matura probna 2008 historia odpowiedzi

( matura_probna_2008_historia_odpowiedzi.pdf )

http://rapidfile.co.pl/p/?f=matura_probna_2008_historia_odpowiedzi#

Podobne: matura probna 2009 biologia odpowiedzi, matura probna 2015 biologia odpowiedzi, matura probna 2015 wsip odpowiedzi,

matura probna 2008 angielski odpowiedzi, matura probna 2009 polski odpowiedzi, matura probna operon 2015 historia odpowiedzi,

matura probna 2009 angielski odpowiedzi, matura probna operon 2011 historia odpowiedzi, matura probna 2015 polski odpowiedzi,

1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: pozycja, w ktorej wypada

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni,

nie tylko organizm zmarlego pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob

pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac dziecka i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz klopoty.

Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza sluzace do katastrofy. Jest on

zarazem ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie

czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc

ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu

jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on poswiecic sie dla osob, narodu.

Przemawia do Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, argumentuje,

ze dzierzy taka sile jak Bog, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn robienie, taka piesn jest sila, dzielnosc,

taka piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog

dal mu moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie

byc cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu.

Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dotrzec do panstwa cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala wedlug

jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic na ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki

kamien na gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim,

trzecim, dziesiatym wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

dzialania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach naszych do roboty Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk byc moze sie

stopic i azeby nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany

wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar

spadl na ziemie. Stal sie on symbolem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego

tragedia, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za

posrednictwem Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal

Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do partnera na trzy miesiace w roku, wowczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

tego typu wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Rodzaje nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne a takze kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

mysli w tego typu wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

mozna w pelni zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie

byc dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby

pozostawila zwloki brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego doboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia osobistego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej woli,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Owego

ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym rowniez matka faceta, a malzonka Kreona odbiera

sobie istnienie. Kreon, caly czas stawiany w wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, czy dobro

swej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania na polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tzw. anty przyklad – ukazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Poeta poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tegoz, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz ze sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie idzie o walke na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, jaka podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest kaprysny, a

przerabia sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od otoczenia tyle,

ile potrzeba, nie zaakceptowac za mnostwo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postura zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze redakcje

wierszy daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za istnienia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci tych, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje

legendarnych albo historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon

w sporzadzaniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak bardzo, ze jest dozwolone je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego,

pobocznego, nie zespolonego z glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo

spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos cudownego, a one

prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu sluzace do

dorastajacych osob. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy pochodzace

z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny

system wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni.

Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek

krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas

przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Lecz i wowczas smutek srodku przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego

wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do partnera na trzy miesiace w roku, wowczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

tego typu wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one na rzecz nich tak bardzo cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady na dane sprawy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i istnieja obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja na rzecz poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osoby odpowiadali na te zapytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

wartosci przeciwstawnych ale jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru, bez wzgledu

na to, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic sluzace do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

napotkac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega

obu prawom. Asortyment jednego powoduje kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie

siostry sa kompletnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna.

Potrzebuje uczcic zejscie brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie na

temat swoje istnienie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Okazuje sie byc

oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje

sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek

zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce

umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i

wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W czasie konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy

morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla

prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie sluzace do

jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go

wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji w panstwie, swoim ojciec na niego nie

slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od momentu niego. W przyplywie gniewu

Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora

pochodzace z postaci wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej.

Jest mezczyzna wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Ona

jednak zwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2 mozliwosci jak i

rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon

rowniez uwaza, iz racja wydaje sie byc po do niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen

rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum.

Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie

ma miedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spoczynek i

wewnetrzna harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uratowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po jakiejs ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest sluzace do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor poetycki, o esencji patriotycznej

albo religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby albo instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo sluzace do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy bohaterow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz

eposu wydaje sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma

obiektywna a takze tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Team aktorski ograniczal sie sluzace do trzech osob. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. W

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo sluzace

do uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi na niego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz

wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie sluzace do kleski bohaterow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej

narzeczonego, a osobistego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni.

Tragizm wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja na siebie zejscie lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby

takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do

brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, inna zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne istnieja osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, oraz gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku jak i rowniez

wyruszyl w swiat. Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Gdy skruszony syn wrocil sluzace do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze

pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl jak umarly, oraz teraz znowu ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego

grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze

osoby powinni okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, lecz jako

przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za

posrednictwem siewce padlo na rozne podloze. Jednego razu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na

kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne tejze

przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza

nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania

przykazan jak i rowniez prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej jak i rowniez odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego

pochodzace z wloczegi. Powrot do bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace

z tej przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej

przypowiesci wiaze sie pochodzace z wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy.

Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Wedlug

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob sam walczy na temat swoja urzad odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, oraz nie te rolety badac;

- Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu

sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie,

iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa na

ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie a takze swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

wydaje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater

na do niej miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W swej ostatecznej

spowiedzi wspomina wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego

zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza umieszczenie Boga w centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym

stole. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na

temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza sluzace do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje relacje

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak zeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele lecz zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i uznawane

w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym , ktorzy rosnie na polu jak i rowniez

niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na kazdego z ludzi. Nazywany jest

takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w ponizszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje relacje

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak zeby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele lecz zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym przywileje.

Ozywia sie wsrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis dnia, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat

dacie do niej powstania:

• piesn powstala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst

sluzace do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w

XVI w., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace niekiedy

po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika dlatego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. W XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja w

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest sluzace

do Matki Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego

syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po zgonu.

Uwage zwraca symboliczna numer 4, sluzace do ktorej niejednokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby:

Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow

skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu

rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona).

wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow

(nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, czyli

rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu pochodzace

z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa takze znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zyciu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym chetniej boli swoim zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, poprzez przybicie sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc podobnie jak On, myslec

podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych

matek, osobom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku, postrzegana

za posrednictwem ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie na czarno, byc moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - bowiem

jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila

jedno pochodzace z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich podopieczni, ale takze z

powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz

takze przyjmuje na swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz

doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc

przepelniona nadzieja, ze ow jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze juz zadna matka nie stanie sie musiala

tak bardzo cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki

Bozej, powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i

rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli,

na temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala umyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w tekst

apostrofy. Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, ktora to obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala

mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia istnieja centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlowiek

zostal utworzony na wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest znalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc

pochodzace z Nim. Akcentuje ona fundamentalne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania

nieograniczonego wyboru, sluzace do zdobywania madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania.

Musimy przystanac na chwile i zastanowic sie o lokalnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej

biezacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja byc

dla nas fundamentalne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, czyli nasze

istnienie. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage dzierzy dla niego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Na polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska

poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow kultu religijnego,

opartych na legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy rys

dydaktyczny. Robienie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez

zakonnikow w kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma

dramatyczna wydaje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly

sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z istnienia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie dziecka na poprawna droge.

Zrodlowym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej kosztowny zycia,

toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Wam utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej sluzace do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

dziecka. W sredniowieczu w srodek swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl dac spokojne, pobozne

zycie jak i rowniez miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest

pokoj. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tejze walki. W

utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa one w stanie dac

czlowiekowi rzetelnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

cel milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania sluzace do dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Mamusi Boskiej pochodzace z prosba

na temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, wlacza blagania

na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza owczesne

swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila wciaz

nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie srodku

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

religii. Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw powstal sie w sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka

milosna zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i

mysli poetow, istnieja one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany

a wykaz uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala sluzace do tzw.

rzeczy ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie na spotkanie wraz ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i organizm, bez finiszu nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanom czlowiek minie przez

istnienie skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w zonie prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swe dziecko, potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, wylacznie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie

cierniowej korony, bicie go za posrednictwem zydow poprzez przybyciu sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, przeczuwac. Wie, iz to juz ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i na blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia albo osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

posiadala charakter glownie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie

jakiegos szczegolu lub zasady budowy). Istote piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego

testamentu piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej,

wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe,

zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

krajowej wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Narasta czesto w tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja one o zyciu pasterzy albo wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach nowozytnych jak i

rowniez oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, pochodzace z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne wystepowal

rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci

sluzace do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie na jednym wylacznie problemie, pewien punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem codziennym

i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie sluzace do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow wymownych, ze na

temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby reperacji, nie liczac sie pochodzace z

przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie

obrazuje prawde nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, nawet

osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje

osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

mnie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla -

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". W "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swe rozwazania

na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami

doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, chocby takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wsi, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zaakceptowac

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i rowniez sprzedawac

drozej w innych okolicach.

Wspolzycie Reja sluzace do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w ponizszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych

nie zaakceptowac ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz madrosci praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac

pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Okazuje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im walke,

by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski

potrzebuje by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez

po krzywdzie. Mimo szkody nie chca oni podreperowac bledu. Nie ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace

z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc.

Maja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Trwalosc i

wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien nawet z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic , ktorzy ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw na rzecz urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac,

kiedy epoka po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia,

przyjemnosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy obok

dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem

Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego utworow jest wianek,

ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie

sluzace do koncepcji dziecka wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie

humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy

tworzenia. Motyw ten ukazuje sie w piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze

zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu

Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz zmienia je,

laczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem silnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe pochodzace

z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Nie

wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie tejze

wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska sluzace do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne szczegoly, ktore pomimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

polski balagan). Sadza przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie byc zas rozna.

Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge jak i rowniez lament poprzez klesce

Mlodych polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( kobiety i podopieczni ) uprowadzone

przez wroga. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja wciaz milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Ale jesli prawda i pochodzace z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa,

nareszcie czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo dzierzy

czyste serce i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym

swiecie, chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1 o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. To proba

wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i

klopotach codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie,

wysilek natomiast jest powodem do pychy. Po roboty mozna wypoczac wesolo spedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje na wsi w

harmonii pochodzace z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to oczywiscie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Zabawy plynace pochodzace z zycia dziecka na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej milosci

prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa

albo przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osob i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie

jak i rowniez nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub

bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i

marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie

tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem swej wladzy - nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie pedzonym

sluzace do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu

wszelcy wraz z ksiedzem nie znajda sie na lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje

wciaz ksiedza, gada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke.

Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za ,

ktorzy otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze na stu

urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba zeby za dodatkowe

swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i

swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia

niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik,

Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie

zaakceptowac pozwala na nowo zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila,

bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu,

zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez

nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i

rowniez Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. W mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

oraz jezyka jest dozwolone sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. W celu urzedow

nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym

podobne. Latem jest dozwolone z tych przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz

wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki,

jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osoby zle operuja.

Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i zima nalezy dogladac gospodarstwa.

Wybrac sie na targ tez jest dozwolone z produktami, albo tez u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w innej okolicy

drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Zawsze

sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop tez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty na tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu

i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi na temat

tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich sluzace do pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a zawod jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Kawalek

nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly

2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu

obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w swiecie, zastanawiaja morzem

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie

postawy charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie byc

miec dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z mozliwosci do gry, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage sluzace do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony...

―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego,

ktory to brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej

utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII jest dozwolone odnalezc takze topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody o kazdej porze r., dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal

wciaz jeden wzorzec – wariant renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny sporzadzania,

jest uniwersalna, oprocz talentu ma obszerna wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J.

Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi ceniona

przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z

rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika

jednak pochodzace z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste etyka,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i porzadku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jedna z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych wartosci w poniektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug dziecka odrodzenia wypada zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym

afirmowac zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj

wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje

sie byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu rowniez postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest zroznicowane prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne

na rzecz mieszczan. Mniemam ze, tenze problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak juz bylo jak i rowniez jest, iz ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez

takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, lecz zazwyczaj istnieja traktowani o wiele lzej, w ogromnej liczbie

przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na wysokich stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie w ich sprawie jest w znacznym stopniu

przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a

takze wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe

szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub

standardowo zmaga sie z bieda i manipuluje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie

w malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza kroczyc do tych odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly posiadaja

zazwyczaj zbyt male fundusze na wzrost pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, czasem nawet na utrzymanie. W ksiedze na temat wojnie ale

juz mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina

niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek

powinien byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy prawo prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac".

Ludzi roztaczajacych wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten cel wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie szkolnictwa w czasach,

gdzie nie docenia sie madrosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie

kurateli nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1

prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie wiazac w jedna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic caloksztalt: majatek, krzepy,

zdrowie, fart, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - duzy sejmowe, wojny

domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie

istnieja spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A na rzecz Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem

szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, jak i rowniez prywatnego.

Heretycy nie potrafia nawet odparowac panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do

wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola sluzace do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz sluzace do

przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony

prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo

wtenczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej - np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc jak i rowniez brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek a takze do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszary w kraju a

takze proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego

czasu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na

wzor naszego Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor ustala

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie dziecka poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego obywatela.

Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj strach o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i w duzej czesci stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest szczegolnie widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na

temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad zwyczajnych

ludzi. Tymczasem mnich tamten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa na cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i

rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga

uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, ustala nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow

uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych jak i rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie

osobiscie, rownoczesnie stara sie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak wydaje

sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne

pochodzace z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego

motywu powrotow dusz poprzez smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w

ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada wlasny

sen - we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana na wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej,

- oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja kwestii pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna smutku,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja

czlowiek, ktorym lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z

wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu natomiast -

dialogowe partie tekstu, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w

tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana

natura staje sie czesto tlem na rzecz prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie czyni radosc

mieszkancom wsi jak i rowniez jest na rzecz nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w literaturze krajowej siegnal poprzez

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje sie

byc nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez nie temat,

ale sposob, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach potocznych i

narzeka razem pochodzace z Oluchna na ciezka fuche oraz na srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie

sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje

ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor usredniony raczej sluzace do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z

ukochanym ponizej umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to podejrzenie o niewiernosc i alians z inna pasterka – Doryda, ,

ktorzy konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich

zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez

wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zyciu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest swietnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w dwoch sonetach – IV

jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od momentu Boga. W celu grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlowiek powinien liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, zawadza mu sciezke do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Sens rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas wciaz silna jak

i rowniez znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa

polityka moze sprawic do upadku panstwa, jak wiele Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak

maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna sluzace do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna sluzace do zadnego mordegi, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie

persony beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak

zaszokowac wroga, naruszyc go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy najbardziej istotne, aktualne i zawile. Swoje

zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa na jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie sluzace do osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, strach o losy Rzeczypospolitej

jak i rowniez nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zyciu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez

taniec jak i rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach r., przynosza mnostwo pozytku,

jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego za posrednictwem caly rok kalendarzowy

nie zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do roboty na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw a

takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca gry, polowania, polow, co przynosi pozytek jak i rowniez daje przyjemnosc.

Dbajacy na temat fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i sprzedawac drozej w innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie

ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tegoz wysokiego zakresu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd Tatarow

na Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow a takze mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie zanim napascia

Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez niesmiertelnej -

poety. Psyche poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic. Piesn ow przekazuje

intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem paliwa i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona

jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Obszerny wplyw na tworczosc poety mialo tez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje

sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po swoim smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, , ktorzy bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania

na tenze temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to

pielegnowana w sercu dziecka moze byc na rzecz niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" a takze swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod

owczesnej szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn

IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na

most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale najbardziej emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Innym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde zalety stanowiace cnote

istnieja cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do nieba, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, azeby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie poprzez swiecie w poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie caloksztalt znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po

skonczonej pracy w kazdej sytuacji znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby albo w

lesie zastawia sidla, dzieki czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic

wspomina takze na temat wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zawstydzenie. Poeta zechce, aby swoim wnuki

zostaly dobrze wychowane i azeby posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to renesansowa

pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac dzien, jak i

rowniez stoickie, zeby przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fart, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, daj szanse czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z uciech

zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku,

ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny.

Wlasciwie filozofii antycznej staranie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim

nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej

fraszce „Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym

pozorem. Poeta zechce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow:

cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tegoz

swiata nie zaakceptowac zapewniaja rzetelnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i

rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna

pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie dziecka w harmonijnym zyciu,

w korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w uciech „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga,

ale tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia a takze obawy

zanim smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc

czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z problemami, oferowac sile sakralna i porzadne szczescie a takze czynic solidnym na przerazenie przed

smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w zonie

ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a

nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana za posrednictwem

Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo

Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem sluzace do rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, aczkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem

wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie

ujemna. Przeciez Helene dostal w nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi lacha, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tym miejscu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes na rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule

tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tegoz okresu wydaje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni pochodzace z tego czasu

opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol

dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny,

ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek

zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jak krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka W celu gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownolegle

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje

sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas pyta z

pewnym niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny nastroj, inne istnieja tez zagadnienia. W mnostwo utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje

morzem ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim zyciu

kluczowa byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna!

―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez

calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego

ukladu wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu sluzace do w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka swoim utworow tyczy

sie jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka na rzecz

jednostki, lecz dla kazdego z, bowiem uzywac sie byc moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie 20 wersach w lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor zamierza odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na zamiarze osmieszenie

jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione

sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pamietac o tym, iz cialo czlowiecze ulega poprzez smierci rozpadowi, w totez kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie

dobre wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac

jeden cel – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra

lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow.

Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien edukowac swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania

porzadku, praw, umilowania rzetelnej wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w reku wojowac z

wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce zwrocic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa

przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i zanim szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia polski

narod od momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz od

momentu poczatku istnienia naszego panstwa, ale czy takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gleboko sie zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy zawiedzie pewien

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc organizmu – panstwie – jest dozwolone tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta pochodzace z

mitologii jak i rowniez przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

, ktorzy ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Kawalek ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a

takze zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co

czlowiecze nie jest mnie obce―. W odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg wybuduj postaci, katalogow

zachowan; od momentu patriotow poczawszy, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w ponizszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w tejze epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd.

Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora

to wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

mysla egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi manipulowac na panskim polu, robota nie

jest wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

to tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata

i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, iz „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego dziecka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz traci

istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek

rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez

nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i

pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji mlodocianego obywatela jak i rowniez

do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc

bardzo latwo zapamietac, gdyz dzis wydaje sie byc on rowniez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w kazdej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate,

nie zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny.

W „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych na

rzecz polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie

dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach

publicznych jak i rowniez nakladow na ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w sobie esencji uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja gdy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie sluzace do

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A

wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, kazde swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny forma, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszemu portalowi prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez

grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w XVI stulecia, przedwczesne proroctwo

nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a

szczegolnie istotna pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swojego

stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow naszych. Nawiazania sluzace do antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat podlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

harmonie, znajduje rozlegle wartosci przyrody i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tegoz terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug

niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow jak i

rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale nastepnie

sama trafila do szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki

jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak

i rowniez religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, na plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w srodek

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

wzrostu osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i guzik co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze na sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze jest dozwolone ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dzierzy swoj los zapisany w

gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo albo pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one sluzace do literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob

wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, milosci dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

katalogow jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody szczegolnie na

sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V -

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Lokalny, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do zgody i sluzace do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow

narodu. Poddani winni istnieja swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co

wydaje sie byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc sluzace do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

kluczowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

podstawowe problemy nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy

brak stalego ukladu obronnego panstwie. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy

zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych naszych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie sluzace do rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony

granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo, ale w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Okazuje sie byc on pelen podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam

zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor roboty na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, ale to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia.

Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na dalszy los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dzierzy ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie sluzace

do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przedluza sie totez jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

za posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV

nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory na starosc wydaje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny

sluzace do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w

dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji

symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze mysli o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego rys skazony wydaje sie byc

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, echo

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie byc piekna, ochrania sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego nurcie i postac

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie bawic, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania sluzace do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do

rodzinnych tradycji, wprost tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa:

Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie

ponizej Chicimiem w 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo

opisujacych na wstepie obustronne przygotowywania, a nastepnie bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia

ukladow jak i rowniez zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje

uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych,

obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona

zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi w krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie sluzace do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zagadnieniem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika

pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie porzadku trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela poprzez

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym a takze slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i zapatrywania owczesnego

szlachcica, przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji na tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym przywilejow,

oraz zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego jak i rowniez

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety istnieja niestale w

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrealizowac

(uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz zanotowac stalosc w uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga zostac tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych prywatnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala sie

poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow zachodnich,

dywanom skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt dworski, przykladala olbrzymia wage sluzace do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

polski rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tegoz nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie takze

sarmackim od momentu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na 2 nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski i zostaly

siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna totez mowic co

najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci poszukiwala

swych korzeni - znalazla je w starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To szczegolne

rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie - rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz

najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia -

istnienie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w

zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz

autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci

przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 -

1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje.

Autor zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, oraz mysli tylko i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta w wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Nierzadko poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy dbaja o osobiste dobro,

nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje

osobiscie dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. W wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy"

Potocki porusza problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy.

Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w 1621r.

Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w

zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny

odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w nich

krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna sytuacje

w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania osob i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada na temat

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji sluzace do walki dostarcza mu chec

zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem swoim

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku

Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na

niego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera

wielki obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase zwaza za

godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o majatek i przewagi wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek

typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej

epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na istnienie polityczne w owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one

sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory

staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony

juz w tytule, oraz przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, zbyt

mlody wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty owe

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki

sposob Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki

wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie byc atakiem na sarmacje, na jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa

satyry wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego

ukazuje rowniez szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, a przy tym

uwielbiaja debatowac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla w sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie

najwyrazniej w satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie

odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. w. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co mnostwo trunku posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta

opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zachowujac ze spotykamy ludzi swietnych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta

posluzyl sie w tym miejscu tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy

sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest

wraz ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora,

poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie

zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco normalnego.

Lecz stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie sluzace do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, obrazuje sie na fakt, iz powstala jej osoba

po glownym rozbiorze Lokalny, moze totez Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i w lesie", oraz

nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Lecz gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale rowniez w

„upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osoby sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Zas zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski na temat kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno byc

szczescie ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej byc

powinna zdatnosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach zaprzata krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra na

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter swietny – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest rowniez scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac

na renome publiczna a takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Lokalny, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez

ukazal bohaterow jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana

przedstawieni jak prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy

obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Z kolei ich przeciwnicy

to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku

swojego zycia potezna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale na ogol bez

sensu; dziwi sie, iz Starosta zezwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za malzonek, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia

jego brak zainteresowania wiedza, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie

byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly,

niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego kierunku mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego stalo rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 sluzace do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas

Stanislaw Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

odmienne tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, dokument, listy sluzace do redakcji

jak i rowniez odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan

jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany za posrednictwem 21 lat. Z inicjatywy krola w

1765 r. zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie

zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 r. dla teatru zaczyna

tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol

prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe jak i

rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego w 1775 r.

powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala

do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali

w nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i rowniez

podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych dopiero puchar, , ktorzy wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem

od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest afekt,

ogarniajaca pelny narod. W imie tejze milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu.

Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego

dobra. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie

dla dobra ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie

byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w imie szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski. Nalezy

podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie sluzace do Paryza, dokad uczestniczyl w wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki pragnal dac replika na zapytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie

sugerujac, iz rzady tych ludzi zostaly jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie byc zamach na cara. Spoleczenstwo jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie

mlodzi oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania.

Lud, reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora to nienawidzi cara i zechce powstania, lecz

potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, zeby zabic tyrana,

lecz ponosi kleske. Mozna zatem w dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

katalogow pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo pomocne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal

zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Lokalny. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly

narodowosc, niz uratowac go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe

spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko

heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania

listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub

stanowiska pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie katalogow smierci albo po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie

zaakceptowac opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, w ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera.

To symbol przezycia idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach

utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna pozostanie

przez innych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie byc przedstawiona

za posrednictwem Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― -

nieosiagalny absolut. Idealu tegoz nie mozna dostac ale jest dozwolone don dazyc. Muzyka robi z osob istoty swietne. Miara tejze doskonalosci wydaje

sie byc porownanie sluzace do hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci.

Okazuje sie byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za istnienia, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne

byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w cieniu

wspanialych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uiscic kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w mnostwo

miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile

rozwojowa historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego.

Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm

szlachecki hamowal aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je totez autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie sluzace do panstwa jak i

rowniez monarchy. W celu Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem,

dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej

widoczne w charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia

patosu jak i rowniez grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej

prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie

wojny wraz ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia..

Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w

scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens

takowego pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy

wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc

przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac szeroko przyczyny kleski patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala

go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do

powstania, zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna miec sie na bacznosci go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie ponizej

Termopilami, dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom

tegoz brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w powstaniu, otoz identyfikuje sie z narodem -

oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi

tylko represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk

mozemy zostac poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o

cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje w utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do

uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych,

nie zaakceptowac kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

istnieja przeznaczone nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa

upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za

istnienia zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, pomocna dlon w sporzadzaniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, nieba, obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc ukazuje sie rowniez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie