matura matematyka 2015 rozszerzona

( matura_matematyka_2015_rozszerzona.pdf )

http://www1.filehost.pm/d/matura_matematyka_2015_rozszerzona#

Podobne: matura matematyka 2015 rozszerzona, matura matematyka 2013 rozszerzona, matura matematyka 2016 rozszerzona,

matura matematyka 2014 rozszerzona, matura z matematyki 2015 rozszerzona, matura matematyka 2015 rozszerzona pdf,

matura z matematyki 2014 rozszerzona, cke matura matematyka 2015 rozszerzona, matura matematyka 2016 rozszerzona cke,

Fotosynteza jest anabolicznym procesem biologicznym polegajacym na wychwytywaniu kwantow promieniowania swietlnego przez chlorofil i

przeksztalcaniu ich preznosci w sile chemiczna. Przedsiebiorczosc ta zostaje zakumulowana pod postacia wiazan chemicznych powstajacych w wyniku

przyswajania CO2. Komorki zdolne do fotosyntezy redukuja fita do weglowodanow.

W przebiegu fotosyntezy wyroznia sie dwie fazy: faze jasna (energia sloneczna pochlaniana jest przez chlorofil - w wyniku fosforylacji fotosyntetycznej

wzrasta ATP, oraz u roslin wyzszych przy tej fazie nastepuje redukcja NADP+ a, takze rozpad wody wydziela sie tlen, wzrasta zredukowany NADPH2. )

a, takze faze ciemna (wbudowanie CO2 do zwiazkow organicznych a, takze powstanie glukozy - tok ten zachodzi z wykorzystaniem preznosci

zgromadzonej przy ATP). Ciag ciemny nastepuje w stromie chloroplastu, zwany jest cyklem Calvina a, takze polega na asymilacji CO2 do zw.

organicznego. W etapie asymilacji CO2 pobrany przez roze do fotosyntezy jest przylaczony do 5-weglowego cukru rybulozo 1, 5 bis fosforanu. W wyniku

tamtego polaczenia, innymi slowy karboksylacji wzrasta trojweglowy zw - kwas trzyfosfoglicery nieznany. Rozpoczyna sie nastepny cykl, czyli obnizki.

Przy uzyciu energii asymilacyjnej ATP i NADPH2 kwas zostaje zredukowany do aldehydu trzyfosfoglicerynowego. Aldehyd stanowi zw wyjsciowy do

syntez cukrow i innych zw organicznych, Sposrod 6 wytworzonych w okreslonym cyklu czasteczek aldehydu, 1 tylko wydaje sie zuzywana do dalszych

syntez, natomiast 5 pozostalych do 3 etapu cyklu Calvina, czyli regeneracji. Z tych propozycji odtworzony zostaje 1, 5 bis fosforan. Fotosynteza, tok

syntezy nieskomplikowanych zwiazkow organicznych (weglowodanow) sposrod dwutlenku wegla i wody przebiegajacy za sprawa wykorzystaniu

preznosci swietlnej pochlanianej przezbarwniki asymilacyjne. Fotosynteza zachodzi wedlug wszechstronnego rownania: 6 CO2 plus 6H2O plus energia

swietlna = C6H12O6 + 6O2. Najwazniejszym barwnikiem asymilacyjnym wydaje sie chlorofil oraz, pochlaniajacy blask czerwone a, takze fioletowe.

Organizmy zdolne do przeprowadzania fotosyntezy okreslane beda jako fotoautotrofy Naleza do nich kwiaty zielone obejmujace w swych komorkach

barwniki asymilacyjne i niektore bakterie wyposazone przy tzw. bakteriochlorofil. Glownym miejscem fotosyntezy u roslin naczyniowych sa liscie lecz tez

zielone lodygi inne zielone czesci kwiaty. Fotosynteza stanowi podstawe zycia na Ziemi wytwarzajac tlenu a, takze ogromnych liczby zwiazkow

organicznych. Fotosynteza wykonywana jest na ladach i przy wodach, oraz jej moc zalezy od chwili natezenia swiatla, zawartosci dwutlenku wegla i

zaopatrzenia w wode, a takze amplitudy temperatury otoczenia.1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii

greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sytuacja, w ktorej wypada bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go za

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie jego

od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja mu

sie od momentu nich oswobodzic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, baczac na

akcje tragedii. Ta (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka,

ktory jest az do nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz

nieszczescia. Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Jest on rownoczesnie ofiara jak

i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra jak i rowniez

wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic

widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

w dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze ma taka potege jak Bog, jego

piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn robienie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc! Moja

osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal mu skala wladania ludzmi,

bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to on odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla ktorego

ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

zgonu. Jako pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl on jednak dojsc do ciebie cieni, gdyz zona odrzucic zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim.

Zyl dlugo, az w koncu przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien w gore. Syzyf

wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo za drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf

bezustannie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji w ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki

temu mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i zeby nie schodzil zbyt skromnie

wody, gdyz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka strasznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona za sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego

odretwienia. W tego typu wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie czy wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy

beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

swiadomosci w takowym wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych

pelnily opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do

niej znajomosci nie sposob w pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje

sie dobrem najlepszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

wyrazem dazenia czlowieka az do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wychodza w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

klient Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest

Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych.

Dzieki taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do

niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz odrzucic

zyje. Owego ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie

los. Kreon, caly czas stawiany w momencie wyboru, winien rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Tej

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca polaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, jak kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania w polu batalii i az do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty wzor – ukazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Liryk poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory odrzucic obcuje

wraz ze sztuka, a przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie chodzi o walke na zejscie i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

zmienia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod

zadnym pozorem nalezy cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, jak

duzo potrzeba, odrzucic za wiele, ale i odrzucic za malo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze pisanie

wierszy daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

lub historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac dokladnie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak bardzo, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub

spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos znakomitego, a ow kredyty

prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozemy uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w calej odniesieniu az do dorastajacych

jednostek. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy

pochodzace z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy,

wlasny system zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni. Bogini

odrzucic zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit ten przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do malzonka na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego

odretwienia. W tego typu wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwa. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to jednak, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one na rzecz nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich wielka role. Ujawnia to okolicznosc, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie mieli poglady w dane kwestii, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni mieli podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal ziemia

i czlowiek, jaka wydaje sie jego przyroda i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali w te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane w niepowodzenie a sam akt wyboru, bez wzgledu na to, ktore

pochodzace z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja poznac za

strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego wywoluje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa calkowicie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic zejscie brata,

chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Obawia sie na temat swoje los i odrzucic chce

zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie w takim

przypadku slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet a to zdolalo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny

na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

beda wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a odrzucic

krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie

demokracji w calej panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie za nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z postaci

wydaje sie wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Jest on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest 1-wsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla

Antygony smierc. Ona jednak uwaza, ze nie moze postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru obie

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie jednak pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, ze

racja wydaje sie po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak

i rowniez to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z zastosowaniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo zachowac Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab opowiadajaca sie po

jednej ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na mojej dziurki sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

esencji. Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. W celu Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo az do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, zalety.

Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

bohaterow na tle zdarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub agend. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz tym, ze

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech internautow. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. Po tragedii antycznej

nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi jego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu,

ze racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski bohaterow. Antygona, za

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego

syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany

nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie lub

kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest

wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie

sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc

jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia

codziennego, druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego koloryt

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest wyraz boze, a gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Majatek roztrwonil jednak szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony synek wrocil az do ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie

z powrotu syna, ktory byl jak na przyklad umarly, a teraz znow ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego grzesznika.

Jest to zawolanie do dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, ale jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

roznorodne podloze. Raz padlo w droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Nie

wczesniej gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory tyczy sie

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda posiada

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on

wczesniej jak i rowniez odszedl od momentu wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze

sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec

stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Poprzez dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, a nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie az

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na

ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola zostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia wydaje sie walka w

calej obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w ktorej za swe

ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce wybiera wzgorze, zeby

byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. Po swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej

zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek

kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednak na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie w biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci w wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen,

jak winien zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz pojawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele ale zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

szykowne i uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie w polu

jak i rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec

przekonuje do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na wszelkich ludzi.

Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien ochronic sie przy stole

rycerz. Wyraznie czuje sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza

jednostki interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje zejscie, ktora

zacheca do tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak azeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w calej kosciele ale zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor

„Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ten

tekst az do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z

czasem, w calej XVI w calej., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano

przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace czasem po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika stad, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw w jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest az

do Matki Boskiej, druga az do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna

numer 4, az do ktorej niejednokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska,

Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych

i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!,

spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form

leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze

w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad

esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym argumentem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede wszystkim

slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada wlasny bol.

Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu pochodzace z konca XV

wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek

z krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa takze znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja miare i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

chetniej boli tej zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za sprawa

Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc podobnie jak On, sadzic podobnie. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada

wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - poniewaz

jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila

jedno pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich

podopieczni, ale takze z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz takze

przyjmuje w swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja az do szalenstwa. Z kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze

ponizsza jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna pierwowzor nie pozostanie musiala tak

bardzo cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy okazje

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze zredagowana zostala umyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego zastosowania.

Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Ludzie uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl

na temat zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia beda centralne: Bog i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Lecz to czlowiek zostal

zmajstrowany na obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest znalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania nieograniczonego wyboru, az do zdobywania

informacji, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz to mniej. Wszelcy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego postepowania.

Musimy przystanac na moment i rozwazyc o polskiej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej aktualny w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac

sie dla nas fundamentalne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jakie mozliwosci najwazniejsze, oznacza to

nasze los. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelakiej epoce. Milosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje

sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli,

jednak nasza firma mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage ma dla jego honor,

ktory we wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, a czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie

prezentowaniem zywotow kultu religijnego, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory te mialy koloryt dydaktyczny. Sporzadzanie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu

zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku

chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa,

odgrywane za sprawa ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach lub w umyslnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np.

„Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska

sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat

religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W

dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow naszych jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie

tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy

jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie czlowieka na poprawna droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej az do glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

czlowieka. W sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary jednostek, ktorzy

postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania

tej walki. Po utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow kredyty

w stanie darowac czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad

wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania az do dzis budzi zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Matki Boskiej pochodzace z

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, predko wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila

nadal nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do

religii. Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie

wierny „slodkiej Francji― i wierny damie swego serca. Jako rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw narodzil

sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie

z regula, ze ktorykolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje poetow,

beda one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial jednostek do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny

nalezala az do tzw. spraw ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowywanie sie w

spotkanie wraz ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez

swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez ukonczenia nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika stad, ze dywanom czlowiek

minie przez los skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Spotykamy w zonie prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, zechce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony,

bicie go za sprawa zydow wedlug przybyciu az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, ze to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

miala charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu

lub maksymy budowy). Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji krajowej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter utworow

literackich niekoniecznie pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy lub wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal

sielanki narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego

przedstawiana byla w srodek realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie

za zyciem natury jak i rowniez niecheci az do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie w jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem dziennym i

ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ten gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow wymownych, ze

na temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we

wszelkich nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez

dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby renowacji, nie liczac sie pochodzace

z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie

ujawnia prawde nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie

wszystko, nawet osobiste ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez

mysl, ze zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika az

do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, a nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace

wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok

odrzucic zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

innych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w ponizszym glownie modelowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im mozg i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien

pouczac innych. Ktory jest mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc ma oddanie zycia za slawe, niz zejscie w

zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni

na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi".

We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina wycieczki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek

winien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada

Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na bron, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narod.

Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest niemadry przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna

oni naprawic bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

umieja ustrzec sie przed podobna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i zachowac ojczyzne od momentu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Trwalosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien nawet z

radoscia umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw

na rzecz urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal brak cierpienia,

uciecha duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy przy dzwiekach

muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w czasie zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony za sprawa Grekow, umiar.

Od starozytnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora

uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do

koncepcji czlowieka wyrazanej za sprawa Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten pojawia sie w calej

piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje

tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" -

Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji

pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze

"Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, jednoczy rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, jednak przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze prosto odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem silnej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe pochodzace

z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci.

Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W swiezym fragmencie tej wypowiedzi

choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej

wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz

rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia

dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski balagan).

Uwazaja przewodnia calego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi

zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas bogata.

Wystarczy wykonac przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament wedlug klesce

Mlodych polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( dziewczyny i podopieczni )

uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli racja i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serce i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie wyrasta sie

grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na roli choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek zas

jest motywem do pychy. Po robocie mozna wypoczac wesolo spedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Istota ludzka zyje w wsi w calej harmonii

pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to wlasnie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci jak i rowniez

staropolskich weselach szlacheckich, Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia czlowieka na

wsi mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych

na temat swojej wybranki prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na

tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic w dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i

miesci utwory, ktore sa czy tez przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz

alegorycznych, kompletnych powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic jednostek i

sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie

gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe bez

watpienia sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak samo jak i herosowie utworow

Szymonowica. Wszystkim mniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z

trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego,

chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych sluby i bogate zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja zatarg miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje zawsze z przyrodzonym symbolem swojej wladzy - nahajka±, a chlopem zdecydowanie pedzonym az do

roboty.

Widzimy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor na temat

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, czy czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie

znajda sie w lewicy, a wiec czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko na temat dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio

jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie

az do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy

jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana

wini Mezczyzna Ksiedza, a nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to

kokosz. Przy przymusem zrobic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie zwozic ziarna poki odrzucic

wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek

zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz ze swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor wydaje sie obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Po mlodosci

zaleca cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a

jezyka mozemy sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy

pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozemy

z tych przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe.

Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki zle operuja. Zima niesie najwieksze

rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko

przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i podczas zimy nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez

mozemy z towarami, albo tez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w calej innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba

na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To wartosci,

ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego picia z

panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej powierzenia. Chlop tez o

tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty w tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies

jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne,

jezeli wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje

wszystkich az do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop

utrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza.

Liczy nastepnie wszelakie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

wplywu przyrody w ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w swiecie,

zastanawiaja nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z mozliwosci do gry, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic

wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje

sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do

antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w nalezytym

miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie tez

horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami fauny i flory o wszelakiej porze r., dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni ozenek,

obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z

radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa

jednak pochodzace z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana

jak czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i

spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za pewna z kluczowych wartosci, wobec ktorej inne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne los w zgodzie z przyroda i odrzucic szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany w

calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju swietnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych jednostek jest rozne prawo. Dla przykladu

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na rzecz

mieszczan. Sadze ze, ten problem wydaje sie nadal aktualny. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze bogaci

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie

chociazby kupic. Czesto jednostki na ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w calej ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc

energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc

sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z

bieda i manipuluje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza kroczyc do tych odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj zbytnio

male srodki pieniezne na progres pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie z kolei

mowi, iz kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach

gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje

sie obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek winien byc

legalnie przygotowany az do pracy, a ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie sfery

zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

prawo prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa tak bardzo wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez jednostek wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje przejecie

pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Tym sposobem pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie

podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek, energii, zdrowie,

fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe od

szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie beda

spojni, odrzucic tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale

u heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, takze publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc

nawet chronic panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa

zatem krola az do obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w calej

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej - np. bezzwloczne sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszar w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada on, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

maja mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna mnogie analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna schemat prawego obywatela.

Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim

widoczne w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac

duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi

handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, w ktorych bezustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez

zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak

i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli

tylko zakonnikow lecz takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i

kosztuje ponad zwyczajnych ludzi. Aczkolwiek mnich tamten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci

jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z

psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i

rowniez lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, stanowi nawiazanie az do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci

ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je

uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych

jak i rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie na

wlasna reke, rownoczesnie stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak

wydaje sie na odrzucic odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotu dusz wedlug smierci, az do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen -

we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie szczesliwa.

Wizerunek ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana w wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy, trwogi. W

obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem

na rzecz prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie czyni radosc

mieszkancom wsi jak i rowniez jest na rzecz nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze napomknac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze

krajowej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje zatem

nie rzecz, ale srodek, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

narzeka razem pochodzace z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie

sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw bolesnych, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa w spotkanie pochodzace z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i relacja z odmienna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim

przypadku zza sasiednich zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor

zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance

wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki

zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly

podloze swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo

to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc niepokoje

poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

batalii z silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien liczyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu koncepcje do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas wciaz silna

jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed

tym, ze niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach

pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na

przyklad maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania za sprawa rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa jak

i rowniez obzarstwa, a niezdolna az do zadnego mordegi, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, choc sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zaszokowac wroga, oslabic go

jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa w jego czele powinni

dawac przyklad,

dwa. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc az do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, ze fakt ten moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za sprawa magnaterie az do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej

jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego,

wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli do niej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on

na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak

i rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach r., przynosza wiele

pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, azeby niczego za sprawa caly dwanascie

miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i

rowniez warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie druhow i dzinki, zaleca gry, polowania, rybactwo, co daje pozytek jak i rowniez daje uciecha. Dbajacy

na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej w calej innych

strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach publicznych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel tegoz wysokiego formy spolecznego winien posiadac tez gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji

poety na najazd Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu

sie przed napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier.

Piesn ponizsza przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia

w wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Duzy wplyw w tworczosc poety mialo tez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego naszego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa. Lecz

nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten wydaje sie nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piosenka

XXIII oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

choc nie da sie zamaskowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia na

ten temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka pielegnowana w

calej sercu czlowieka moze byc na rzecz niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana

wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, a po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni

na temat spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swoje przemyslenia jak i

rowniez sugestie, jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal

oraz wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii

oplacanej z portfela wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza,

ze wszelakie zalety stanowiace cnote beda cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo

otwarta kosztowna do niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc w roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie wszystko znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w

domu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby

posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista, ale

takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby

porywac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej

„Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane jak zycie harmonijne z regulami cnoty, gwarantuje czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z przyjemnosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia sie pochodzace z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac w

calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow,

ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

nieskalane sumienie, ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic

zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia

jak i rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec

Boga, lecz tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy przed smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie pochodzace z problemami, dawac sile sakralna i porzadne szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski,

ktory wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie w tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes w rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna utworow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy,

ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek

zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i

rownoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot

liryczny porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez

przedmioty). Obecnie zas pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W wielu utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, poniewaz wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu

najwazniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy odrzucic gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia czlowieka, porusza kwestii jednostki, jak i rowniez

calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego systemu

wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w calej, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka na rzecz jednostki, ale

dla wszelkich, bowiem aplikowac sie moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki

komnaty doktora i prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) moj

rzad pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a

przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy winien usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie

dobre wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Bog odroznil czlowieka od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl –

sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien edukowac swych klientow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

autentycznej wolnosci. Z kolei ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku wojowac z wrogiem ojczyzny,

nawet jesli przyjdzie w calej walce przekazac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko

dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i

rowniez dzieci dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie

kupi, ze i przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie

– zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia polski narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

momentu poczatku bycia naszego ciebie, ale czy takie dzialanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic nad dalszymi swoimi losami, zeby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – mozemy tu zaczac

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze pewna z powodow upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy

jednoczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami wszelkiego

czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. Po utworze tym latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow oraz zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co

czlowiecze nie jest jest obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od

momentu patriotow poczawszy, a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w ponizszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu ma charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w tej epoce konstruuje sie popularny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, jaka

wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, uwazaja

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz odrzucic

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy

miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w zonie mysl, iz „bez norm nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a

plebejusz traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo

dac winien rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodocianego obywatela jak i

rowniez do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo prosto

zapamietac, gdyz dzis wydaje sie on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci. Wytyczne

te wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelakiej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc,

czy smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, odrzucic

zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

dobre. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych na rzecz

polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale odrzucic posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem narodu i

interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska

w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez

nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu,

odrzucic unosi sie ambicja jak chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu

jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo

ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

mnie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo

nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt wlasnego stylu,

na temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

obecnych tworcow naszych. Nawiazania az do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu

sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety

jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka harmonie,

znajduje duze wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tegoz terminu wowczas w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W niniejszym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete za

sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego

odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla wiele sporow jak i

rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

jednak odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV az do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory

jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek okazuje w srodek

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

guzik co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze

w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia

oznacza to uwolnienia jednostek od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek ma swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Poswiecone jest mu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane w calej 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one az do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat

sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej az do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc zachorowan Polski. To: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie,

tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob wyrazny i wzruszajacy mowi

Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do

ojczyzny, wybranki dla zonie samej. Atak skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz

laczy cechujaca je jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV

jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz

poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i az do potegi

ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne

pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc zwiazana

wydaje sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech nadrzednych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze problemy ciekawe

owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak stalego systemu

obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ten,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo, lecz w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej batalii o zywot

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym

miejscu zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wsi, tamtego zycia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Nie stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami

chalupy wydaje sie starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci

zycia. Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na kolejny los, uciazliwa wizja, wojna o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne ma ukazywac troski duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie az do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przedluza sie zatem jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ten probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze.

Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie

calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad koncowy i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

jednego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia azeby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal on o zrecznosc jezyka, obrys swojego nurcie i odmiane uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania az do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z nadrzednych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl swoja szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej bitwie

ponizej Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 fragmentu dosc detalicznie

opisujacych najpierw obustronne przygotowania, a potem bardzo szczegolowo, dzien wedlug dniu sytuacje pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow

jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych spraw: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki

do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy odwrocic na kwestii naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia dane o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

1-wsza czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez sasiadami

pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila az do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zadaniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika

pochodzace z kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego pochodzace

z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela wedlug jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy rycerskiego jak i

rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety beda niestale w calej uczuciach. Pomysl

ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zapiac w wor) niz zauwazyc stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, ciekawostki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na los umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, istotne prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z fasonow zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage az do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tegoz nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje sie takze sarmackim od momentu slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwie nurty wydaje sie wygodny, ale nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec gentlemenski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

zatem mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski

zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

miala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej

roli polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej roli

jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

jak i rowniez milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl

niejednokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688

- 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego bliskoznacznik

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje zadnej z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszelkich mszy, a mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa

naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy

pilnuja o prywatne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednak zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, gdyz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej 1621r. Poemat

opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej zwyciestwie

nad poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna pozycje

w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania jednostek i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na

temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil

w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki dostarcza mu

pragnienie zdobycia lupow, a odrzucic milosc az do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska

z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas

zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

zone. W innej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz zycia

ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty.

Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane

barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

wplywu na los polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc

one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac

sie nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, a przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbytnio mlody

ilosc lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki

ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, a

jednoczesnie wydaje sie atakiem w sarmacje, w jej wady i kiepskie przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy

Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i ponizej lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie

zjawisk przedstawiana byla w calej sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana az do fikcyjnego odbiorcy,

niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna

zobaczyc najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany za

reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w

dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. w calej. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem,

co wiele trunku mogl pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

zapewniajac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem w jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i odrzucic

zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to nieco normalnego. Jednak stary

czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl wolny, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie az

do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, pokazuje sie w fakt, ze powstala ona po pierwszym rozbiorze Polski, moze

zatem Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich,

Piotr, byl malarzem dobrym, ale zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

jednostek naturalne, owymi, jakimi beda, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w

swiecie dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie www tego, kto ma potege. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w calej lesie", a

nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Jednak gdy spada na jego choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

tez w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem ziemia w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski na temat kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej celem powinno okazac sie szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji

Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra w

owczesne ludzie.

Do listy utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje

sie w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na opinie publiczna oraz

na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku Polski,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia

wielka i wyzwolona z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale przewaznie bez sensu; zdumiewa

sie, ze Starosta pozwala na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki wydaje

sie czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego

ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl napor na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na progres tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego stalo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 az do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody nauczania. Byl on pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 r. oddano az do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Polski zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

obecne i odmienne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, dokument, listy az

do redakcji jak i rowniez odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z

inicjatywy krola w calej 1765 r. zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach

zwany Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766

r. dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN.

Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

ktorym podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w

szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne beda

dobre lektury dlatego w calej 1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie nowych

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i

rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie

wymykal – w takim przypadku kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow

panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy

hymn w czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy

jest afekt, ogarniajaca pelny narod. Po imie tej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla

porzadna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje

sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w godnosc szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt

szczytowy romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, dokad uczestniczyl w

calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki chcial dac odpowiedz na zapytanie

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady tych

ludzi dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach w cara. Spoleczenstwo jest w calej tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci

jest tutaj oceniane jak bardzo pozyteczne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i

postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

zatem rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia

dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi az do grobu, w calej ktory odrzucic sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przetrwania idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale nim wielka mysl Browna

pozostanie przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie przedstawiona za

sprawa Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki

Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu tegoz nie

mozna dostac ale mozemy don starac sie. Muzyka robi z jednostek istoty doskonale. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie az do hostii. Po

wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi az do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Jest tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu wspanialych

ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za

wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek

rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem.

liryczne: duze monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie az do panstwa jak i rowniez monarchy. W

celu Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce

Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, otoz

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz swiadectwo grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez krola, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku.

Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne energii i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca

narodu w calej walce. Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala

go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do

powstania, zawiera wiele aluzji jak i rowniez mozna baczyc go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac

siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

otrzymac wiadomosc z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie

historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, odrzucic

kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

beda przeznaczone nowego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody,

niebios, obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu lub klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

w Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie