oprac. Justyna Kowalczyk

Sztuka Sumeryjska i Akadyjska

•

Zanim przejdę do omawiania poszczególnych okresów chciałabym
przybliżyć sylwetkę Sumerów bo od ich sztuki zacznę.

•

Sztukę sumeryjską dzielimy na 2 etapy

Starosumeryjska czyli

Pierwszy etap rozwoju sztuki sumeryjskiej następuje od 2 poł IV tys. pne
do najazdu Akadów w XXIV w.

•

i nowosumeryjska

zwaną też sumeryjskim renesansem i tak:

[KLIK!!!!]

•

Sumerowie ich czas przybycia i osiedlenia się w Mezopotamii, jak
również pochodzenie etniczne oraz język nie są znane. Choć na ich temat
pojawiło się wiele spekulacji.

•

Dwie z nich mówią o tym iż Sumerowie :
1)

zamieszkiwali obszary Międzyrzecza od końca VI tys. –lecia i byli
twórcami kultury Ubajd

2)

a 2 mówiła o tym iż byli przybyszami z zewnątrz i osiedlili się na
południu ok. IV tys. mieszając się z ludnością miejscową

Sztuka sumeryjskich miast-państw sięga korzeniami okresów poprzednich
(Hassana, Halaf, Ubajd, Uruk, Dżamdat Nasr) ,

następnie stopniowo w 2 poł. IV tys.

powstaje wiele niezależnych ośrodków jak: Eridu, Uruk, Ur, Legasz, Tepe

Gawra, Al.-Ukair, Kisz które rozwinęły się w III tys p.n.e.

•

wspomniane miasta państwa skupiały się wokół centrów świątynnych

w pewnym stopniu odizolowanych od siebie

tworząc tym samym

wzorce często o odrębnym charakterze

•

rozwijały się tu zasadniczo 2 dziedziny twórczości

architektura i

plastyka

służące warstwom rządzącym

początkowo religijnym

później królewskim.

Zacznijmy w sumie od początku od ich budownictwa [KLIK!!!!]

•

Początkowo Sumerowie budowali swoje chaty z trzciny,

•

były to niewielkie budowle, na planie koła, gdzie wiązki trzcin
związywano na górze

•

z czasem zaczęli trzcinę pokrywać glinianym błotem

które

uszczelniało konstrukcje

•

widząc że glina się sprawdza

zaczęli później budować swoje

chaty całkowicie z

gliny [KLIK!!!]

•

jednym z podstawowych osiągnięć wczesnego okresu było
wynalezienie w V tys. p.n.e.

techniki wyrobu cegieł

•

początkowo ugniatano glinę na kształt bochenków chleba i
ustawiano z nich ściany

•

później technikę tą ulepszono i powstawały cegły z formy mające
ok. 50 cm długości, które następnie suszono

•

cegły palone powstały dużo później

Można w tym miejscu zaznaczył iż charakter materiału decydował o
kształcie budowli [KLIK!!!]

•

suszona cegła była stosunkowo krucha i podatna na warunki
atmosferyczne

domy szybko się niszczyły (często taka chata nie

wytrzymywała nawet 1 pokolenia)

następnie wystarczyło

wyrównać takie usypisko

i na jego miejscu budować następną

chatę

w ten sposób powstawały Telle (wzgórza miejskie)

•

ś

ciany w takich chatach (jak można się domyślić) budowano bardzo

grube

aby były wytrzymałe i nie zawaliły się pod ciężarem dachu

•

pomieszczenia były wąskie

•

budowle te były jednak długie

gdyż belki drewniane leżały w

poprzek

•

pomieszczenia takie najczęściej pozbawione były okien, wiązało się to
z osłabieniem konstrukcji
[KLIK!!!!]

Sumerowie pomimo tego wszystkiego znaleźli sposób ozdabiania swoich
pałaców i świątyń [KLIK !!!!!]

•

robili to poprzez nisze i występy (może zaczerpnięte z wcześniejszej
architektury trzcinowej

gdzie wiązki trzcin wystawały przed

ś

cianę)

•

takie zastosowanie nisz i występów dawało niezwykłe efekty

ś

wiatłocieniowe

•

elementy te były później powszechnie stosowane (jak zobaczymy)

•

budowle sumeryjskie musiały sprawiać wrażenie surowych i
monotonnych, mimo urozmaiconej gry świateł i cienia w występach
[KLIK!!!]

•

ale najwspanialsze efekty dawała technika mozaikowa

•

sumeryjska mozaika była inna od znanych nam do dziś rzymskich
mozaikach [KLIK!!!]

Sumerowie przygotowywali stożki z wypalonej gliny w kształcie

gwoździ

których szerokie płaskie główki malowali na różne kolory
następnie powierzchnię którą chcieli ozdobić powlekali grubą

warstwą gliny i wbijali w nią owe gwoździe

[KLIK!!!]

SZTUKA STAROSUMERYJSKA

Rozpoczyna się ok. XXVIII w. p.n.e. zwany również wczesno

dynastycznym

•

W tym czasie miasta-państwa sumeryjskie znacznie wrastają na
sile, co powoduje wzajemne wojny między poszczególnymi
miastami

•

ś

wiątynie w tym czasie nadal zachowują swój autorytet lecz rządy

sprawowane są z pałaców

•

z tego czasu pojawiają się pierwszy znany nam pałac

•

pochodził z ok. 2700 roku wzniósł go władca miasta Kisz

•

składał się z 2 części oddzielonych murem [KLIK!!!]

•

części starszej i młodszej

•

część starsza na planie prostokąta, przypominał domy mieszkalne,
[KLIK!!!]

•

całość skupiała się wokół centralnego kwadratowego dziedzińca

•

ś

ciany tynkowane były na biało [KLIK!!!]

•

młodszy budynek posiadał sale kolumnową i kolumnowy
przedsionek które ozdabiają wspomniane już mozaiki

•

widzimy również powoli kształtującą się urbanistykę sumeryjską

•

miasta mają zwartą budowę, ulice zaś są kręte i zakończone

ś

lepymi zaułkami

•

domy jak pamiętamy miały grube masywne ściany i były długie
aby móc utrzymywać strop z belek drewnianych [KLIK!!!!]

•

mieszkańcy wznosili 2 typy domów: południowy i północny

•

południowy czyli sumeryjski

•

III, II i I tys. p.n.e.

•

znaczny obszar Mezopotamii

pomieszczenia skupione były wokół centralnego dziedzińca

•

będącego źródłem światła i łącznikiem komunikacyjnym z
innymi pomieszczeniami w domu

•

palenisko znajdowało się albo na dziedzińcu albo w którymś z
pomieszczeń

•

północny czyli semicki

•

domy zbliżone w planie do prostokąta bez centralnego

dziedzińca

•

jeżeli miały taki dziedziniec to jedynie w formie

ogrodzonego podwórza

•

wejście znajdowało się w jednej z dłuższych ścian

usytuowane bardziej z boku

•

palenisko znajdowało się w izbie mieszkalnej

•

Uwarunkowania tych domów spowodowane były klimatem

obszarów na jakich powstawały

•

domy południowe (jak się przypuszcza) wywarły wpływ na formy

monumentalnego budownictwa

•

zaś domy północne były wzorcem dla sakralnych przybytków

•

W tym okresie powoli wykształcały się okręgi świątynne [KLIK!!!]

•

gdzieś tak w 2 poł IV tys. i na początku III tys. pne

•

widoczny jest znaczny wpływ wierzeń religijnych Sumerów

•

pragnący jak najbliższej więzi z bóstwem

•

rozpoczął się więc powolny proces wznoszenia świątyń na tarasach

•

mogło się to również wiązać ze wcześniejszymi usypiskami z
zniszczonych budowli [KLIK!!!!]

•

i tak charakterystycznym ich elementem stawała święta wieża Ziggurat

•

składająca się początkowo z 2 tarasów, później 3 tarasów

•

umieszczonych jeden nad drugim

•

także tworzyły schody zwężające się ku górze

•

więcej o zigguratach opowiem przy renesansie sumeryjskim gdzie stają
się najbardziej okazałymi budowlami w Mezopotamii.

•

na szczycie stała niewielka świątynia

•

do której można było się dostać po specjalnych rampach i schodach

•

jej ściany pokryte były lizenami a po środku stał ołtarz i posąg bóstwa

•

druga większa świątynia zbudowana była u stóp zigguratu

•

wokół tej świątyni budowano wiele rozlicznych pomieszczeń o różnym
zastosowaniu [!!!KLIK]

•

te okręgi świątynne najczęściej ogradzane były murem z czasem stając się
warowną cytadelą [!!!!! KLIK]

•

i w tym miejscu na szczególną uwagę zasługują 2 świątynie z tego okresu:

•

ś

wiątynia w Hafadża (Chafadża) i świątynia w Tell-al Ubajd[KLIK!!!]

•

ś

wiątynia Chafadża

otoczona 2 grubymi owalnymi murami[KLIK!!]

•

w obrębie pierwszego znajdowały się zabudowania gospodarcze

•

wewnętrzny zaś chronił zabudowania kapłanów oraz samą świątynie

•

wzniesioną na tarasie do którego prowadziła rampa

•

składała się ona z małej celi z wejściem na dłuższym boku

•

nie znane jest bóstwo dla którego ta świątynia została wzniesiona

•

[KLIK!!!] i tu widzimy rekonstrukcje

•

w świątyni Tell-al. Ubajd [KLIK!!!]

•

zbudowana dla bogini Ninhursagi

•

również miała podobny obronny charakter jak poprzednia świątynia

•

wzniesiona w dolnych partiach z boków wapienia a w górnych z cegły
palnej

•

usytuowana na trapezoidalnym tarasie

•

do świątyni prowadziły schody

•

przed wejściem ustawione były kolumny pokryte mozaikami

•

tu po raz pierwszy jednak mamy zastosowane 3 rodzaje dekoracji: rzeźba,
płaskorzeźba i mozaika

•

[KLIK!!!] Widok dzisiejszy

•

Architektura grobowa

•

I poł. III tys. się wykształciła

•

znajdujemy ją zwłaszcza w Ur, gdzie odkryto Grobowce Królewskie

•

chowano w nich w wielkim przepychu dostojników królewskich,
kapłanów itp. stąd też wyposażenie takich grobowców było bogate

•

wzniesione były z kamienia oraz palonej cegły

•

komory grobowe znajdowały się głęboko pod ziemią

•

prowadziły do nich głębokie rampy i ukośne szyby

•

liczba takich pomieszczeń wahała się od 1-6

•

przykryte były na różne sposoby; znajdujemy tam m.in. sklepienie
skrzynkowe, kolebkowe, fałszywą kopułę, niektórzy również sądzą że
stosowali tam również prawdziwą kopułę

•

Jak wspomniałam grobowce te miały bogate wyposażenie: do
najcenniejszych należą: [KLIK!!!]

•

przedstawiającą barana / kozła wspartego przednimi kopytami na
kwitnącym drzewie

•

wys. 50 cm

•

widzimy tu połączenie: złota, srebra, masy perłowej, kolorowych kamieni,

•

motyw zaczerpnięty jest z gliptyki [KLIK!!!]

INNE UJĘCIE

•

warto tu zwrócić uwagę na sposób ukazania runa zwierzęcia w formie
równoległych rzędów

jakby frędzli [KLIK !!!!]

•

Największym jednak odkryciem w grobach Ur była nienaruszona
płyta:

•

o wymiarach 20cmx44 cm

•

wykładana z obu stron mozaiką

•

znana pod nazwą Sztandar z Ur

•

nie wiem do dziś jakie było przeznaczenie tego przedmiotu

•

na jego temat powstało wiele spekulacji

•

m.in. że była to podstawa do harfy

•

tudzież element jakiegoś mebla

•

mozaika z lapis –lazuli, koraliny, masy perłowej

•

układa się w kompozycje pasowe

•

wyobraża jakby 2 aspekty życia ludzkiego na jednej stronie wojnę na
drugiej pokój

•

sceny następują po sobie w jednym ciągu [KLIK!!!]

•

zaczynając od lewego dolnego rogu (od strony wojny)

•

widzimy rydwan z władcą (który pojawia się 3 razy)

•

tratujący nieprzyjaciół

•

widzimy tu wyraźną idealizację wojny

•

gdzie wróg nie stawia oporu a potęga królewskich rydwanów miażdży go
bez trudu

•

[KLIK !!!!]

•

druga strona wyobraża uczę i przygotowania do niej

•

niewolnicy niosą dary przeznaczone na ucztę [KLIK!!!!]

•

w górnym pasie widzimy władcę z czarą w ręku

•

odzianego w spódniczkę a przed nim goście

•

Rzeźba

•

przejawia się najczęściej w twardych kamieniach: bazalcie, dolerycie lub
alabastrze a nawet w gipsie

•

rzeźba sumeryjska pełna jest tworzona wyłącznie na użytek świątyń

•

i reprezentowała 2 rodzaje wyobrażeń

bóstwa i orantów w pozycji

stojącej lub siedzącej

•

była to sztuka anonimowa

•

około III tys. p.n.e. kształtuje się tzw. sumeryjski styl bloku [KLIK!!!]

•

charakteryzowała go dośrodkowa kompozycja postaci,

•

kubiczna forma korpusu zbliżona do cylindra lub stożka

•

statyczne ujęcie postaci

•

duże płaszczyzny nie opracowane plastycznie

•

silnie akcentowane najważniejsze elementy twarzy:

•

oczy z uwydatnionymi brwiami oraz nos

•

a na północy dodatkowo brody

•

Na przełomie IV i III tys. wykształca się plastyka pełna [KLIK!!!!]

•

najlepszym przykładem jest : Głowa kapłanki lub bogini z Uruk

•

biały marmur

•

wymodelowana twarz jest spokojna i majestatyczna

•

wykazuje pewne cechy portretu pomimo surowej idealizacji

•

uwagę przykuwają duże niegdyś inkrustowane oczy

•

zaś linearny modelunek fryzury zapowiada przyszłą konwencje

•

około 2500 r. p.n.e. następują jakby próby przełamania sztywnej
konwencji

•

pojawiają się pierwsze próby ukazania wyrazu ludzkiej twarzy

•

następuje nowy styl tzw. ekspresyjny [KLIK!!!] odróżniający się od
realistycznego który nastąpi później

•

widzimy tu bardziej szczegółowy modelunek

•

lepsze uwydatnienie rysów twarzy

•

miękkość konturów ciała

•

nadal dominują duże oczy ale twarz jest już pozbawiona tego
wcześniejszego jakby ekstatycznego wyrazu twarzy [KLIK!!!!!]

•

i tu zwłaszcza wybija się wizerunek dostojnika z Mari

Ebihila

•

który inaczej niż we wcześniejszych rzeźbach modli się w pozycji
siedzącej

•

warto uwagę zwrócić na strój Ebihila

•

odziany jest w spódniczkę o wyraźnie widocznej fakturze

•

bez wątpienia jest to kożuch barani [!!!! KLIK]

PŁASKORZEŹBA

•

od I poł III tys. pojawiają się stele upamiętniające ważne wydarzenia w

ż

yciu państwa-miast

•

można zatem je wręcz uznawać za pomniki historyczne

•

Sumerowie jako pierwsi wytworzyli jakby 2 typy tego pomnika
historycznego

1 upamiętniający wydarzenia pokojowe

2 wojenne

•

występuje widoczna hierarchizacja

postacie bóstw, królów i

dostojników ukazywane były jako większe

•

bohaterowie wydarzeń zwróceni byli do siebie a nie w stronę widza
[klik!!!!!]

•

Widzimy to na przykładzie płyty wotywnej króla Legasz – Urnansze

•

jest to prostokątna płytka mająca po środku otwór nie wiadomego
pochodzenia

•

widzimy tu wyraźnie kompozycje pasową

•

postacie znajdują się na jednolitym tle [KLIK!!!]

•

władca przedstawiony zostaje 2 krotnie: w lewym górnym rogu jako
budowniczy, w prawym dolnym rogu jako biesiadnik w otoczeniu swych
dzieci

•

władca ubrany jest w spódniczkę

•

wszystkie postaci można zidentyfikować po podpisach na spódniczkach

•

Przejdźmy teraz do jednego z największych arcydzieł sztuki sumeryjskiej:
[KLIK!!!]

•

„Steli sępów” – króla Ennatuma z Lagasz

•

stela powstała na pamiątkę jego zwycięstwa nad sąsiednim miastem
Umma

•

widzimy 4 pasową kompozycję

•

ukazującą w sposób narracyjny chronologię bitwy

•

[KLIK!!!]

•

i tak patrząc z góry widzimy króla na czele zbrojnej falangi

•

depczącej martwe ciała wroga [KLIK!!!]

•

w następnej scenie ukazany jest król na wozie bojowym na czele piechoty
[KLIK!!!!]

•

przed wojskiem Ennatuma leża tylko rozszarpane trupy rozszarpywane
przez drapieżne ptaki

stąd nazwa steli

•

kolejny fragment przedstawia pogrzeb poległych

Jak widzimy sumeryjska sztuka wczesnodynastyczna położyła
olbrzymie fundamenty na których kształtowały się a następnie
rozwijały inne dziedziny sztuki późniejszych okresów.

[KLIK !!!!]

Sztuka Akadyjska

•

ok. 2500r. p.n.e. sumeryjskie miasta –państwa zaczęły chylić się ku
upadkowi, władzę w tym czasie przejmowali semiccy Akadowie

•

którzy od dawna zamieszkiwali w miastach sumeryjskich, przejmując ich
kulturę i nieraz zajmując wysokie stanowiska na dworach władców
sumeryjskich

•

za założyciela dynastii akadyjskiej uważa się Sargona I Wielkiego, który
samodzielnie podbił miasta – państwa Sumerów i ogłosił się jedynym
władca Sumeru i Akadu

•

zaś jego wnuk Naramsin przyjął tytuł Króla Czterech Stron Świata

•

odnajdujemy tu więc nową koncepcje władzy: dotąd niezależni władcy
miast podlegają jednemu królowi

•

pomimo podboju rodowita sztuka sumeryjska nadal istniała

świadczą o

tym zachowane dokumenty pisane i dzieła sztuki

•

Akadowie przejęli sumeryjskie pismo które następnie dostosowali do
własnego języka oraz sztukę, którą również podporządkowali swoim
upodobaniom

•

mało tego dodatkowo rozszerzyli obszar oddziaływania sztuki
sumeryjskie na inne rejony Mezopotamii

wychodząc nawet po za jej

granice

•

Architektura:
1.

z architektury sakralnej zachowało się niewiele jedynie 2

Ś

wiątynie w

Esznunna zbudowane były na planie wydłużonego prostokąta bez
dziedzińców. Przypominały swoim wyglądem wcześniejsze budowle
wznoszone w północnej części kraju (jednonawowe z przedsionkiem,
bez dziedzińca wewnętrznego)

2.

jedyną ważną budowlą jaką udało się odnaleźć jest pałac – twierdza
Naramsina w Tell Brak (2 poł. XXIII w p.n.e. ) północna
Mezopotamia

•

składał się z 6 dziedzińców wewnętrznych [KLIK!!]

•

i licznych wąskich prostokątnych pomieszczeń o równoległym
układzie

•

brama obrona była wyodrębniona

•

za bramą znajdował się wielki dziedziniec

•

do pałacu prowadziła jedno monumentalne wejście flankowane
2 obronnymi wieżami

•

jego zewnętrzny mur miał 10 m grubości

•

wewnątrz twierdzy nie ma żadnych sal reprezentacyjnych czy
apartamentów króla

•

Podobną strukturę pałacową odkryjemy w Aszur gdzie
znajdował się najstarszy zachowany pałac

Plastyka akadyjska:

•

niewiele do dziś zachowało się akadyjskiej plastyki

•

jednak wyróżniała się ona ekspresją i dynamiką

•

doskonałym modelunkiem plastycznym i wyczuciem proporcji

•

pełna plastyka tego okresu reprezentują tylko nieliczne dzieła wykonane
w twardym kamieniu ale i brązie

•

są to najczęściej fragmentaryczne przedstawienia bogów, władców czy
nawet zwykłych ludzi

•

są

to

najczęściej

portretowe

przedstawienia

pełne

ż

ycia,

ze

zróżnicowanymi cechami fizjonomii i malującymi się na ich obliczach
różnymi uczuciami

•

dążenie do realistycznie ukazanej sylwetki człowieka

•

nowe tendencje znajdujemy w rzeźbie pełnej odlewanej z brązu na wosk
tracony (przejętej od Sumerów)

•

np. głowa znaleziona w Niniwie

wyobrażająca akadyjskiego Władce

być może Naramsina

a.

widoczne są tu cechy stylowe zarówno sumeryjskie

w oprawie oczu

i rodzaju fryzury (która przypomina złoty sumeryjski hełm)

b.

zaś akadyjski jest miękki modelunek,

c.

widoczne grube brwi i migdałowate oczy niegdyś inkrustowane, nos
nieduży i kształtny oraz miękko wykrojone usta wyodrębnione z
ufryzowanej brody (charakterystycznej dla Akadu)

wszystkie

zabiegi mają na celu ukazanie nam żywej postaci władcy o lekko
idealizowanej hierarchizacji [KLIK!!!]

•

Przejdźmy teraz do płaskorzeźby, która reprezentuje przede wszystkim
kamienne stele a także reliefy skalne [KLIK!!!]
a.

reliefy akadyjskie są bardziej „eleganckie” od sumeryjskich są bardziej
staranne,

b.

widoczne jest wyraźnie dbanie o szczegóły

c.

oraz dbałość o modelunek ludzkiego ciała

d.

inną ważną cechą tych reliefów jest że akcja zobrazowana jest poprzez
poszczególne postacie które dodatkowo symbolizują grupy oraz nie
związane ze sobą sceny

e.

widoczne jest wyraźne porzucenie pasowych sumeryjskich kompozycji
[KLIK!!!]

f.

zacznijmy od diorytowej steli sławiącej zwycięstwo Sargona
pochodząca z Suzy

•

podzielona jest jeszcze na pasy

•

przedstawiają króla na czele wojsk [KLIK!!!]

•

pochód jeńców [KLIK!!!]

•

oraz jeśli to z niej pochodzi ten fragment

jeńców

schwytanych w sieci
[KLIK!!!]

g.

najlepszym przykładem jest tu Stela Naramsina wykonana w różowym
piaskowcu (2 poł. XXIII wpne)

•

stela ukazuje zwycięstwo Naramsina nad ludem Lulubejów
zamieszkujących góry Zagros

•

jej forma również jest nietypowa, gdyż swoim kształtem
przypomina górę

•

równie odpowiednie do tego tematu jest rozmieszczenie po
przekątnej – rytmiczne ani niekiedy wręcz dynamiczne –
maszerowanie postaci w górę (

nie ograniczonych układem

pasowym)

•

i tak widzimy władcę kroczącego ku szczytowi na czele wojsk,
wpina się wyraźnie po przekątnej [KLIK!!!]

•

poszczególne szeregi żołnierzy maszerują ukośnie ku górze,
jeden nad drugim

•

wrogowie zaś uciekają w popłochu prosząc o litość [klik!!!]

•

władca jak widzimy jest ukazany dużo wyższy (zgodnie z
koncepcją)

•

tiara na głowie, zdobiona rogami świadczy iż jest on te
katowany jako bóstwo

•

jego noga przygniata wroga

symbol triumfu i zwycięstwa

•

kolejny wróg przebity jest już włócznią a następy błaga o litość

•

jak widzimy wymowa tej sceny jest aż nazbyt oczywista
[KLIK !!!]

•

kolejną nowością jest pojawienie się krajobrazu

choć jest on

zupełnie umowny

i tak widzimy górę (symbolizującą górę

Zagros), drzewo (symbolizuje że walka była w zalesionym
miejscu) oraz 2 gwiazdy (symbolizujące obecność bogów
Szamasza i Isztara)

[KLIK !!!!!!!]

Sumeryjski renesans

•

Dynastia akadyjska upada ok. 2230 r. p.n.e.

•

następuje wówczas okres powolnego odradzania się tradycji sumeryjskiej

•

w tym czasie do wielkiego znaczenia doszło miasto – państwo Legasz za
czasów panowania księcia Gudei (2144-2124 p.n.e.) a później Ur pod
rządami III dynastii królewskiej (2100-2000)

•

władcy w tym czasie odnawiają dawne kulty, odrestaurują podupadłe
przybytki, czy wznoszą nowe

•

ARCHITKTURA tego okresu jest dość dobrze udokumentowana:
a.

zabudowa miejska staje się coraz bardziej okazała

b.

wiele domów posiada już piętro, kanalizację, urządzenia sanitarne, ich
wewnętrzne dziedzińce wykładane są cegłą

c.

nadal najważniejszą częścią jest okręg świątynny [KLIK !!!!]

d.

Założyciel dynastii Ur król Urnammu wznoszą kompleks sakralny
budowli otoczonych murem (koniec III tys. p.n.e.)

•

najwspanialszym

jego

elementem

jest

wieża

ziggurat

Etemennigur („dom fundament położony z przepychem”)
poświęcona bogu księżyca Nannie

była to konstrukcja na planie prostokąta o wymiarach 43x65
o rdzeniu z cegły suszonej
okładzinie z cegły palonej [KLIK!!!!]

•

miała 2 lub 3 trapezoidalne kondygnacje zmniejszające się
ku górze

•

pochylone ściany podzielone były szeregiem nisz i lizen
załamujących światło

•

na pierwszy taras prowadziły 3 szerokie i długie ciągi
schodów łączyły się w bramie

•

na najwyższym piętrze ulokowana była świątynia do której
prowadziły jedne schody

[KLIK!!!!]

•

Warto w tym miejscu zauważyć iż następne zigguraty były budowlami
jeszcze bardziej okazałymi

gdzie poszczególne tarasy były malowane

a.

(czarne u podstaw – pokryte warstwą bitumu )

b.

wyżej czerwone – oblicowane wypalaną cegłą

c.

i białe – pokryte pobiałką gipsowa lub wapienną

d.

później najwyższe piętro licowano glazurowymi płytkami o barwie
błękitnej

e.

roślinność pojawiała się na poszczególnych tarasach

•

Można wyodrębnić 3 typy zigguratów
1.

typ. prostokątny gdzie wejście na najwyższy taras prowadziło po
schodach, występował na południu: Ur, Uruk, Nippur.

2.

typ. kwadratowy gdzie wejścia prowadziły po rampach, występował na
północy: Aszur, Kalchu, Durszarrukin

3.

typ, złożony, o podstawie kwadratowej, gdzie wejście na niższe piętra
prowadziło po schodach; na wyższe – pomostami; ten typ prezentował
wieża Etemenanki w Babilonie

•

w skład okręgu wchodziły również : Enunmah – świątynia boskiej pary
Nanny i Ningal, pałac Urnammu, Gipark – świątynia boga Ningali

wszystkie te budowle wzniesione były na planie prostokąta

lub kwadratu i wzorowane na strukturze domu mieszkalnego
typu południowego, grupując dodatkowo wokół siebie różne
pomieszczenia

oraz groby królewskie

ten rodzaj założeń zostanie później rozwinięty w Babilonie i

Asyrii

•

nowością były również założenia architektury sakralnej

•

widzimy tu dążność do zachowania symetrii

•

wejście do świątyni

dziedziniec

przedsionek

poprzeczna cela

i sanktuarium z posągiem bóstwa

znajdowało się na jednej linie

•

tu również po raz pierwszy wznoszono świątynie dla uświęcenia władcy

•

odbijało się to również w ich pochówku

władca chowany był na terenie

okręgu świątynnego

•

w sklepionych grobowcach

•

nad nimi umieszczano domy mieszkalne

•

z przeznaczeniem na pośmiertne siedziby władców
[KLIK!!!!]

•

Plastyka

ukształtowała się pod wpływem tradycji staro sumeryjskich i

ś

wieżych inspiracji akadyjskich

•

tradycyjnym tworzywem był twardy kamień, dioryt i doleryt, jak również
brąz

•

dzieła opracowane były dobrze plastycznie, mają wysmukłe proporcje

•

nawiązują do sumeryjskiego stylu bloku

•

z tego okresu zachowało się niemal 30 posągów księga Lagaszu –
Gudei [klik!!!!]

•

zachowane posągi są doskonale wykonane

•

dzięki dobremu oszlifowaniu

•

i precyzji w potraktowaniu całej postaci

•

posążki Gudei wyrażają pobożność rozumianą poprzez kontemplacje
bóstwa

pełniły one role wotów

•

widzimy tu akadyjską doskonałość form lecz brakuje im ekspresji
ponieważ sztuka nowosumeryjska w dużej mierze była ograniczana
przez kanony religijne

•

jak zobaczymy wizerunki Gudei ukazują go w różnych okresach życia

•

władca ten stoi lub siedzi ale zawsze jego ręce złożone są w
modlitewnym geście

•

spośród wielu jego przedstawień można wyróżnić typy [KLIK!!!!]
1.

opracowany w stylu tradycyjnym

doskonały technicznie, o

zwartej dośrodkowej kompozycji i syntetycznie opracowanej
głowie

2.

typ bliższy opracowaniom akadyjskim

charakteryzuje się

znacznie smuklejszym proporcjami

i lepszym oddaniem

anatomicznej budowy

zarówno nagiego jak i w szacie która

opracowana jest bez większych upiększeń

•

wszystkie wizerunki Gudei których najwyższy ma 2 metry cechuje
elegancja i prostota ale i zarazem majestatyczność

•

podkreślona jest w nich nabożność i mądrość władcy spokojnego z
obliczem zadumy i skupienia [KLIK!!!]

•

1

posąg

widzimy szerokie szaty, której fałdy są ledwie

zaznaczone, choć wyraźnie odcinające się od wydatnej muskulatury

ale całość tworzy zwartą bryłę
stopy ukazane są we wgłębieniu bazy posągu
niech was nie zmyli monolityczna zwartość tej bryły (artyści tego

okresu doskonale umieli obrabiać twardy kamień) jak widzimy to na
przykładzie drobiazgowego nakrycia głowy

sztuka czasów Gusei świadomie nawiązuje do dawnych wzorców

[KLIK!!!!]

•

2)

posąg

głowa

młodego

Gudei

jest

portretem

charakterystyczna okrągła twarz z pełnym podbródkiem
i wystającymi kośćmi policzkowymi
ujęta w kilka płaszczyzn
zwraca szczególną uwagę umowny kształt brwi (prosto zarysowane

łuki przypominają kształtem liście palmowe, i będą charakterystyczne
dla innych posągów władcy) [KLIK!!!]

•

3 )posągi siedzącego Gudei

widzimy charakterystyczne nakrycie

głowy

przypominającym turban

widzimy wyraźne odkształcenie proporcji dążące do zwartości

masy

te zabiegi mają dodatkowo na celu nadanie rzeźbie efektu

długowiecznej powagi i monumentalizacji

dodatkowo piękna klinowa inskrypcja ozdabia posążek jak wiele

następnych [KLIK!!!]

Następnym posągiem jest słynny posąg Gudei jako architekta
z planem świątyni na kolanach [KLIK!!!]
nie do końca wiadomo czy Gudea projektował swoje budowle

jednak jego wpływ na sztukę był niewątpliwy

•

płaskorzeźba

wraca do dawnych wzorców

przedstawia wydarzenia w układzie pasowym
artysta nie boi się próżni
potrafi przedstawić akcje za pomocą kilku symbolicznych postaci
tematyka oddaje charakter nowej epoki
w przedstawieniach dominuje bezpośredni kontakt z bóstwem

władcy oraz jego waleczne czyny

bóstwo nie jest już odległe i niedostępne
widzimy królów stojących przed jego obliczem
Stela Króla Urnammu
podzielona jest na 5 pasów
przedstawia hołd króla składany bogom i prace przy świątyni
w środkowej pasie ukazany jest król który idzie za bogiem niosąc na

ramieniu narzędzia budowlane [KLIK!!!!]

za nim podąża sługa który dyskretnie pomaga władcy nieść

narzędzia

tłum robotników (jak widzimy) ukazany był tylko symbolicznie
widzimy zatem na tym przedstawieniu kilka osobnych scen nawet

jeśli dwa z nich połączone są drabiną

widzimy w tej kompozycji wyraźne zamiłowanie Sumerów do

porządku i przejrzystości kompozycji