Stosunki międzynarodowe 

Wprowadzenie 

 

  „Jeżeli  teoria  polityki  jest  tradycją 

spekulowania  o  państwie,  to  teoria 
międzynarodowa 

jest 

tradycją 

spekulowania  o  społeczeństwie  państw, 
rodzinie  narodów,  czy  też  o  wspólnocie 
międzynarodowej” (Martin Wight) 

SM jako dyscyplina naukowa 

• Tukidydes,  Macchiavelli,  Zouche,  Grocjusz,  Hobbes  (ius  gentes, 

intergentes) 

• Tragedia  I  wojny  światowej,  pierwszego  konfliktu  globalnego  – 

próba  stworzenia  nowego  ładu  międzynarodowego  (po  100  latach 

„ładu wiedeńskiego”), opartego o podejście idealistyczne (wartości, 

moralność)            

     

• 14-punktowy plan prezydenta USA T.W. Wilsona (8 I 1918):  

– jawna  dyplomacja,  wolna  żegluga,  wolny  handel,  kontrola  zbrojeń,  

samostanowienie narodów, Liga Narodów 

• Założenie  Katedry  Polityki  Międzynarodowej  na  Uniwersytecie 

Walijskim w Aberystwyth (1919) – nacisk na aspekt normatywny SM 

Czynniki SM 

• Czynniki warunkujące –  mają charakter strukturalny, 

ich  zmiana  jest  niemożliwa,  lub  możliwa  jedynie  w 
dłuższym 

okresie. 

Wpływają 

na 

stosunki 

międzynarodowe w sposób pośredni 
 

• Czynniki  realizujące  –  wpływają  na  stosunki 

międzynarodowe 

w 

sposób 

intensywny, 

bezpośrednio,  efekt  widoczny  jest  już  w  krótkim 
okresie. Często narzędzia polityki międzynarodowej.  

Czynniki SM (2) 

 

Czynniki warunkujące: 

• geograficzne 
• demograficzne 
• narodowe 
• ideologiczne 
• religijne 
 

 

Czynniki realizujące: 

• ekonomiczno-techniczne 
• militarne 
• organizacyjno-społeczne 
• osobowościowe 

Geopolityka 

• Geopolityka – dyscyplina badająca czynników geograficznych 

na zjawiska i procesy społeczno-polityczne;  

 
• Początki geopolityki – determinizm geograficzny 
 
• Najciekawsze koncepcje: 
  - Karl Haushofer (Lebensraum) 
  - Friedrich Ratzel (Weltmacht) 
  - Halford Mackinder (Heartland) 
  - Alfred Mahan („koncepcja morska”) 
  - Giulio Douhet (koncepcja powietrzna) 
  - John Mearsheimer (siły lądowe) 

Who rules East Europe rules the Heartland. Who rules the Heartland commands 
the World-Island: Who rules the World-Island commands the World. [Halford 
Mackinder 1919] 

Koncepcja Mackindera 

Koncepcja Mahana 

Determinizm geograficzny

Imperium portugalskie, II poł. XVI w 

Imperium brytyjskie (1921)

Aktorzy SM 

1) Państwo 

 

2) Naród 

 

3) Organizacje międzynarodowe  

 

4) Wspólnoty i ruchy międzynarodowe 

Państwo a suwerenność 

1) stabilny rząd, niepodlegający innej władzy 

2) efektywna władza nad terytorium 

3) zwierzchnictwo nad grupą ludzi 

 

Państwo = Władza + terytorium + ludzie

  

(naród, język, kultura) 

 

Suwerenność 

1) wewnętrzna 

2) współzależności 

3) międzynarodowoprawna 

4) westfalska 

 
 

Stosunki wewnętrzne vs. zewnętrzne 

Stosunki wewnątrz-

państwowe (hierarchiczne) 

Stosunki międzynarodowe 

(anarchiczne) 

Podmioty 

Charakterystyka 

stosunków 

Cechy podmiotów 

 
 

Polityka 

 
 

Prawo 

 
 

Czas 

Poczucie wspólnoty 

Przemoc 

 
 
 

Ochrona podmiotów 

 
 
 

Stosunki wewnętrzne vs. zewnętrzne 

Stosunki wewnątrz-

państwowe (hierarchiczne) 

Stosunki międzynarodowe 

(anarchiczne) 

Podmioty 

obywatele 

państwa 

Charakterystyka 

stosunków 

subordynacja, wertykalizm, 

centralizacja, współzależność 

koordynacja, horyzontalizm, 

decentralizacja, współistnienie 

Cechy podmiotów 

heterogeniczność, 

specjalizacja, podział pracy 

homogeniczność, podobieństwo 

funkcjonalne, jednolitość ról 

Polityka 

domena władzy, administracji i 

prawa 

domena siły, walki i 

przystosowania się 

Prawo 

wewnętrzne , jednoznaczne, 

obowiązkowe 

międzynarodowe, sporne, 

fakultatywne 

Czas 

liniowość, progresywizm 

cykliczność 

Poczucie wspólnoty 

silne 

słabe 

Przemoc 

kontrolowana przez rząd i używana w 

imię prawa, przemoc prywatna 

zagraża systemowi 

używana przez państwo w obronie 

własnej i dla zdobycia przewagi, przemoc 

prywatna nie zagraża systemowi 

Ochrona podmiotów 

państwo chroni obywateli 

przed bezprawnym użyciem 

przemocy 

brak instytucji chroniącej państwa 

przed użyciem przemocy, potęga 

silnych odstrasza 

Podejścia teoretyczne (tradycyjne) 

1) Behawioralizm – indukcja 

2) Strukturalizm – dedukcja 

3) Ewolucjonizm – dynamika (linearna lub 

cykliczna) 

 

Poziomy analizy 

1) Pierwszego poziomu – jednostki  

2) Drugiego  poziomu  –  zachowanie  państw,  ich  charakter, 

społeczeństwo 

3) Trzeciego 

poziomu 

– 

struktura 

systemu 

międzynarodowego 

Wojna w Afganistanie? 

Problem siły 

• Rodzaje siły państwa  

• Czynniki siły państwa (przykład): 

Ps = (K + E + M) x (S + W) 

• Równowaga sił 

„Wojna peloponeska” 

Systematyka teorii SM 

Wyszczególnienie 

Realizm 

Liberalizm 

Globalizm/ 

strukturalizm 

Zainteresowanie 

Konflikt, anarchia, 

samopomoc 

Współpraca, 

instytucje 

międzynarodowe, 

współzależność 

Dominacja  

i zależność, 

solidarność 

globalna 

Poziom analizy 

Państwo-

centryczny 

Multi-centryczny 

Global-centryczny 

Forma SM 

System 

międzynarodowy 

Społeczność 

międzynarodowa 

Społeczność 

światowa 

Prekursorzy 

Hobbes/ 

Machiavelli 

Grocjusz/Locke 

Kant/Marks 

Wielkie debaty teoretyczne w SM 

Teorie 

Okres 

Idealizm 

– realizm 

1930 

– 1950  

Tradycjonalizm 

– behawioralizm 

(debata metodologiczna) 

1950 

– 1970 

Realizm, liberalizm 

– globalizm 

1970 

– 1985 

Neorealizm-neoliberalizm  

(„neo-neo”, wewnątrzparadygmatyczna) 

1985 

– 1995 

Pozytywizm 

– postpozytywizm  

(debata epistemologiczna) 

1995 

–