matura 2010 matematyka odpowiedzi operon

( matura_2010_matematyka_odpowiedzi_operon.pdf )

http://www6.extrafiles.be/hd/matura_2010_matematyka_odpowiedzi_operon#

Podobne: matura 2010 matematyka odpowiedzi operon, matura 2011 matematyka odpowiedzi operon, matura 2016 matematyka odpowiedzi operon,

matura 2012 matematyka odpowiedzi operon, matura maj 2010 matematyka odpowiedzi operon, matura matematyka odpowiedzi operon,

matura z matematyki odpowiedzi operon, matura 2010 matematyka odpowiedzi cke, matura 2016 matematyka odpowiedzi probna,

1. Przedstawiac budowe atomu. a mianowicie

Atom wydaje sie byc skupieniem malych czastek materii, zwanych elementarnymi tj: elektrony, protony, neutrony. Protony a, takze neutrony to inaczej

nukleony i komponuja one jadro atomu natomiast wokol jego zasobow kraza elektrony.

Kazdy atom sklada sie z frakcji wewnetrznej tzw. Jadra a, takze czesci zewnetrznej- powlok elektronowych. Podstawowa jednostka atomu wydaje sie byc

jego masa atomowa (ciezar atomowy) wyrazona jednostka wzgledna w stosunku do 1/16 masy atomu tlenu. De facto za mase atomu przyjeto mase

swoim jadra (tj. protonow a, takze neutronow) poniewaz masa elektronow jest bardzo mala.

Proton sklada sie z dwoch kwarkow u a, takze jednego kwarku d swoim ladunek wynosi +1

Neutron sklada sie z dwoch kwarkow d a, takze jednego kwarku u a, takze jest elektrycznie obojetny (lad. 0)

Nukleony maja na dwa kwarki: gorny +2/3 i dolny -1/3.

dwa. Na czym polega relacja miedzy polozeniem pierwiastka w ukladzie cyklicznym i swoim wlasnosciami metalicznymi?

Metalicznosc, pojmowana zarowno zdecydowanie wlasciwosc chemiczna (tworzenie wodorotlenkow) jak i fizyczna (polysk, kowalnosc, przewodnictwo

elektryczne i cieple itp. ) maleje ze wzrostem numeru grupy natomiast rosnie wraz z numerem czasu. Generalnie dlatego zmienia sie rosnaco "po

przekatnej" od fluoru do fransu. Na odwrot zmienia sie elektroujemnosc, , ktorzy jest wyrazne, bowiem obie te jakosci wywodza sie z takich samych

zrodel - wielkosci promienia jonowego i latwosci osiagniecia oktetu elektronowego na zewnetrznej powloce.

Jesli poprzez metalicznosc pierwiastka rozumiemy swoim zasadowosc (tworzenie wodorotlenkow), to kwasowosc bedzie rosla generalnie tak jak

elektroujemnosc, choc tu zaleznosci odrzucic sa naprawde proste a, takze jednoznaczne

Z uwagi na wlasnosci a, takze miejsce w ukladzie cyklicznym tradycyjnie rozroznia sie:

• metale alkaliczne

• metale ziem alkalicznych

• metale przejsciowe

• metale ziem rzadkich.

kilku. Wymien a, takze krotko omow typy wiazan wystepujacych w materialach. a mianowicie

Wiazanie jonowe – wychodza gdy elektrony walencyjne jednego atomu elektrododatniego sa przylaczane przez drugi atom elektro ujemy. Dzieki temu

oba atomy uzyskuja oktetowi konfiguracje elektronowe. Duza rezystywnosc, opornosc cieplna i kruchosc.

Wiazanie atomowe (kowalencyjne) a mianowicie u atomow pierwiastkow elektroujemnych – najczesciej gazow – elektrony walencyjne obu atomow

tworza pary nalezace do obu elementow. Wyst np. w diamenci.

Wiazanie van der Waalsa (miedzyczasteczkowe) a mianowicie wiazanie innymi slowy wynikiem powstawania chwilowych dipoli na skutek

nierownomiernego rozkladu ladunkow w chmurach elektronowych atomow. Te z kolei indukuja dipole w okolicznych atomach, , ktorzy umozliwia

pierwotnego wiazanie. Wiazanie to jest jednak bardzo slabowite (ok. 103 - 104 razy mniejsze niz atomowe).1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm,

katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: pozycja, w ktorej

wypada bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii

greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

cialo zmarlego bedzie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

dzieki scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza,

lecz w charakterze wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie intensywnego przezycia

litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja jemu sie od czasu nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa

„litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Polska (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego,

natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie

on zarazem ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow

dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali im w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i

podzielil go dzieki dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi,

ktora czastka ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te

czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal

jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z namietnosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego

przeciwko bogom. To od czasu jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie

namietnosci do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

ludzi Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze dzierzy taka sile jak Pan, jego

piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn konstruowanie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog

podarowal mu skala wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego ludzi. Konrad jest

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, zechce sie dla niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego smierc

dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dojsc do was cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli

o przedtem. Zyl dlugo, az nareszcie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc szeroki kamien

dzieki gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, 3,

dziesiatym wspolnie. Syzyf stale wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji dzieki ziemiach rodzimych do pracy Syzyfa. Proces ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby jemu pozwolil powrocic do Tunezji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by tym sposobem mogl z synem powrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk byc moze sie stopic

i zeby nie schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany

wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie.

Stal sie on emblematem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc

nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem

Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na cztery miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej

swiadomosci w takowym wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily role

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna

w pelni zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwazniejszym.

Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia

czlowieka sluzace do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat

jak i rowniez czlowiek wystepuja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej

spolecznosci. Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi zyjacych. Na taki

rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego doboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na przewaga szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac

zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie

istnienie. Kreon, nieustannie stawiany w wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien dobrac dobro swego ludu, czy dobro swojej rodziny. Tej

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace

do walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania dzieki polu bitwy i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tak zwanym. anty wzor – odslania, co czeka tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie owego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz z sztuka, natomiast przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie rozchodzi o walke na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a

adaptuje sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, jak przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie

synteza pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy cenic rozum,

wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele potrzeba, nie zaakceptowac za

sporo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze mniemanie, ze zapisywanie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za istnienia poeta, jest jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym termin swojej

pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy ow wiersze beda kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych albo historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon

w tworzeniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, jak widac otwarcie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany naprawde, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie powiazanego

z nadrzedna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Europy - rowniez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos znakomitego,

a ow lampy prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu sluzace do dorastajacych

ludzi. Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze kazdy ma przy sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy sposrod

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, wlasny system

wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie

dwoje podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale

potomstwo krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas

przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Lecz i wowczas smutek srodku przebywajacej przy glazie powodowal, iz

spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po

czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na cztery miesiace przy roku, wowczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwoch. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednakze, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy duze znaczenie. Byly one dla nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano sluzace do nich duza role. Udostepnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach,

poezja, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady dzieki dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni dysponowali podobny poglad

na dane sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity byly i beda obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja dla poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, przy mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i istota ludzka, jaka jest jego przyroda i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie natomiast

sam akt wyboru, pomijajac fakt, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotykac za strony internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego sprawia kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

absolutnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic

zejscie brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Obawia sie na temat swoje istnienie i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal upowaznienie boskie. Dlatego zgineli jego bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet natomiast to zdolalo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i nielitosciwy dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W czasie

konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by

ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore beda wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie sluzace do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota

ludzka, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz

Hajmon poteznieje w obronie demokracji przy panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza dzieki

wskazowki syna, ktory jest mlodszy od czasu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod postaci jest wartoscia

przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Ona jednak

mniema, ze nie moze postapic odmiennie. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma sluzace do wyboru obie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, iz racja

jest po jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od

czasu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich jest przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to jest rola

tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo

ochronic Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i

wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci

uniwersalne a mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne aspekty

utworu. Korab opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu

rowniez wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz w charakterze

przyklady uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum

(tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest sluzace do Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o

zawartosci patriotycznej albo religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo sluzace do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozna tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy bohaterow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub agend. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna a takze tym,

iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie sluzace do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie sluzace do trzech internautow. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec

rowniez i funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo sluzace

do uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu

sie przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne beda przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie placowki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie

sluzace do kleski bohaterow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku

osob (Antygony, jej narzeczonego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go

dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru jak i rowniez szlachetnych

intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom,

niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem istnienia codziennego, inna

zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone za posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny,

100-krotny. Ziarnem jest wyraz boze, natomiast gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo pogardzic, ale wyniki sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl przy swiat. Mienie roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez

nedze. Kiedy skruszony syn wrocil sluzace do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze

moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, natomiast teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z

wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie

w gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem jest niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym internautom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednak jako wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na przerozne podloze. Jednego razu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym ziemi,

ani miedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci,

odnalezc jej sens, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz,

by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan

jak i rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, jednak powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej

przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej

przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy.

Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob juz sam walczy na temat swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego

cierpienia. Hiob stanowi symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, natomiast nie gryzie badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez

wspomniec postawe sw. Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

niego sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni

na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

jest walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego stanu: miecz jak i rowniez rog. Po swej ostatecznej spowiedzi wspomina

wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory to

oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady plywania przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie dzieki biesiadnym stoliku.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich ludzi. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory

to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej podstawa i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora to zaprasza sluzace do tanca

czlonkow roznych stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje zwiazki

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednak zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i

uznawane w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jak rosnie dzieki polu jak

i rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego z ludzi. Nazywany jest

rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie wobec

stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie

jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje zwiazki

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednak zostal tam zabity. Zauwazamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac przywileje.

Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo ow tekst sluzace do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie przy

raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal

jednakowego rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z

czasem, przy XVI przy., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano

przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy ow, ogarniajace niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika tym samym, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, iz na naprawde przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi sposrod 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa

natomiast Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca

symboliczna cyfra 4, sluzace do ktorej niejednokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal

Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych,

leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego:

zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod

starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow

(nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, to znaczy

rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Napis

Lamentu sposrod konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim.

Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec tym wiecej

boli jego zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, na przybicie sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc podobnie jak On, mniemac podobnie.

Jednakze przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do odmiennych

matek, internautom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2

barw: ciemnej i srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila

zdrow kolor, srebrny - gdyz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich podopieczni, ale rowniez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa potrzeby niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz rowniez

przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli przy obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza

ja sluzace do szalenstwa. Z kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze

ponizsza jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna pierwowzor nie zostanie musiala naprawde

cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten jest nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

mielibysmy okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie

mysli, na temat wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, wobec tego

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe

stanowi cala 1-wsza zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

sposrod minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest przy „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca przy tych czasach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia beda centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to istota ludzka

zostal utworzony na wizerunek i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest odnalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania wolnego wyboru, sluzace do

zdobywania wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego

postepowania. Musimy przystanac na chwile i pomyslec o wlasnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem

mniej obecny w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore

przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w legendach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jakze jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, to znaczy nasze istnienie.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce przy sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest obecny w kazdej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga a takze tym ktora wage dzierzy dla niego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Na polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez

Izoldy―. Liryka odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow

swietych, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory ow mialy rys

dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez

zakonnikow przy kosciolach albo w specjalnie wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

postacia dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy jak

i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie mezczyzny na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow

byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami

dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Wam utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej sluzace do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w srodek swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary ludzi, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl

ofiarowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem a takze duszy sposrod cialem. Pan stwarza

nadzieje wygrania naszej walki. Po utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i

stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie ofiarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie

zaakceptowac milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Wartoscia trwala jest cnota.

Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania

sluzace do dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa

sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej sposrod

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera blagania na

temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem dane o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona),

zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice

przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

przy sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie

srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do

wiary. Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez

Daniel Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie przy obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw powstal sie przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z regula, ze kazdy rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje

poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz z zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala sluzace do tzw.

kwestii ostatecznych niedaleko sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie dzieki spotkanie wraz z

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa przy reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych przy dostatku

jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze im czlowiek minie przez istnienie skromniej,

ow jego randka ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom.

Wydaje sie ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa sluzace do Matki Boskiej i zawiera w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w zonie prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

wlasne dziecko, zechce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, albowiem

jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow na przybyciu sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, przeczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i dzieki blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

posiadala charakter przede wszystkim sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

elementu lub maksymy budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie

rozne jej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

krajowej wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej branzy wiedzy. Narasta czesto przy tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly

charakter utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy

heroizmu i patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci

sluzace do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedstawienie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie sluzace do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym

M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy,

funkcjonuje we kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret

zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory cnota uczciwosci,

sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby

naprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im

przypodobac, odwaznie ujawnia prawde co wiecej ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia.

Poswieca dla zonie wszystko, co wiecej osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju

postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje

mnie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl wlasne

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, zdolnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

zas dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez starannie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac zabraklo

bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy dzieki wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz

odmiennych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Wspolzycie Reja sluzace do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac

przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego wielkiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza rowniez sympatii akt milosny szlachcica sluzace do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug

przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka

„Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien

korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby.

Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im

walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie.

Kochanowski zechce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez

po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate.

Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy odstapic

Helene poslom i ochronic ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem pokazania interesow wlasnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Polski,

swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc. Moga

miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Wytrzymalosc i wladza

panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, istota ludzka powinien co wiecej z radoscia

umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw dla urokow

natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy

okres po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy wobec dzwiekach

muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow,

umiar. Od starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest cnota,

ktora uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim"

(nawiazanie sluzace do koncepcji mezczyzny wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na

zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku

tez czerpie humanistyczne mniemanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej

mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie przy piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze

zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu

Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a

mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i wartosci

zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod

antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne powody w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc fragmenty,

w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem intensywnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny.

Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie

sprawe sposrod odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc trzymane na strazy

prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno im myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze

dobro ogolu. W minionym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie dzieki obronce

ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska sluzace do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy

pewne szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady dominuje typowy lokalny balagan). Sadza przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a

nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

beda przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas roznorodna. Wystarczy zrealizowac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, natury i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament na klesce

Mlodych polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( panie i podopieczni )

uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja jeszcze milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w

funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ow rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli racja i sposrod tego nasza firme zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serce i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach codziennych, co

wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna wartosci,

gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

utrzymanie, wysilek zas jest procesem do dumy. Po pracy mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach.

Czlowiek zyje dzieki wsi przy harmonii sposrod przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to oczywiscie

oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na

temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw

poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace sposrod zycia mezczyzny na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej namietnosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst,

stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozna podzielic dzieki dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera

utwory, ktore sa albo przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednakze

alegorycznych, pelnych powiazan sposrod mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i zwiazki

dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie

postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe

na pewno sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i herosowie utworow

Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace

sposrod trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy jest realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze jest przepych urodziny i obfite zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory to wystepuje stale z przyrodzonym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem absolutnie

pedzonym sluzace do roboty.

Widzimy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, czy czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz

z ksiedzem nie znajda sie dzieki lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza,

twierdzi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na

temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja

odpust. Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze dzieki stu

urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia.

Roznorodne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego

bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia

niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik,

Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz

nie zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez

jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie

czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i

rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez

Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

natomiast jezyka mozna sie nauczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski wypada zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie

powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem mozna z

ludzi przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz wowczas jabluszka, gruszeczki,

sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne.

Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle operuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze.

W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu wszystko

przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ

tez mozna z wytworami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, przy innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej

dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast

korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

To wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12

piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na

temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny

pozostalej mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich sluzace do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera

pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a fach jego jest znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza nastepnie kazde przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy jak i

rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w kuli ziemskiej,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale rowniez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie

postury charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. Nigdy najwazniejsze jest miec nieskalane

sumienie, radzi, aby uzywac z szansie do uciechy, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z

swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza

cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces kreatywny.

W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i dobre imie.

Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta,

ktory to z racji dzieki posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o

tym, ze jego dziela beda tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku.

Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w nalezytym

miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie

rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury o kazdej porze rok, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― a nawet „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr a nawet zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostal jeszcze jeden wzorzec – rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny

robienia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze a takze zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m.

in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Wlasciwy ozenek,

obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje

rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z

radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa

jednak sposrod dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spoczynku

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jakas z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra traca swe znaczenie. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w niejakich utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

mezczyzny odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy

przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem jest wydany przy 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej dla roznych ludzi jest zroznicowane prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan.

Mniemam ze, ow problem jest nadal obecny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja nie zawsze

tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic.

Czesto ludzie na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to

porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc moce panstwa jak i rowniez jego

potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod dobrej

woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu

przypadkach musza kroczyc do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly moga miec zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na postep

pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, czasami nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna

powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie

albo zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest obywatelem jak i rowniez

panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek powinien byc

prawnie przygotowany sluzace do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do zonie powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy prawo

prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi wyksztalconych

jak i rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie

dzieki dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

jest podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie wiazac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic caloksztalt: majatek, moce, zdrowie,

fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, wojny domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia

prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak

heretycy nie beda spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu

bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u

katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, takze publicznego, a takze prywatnego. Heretycy

nie maja mozliwosc nawet bronic panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny.

Skarga wzywa wiec krola sluzace do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz sluzace do przywrocenia

jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci.

Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie,

konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow

duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim

rozgardiasz (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie rowniez

zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie

sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku.

Wymienia wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo,

marnotrawstwo, niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja miejsce w

kraju a takze proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do

upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy dla dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie sluzace do wydarzen politycznych tego

okresu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor

naszego Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor

stanowi ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany sposrod pozycji kalwina i przy duzej partii

stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest w szczegolnosci widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych bezustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i

kosztuje ponad powszednich ludzi. Tymczasem mnich tenze jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie,

uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban

pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow lojalnych. Gdy

parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko

rozgrzeszyl plebana, jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc,

chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie

sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych.

Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne

piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie

stoikiem. Byl przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki

pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak i

rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak jest na nie

zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz na smierci, sluzace do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada wlasny

sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka jest szczesliwa.

Wizerunek ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to

pomylkowo 'zostala scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale na Urszulce (VII),

wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca

osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, prowadzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga a

nawet w punkcie kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc sens calego istnienia i dotychczasowych

przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, trwogi. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota

ludzka, ktorym lata swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze,

jeden z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety

- znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w

wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe

partie tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie

czestokroc tlem dla prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej

Ostatnia sposrod panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc mieszkancom

wsi jak i rowniez jest dla nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze krajowej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

wiec nie rzecz, ale rodzaj, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i narzeka razem sposrod Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI wieku jest, wedlug Szymonowica,

mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich,

pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i sporzadzajac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a jej

przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie sposrod ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to podejrzenie o niewiernosc i relacja z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc,

naprawde charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez

wplywu namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak rys jego wierszy wykracza o wiele poza

schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak powoduje, iz

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz z

zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednakze, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest wspanialym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie widac niepokoje poety w 2 sonetach – IV jak i

rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce

z silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga,

na pomoc jakiego kazdy istota ludzka powinien liczyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy

prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to

co mentalne, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od czasu Boga, utrudnia mu droge do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Tresc rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas jeszcze silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa

strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jakim sposobem

maja wykonywac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna sluzace do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk

niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zadziwiac wroga, nadszarpnac go jak i

rowniez nie zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa dzieki jego

czele powinni podarowac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny waznym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz jest

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie sluzace do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, niepokoj

o losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Frapuje sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i rowniez

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza sporo

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za posrednictwem caly rok

kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do pracy na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow

jak i rowniez warzyw a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez

daje radosc. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i zbywac

drozej przy innych obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych a takze sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej wlasne przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu

sie przed napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy barier. Piesn ponizsza przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem wody i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie

kierowac w zyciu. Ogromny wplyw dzieki tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten jest nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane jak i

rowniez podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii

stoickiej, aczkolwiek nie da sie schowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny.

Jego rozwazania na ow temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia,

ktora to pielegnowana przy sercu mezczyzny moze byc dla niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota

zwiazana jest tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn

IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka

"Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej wlasne przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii

oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze

kazde zalety stanowiace cnote beda cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do

nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, zeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie na swiecie

przy poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc dzieki roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy mistrz

moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie caloksztalt znosi sluzace do stodoly. Wieczorem, po

skonczonej pracy stale znajdzie okres na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby albo w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i by

posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale rowniez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa –

to renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy

„Piesniach― posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 2 starozytnych pradow

filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fuks, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z prawami cnoty,

zapewnia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie sluzace do

korzystania z uciechy zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania

chwili, cieszenia sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy

mozliwosc zaobserwowac przy Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac

smutkow, ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

ludzka zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na glob renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

stalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu,

przy korzystaniu sposrod rozumu, ale i w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem

Boga, jednakze tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia a takze

obawy przed smiercia. Naszym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi

radzenie sobie sposrod problemami, podarowac sile duchowa i porzadne szczescie a takze czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory

to wielokrotnie przy swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja jednakze pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy

greckiej, przebiega podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem

wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest odmiana

jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal przy nagrode zbyt wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora go nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja,

/ A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech

pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Az do gor jak i rowniez lasow, stworzona w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne beda tez zagadnienia. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma

dysponowac na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia mezczyzny, porusza kwestii jednostki, a takze calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza przy, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka jego utworow

odnosi sie do jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze

wskazowka dla jednostki, jednak dla kazdego z, bowiem wykorzystywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma rys

uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny

(... ) moj rzad sposrod tymi pany: szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na celu osmieszenie jak i rowniez

krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa

autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota

ludzka powinien pamietac o tym, iz cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre

przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Pan odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien

przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech

ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i

rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec

przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni sposrod bronia przy reku

zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie przy walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac sluzace do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic caloksztalt dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc

Polak sobie kupi, iz i przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to oczywiscie odroznia nasz narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy porzadku

juz od czasu poczatku bycia naszego was, ale czy takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do

glebi sie zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie jeden

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwie –

mozna tu zaczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jakas

z pobudek upadku niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta sposrod

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal

sposrod antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami wszelkiego

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Utwor ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Po utworze ow latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow a takze

zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co

czlowiecze nie jest jest obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg wybuduj postaci, cechujaca je zachowan; od

czasu patriotow zaczynajac, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

sposrod losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora to wszystkim

zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez zapewnia zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, rozumuja

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania

sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

to tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w zonie mysl, iz „bez norm nie moze

okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza

przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic

nie zaakceptowac otrzymuje sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i pokoju, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do

edukacji mlodego obywatela jak i rowniez do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne rozmaitosci.

Postulat ten jest bardzo latwo zapamietac, albowiem dzis jest on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury w kazdej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i przy bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke

jak i rowniez muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro wiecej niz prywate, nie zaakceptowac

zaluje jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek

wszechstronny, oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja tworcy

tacy jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pozytywne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych dla

polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw

rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym stosownego przygotowania. Od sprawujacych

wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania

wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen

zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy

publicznej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych.

Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu przy 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie przy sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi

sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu jak i

rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek

ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, jednak mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym

majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi

rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, przy XVI wieku,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez przy licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal na

temat ksztalt wlasnego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal

przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i

obecnych tworcow rodzimych. Nawiazania sluzace do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych typow, poeta pisze

piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, przy podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Nasz wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady tworcy, ktory

uznaje swiat zbyt wielka melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto owego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia czasow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie objasnienie to pozostalo

przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ponizsza wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednakze

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach

Europy polnocnej od konca XV do oporu XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

faktory jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

jak i rowniez religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, dzieki plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w srodek

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl

do progresu osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej

placowki ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i guzik co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za

oficjalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu

dlugoletnich wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest

mniejszosci luteranskiej przy Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je dzieki

jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia to znaczy

uwolnienia ludzi od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek dzierzy swoj los zapisany przy

gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal sposrod natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane przy 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie przylegaja one sluzace do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat

sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje

dolegliwosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc niemocy Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Najscie skierowany jest w strone www magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, gdyz laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie.

Niedobor tej zgody szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei -

jest prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej,

prowadzacej do zgody i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co jest jednoznaczne sposrod

upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza

prawa niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od czasu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow

przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast

jej tekst zwiazana jest z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

nadrzednych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

zasadnicze problemy nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup ozonatorow wody, czy brak

stalego systemu alarmowego obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno -

obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

sposrod pierwszych rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow sposrod prosba, zeby pomysleli nareszcie o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac sluzace do

obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

ow, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest zginac mlodo,

jednakze w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej bitwy o zywot

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu dla prostoty jak i rowniez

kontaktu sposrod natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi tam zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wsi, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, natomiast kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, potezny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie

zaakceptowac stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia.

Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na drugi los, przygniatajaca wizja, wojna o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac problemy duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich

klopotow nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie

sluzace do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane dzierzy skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak

ow probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze.

Ow firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity

harmonogram. Podobnie jest z osoba, ktory dzieki starosc jest chorowity, wiecej przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym jest przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na

zlo swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad podstawowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego rys skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, poszukuje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy przed jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o artyzm jezyka, forma swojego stylu i odmiane

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie nieomal boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie w zyciu bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel tekstow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami przy bitwie ponizej

Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 partii dosc szczegolowo opisujacych

najpierw obustronne przygotowania, a pozniej bardzo starannie, dzien na dniu wypadki pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow jak i rowniez

zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci

do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy skierowac na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w

tych propozycji zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia dane o Polsce XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi przy krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, to znaczy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy

walce jak i rowniez sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem dla zniewiescialego

magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm ewoluowal w

kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie

jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie sluzace do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi

jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien,

zloto, perly... ), ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast sposrod

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela

na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

obszar wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego

szlachcica, przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu

rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze

wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie",

"Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o

przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, iz kobiety beda niestale przy uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozna je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz zanotowac stalosc przy uczuciach panie.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, a nawet szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow zachodnich, im

skladajacy zachwyt, a sposrod niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo, odmiennie anizeli nurt

dworski, przykladala duza wage sluzace do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj lokalny rodowod uznawala

za kluczowy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten okresla sie rowniez sarmackim od czasu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty jest wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski i byly siedziby

szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic

przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje postep zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez

najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia -

istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie przy

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem jest

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, porzadnych sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki

zawieraja okres sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera

z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl

niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy

latach 1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie ma za jak oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, natomiast mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku wykazuje

chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli

sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc pociechom do uciechy. Wszyscy dbaja o osobiste

dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednakze zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy

1621r. Poemat opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy

zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie

sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest przy nich opinii,

bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania ludzi i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada na temat

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji sluzace do walki wytwarza mu

chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore byly wynikiem

jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl

przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni go. W koncu

Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na zone. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki

obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swa klase mniema za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego

sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe sposrod ich wplywu na

istnienie polityczne przy owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc one doprowadzic, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki sposrod nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najogromniejsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa

jednakze uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac

nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy

tytule, natomiast przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbyt

mlody wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty ow

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozna, ze tym sposobem

Krasicki odslania zalety mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego strategii wewnetrznej,

natomiast jednoczesnie jest atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry jest

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu stale sa odwazni, swietnie pojmuja sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i

ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze przy Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz

panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla przy sposob niewatpliwy i prosty. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie,

przez co autor chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje

dosiegaja V. przy. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi

walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru jest „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak wyjatkowe postawy, iz mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem dzieki jedna sposrod najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco normalnego.

Lecz stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. W zadnym razie nie

przyzwyczai sie sluzace do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, okresla sie dzieki fakt, iz powstala pani po naczelnym

rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, takimi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej

uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli

ziemskiej dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja jest po stronie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i przy lesie", natomiast

nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare przy

Boga jak i rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Lecz gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―,

ale tez w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem glob w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role tekstow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: przy Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski na temat kraj,

sposrod leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Powiedzial o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza

mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra dzieki owczesne

ludzie.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana

jest w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na reputacje

publiczna a takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow jednoczesnie

ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia dialogow prezentujacych

poszczegolne poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni w charakterze prawi jak i rowniez wzorowi obywatele,

ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy

jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego

zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza sluzace do upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego

zycia potezna i wyzwolona z ponizej obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale na ogol bez sensu;

dziwi sie, iz Starosta pozwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego brak

zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zyskac; Szarmancki jest czlowiekiem,

ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego ciekawego

sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm

wprowadzal odczucie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego bylo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas

Stanislaw Konarski, ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozmaite tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy sluzace do

redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21

czasow. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono w Warszawie pierwszy przy dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach

okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w

Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym

podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach

miala odbywac sie przy jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne beda dobre lektury

dlatego przy 1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych podrecznikow

oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali

przy nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego przebieg

zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym jak i rowniez

podnioslym rodzajem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych wowczas puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wowczas

kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn

dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje

sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego

macy jest namietnosc, ogarniajaca caly narod. Po imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― –

krzyczy przy uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

dobra. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez

poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i pobudek jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie sluzace do Paryza, porzadnych

uczestniczyl przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki chcial dac

odpowiedz na testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie

sugerujac, iz rzady ludzi ludzi byly jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku jest zamach dzieki cara. Ludnosc jest przy tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie pragna

bitwy. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany za posrednictwem

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje liderow. Wynik glosowania,

ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Wolno zatem przy

dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

cechujaca je pragnienie wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo pomocne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly wiec rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych

propozycji lub miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci albo po smierci.

Smierc uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie

zaakceptowac opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow

germanskich lub slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, przy ktory nie zaakceptowac

sklada organizmu bohatera. To symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca

zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej

opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze mezczyzna do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale zanim wielka koncepcja Browna bedzie przez

odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona za

posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu owego nie mozna uzyskac ale mozna don dazyc. Muzyka robi z ludzi istoty swietne. Miara naszej

doskonalosci jest porownanie sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne

z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za istnienia, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly

losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu ogromnych

ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

swa odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem.

liryczne: wielkie monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic caly narod, anizeli ocalic go ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o

zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu

przebieg zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie

bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za

posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor przy wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie sluzace

do panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego

tez postacie sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej zauwazalne w

charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i

rowniez grozy, wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej

prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez caly narod lokalny oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz z

Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku.

Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

moce i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy

w kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera

sporo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy

Polakom owego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac

szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal

udzialu przy powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 rok, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec

sie z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje

przy utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do

uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem

czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac

kpic sposrod nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda przeznaczone

niezwyklego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci

majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia

i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia a takze szydzi sposrod tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki

moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo taki fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, pomocna dlon w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie