7

I. CHARAKTERYSTYKA STRATEGII WSPIERANIA

ZDOLNOŚCI DZIECI

1. Cele zajęć

U podstaw opisywanej propozycji leży założenie, że kształcenie zintegrowane powinno po-

zwolić na równoległe rozwijanie wiedzy specjalistycznej i ogólnej. Dlatego celem zajęć jest:

rozwijanie zdolności i zainteresowań ujawnianych przez uczniów,
pobudzanie zaangażowania i motywacji badawczej,
przygotowanie do przejmowania przez uczniów odpowiedzialności za proces uczenia się,

aktywnego konstruowania własnej wiedzy,

wspieranie twórczości i myślenia krytyczno-refleksyjnego uczniów,
zaangażowanie rodziny, szkoły oraz środowiska lokalnego w promocję zdolności dzieci

– budowanie systemu wsparcia dla uczniów zdolnych.

2. Realizacja zajęć

Realizacja przedstawionych zajęć wymaga przeznaczenia na ten cel około dwóch godzin

lekcyjnych (90 minut) w tygodniu. Zajęcia nawiązują do tematyki realizowanej w pakiecie
edukacyjnym Wesoła szkoła i przyjaciele. Edukacja wczesnoszkolna w klasie 2., będąc do-
pełnieniem i rozwinięciem proponowanych w nim zagadnień.

3. Struktura poradnika

Prezentowany przewodnik zawiera scenariusze trzydziestu zajęć (podzielonych na dzie-

sięć części, odpowiadających ośmiu wyróżnionym inteligencjom oraz zajęciom wprowadza-
jącym i kończącym cykl). Przewidziano następujące rodzaje zajęć:

specjalistyczno-kompilacyjne – sześć zajęć wspierających zdolności i zainteresowania

uczniów,

wykorzystujące metodę projektów w rozwijaniu wielorakich inteligencji – osiem za-

jęć związanych z samodzielnym realizowaniem tematu przez uczniów (wersja I) bądź
z przygotowaniem się ich do spotkania z ekspertem lub do wizyty w instytucjach, których
funkcjonowanie związane jest z wykorzystywaniem określonego zakresu zdolności spe-
cjalistycznych (wersja II),

wspierające – osiem zajęć rozwijających koncentrację uwagi, twórczość i myślenie kry-

tyczne, wyobraźnię oraz zdolności poznawcze uczniów,

poświęcone wyróżnionej inteligencji – osiem tzw. Dni inteligencji, w których dominuje

jeden typ zdolności (wersja I), lub spotkania z osobami wykonującymi zawód wykorzy-
stujący wyróżniony typ zdolności bądź wizyty w instytucjach związanych z daną inteli-
gencją (wersja II).
Schemat organizacyjny oraz szczegółowe tematy zajęć w klasie drugiej zostały przedsta-

wione w poniższej tabeli.

z

z

z

z

z

z

z

z

z

8

Schemat organizacyjny zajęć w klasie drugiej

Proponowany

termin realizacji

zajęć

Nr

zajęć

Rodzaj zajęć

Tematyka zajęć

wrzesień

(3 zajęcia)

1

specjalistyczno-
-kompilacyjne

Utrwalamy wakacyjne wspomnienia

2

kształtujące współpracę

Wakacyjne podróże

3

wykorzystujące metody
projektowe

Jak planować pracę metodą projektową?
(planowanie zajęć, ustalanie form, organizacja)

październik

(4 zajęcia)

4

wykorzystujące metody
projektowe

Które odkrycia i wynalazki zmieniły nasze życie?

5

wpierające myślenie
twórcze i krytyczne

Pomysły i ich zastosowanie

6

specjalistyczno-
-kompilacyjne

Młodzi odkrywcy

7

poświęcone inteligencji
naukowej

Dzień nauki – odkrycia, wynalazki i eksperymenty

listopad

(3 zajęcia)

8

wykorzystujące metody
projektowe

Jak założyć klasową/szkolną wypożyczalnię?

9

wpierające myślenie
twórcze, logiczne
i matematyczne

Matematyczna wypożyczalnia zadań

10

poświęcone inteligencji
matematyczno-
-logicznej

Dzień matematyczny – liczby, miary i jednostki
w naszej wypożyczalni

grudzień

(2 zajęcia)

11

wykorzystujące metody
projektowe

Jak pomóc innym zorganizować akcję charytatywną/
/pomocy?

12

poświęcone inteligencji
społecznej

Dzień inteligencji społecznej – akcja wsparcia –
potrzeby, pomysły, pomoc

1

styczeń

(4 zajęcia)

13

wykorzystujące metody
projektowe

Jak stworzyć, wydać i zareklamować gazetkę
klasową?

14

wpierające myślenie
twórcze i krytyczne

Twórczość literacka

15

specjalistyczno-
-kompilacyjne

Nasza gazetka

16

poświęcone inteligencji
językowej

Spotkania z literaturą – wiersze, opowiadania
i reportaże w naszej gazetce

9

Proponowany

termin realizacji

zajęć

Nr

zajęć

Rodzaj zajęć

Tematyka zajęć

luty

(2 zajęcia)

17

wpierające pamięć
i koncentrację uwagi

Moje zmysły – widzę, słyszę, czuję i… zapamiętuję

18

poświęcone inteligencji
intrapersonalnej

Dzień mnemotechnika – oko, ucho i dłoń

2

marzec

(3 zajęcia)

19

wykorzystujące metody
projektowe

Jak założyć szkolną rozgłośnię radiową i nagrać
utwór muzyczny?

20

specjalistyczno-
-kompilacyjne

Radio „Wesoła szkoła i przyjaciele”

21

poświęcone inteligencji
muzycznej

Dzień muzyczny w radiu Wesołej szkoły

kwiecień

(4 zajęcia)

22

wykorzystujące metody
projektowe

Jak ulepszyć swoją miejscowość?

23

wpierające twórczość
wizualną

Domy pełne wyobraźni

24

specjalistyczno-
-kompilacyjne

Moja miejscowość

25

poświęcone inteligencji
wizualno-przestrzennej

Dzień architekta – planowanie, aranżacja, mapy

3

maj

(4 zajęcia)

26

wykorzystujące metody
projektowe

Jak zorganizować kurs tańca?

27

wpierające twórczą
ekspresję ruchową

Tańce z rekwizytami

28

poświęcone inteligencji
ruchowej

Dzień tańca – występy, prezentacje, pokazy

czerwiec

(2 zajęcia)

29

specjalistyczno-
-kompilacyjne

Kronika klasy

30

wpierające koncentrację
uwagi, myślenie
logiczne i twórczość

Wiadomości od nas

1

1

W

miarę możliwości do akcji powinni włączyć się uczniowie ze starszych klas, przedstawiciele samorządu

szkolnego, rodzice i inni dorośli.

2

Zajęcia otwarte dla rodziców lub uczniów z innych klas.

3

Dzień architekta może być połączony z dodatkowymi zajęciami plenerowymi, związanymi ze zwiedza-
niem własnej miejscowości, poszerzaniem wiadomości o niej. Uczniowie z poszczególnych grup mogą
w trakcie tej wycieczki pełnić funkcje ekspertów. Wycieczkę można dokumentować zdjęciami, szkicami
lub filmem.

10

4. Schemat i struktura zajęć

Zajęcia specjalistyczno-kompilacyjne

W zajęciach specjalistyczno-kompilacyjnych wyróżniono osiem obszarów, których do-

tyczyć będzie edukacja dziecka. Są to następujące dziedziny: językowa, matematyczno-
-logiczna, muzyczna, naukowa, ruchowa, wizualno-przestrzenna, społeczna, intrapersonalna.

Scenariusze przeprowadzane powinny być według następującego schematu:

wprowadzenie – zajęcia rozpoczynają się wprowadzeniem w tematykę aktywności;
podział na grupy – nauczyciel tworzy tyle grup, ile zespołów wyróżnił po zajęciach

diagnostycznych (nie zawsze musi być ich osiem); rozdaje uczniom w grupach zadania
do wykonania;

zadania w grupach I (według dominującej inteligencji uczniów) – tematyka zadań jest

zgodna z wyróżnionymi inteligencjami (wiodącymi u danego dziecka), a dzieci pracują
równolegle

1

(10 min);

prezentacja wszystkich grup na forum całej klasy, która obejmować może: wypowiedzi,

pytania, rozmowę, ekspozycję prac, notatkę i ocenę;

zabawa wspierająca – związana z ogólnym rozwojem dziecka, jego koncentracją uwagi,

relaksacją, emocjami i motywacją; uczestniczą w niej wszyscy uczniowie;

zadania w grupach II (według tzw. drugiej najsilniej zaznaczającej się inteligencji

uczniów) – nauczyciel tworzy grupy, biorąc pod uwagę inteligencję nieco słabiej zazna-
czoną w profilu dziecka (tzw. druga najsilniej zaznaczająca się inteligencja) lub jego za-
interesowania i wybory; dzieci mogą wybrać grupę samodzielnie; na tę część nauczyciel
przeznacza także około 10 minut;

prezentacja pracy grup na forum całej klasy;
zakończenie – zajęcia kończy pięciominutowa zabawa dla wszystkich dzieci, która może

być przeprowadzona w formie pracy domowej.
Proponowane zadania mają oznaczony poziom trudności:

* łatwe; ** średnio trudne; *** bardzo trudne oraz formę organizacyjną: PG – praca w gru-
pie; PI – praca indywidualna

2

.

Scenariusze zajęć kompilacyjnych kończy pula zadań dodatkowych

3

(ponad dwieście

zadań o różnym stopniu trudności), które można wymiennie stosować na zajęciach. Zabawy
te mogą także służyć nauczycielowi przez cały rok nauki jako dopełnienie zajęć podsta-
wowych (mogą dostarczyć pomysłów do indywidualnych zadań przydzielanych dzieciom
uzdolnionym).

1

Jeżeli w jednej grupie jest więcej niż sześć osób, to dzielimy dzieci na dwa zespoły pracujące nad tym
samym zadaniem.

2

Zadania w formie pracy indywidualnej polecane są dla dzieci preferujących ten sposób pracy oraz dla tych,

które jako jedyne reprezentują dany typ inteligencji.

3

Zadania (zazwyczaj o średnim stopniu trudności), które opisane zostały w pierwszej części scenariusza,

można zamieniać, jeżeli poziom uzdolnień dzieci jest zróżnicowany.

z

z

z

z

z

z

z

z

11

Zajęcia wykorzystujące metodę projektów

Zajęcia tego typu polegają na tym, że uczniowie samodzielnie planują, realizują i prezen-

tują wybrane zadanie. Projekt to metoda pogłębionych badań wykorzystujących praktyczne
zastosowania umiejętności i zdolności uczniów. Podczas pracy nad projektem kształtują oni
i doskonalą następujące umiejętności: poszukiwania, rozwiązywania problemów oraz przy-
gotowywania publicznych wystąpień.

WERSJA I

Stosowanie tej strategii odbywać się powinno w następujących etapach:

1. Przyjęcie tematu, w którego zakresie będzie realizowany projekt oraz ustalenie szcze-

gółowych zadań. Nauczyciel może w tej fazie określić zestaw tematów do opracowania
przez poszczególne grupy uczniów. Może także zainspirować ich do tworzenia własnych
zadań i zadawania pytań. Problemy mogą być wyrażone za pomocą pytania lub w formie
zadań wymagających pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teore-
tycznym. Zadania dla uczniów powinny spełniać trzy kryteria:
a. wzbudzać ich zainteresowanie,
b. być możliwe do zrealizowania,
c. mieć skutki prorozwojowe.

Temat ma być na tyle szeroki i elastyczny, aby umożliwić realizację różnych zaintere-

sowań, a także wykorzystać umiejętności i zdolności wszystkich dzieci. Powinien być
związany z możliwościami i wiedzą uczniów, uwzględniać ich doświadczenia, zachęcać
do obserwowania wartościowych zjawisk, śledzenia zmian oraz procesów zachodzących
w najbliższym otoczeniu.

2. Tworzenie grup, wybór przedstawicieli grupy.
3. Określenie harmonogramu projektu – terminów, szczegółowych zadań, planu pracy

grup, sposobu prezentacji.

4. Realizacja projektu – na tym etapie nauczyciel powinien:

zorientować się, jakimi materiałami, związanymi z danym projektem, dysponuje,
organizować działalność badawczą dzieci,
stwarzać uczniom możliwości samodzielnego poszukiwania sposobów rozwiązywania

problemów, działania, odkrywania, uczenia się,

umożliwiać korzystanie z różnych źródeł wiedzy i informacji (czytelni, biblioteki szkol-

nej, nowoczesnych mediów),

umożliwiać pracę w grupach, w której trakcie dzieci będą miały okazję do argumen-

towania własnego stanowiska, nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi,
negocjowania i dążenia do osiągania porozumienia,

zapewniać bezpieczeństwo i ograniczać do minimum ryzyko w przypadku samodziel-

nej pracy uczniów (dotyczyć to może wykorzystania narzędzi, przyrządów, literatury
i środków multimedialnych, jak również kontaktu z dorosłymi).

W metodzie projektów nauczyciel może przyjąć rolę: dyrektora (inicjując działania, kon-
trolując i oceniając efekty pracy uczniów); koordynatora (inspirującego pracę dzieci oraz
czuwającego nad jej przebiegiem); facylitatora (pobudzającego dzieci do działania, dora-
dzającego, przysłuchującego się i wzmacniającego aktywność grup, nieraz wskazującego
trudności oraz problemy, prowokującego do aktywności); „korzystającego ze sposobności”

z

z

z

z

z

z

12

(tworzącego odpowiednie środowisko, dostarczającego materiały, prowokującego pytania,
wykorzystującego naturalne okazje, wzmacniającego poszukiwania uczniów lub publiczno-
ści – aktywnego słuchacza).

1

Uczniowie samodzielnie przygotowują materiały związane z danym tematem i zadaniem.

Grupują je oraz określają ich przydatność i zastosowanie. Istotne jest, aby zespoły nie były
jednoosobowe – jeżeli zachodzi taka ewentualność, w trakcie projektu można łączyć w ze-
społy uczniów o następujących zdolnościach (matematyczne + naukowe + wizualno-prze-
strzenne, muzyczne + ruchowe, językowe + społeczne + intrapersonalne).

Dobrze, jeżeli do opracowania projektu można włączyć osoby dorosłe (rodziców, dziad-

ków, opiekunów) lub starsze rodzeństwo, aby mogli oni uczestniczyć aktywnie w niektórych
tematach lub występować w charakterze obserwatorów.
5. Podsumowanie efektów działań uczniów – poszczególne tematy powinna kończyć sa-

moocena grupy i autorefleksja nauczyciela po przeprowadzeniu zajęć. Ważną rolę odgry-
wają „rundki”, które pozwalają uczniom na samoocenę, zebranie wiadomości. Nauczyciel
może wykorzystać ten czas do sprawdzenia, czy poszczególne dzieci wiedzą, jaki jest za-
kres ich zadań. Bardzo istotne jest, aby samoocena przeprowadzona była dyskretnie, bez
świadków czy zewnętrznych obserwatorów – np. rodziców lub dzieci z innych klas.

Pytania pomocne podczas samooceny grupy:

Co wam się dzisiaj udało?
Co już zrobiliście, a co chcecie jeszcze zrobić?
Co was najbardziej zainteresowało?
Czego dowiedzieliście się dzisiaj?
Co było dla was nowością?
Z czym mieliście trudności? Czy dochodziło do konfl iktów?
Czy wszyscy byli szanowani i respektowani przez pozostałych?
Czy podział obowiązków w grupie był sprawiedliwy?
Czy wszyscy wiedzą, jakie mają zadanie?
Czy praca była przyjemna/nieprzyjemna?
Jak przebiegała współpraca?
W jaki sposób ulepszyć wspólną pracę?

Pytania pomocne w refl eksji nauczyciela:

Czy dzieci rozwinęły swoje zainteresowania, zdolności, nabyły wiedzę?
Czy były zaangażowane, skoncentrowane, podejmowały zadania z pasją?
Czy dobrze współpracowały ze sobą, oferowały sobie pomoc, komunikowały i rozumiały

się nawzajem?

Czy poprawnie reagowały na odmienność poglądów, pomysłów?
Czy zadania mogą sprzyjać ocenie rozwoju ucznia?
Jak włączałem się w pracę dzieci, czy stwarzałem sytuacje sprzyjające aktywności ba-

dawczej, czy pozwalałem im na odpowiedzialne wybory (zachęcałem do przejmowania
odpowiedzialności)?

Czy inicjowałam pytania, które zadawały dzieci?

1

Uczenie

metodą projektów, pod red. B.D. Gołębniak, Warszawa 2002, s. 88.

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

z

13

Na przygotowanie projektu przewidziano od dwóch do czterech tygodni. Jeżeli uczniowie

będą zaangażowani w prowadzenie konkretnego projektu i zainteresowani kontynuowaniem
zadania problemowego, to wskazane jest, aby poświęcić mu więcej czasu i pozwolić ucz-
niom na działania wykraczające poza ramy czasowe nakreślone przez program. Ważna jest
bowiem postawa dzieci, ich motywacja do wykonywania zadań, badania, organizowania
własnych działań. W planowaniu zajęć należy zwrócić uwagę jedynie na to, aby w roku
szkolnym poświęcono czas na rozwijanie przynajmniej trzech typów inteligencji (w tym
jednej związanej ze zdolnościami artystycznymi).

WERSJA II (ALTERNATYWNA)

Drugi wariant zajęć to propozycja przygotowania spotkania z osobą wykorzystującą

w swym zawodzie wyróżniony typ inteligencji.

Scenariusze zajęć kończy pula zadań dodatkowych (pięć zadań o różnym stopniu trud-

ności), które wymiennie lub dodatkowo można stosować podczas zajęć tego typu.

Zajęcia wspierające

Zajęcia te związane są z ogólnym rozwojem uczniów oraz stymulowaniem koncentracji

uwagi, kreatywności i myślenia krytycznego, a tematycznie łączą się z realizowanymi przez
nich zadaniami.

Zajęcia poświęcone wyróżnionej inteligencji – Dni inteligencji

Przewidziano dwie alternatywne wersje realizacji tych zajęć, w zależności od możliwości

i zasobów środowiska lokalnego.

WERSJA I

Dzień inteligencji polega na pokazach umiejętności związanych z daną inteligencją (przez

około 45 min). Pozostały czas można wykorzystać na czynności organizacyjne i porządkowe
oraz na rozdanie zadań problemowych na następny miesiąc.

W rozwoju zdolności istotne jest włączenie lub zintensyfikowanie środowiska lokalnego,

a przede wszystkim rodziców i opiekunów dzieci. Wielu badaczy uważa, że takie zaangażo-
wanie i wsparcie decyduje o sukcesie odniesionym przez dzieci w życiu dorosłym. Dlatego
część zajęć często łączy się z pokazami dla rodziców. Korzyści takiej współpracy są obopól-
ne – uczniowie uzyskują wsparcie, a rodzice poznają lepiej swoje dzieci, doceniają efekty
ich pracy, cieszą się ich sukcesami.

WERSJA II

W zakresie poszczególnych rodzajów inteligencji zajęcia mogą obejmować prezentację

zawodów i instytucji związanych z daną inteligencją (konkretne propozycje zostały przed-
stawione w szczegółowych scenariuszach). W charakterze ekspertów można wykorzystać
także nauczycieli przedmiotów z klas starszych szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum,
pracowników uczelni wyższych, a także rodziców.

Forma organizacyjna i materiały edukacyjne

Dominującą formą zająć jest aktywność badawcza oraz ćwiczenia i zadania wymagają-

ce od uczniów wytrwałości, skupienia i zainteresowania. Atmosferę badania i wspólnego

zaangażowania będą wspierały takie komunikaty nauczyciela, jak: To interesujące, opowiedz
o tym coś więcej. Jak doszedłeś do tych wniosków? Przemyśl inne możliwości.

Materiały do zajęć w znacznej części zamieszczone zostały w Niezbędniku nauczyciela na

płycie CD, która podzielona została na pliki z:

planszami, na których są rysunki i napisy do zajęć – oznaczonymi w tekście Nn – P
kartami pracy dla dzieci i nauczyciela – oznaczonymi w tekście Nn – KP.

Wszystkie zajęcia mają strukturę otwartą. Nauczyciel może je modyfikować, wykorzystu-

jąc pulę zadań dodatkowych, pomijać zadania nazbyt trudne, czasochłonne lub mało atrak-
cyjne dla konkretnej grupy uczniów.

z

z