edukacja jezyk polski korepetycje maturzysty dr danuta zaremba ebook

Izabela Galicka

Redaktor serii: Marek Jannasz

Redakcja i korekta: Paweł Pokora

Projekt okładki: Teresa Chylińska-Kur, KurkaStudio

Projekt makiety i opracowanie graficzne: Kaja Mikoszewska

www.cel-matura.pl

ISBN: 9788363165741

Skład i łamanie: Kaja Mikoszewska

Druk i oprawa: Pozkal

Wstęp

Drodzy Uczniowie i Maturzyści!

Oddajemy w Wasze ręce repetytorium, dzięki któremu szybko i gruntownie
powtórzycie, a także rozszerzycie swoją wiedzę na temat polskiej oraz światowej
literatury – od czasów starożytnych po współczesność. Książka przeznaczona jest
głównie dla licealistów, ze szczególnym uwzględnieniem maturzystów. Obejmuje
materiał z zakresu podstawowego oraz rozszerzonego.

Repetytorium ma lekką, słownikowo-hasłową formę, pozwalającą błyskawicznie
zorientować się w gąszczu terminów, konwencji i stylów.

Zagadnienia omawiane są w porządku chronologicznym, co sprawia, że łatwiej jest
usystematyzować wiadomości. Wszystkie rozdziały mają tę samą budowę. W klimat
i umysłowość kolejnych okresów literackich ciekawie wprowadza Wizytówka epoki.
Jej uzupełnienie stanowią krótkie informacje na temat myślicieli i najistotniejszych
nurtów filozoficznych danej epoki (Jak oni myśleli, czyli filozofia). Głównym
elementem każdego rozdziału jest omówienie lektur oraz twórczości najważniejszych
autorów (Przypomnij sobie lektury). Przydatne dodatki to: słowniczek
(Terminy i pojęcia) i Tablica chronologiczna z najważniejszymi wydarzeniami
z omawianego okresu. W utrwaleniu poznanych wiadomości pomaga błyskawiczny

Test z epoki, a suchym faktom rumieńców dodają ciekawostki (Czy wiesz, że…).
Zamieszczony na końcu repetytorium Indeks osób i postaci literackich upraszcza
odnalezienie poszukiwanego autora czy bohatera.

Nasza książka ma też specjalny suplement Praktyczne porady maturalne.
Znajdziecie w nim wskazówki, jak efektywnie (i efektownie!) zdać końcowy egzamin
z języka polskiego. Są tam też podane przykładowe tematy, wraz z konspektami,
ustnej i pisemnej matury.

Z życzeniami matury na 100 procent

Izabela Galicka

Spis treści

Wstęp

1. Biblia – nasz fundament

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
VcG´0hUR,@R0yChcƛRsRh#C$ICWhËƭhPrzypomnij
sobie lektury: Stworzenie świata, Abraham
i Izaak, Psalmy, Księga Koheleta (Eklezjasta),
Księga Hioba, Pieśń nad pieśniami, Nowy
Testament (przypowieści), Apokalipsa
ȱsYhDNhËƭTerminy i pojęcia: apokalipsa,
apokaliptyczne sceny, Arka Noego, gałązka
oliwna, Judaszowe srebrniki, Kanaan, Kainowe
piętno, kolos na glinianych nogach, Mane,
Tekel, Fares

, manna z nieba, miska soczewicy,

plagi egipskie, Salomonowy wyrok, Sodoma
Cƭ;RLRa.hnLwsNC3ha´G.hs0RsCh<aRcy.h
yLC3NCÍhcCĦhshcƛnUhcRIC.hrC3ʵh#$3IhËƭTablica
chronologicznahËƭTest z epoki

2. Antyk – źródło europejskości

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(klasycyzm, mitologia grecka, mityczni
$R<RsC3hCh@3aRcC.hj3jah<a3,GCWhËhJak oni
myśleli, czyli filozofia: Sokrates, Platon, cynicy,
3UCGna3E,yw,w.hcjRC,w.hcR~ȱ,ChËhPrzypomnij
sobie lektury i autorów: „Król Edyp”, „Iliada”,
„Odyseja”, Tyrtajos, Safona, Symonides,
?Ra,whËhTerminy i pojęcia: Arkadia,
Drakońskie prawo, elegia, epigramat, Fortuna
(grecka Tyche), ironia tragiczna, jabłko
niezgody, koń trojański, koszula Dejaniry,
nić Ariadny, Niobe, Orfeusz i Eurydyka,
patos, porównanie homeryckie, pięta
Achillesa, puszka Pandory, paniczny strach,
róg obfitości, sielanka, stajnia Augiasza,
jRURc.hs3EȱÍhNhTaNc.hyƛRj3hanNRhËhTablica
chronologiczna ËhTest z epoki

3. Średniowiecze
– czy rzeczywiście mroczne?

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(teocentryzm, uniwersalizm średniowieczny,

syRa,3hUa3N3jw,yN3WhËhJak oni myśleli,
czyli filozofia: św. Augustyn, św. Tomasz
yƭGsCNn.hȱsYh7aN,Ccy3Ghyhcwʵn.hc,@RIcjwGh
ËƭPrzypomnij sobie lektury: „Pieśń
Rƭ`RIN0yC3ȓ.hȑiaCcjNhChByRI0ȓ.hȑH3<3N0h
RƭȱsYhI3GcwLȓ.hȑrC3IGChi3cjL3Njȓ.hȑ#RcGh
GRL30Cȓ.hȑ#R<naR0yC,ȓ.hȑHL3Njh
świętokrzyski”, „O zachowaniu się przy stole”,
ȑ`RyLRshLCcjayhTRICGaUhy3hȰLC3a,C´ȓ.h
„Kronika” Galla Anonima, „Kronika polska”,
ȑ`R,yNCGCȓhËhTerminy i pojęcia: alegoria,
apokryf, ars moriendi, asceza, chanson de
geste

, etos rycerski, hagiografia, kazanie,

krucjata, legenda, literatura parenetyczna,
moralitet, poezja prowansalska,
aRLNchaw,3acGC.hj3R,3NjawyLhË Tablica
chronologiczna ËhTest z epoki

4. Renesans
– odrodzenie starożytności

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(humanizm, powrót do źródeł – ad fontes,
NjaRUR,3NjawyLWhËhJak oni myśleli, czyli
filozofia: neoplatonizm renesansowy,
Tomasz Morus, Niccolò Machiavelli, Erazm
yh`Rjj3a0LnhËhPrzypomnij sobie lektury:
„Dekameron”, „Sonety”, „Żywot człowieka
poczciwego”, „Krótka rozprawa między
trzema osobami…”, „Fraszki”, „Pieśni”, „Treny”,
„Pieśń świętojańska o Sobótce”, „Odprawa
URcƛƽsh<a3,GC,@ȓhË Terminy i pojęcia: arianie
(inaczej: bracia polscy), autotematyzm,
esej, humanitas, humanizm, fraszka,
mecenat, nowela, osobowość renesansowa,
parenetyka renesansowa, petrarkizm, pieśń,
reformacja, sonet, synkretyzm, tren, utopia
ËƭTablica chronologiczna ËhTest z epoki

5. Barok – czas kontrastów

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(il barocco, sobór trydencki, manieryzm,
caLjwyLWhËhJak oni myśleli, czyli filozofia:

Spis treści

#ICc3hTc,I.hFaj3yEncy.h;Rjj8aC30hH3C$NCyh
ËƭPrzypomnij sobie lektury i autorów:
ȑKG$3jȓ.hȑ?LI3j.ȓ.hȑȰsCĦjRcy3Gȓ.h
poezja Jana Andrzeja Morsztyna, Daniela
Naborowskiego, Mikołaja Sępa Szarzyńskiego,
„Transakcja wojny chocimskiej”, „Pamiętniki”
ËhTerminy i pojęcia: anafora, antyteza,
donkiszoteria, dramat szekspirowski,
emblemat, epifora, hiperbola, horror vacui,
ikon, manieryzm, makaronizm, oksymoron,
panegiryk, poezja sowizdrzalska, sylwa,
vanitas

hËhTablica chronologiczna

ËhTest z epoki

6. Oświecenie – rozum i empiria

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(wiek myślicieli, rozum – główne narzędzie
URyNNC.hnLRshcURƛ3,yNWhËhJak oni
myśleli, czyli filozofia: sentymentalizm,
empiryzm, utylitaryzm, racjonalizm
ËƭPrzypomnij sobie lektury: „Kandyd, czyli
optymizm”, „Monachomachia”, „Ptaszki
w klatce”, „Wilcy i jagnię”, „Dewotka”,
„Pijaństwo”, „Do króla”, „Chudy literat”,
ȑHnahCh7CIRNȓ.hȑ/RhDncjwNwYhiĦcGNRȱÍh
NhsCRcNĦȓhËhTerminy i pojęcia: ateizm,
bajka, decorum, deizm, dydaktyzm,
fatalizm, kartezjanizm, klasycyzm, Kuźnica
(Kołłątajowska), libertynizm, obiady
czwartkowe, oda, pamflet, paszkwil, poemat
heroikomiczny, powieść epistolarna, rokoko,
cjwahËhTablica chronologiczna ËhTest z epoki

7. Romantyzm
– pomost do irracjonalizmu

109

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
VCN0wsC0nICyL.hrCRcNhHn0ƽs.h8c,wN,Eh
In0RsRȱ,C´hChQaC3Nj3LWhËhJak oni myśleli,
czyli filozofia: Johann Gottfried Herder,
Georg Friedrich Hegel, Søren Kierkegaard
ËƭPrzypomnij sobie lektury: „Faust”,
„Cierpienia młodego Wertera”, „Król elfów”,

„Oda do młodości”, „Ballady i romanse”,
„Sonety krymskie”, „Dziady część IV”, „Dziady
część III”, „Pan Tadeusz”, „Konrad Wallenrod”,
„Grób Agamemnona”, „Testament mój”,
„Smutno mi, Boże”, „Kordian”, „W Weronie”,
„Bema pamięci żałobny rapsod”, „Fortepian
Szopena”, „Coś ty Atenom…”, „Nie-Boska
GRL30CȓhËhTerminy i pojęcia: ballada, okres
burzy i naporu, dramat romantyczny, ironia
romantyczna, mesjanizm, osjanizm, poemat
dygresyjny, powieść gotycka, powieść
poetycka, powieść walterscottowska,
prometeizm, prowidencjalizm, wallenrodyzm,
Weltschmertz

.hsCNG3IaC30wyLhËhTablica

chronologiczna ËhTest z epoki

8. Pozytywizm
– społeczeństwo i praca

133

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(praca u podstaw, literatura jako „zwierciadło
stojące na gościńcu”, ewolucjonizm
CƭcR,ERIR<CWhËhJak oni myśleli, czyli filozofia:
Auguste Comte, John Stuart Mill, Herbert
Spencer, Hipolit Taine, scjentyzm, Karol
/asCN.hLaGcCyLhËhPrzypomnij sobie
lektury i autorów: „Zbrodnia i kara”, „Gloria
victis”, „Nad Niemnem”, „Kamizelka”,
ȑHIGȓ.hȑK3N03Ih;0ƫcGCȓ.hUR3yEhKaCCh
Konopnickiej, Adama Asnyka, „Potop”
ËƭTerminy i pojęcia: agnostycyzm, felieton, list,
obrazek, opowiadanie, organicyzm, powieść
naturalistyczna, powieść realistyczna, powieść
j3N03N,wENhËhTablica chronologiczna
ËhTest z epoki

9. Młoda Polska
– nie tylko dekadencja

149

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(spleen końca świata i uroki belle époque,
cwL$RICyLWhËhJak oni myśleli, czyli filozofia:
Henri Bergson, Fryderyk Nietzsche, Arthur
b,@RU3N@n3ahËhPrzypomnij sobie lektury

i autorów: „Jądro ciemności”, poezja
Charlesa Baudelaire’a, Kazimierza Przerwy-
i3jLE3a.hDNhFcUaRsC,y.hH3RURI0h
bj{.hȑr3c3I3ȓ.hȑHn0yC3h$3y0RLNCȓ.h
ȑ+@ƛRUCȓhËhTerminy i pojęcia: dekadentyzm,
ekspresjonizm, filister, fin de siècle,
impresjonizm, katastrofizm, modernizm,
neoromantyzm, parnasizm, secesja,
synestezja, symbolizm, sztuka dla sztuki
ËƭTablica chronologiczna ËhTest z epoki

10. Dwudziestolecie międzywojenne
– różnorodność i eksperyment 167

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka
epoki (rozwój techniki i nauki, totalitaryzm,
sN<a0WhËhJak oni myśleli, czyli filozofia:
Ģhxw<LnNjh7a3n0.h$3@sCRawyLhËhPrzypomnij
sobie lektury, grupy poetyckie i autorów:
„Proces”, „Mistrz i Małgorzata”, Skamander,
Awangarda Krakowska, Futuryści, poezja
#RI3cƛshH3ȱLCN.hȑTay30sCRȱNC3ȓ.h
ȑ73a0w0naG3ȓ.hȑ;aNC,ȓhËhTerminy i pojęcia:
autentyści, czysta forma, dadaizm, formizm,
groteska, kubizm, Kwadryga, metafora
spiętrzona, nadrealizm (surrealizm), oniryzm,
cjanLC3ƫhȱsC0RLRȱ,C.hʴ<awhËhTablica
chronologiczna ËhTest z epoki

11. Współczesność
– co to właściwie znaczy?

183

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki
(powojenny kryzys wartości, poszukiwania
nowych form wyrazu: Nouveau Roman,
a3ICyLhL<C,yNw.hCNj3aj3GcjnINRȱÍWhËhJak
oni myśleli, czyli filozofia: egzystencjalizm,
URcjLR03aNCyLhËhPrzypomnij sobie lektury
i autorów: „Dżuma”, „Opowiadania”,
„Inny świat”, „Zdążyć przed Panem
Bogiem”, „Tango” poezja Krzysztofa
Kamila Baczyńskiego, Czesława Miłosza,
rCcƛswhbywL$RacGC3E.hi03ncyh`ƽʵ3sC,y.h

Zbigniewa Herberta, Stanisława Barańczaka,
Mirona Białoszewskiego, księdza Jana
isa0RscGC3<RhËhTerminy i pojęcia: bruLion,
dramat groteskowy, everyman, Holokaust,
Kolumbowie, literatura faktu, literatura
lagrowa, literatura łagrowa, nowomowa,
Nowa Fala, poezja lingwistyczna, powieść
paraboliczna, socrealizm, turpizm, wiersz biały,
sC3acyhsRINwhËƭTablica chronologiczna
ËhTest z epoki

Praktyczne porady maturalne

205

Egzamin ustny ËhDGhcCĦhR0$ws]h
Ëh+RƭE3cjhR,3NCN3]hËhbjÍh,ywhcC30yC3Í]h
ËhDGhcCĦh0R$ay3hyUa3y3NjRsÍ]hËh+y3<Rh
NC3haR$CÍ]hËƭ+ywhUayw<RjRsÍhUa3y3Nj,EĦh
LnIjCL30CIN´]hËh+ywhNn,yw,C3IhLRʵ3hLCh
Uay3asÍ]hËh+RhjRhE3cjhICj3ajnahUay30LCRjnh
ChUR0LCRjn]hËhPrzykładowy plan ramowy
do tematów z literaturyhËhEgzamin pisemny
ËhBI3hLLh,ycn]hËhDGhsw<I´0h3<yLCN]h
ËƭQ0ƭ,y3<Rhy,y´Í]hËhDGhE3cjhR,3NCNh
Ua,]hËhDGh0ƛn<hLncCh$wÍhUa,]h
Ëƭ+ywLhaƽʵNChcCĦhUa,hshUaR~Inh
UR0cjsRswLhCƭaRycy3ayRNwL]hËhPrzykładowy
konspekt do egzaminu pisemnego

Indeks osób

i postaci literackich

222

Spis ilustracji

234

Spis treści

Biblia

– nasz fundament

Nie bez powodu Biblię, obok dzieł antyku,

uznaje się za jeden z filarów europejskiej kultury.

Jej rola jest bowiem nie do przecenienia, zarówno

dla ludzi wierzących, jak i ateistów.

FQ`2T2iv+D2hKim`xvbiv

bi`h/Q#`hbxFQƚ

Wiedz, gdzie jesteś, czyli wizytówka epoki

Zacznijmy od tego, że dla dwóch religii – judaizmu i chrześcijaństwa, Biblia to Pismo

Święte, objawione słowo Boże, spisane ręką człowieka. Biblia stanowi zatem księgę

sakralną, a co się z tym wiąże, drogowskaz norm etycznych i moralnych, a także

zbiór wzorców osobowych. Jest także w pewnym sensie kroniką, dziełem historycz-

nym, ukazującym nam realia życia dawnych Izraelitów i sąsiednich narodów. Wresz-

cie Biblia to dzieło literackie, niewyczerpane źródło wątków, toposów i tematów obec-

nych do dziś w literaturze i różnych gałęziach sztuki. Na aktualność odbioru Biblii

wskazują choćby tak popularne ostatnio poszukiwania wszelkich „kodów biblijnych”,

co świadczy o tym, że współczesny człowiek nadal potrzebuje nowych interpretacji

biblijnej metaforyki. Biblia stanowi również olbrzymi zasób frazeologizmów i cytatów

funkcjonujących w mowie potocznej. Z tego źródła pochodzą też liczne gatunki literac-

kie, takie jak: saga rodu, poemat opisowy, psalm, hymn czy przypowieść.

Kiedy powstawała? Prawdopodobnie między XIII w. p.n.e. a I w. n.e. Dzieli się na

dwie główne części: Stary i Nowy Testament (od łacińskiego słowa testamentum

– przymierze). Jest dziełem wielu

anonimowych autorów, zwłaszcza

Stary Testament, choć według tra-

dycji np. „Psalmy” przypisuje się

Dawidowi, królowi izraelskiemu.

Inaczej wygląda sprawa, jeśli chodzi

o Nowy Testament. Wiemy, że auto-

rami byli uczniowie Jezusa, znamy

też ich imiona.

Skąd pochodzi nazwa Biblii? Biblia wywodzi się od greckiego słowa biblios,

oznaczającego zwój papirusu, tak więc w tłumaczeniu można ją nazwać

zwojami czy księgą.

Czy wiesz, że...

Według legendy św. Jan
doświadczył wizji na wyspie
Patmos, gdzie był zesłany
podczas prześladowań pierwszych
chrześcijan. Na jej podstawie
powstała właśnie „Apokalipsa”.

1. Biblia

WWW.CEL-MATURA.PL

Księgi Biblii dzielą się na rodzaje: historyczne („Dzieje

Apostolskie”), mądrościowe („Księga Hioba”) i prorockie

(„Apokalipsa* św. Jana”). Z kolei wewnętrzna struktura

Biblii zaczyna się od wersetu. Wersety łączą się w roz-

działy, a te w księgi. Język dzieła jest specyficzny – pełen

patosu i podniosłości, obfituje w paralelizmy składniowe

i szyk przestawny zdania. Jest ono napisane w trzech

językach: hebrajskim, aramejskim oraz greckim.

Najważniejsze przekłady Biblii to:
Septuaginta – nazwa pochodzi od liczby tłumaczy
(siedemdziesięciu), którzy mieli przełożyć tekst na język grecki.
Wulgata – łacińska translacja z IV w., autorstwa św. Hieronima.
Biblia Jakuba Wujka – XVI-wieczne tłumaczenie na język polski dokonane przez
jezuitę, Jakuba Wujka.
Biblia Tysiąclecia – zbiorowy przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych
na polski, po raz pierwszy wydany w latach 60. XX w.

Jak oni myśleli, czyli filozofia

W przypadku Biblii trudno mówić o filozofii jako takiej, gdyż cała biblijna myśli

jest przesiąknięta podejściem religijnym. Można odnaleźć w niej charakterystyczne

spojrzenie na świat. Zawiera też określony system wartości. Biblia propaguje mono-

teizm, czyli wiarę w jednego Boga i to rozumianego osobowo. Bóg jest najwyższym

Stwórcą, który powołał do istnienia świat z nicości siłą swojej woli, miłości i Słowa-

-Logosu. Stworzył też człowieka na swój obraz i podobieństwo i obdarzył go wolną

wolą.

W symbolice judeo-
-chrześcijańskiej
„czwórka” może
oznaczać m.in.
cztery żywioły, cztery
ewangelie, cztery rzeczy
ostateczne (śmierć, sąd,
niebo i piekło).

* Wyjaśnienia tak zaznaczonych słów znajdziesz na końcu każdego rozdziału
w dziale „Zapamiętaj! Terminy i pojęcia”.

FQ`2T2iv+D2hKim`xvbiv

bi`h/Q#`hbxFQƚ

Warto zaznaczyć, że nieco inny jest wizerunek Boga w Starym i w Nowym Testa-

mencie. Bóg Izraelitów to surowy i wymagający sędzia, który poddaje ludzi próbom

(Abraham i Hiob), a na nieposłusznych zsyła kary (zniszczenie Sodomy i Gomory,

Potop). Żąda on od człowieka absolutnej wiary, pokory i posłuszeństwa. W zamian

roztacza nad nim opiekę i zawiera przymierze z narodem wybranym. Daje też

ludziom Dekalog, czyli 10 przykazań, wskaźników moralnych, gwarantujących pra-

widłowe życie społeczne – złem jest kradzież, kłamstwo czy zabójstwo, a także kult

innych bożków. Dekalog do dziś obowiązuje zarówno Żydów, jak i chrześcijan.

W Nowym Testamencie oblicze Boga zmienia się. Staje się On bliższy człowiekowi.

Jest raczej miłosiernym Ojcem, który daje ludziom swojego ukochanego Syna, aby

przez cierpienie na krzyżu odkupił ich winy. W ten sposób przymierze zostaje rozsze-

rzone na całą ludzkość. Każdy może dostą-

pić zbawienia. Głównym nakazem staje się

przykazanie miłości bliźniego.

Interesujące przesłanie filozoficzne wynika

natomiast z Księgi Koheleta. Otóż wszystko

co ziemskie, to „marność nad marnościami”,

ważne jest tak naprawdę zbawienie i „życie

w Panu”. I właśnie niebiańska perspektywa ludzkiego losu jest jednym ze specyficz-

nych wskazań tej świętej księgi.

Interpretacje. Przypomnij sobie lektury

Stworzenie świata

Najważniejszy jest początek, czyli stworzenie świata. Powstał on z nicości, a powo-

łał go do istnienia Pan siłą swojej woli. Akt stworzenia odbywa się poprzez Słowo-

-Logos, mające moc stwórczą. Bóg, krok po kroku, przez sześć dni oddziela światło

od ciemności, wody od nieba i ziemi, tworzy rośliny, zwierzęta, a wreszcie szóstego

Czy wiesz, że...

Słowo kohelet nie jest
nazwą własną, ale
oznacza publiczną funkcję
Lƽs,whCƭUaRaRGY

1. Biblia

WWW.CEL-MATURA.PL

dnia człowieka na swój obraz i podobieństwo. Daje mu całą ziemię w posiadanie, aby

czynił ją sobie poddaną. Bóg jest zadowolony ze swego dzieła, co podkreślają słowa:

„I widział Bóg, iż było dobre”. Siódmy dzień tygodnia to dzień boskiego odpoczynku,

a więc dzień święty.

Abraham i Izaak

Pan błogosławi na starość Abrahamowi i jego żonie, Sarze, jedynym synem, Iza-

akiem. Pewnego dnia żąda jednak niebywałego dowodu posłuszeństwa: rozkazuje

Abrahamowi pójść na górę Moria i złożyć tam Izaaka w ofierze. Abraham nie

dyskutuje z Bogiem. Jest gotów spełnić jego wolę. Jednak anioł powstrzymuje

rękę Abrahama, a w krzewach pojawia się baranek na ofiarę. W nagrodę za tak

absolutne posłuszeństwo Bóg obiecuje swemu słudze licznych potomków i to, że

będą oni w posiadaniu wielu ziem. Tak właśnie Pan zawarł przymierze z narodem

Izraela.

Psalmy

Jest to 150 pięknych utworów lirycznych, przypisywanych w większości królowi

Dawidowi. Psalmy dzielą się na: błagalne, pochwalne, dziękczynne, mądrościowe

i pokutne. Naród Izraela zwraca się w nich do Boga, dawcy praw i mądrości, z proś-

bami oraz podziękowaniami. Psalmy mają charakter modlitewno-hymniczny. Wystę-

pują w nich liczne epitety opisujące Boga, metafory, porównania i paralelizmy skła-

dniowe. Jeden z najsłynniejszych psalmów to „Z głębokości wołam do ciebie, Panie”.

Psalmy przekładali na język polski m.in. Jan Kochanowski i Czesław Miłosz.

Księga Koheleta (Eklezjastesa)

Kohelet był to mędrzec, prorok przemawiający na zgromadzeniach, jego słowa uzna-

wano za natchnione. Księga zawiera rozważania nad sensem ludzkiego życia i pyta-

nia o szczęście. Autor neguje wartość rzeczy doczesnych (bogactwo, pracę, uciechy),

bo wszystko jest ulotne i przemijające, wszystko, co ziemskie to vanitas vanitatum,

czyli „marność nad marnościami”. Życie ludzkie jest „dniem najemnika”, pełnym

FQ`2T2iv+D2hKim`xvbiv

bi`h/Q#`hbxFQƚ

trudu, wysiłku, zakończonym niechybną śmiercią. Wszystko w życiu ma swój czas,

ale jednocześnie wszystko też przemija. Dlatego należy godzić się z tym, co spotyka

człowieka i ufać Bogu.

Księga Hioba

Hiob to prawy, szlachetny,

a także zamożny człowiek,

któremu sprzyja Bóg. Pan

zakłada się z Szatanem o to,

że pomimo ciężkiej próby Hiob

pozostanie mu wierny. Szatan

więc zabiera Hiobowi bydło

i winnice, jego dzieci giną,

a on sam zostaje porażony trą-

dem. Ludzie odwracają się od

niego, sądząc, że jest wielkim

grzesznikiem. Hiob nie traci

jednak wiary, zaczyna nato-

miast dyskutować z Bogiem,

zarzucając mu niesprawiedliwość (słynny motyw „wadzenia się z Bogiem”). Za to

że dochował wierności Panu, wszystko co stracił, zostaje mu zwrócone. Hiob stał

się symbolem niezawinionego cierpienia, a „hiobowa wieść” oznacza nagłą, złą

wiadomość.

Pieśń nad pieśniami

Jest to utwór liryczny z elementami dialogu, będący zarazem parabolą. Gdy czy-

tamy go dosłownie, mamy do czynienia z przepięknym erotykiem. Oblubienica

poszukuje swego ukochanego w całej Jerozolimie. Znajduje go i cieszy się z nim peł-

nią szczęścia. Kochanek wychwala w słowach pełnych zachwytu jej zalety i urodę:

„Cała piękna jesteś przyjaciółko moja i nie ma w tobie skazy”. Można jednak ten

Na obrazie Ilji Riepina Hiob i przyjaciele (1869)
przedstawieni są pocieszyciele nieszczęśnika,
tzw. hiobowy przyjaciel to człowiek, który chcąc nas
podnieść w trudnej chwili na duchu, przekonuje,
że całe zło wynikło z naszej winy.

1. Biblia

WWW.CEL-MATURA.PL

utwór odczytać metaforycznie, jako relację Boga-Oblubieńca z narodem wybranym

lub nawet jako dążenie duszy ludzkiej-Oblubienicy do miłości Chrystusa.

Nowy Testament – Przypowieści

Według Ewangelii wygłaszał je Jezus, aby przybliżyć ludziom prawdy wiary. Przy-

powieść składa się z warstwy dosłownej, najczęściej fabularnej, oraz przenośnej,

która zawiera uniwersalne przesłanie moralne.

Przypowieść o synu marnotrawnym. Pewien ojciec miał dwóch synów. Jeden gospo-
darował razem z nim, zaś drugi wziął należny mu majątek i ruszył w świat. Z powodu

swej lekkomyślności popadł w biedę. Postanowił więc wrócić do rodzinnego domu.

Ojciec wybaczył mu całe zło i przyjął go z wielką radością. Wyprawił nawet ucztę na

jego cześć. Przypowieść odnosi się do ojcowskiej miłości Bożej, która wszystko wyba-

cza i cieszy się z każdego nawróconego grzesznika.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie. Samaria i Izrael były w stanie wojny.
Pewien podróżujący Izraelita zostaje obrabowany i ciężko ranny. Ani kapłan, ani

sługa świątynny nie udzielają mu pomocy. Czyni to dopiero Samarytanin. Jest

to wskazówka dla nas wszystkich, jak powinniśmy postępować wobec drugiego

człowieka, nie zważając na dzielące nas

różnice.

Apokalipsa św. Jana

Jest to prorocza wizja końca świata i cza-

sów ostatecznych. Według legendy Jan

spisał ją na wygnaniu na wyspie Patmos.

To najbardziej tajemnicza księga Biblii,

obfitująca w liczne znaki, liczby magiczne

i symbole. Przedstawia czasy przed koń-

cem świata, gdy panuje Bestia, opisuje

Czy wiesz, że...

Następujące frazy
CƭUaywcƛRsChLE´haR0Rsƽ0h
biblijny: „nic nowego
UR0ƭcƛRƫ,3Lȓ.hȑNCGjhNC3h
jest prorokiem we własnym
kraju”, „kto nie pracuje,
j3NƭNC3hE3ȓ.hȑRGRhyhRGR.h
y´$ƭyhy´$ȓY

FQ`2T2iv+D2hKim`xvbiv

bi`h/Q#`hbxFQƚ

Sąd Ostateczny i wreszcie nadejście Nowego Jeruzalem. Najbardziej znany wątek

z tej księgi stanowi obraz czterech jeźdźców, którzy przynoszą głód, zarazę, wojnę

i śmierć. Inny znany motyw to liczba 666 jako znak Bestii. Znane są też cztery sym-

boliczne zwierzęta: lew, wół, orzeł i zwierzę z ludzką twarzą. Apokalipsa mówi też

o Armagedonie, czyli zagładzie. Właśnie od pełnych grozy i przerażających opisów

wzięły swą nazwę sceny apokaliptyczne.

Zapamiętaj!

hi3aLCNwhCƭUREĦ,Chh

apokalipsa

Proroctwo, wypowiedź biblijna, opisująca tajemnice czasów ostatecznych i wyja-

śniająca sens dziejów ludzkości i świata.

apokaliptyczne sceny

Przerażające, pełne grozy opisy końca świata i ostatecznej zagłady.

Arka Noego

Statek, który razem z synami zbudował Noe, aby

przetrwać Potop.

gałązka oliwna

Znak dobrych wiadomości.

Judaszowe srebrniki

Symbol zdrady i sprzedajności; Judasz pocałun-

kiem wskazał Jezusa oprawcom, za co otrzymał 30 srebrnych monet.

Kanaan

Ziemia Obiecana, kraina mlekiem i miodem płynąca, którą Bóg przyrzekł Izraeli-

tom. Wędrowali do niej przez 40 lat z Egiptu.

Gołębica, powracająca na arkę
z gałązką oliwną, zapowiadała
opadanie wód Potopu.

Czytaj dalej...

1. Biblia

WWW.CEL-MATURA.PL

Kainowe piętno

Znak na czole, którym Bóg naznaczył Kaina, zabójcę swego brata, Abla, po czym

przeklął całe plemię bratobójcy.

kolos na glinianych nogach

Coś pozornie wielkiego i potężnego,

w rzeczywistości opierającego się na

nietrwałych podstawach; kolos przy-

śnił się Nabuchodonozorowi II, władcy

Babilonu.

Mane, Tekel, Fares

Są to tajemnicze słowa, które ukazały

się podczas uczty na ścianie pałacu

babilońskiego króla, Baltazara. Wie-

ściły zagładę Babilonu.

manna z nieba

W przenośni – cudowna pomoc, ratu-

nek; Bóg zesłał mannę głodującym na

pustyni Izraelitom.

miska soczewicy

Metafora oznaczająca oddanie za

bezcen czegoś wartościowego; lekko-

myślny Ezaw wyrzekł się za nią prawa, jakie przysługiwało pierworodnemu synowi.

plagi egipskie

Dziesięć klęsk, które Bóg zesłał na Egipt; m.in. szarańcza i ciemności. Wyrażenie to

oznacza bolesne doświadczenia.

Według Biblii manna (bardzo drobna kasza
z pszenicy) była codziennie zsyłana z nieba
Izraelitom w czasie ich czterdziestoletniej
wędrówki przez pustynię Synaj. W Starym
Testamencie czytamy, że była: „jako ziarno
kolendra biała”.