62||

kià ca –

dväyor ekatarasyeha bädhyatvenopavarëane |

smaryamäëatayäpy uktau sämyena vacane’pi ca ||63||

rasäntareëa vyavadhau taöa-sthena priyeëa vä |

viñayäçraya-bhede ca gauëena dviñatä saha |

ity ädiñu na vairasyaà vairiëo janayed yutiù ||64||

tatra ekatarasya bädhyatvena varëane, yathä vidagdha-mädhave (2.18) –

pratyähåtya muniù kñaëaà viñayato yasmin mano dhitsate

bäläsau viñayeñu dhitsati tataù pratyäharanté manaù |

yasya sphürti-laväya hanta hådaye yogé sumutkaëöhate

mugdheyaà kila tasya paçya hådayän niñkräntim äkäìkñati ||65||

bädhyatvam atra çäntasya çucer utkarña-varëanät ||66||

smaryamäëatve, yathä –

sa eña vaihäsikatä-vinodair

vrajasya häsodgama-saàvidhätä |

phaëéçvareëädya vikåñyamäëaù

karoti hä naù paridevanäni ||67||

sämyena vacane, yathä –

viçränta-ñoòaça-kalä nirvikalpä nirävåtiù |

sukhätmä bhavaté rädhe brahma-vidyeva räjate ||68||

yathä vä –

rädhä çäntir ivonnidraà nirnimeñekñaëaà ca mäm |

kurvaté dhyäna-lagnaà ca väsayaty adri-kandare ||69||

vasäntareëa vyavadhau, yathä –

tvaà käsi çäntä kim ihäntarékñe

drañöuà paraà brahma kutas tatäkñé |

asyätirüpät kim iväkulätmä

rambhe samäviçya bhidä smareëa ||70||

aträdbhutena vyavadhiù |

viñaya-bhinnatve, yathä çré-daçame (10.60.45) –

tvak-çmaçru-roma-nakha-keça-pinaddham antar

mäàsästhi-rakta-kåmi-viö-kapha-pitta-vätam |

jévac-chavaà bhajati käntam ati-vimüòhä

yä te padäbja-makarandam ajighraté stré ||71||

yathä vä vidagdha-mädhave (2.31) –

tasyäù känta-dyutini vadane maïjule cäkñi-yugme

taträsmäkaà yad-avadhi sakhe dåñöir eñä niviñöä |

satyaà brümas tad-avadhi bhaved indum indévaraà ca

smäraà smäraà mukha-kuöilatä-käriëéyaà håëéyä ||72||

ubhayatra çuci-bébhatsayoù |

äçraya-bhinnatve, yathä –

vijayinam ajitaù vilokya raìga-

sthala-bhuvi sambhåta-säàyugéna-lélam |

paçupa-savayasäà vapüàñi bhejuù

pulaka-kulaà dviñatäà tu kälimänam ||73||

atra véra-bhayänakayoù |

viñayäçraya-bhede’pi mukhyena dviñatä saha |

saìgatiù kila mukhyasya vairasyäyaiva jäyate ||74||

tatra viñaya-bhede, yathä –

vimocayärgaläbandhaà vilambaà täta näcara |

yämi käçya-gåhaà yünä manaù çyämena me håtam ||75||

atra çuceù prétena |

äçraya-bhede, yathä –

rukmiëé-kuca-käçméra-paìkiloraù-sthalaà kadä |

sadänandaà paraà brahma dåñöyä seviñyate mayä ||76||

atra çäntasya çucinä |

anurakta-dhiyo bhaktäù kecana jïäna-vartmani |

çäntasyäçraya-bhinnatve vairasyaà nänumanvate ||77||

kià ca –

bhåtyayor näyakasyeva nisarga-dveñiëor api |

aìgayor aìginaù puñöyai bhaved ekatra saìgatiù ||78||

yathä –

kumäras te mallé-kusuma-sukumäraù priyatame

gariñöho’yaà keçé girivad iti me vellati manaù |

çivaà bhüyät paçyonnamita-bhuja-medhir muhur amuà

khalaà kñundan kuryäà vrajam atitaräà çälinam aham ||79||

atra vidviñau vérabhayänakau vatsalaà puñëétaù |

yathä –

kamprä svedini cürëa-kuntala-taöe ity ädi (BRS 4.8.31) ||80||

tatra häsya-karuëau vatsalam eva puñëétaù |

api ca –

mitho vairäv api dvau yau bhävau dharma-sutädiñu |

kälädi-bhedat präkaöyaà tau vindantau na duñyataù ||81||

adhirüòhe mahä-bhäve viruddhair virasäù yutiù |

na syäd ity ujjvale rädhä-kåñëayor darçitaà purä ||82||

kväpy acintya-mahä-çaktau mahä-puruña-çekhare |

rasävali-samäveçaù svädäyaivopajäyate ||83||

tatra rasänäà viñayatve, yathä lalita-mädhave (3.4) --

daityäcäryäs tad-äsye vikåtim aruëatäà malla-varyäù sakhäyo

gaëòaunnatyaà khaleçäù pralayam åñigaëä dhyäna-muñëäsram ambäù |

romäïcaà säàyugénäù kam api nava-camatkäram antaù sureçä

läsyaà däsäù kaöäkñaà yayur asita-dåçaù prekñya raìge mukundam ||84||

äçrayatve, yathä –

svasmin dhürye’py amäné çiçuñu gari-dhåtäv udyateñu smitäsyas

thütkäré dadhni visre praëayiñu vivåta-prauòhir indre’ruëäkñaù |

goñöhe säçrur vidüne guruñu hari-makhaà präsya kampaù sa päyäd

äsäre sphära-dåñöir yuvatiñu pulaké bibhrad adrià vibhur vaù ||85||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

rasänäà maitré-vaira-sthiti-nämné laharé añöhamé ||

4.9

rasäbhäsäkhyä navama-laharé

pürvam evänuçiñöena vikalä rasa-lakñaëä |

rasä eva rasäbhäsä rasa-jïair anukértitäù ||1||

syus tridhoparasäç cänu-rasäç cäparasäç ca te |

uttamä madhyamäù proktäù kaniñöhäç cety amé kramät ||2||

atra uparasäù --

präptaiù sthäyi-vibhävänu-bhävädyais tu virüpatäm |

çäntädayo rasä eva dvädaçoparasä matäù ||3||

tatra çäntoparasäù –

brahma-bhävät para-brahmaëy advaitädhikya-yogataù |

tathä bébhatsa-bhümädeù çänto hy uparaso bhavet ||4||

tatra ädyaà, yathä –

vijïäna-suñamädhaute samädhau yad udaïcati |

sukhaà dåñöe tad evädya puräëa-puruñe tvayi ||5||

dvitéyaà, yathä –

yatra yatra viñaye mama dåñöis

taà tam eva kalayämi bhavantam |

yan niraïjana parävara-béjaà

tväà vinä kim api näparam asti ||6||

atha prétoparasaù –

kåñëasyägre’tidhärñöyena tad-bhakteñv avahelayä |

sväbhéñöa-devatänyatra paramotkarña-vékñayä |

maryädätikramädyaiç ca prétoparasatä matä ||7||

tatra ädyaà, yathä –

praëayan vapur vivaçatäà satäà kulair

avadhéryamäëa-naöano’py anargalaù |

vikira prabho dåçam ihety akuëöha-väk

caöulo baöu-vyavåëutätmano ratim ||8||

atha preya-uparasaù –

ekasminn eva sakhyena hari-miträdy-avajïayä |

yuddha-bhümädinä cäpi preyänuparaso bhavet ||9||

tatra ädyaà, yathä –

suhåd ity udito bhiyä cakampe

chalito narma-girä stutià cakära |

sa nåpaù pariripsato bhujäbhyäà

hariëä daëòavad agrataù papäta ||10||

atha vatsaloparasaù –

sämarthyädhikyäbhijïänäl lälanädy-aprayatnataù |

karuëasyätirekädes turyäç coparaso bhavet ||11||

tatra ädyaà, yathä –

mallänäà yad-avadhi parvatodbhaöänäm

unmäthaà sapadi tavätmajäd apaçyam |

nodvegaà tad-avadhi yämi jämi tasmin

dräghiñöhäm api samitià prapadyamäne ||12||

atha çåìgäroparasaù | tatra sthäyi-vairüpyam –

dvayor ekatarasyaiva ratir yä khalu dåçyate |

yän ekatra tathaikasya sthäyinaù sä virüpatä |

vibhävasyaiva vairüpyaà sthäyiny atropacaryate ||13||

tatra ekatra ratir, yathä lalita-mädhave –

manda-smitaà prakåti-siddham api vyudantaà

saìgopitaç ca sahajo’pi dåços taraìgaù |

dhümäyite dvija-vadhü-madanärti-vahnäv

ahnäya käpi gaitri aìkuritäm ayäsét ||14||

atyantäbhäva evätra rateù khalu vivakñitaù |

etasyäù präg-abhäve tu çucir noparaso bhavet ||15||

anekatra ratir, yathä –

gändharvi kurväëam avekñya léläm

agre dharaëyäà sakhi käma-pälam |

äkarëayanté ca mukunda-reëuà

bhinnädya sädhvi smarato dvidhäsi ||16||

kecit tu näyakasyäpi sarvathä tulya-rägataù |

näyikäsv apy anekäsu vadanty uparasaà çucim ||17||

vibhäva-vairüpyam –

vaidagdhyaujjvalya-viraho vibhävasya virüpatä |

latä-paçu-pulindéñu våddhäsv api sa vartate ||18||

tatra latä, yathä –

sakhi madhu kiraté niçamya vaàçéà

madhu-mathanena kaöäkñitätha mådvé |

mukula-pulakitä latävaléyaà

ratim iha pallavitäà hådi vyanakti ||19||

paçur, yathä –

paçyädbhutäs tuìga-madaù kuraìgéù

pataìga-kanyä-puline’dya dhanyäù |

yäù keçaväìge tad-apäìga-pütäù

sänaìga-raìgäà dåçam arpayanti ||20||

pulindé, yathä –

kälindé-puline paçya pulindé pulakäcitä |

harer dåk-cäpalaà vékñya sahajaà yä vighürëate ||21||

våddhä, yathä –

kajjalena kåta-keça-kälimä

bilva-yugma-racitonnata-stané |

paçya gauri kiraté dåg-aïcalaà

smerayaty aghaharaà jaraty asau ||22||

sthäyino’tra virüpatvam eka-rägatayäpi cet |

ghaöetäsau vibhävasya virüpatve’py udähåtiù ||23||

çucitvaujjvalya-vaidigdhyät suveçatväc ca kathyate |

çåìgärasya vibhävatvam anyaträbhäsatä tataù ||24||

atha anubhäva-vairüpyam –

samayänäà vyatikräntir grämyatvaà dhåñöäpi ca |

vairüpyam anubhäväder manéñibhir udéritam ||25||

tatra samaya-vyatikräntiù –

samayäù khaëòitädénäà priye roñoditädayaù |

puàsaù smitädayaç cätra priyayä täòanädiñu |

eteñäm anyathä-bhävaù samayänäà vyatikramaù ||26||

tatra ädyaà, yathä --

käntä-nakhändhito’py adya parihåtya hare hriyam |

kailäsa-väsinéà däséà kåpä-dåñöyä bhajasva mäm ||27||

atha grämyatvam --

bäla-çabdädy-upanyäso virasokti-prapaïcanam |

kaöé-kaëòütir ity ädyaà grämyatvaà kathitaà budhaiù ||28||

tatra ädyaà, yathä --

kià naù phaëi-kiçoréëäà tvaà puñkara-sadäà sadä |

muralé-dhvaninä névéà gopa-bäla vilumpasi ||29||

atha dhåñöatä –

prakaöa-prärthanädiù syät sambhogädes tu dhåñöatä ||30||

yathä –

känta kailäsa-kuïjo’yaà ramyähaà nava-yauvanä |

tvaà vidagdho’si govinda kià vä väcyam ataù param ||31||

evam eva tu gauëänäà häsädénäm api svayam |

vijïeyoparasatvasya manéñibhir udähåtiù ||32||

atha anurasäù --

bhaktädibhir vibhävädyaiù kåñëa-sambandha-varjitaiù |

rasä häsyädayaù sapta çäntaç cänurasä matäù ||33||

tatra häsyänurasaù –

täëòavaà vyadhita hanta kakkhaöé

markaöé bhrü-kuöébhis tathoddhuram |

yena vallava-kadambakaà babhau

häsa-òambara-karambitänanam ||34||

atha adbhutänurasaù –

bhäëòéra-kakñe bahudhä vitaëòäà

vedänta-tantre çuka-maëòalasya |

äkarëayan nirnimiñäkñi-pakñmä

romäïcitäìgaç ca surarñir äsét ||35||

evam evätra vijïeyä véräder apy udähåtiù ||36||

añöäv amé taöastheñu präkaöyaà yadi bibhrati |

kåñëädibhir vibhävädyair gatair anubhavädhvani ||37||

atha aparasäù --

kåñëa-tat-pratipakñaç ced viñayäçrayatäà gatäù |

häsädénäà tadä te 'tra präjïair aparasä matäù ||38||

tatra häsyäparasaù –

paläyamänam udvékñya capaläyata-locanam |

kåñëam äräj jaräsandhaù solluëöham ahasén muhuù ||39||

evam anye’pi vijïeyäs te’dbhutäparasädayaù |

uttamäs tu rasäbhäsäù kaiçcid rasatayoditäù ||40||

tathä hi –

bhäväù sarve tad-äbhäsä rasäbhäsäç ca kecana |

amé prokta-rasäbhijïaiù sarve 'pi rasanäd rasäù ||41||

bhäratädyäç catasras tu rasävasthäna-sücikäù |

våttayo näöya-mätåtväd uktä näöaka-lakñaëe ||42||

granthasya gaurava-bhayäd asyä bhakti-rasa-çriyaù |

samähåtiù samäsena mayä seyaà vinirmitä ||

gopäla-rüpa-çobhäà dadhad api raghunätha-bhäva-visäré |

tuñyatu sanätano’sminn uttara-bhäge rasämåtämbhodheù ||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhäv uttara-vibhäge

rasäbhäsa-laharé navamé ||

iti çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhau gauëa-bhakti-rasa-nirüpaëo näma caturtho vibhägaù samäptaù |

rämäìga-çatru-gaëite çäke gokulam adhiñöhitenäyam |

bhakti-rasämåta-sindhur viöaìkitaù kñudra-rüpeëa ||

samäpto’yaà çré-çré-bhakti-rasämåta-sindhuù ||