Stosunki międzynarodowe

Wprowadzenie

„Jeżeli teoria polityki jest tradycją

spekulowania o państwie, to teoria
międzynarodowa

jest

tradycją

spekulowania o społeczeństwie państw,
rodzinie narodów, czy też o wspólnocie
międzynarodowej” (Martin Wight)

SM jako dyscyplina naukowa

• Tukidydes, Macchiavelli, Zouche, Grocjusz, Hobbes (ius gentes,

intergentes)

• Tragedia I wojny światowej, pierwszego konfliktu globalnego –

próba stworzenia nowego ładu międzynarodowego (po 100 latach

„ładu wiedeńskiego”), opartego o podejście idealistyczne (wartości,

moralność)

• 14-punktowy plan prezydenta USA T.W. Wilsona (8 I 1918):

– jawna dyplomacja, wolna żegluga, wolny handel, kontrola zbrojeń,

samostanowienie narodów, Liga Narodów

• Założenie Katedry Polityki Międzynarodowej na Uniwersytecie

Walijskim w Aberystwyth (1919) – nacisk na aspekt normatywny SM

Czynniki SM

• Czynniki warunkujące – mają charakter strukturalny,

ich zmiana jest niemożliwa, lub możliwa jedynie w
dłuższym

okresie.

Wpływają

na

stosunki

międzynarodowe w sposób pośredni

• Czynniki realizujące – wpływają na stosunki

międzynarodowe

w

sposób

intensywny,

bezpośrednio, efekt widoczny jest już w krótkim
okresie. Często narzędzia polityki międzynarodowej.

Czynniki SM (2)

Czynniki warunkujące:

• geograficzne
• demograficzne
• narodowe
• ideologiczne
• religijne

Czynniki realizujące:

• ekonomiczno-techniczne
• militarne
• organizacyjno-społeczne
• osobowościowe

Geopolityka

• Geopolityka – dyscyplina badająca czynników geograficznych

na zjawiska i procesy społeczno-polityczne;

• Początki geopolityki – determinizm geograficzny

• Najciekawsze koncepcje:
- Karl Haushofer (Lebensraum)
- Friedrich Ratzel (Weltmacht)
- Halford Mackinder (Heartland)
- Alfred Mahan („koncepcja morska”)
- Giulio Douhet (koncepcja powietrzna)
- John Mearsheimer (siły lądowe)

Who rules East Europe rules the Heartland. Who rules the Heartland commands
the World-Island: Who rules the World-Island commands the World. [Halford
Mackinder 1919]

Koncepcja Mackindera

Koncepcja Mahana

Determinizm geograficzny

Imperium portugalskie, II poł. XVI w

Imperium brytyjskie (1921)

Aktorzy SM

1) Państwo

2) Naród

3) Organizacje międzynarodowe

4) Wspólnoty i ruchy międzynarodowe

Państwo a suwerenność

1) stabilny rząd, niepodlegający innej władzy

2) efektywna władza nad terytorium

3) zwierzchnictwo nad grupą ludzi

Państwo = Władza + terytorium + ludzie

(naród, język, kultura)

Suwerenność

1) wewnętrzna

2) współzależności

3) międzynarodowoprawna

4) westfalska

Stosunki wewnętrzne vs. zewnętrzne

Stosunki wewnątrz-

państwowe (hierarchiczne)

Stosunki międzynarodowe

(anarchiczne)

Podmioty

Charakterystyka

stosunków

Cechy podmiotów

Polityka

Prawo

Czas

Poczucie wspólnoty

Przemoc

Ochrona podmiotów

Stosunki wewnętrzne vs. zewnętrzne

Stosunki wewnątrz-

państwowe (hierarchiczne)

Stosunki międzynarodowe

(anarchiczne)

Podmioty

obywatele

państwa

Charakterystyka

stosunków

subordynacja, wertykalizm,

centralizacja, współzależność

koordynacja, horyzontalizm,

decentralizacja, współistnienie

Cechy podmiotów

heterogeniczność,

specjalizacja, podział pracy

homogeniczność, podobieństwo

funkcjonalne, jednolitość ról

Polityka

domena władzy, administracji i

prawa

domena siły, walki i

przystosowania się

Prawo

wewnętrzne , jednoznaczne,

obowiązkowe

międzynarodowe, sporne,

fakultatywne

Czas

liniowość, progresywizm

cykliczność

Poczucie wspólnoty

silne

słabe

Przemoc

kontrolowana przez rząd i używana w

imię prawa, przemoc prywatna

zagraża systemowi

używana przez państwo w obronie

własnej i dla zdobycia przewagi, przemoc

prywatna nie zagraża systemowi

Ochrona podmiotów

państwo chroni obywateli

przed bezprawnym użyciem

przemocy

brak instytucji chroniącej państwa

przed użyciem przemocy, potęga

silnych odstrasza

Podejścia teoretyczne (tradycyjne)

1) Behawioralizm – indukcja

2) Strukturalizm – dedukcja

3) Ewolucjonizm – dynamika (linearna lub

cykliczna)

Poziomy analizy

1) Pierwszego poziomu – jednostki

2) Drugiego poziomu – zachowanie państw, ich charakter,

społeczeństwo

3) Trzeciego

poziomu

–

struktura

systemu

międzynarodowego

Wojna w Afganistanie?

Problem siły

• Rodzaje siły państwa

• Czynniki siły państwa (przykład):

Ps = (K + E + M) x (S + W)

• Równowaga sił

„Wojna peloponeska”

Systematyka teorii SM

Wyszczególnienie

Realizm

Liberalizm

Globalizm/

strukturalizm

Zainteresowanie

Konflikt, anarchia,

samopomoc

Współpraca,

instytucje

międzynarodowe,

współzależność

Dominacja

i zależność,

solidarność

globalna

Poziom analizy

Państwo-

centryczny

Multi-centryczny

Global-centryczny

Forma SM

System

międzynarodowy

Społeczność

międzynarodowa

Społeczność

światowa

Prekursorzy

Hobbes/

Machiavelli

Grocjusz/Locke

Kant/Marks

Wielkie debaty teoretyczne w SM

Teorie

Okres

Idealizm

– realizm

1930

– 1950

Tradycjonalizm

– behawioralizm

(debata metodologiczna)

1950

– 1970

Realizm, liberalizm

– globalizm

1970

– 1985

Neorealizm-neoliberalizm

(„neo-neo”, wewnątrzparadygmatyczna)

1985

– 1995

Pozytywizm

– postpozytywizm

(debata epistemologiczna)

1995

–