Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Psychologia podręczna
część pierwsza
Maria Król-Fijewska
Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
P.W.Z.N.
"Print 6"
Lublin 1995
Przedruku dokonano
z pozycji: "Stanowczo, łagodnie,
bez lęku... czyli trzynaście
wykładów o asertywności" wydanej
przez Wydawnictwo "Intra"
Strona 1
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Warszawa 1993
"Masz prawo do wyrażania siebie,
swoich opinii, potrzeb, uczuć tak
dłu˝
go, dopóki nie ranisz innych.
Masz prawo do wyrażania siebie -
nawet jeśli rani to kogoś innego
- do˝
póki twoje intencje nie są
agresywne.
Masz prawo do przedstawiania
innym swoich próśb - dopóki
uznajesz, że
oni mają prawo odmówić.
Są sytuacje, w których kwestia
praw poszczególnych osób nie jest
jasna.
Zawsze jednak masz prawo do
przedyskutowania tej sytuacji z
Strona 2
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
drugą osobą.
Masz prawo do korzystania ze
swoich praw".
Prawa człowieka według Herberta
Fensterheima.
Wykład 1
Monolog wewnętrzny
Strona 3
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Każdego dnia, przez wiele
godzin, toczy się wewnętrzna
rozmowa człowie˝
ka z samym sobą: komentuje w
myślach toczące się wydarzenia,
zanurza się
we wspomnieniach, analizuje
problemy, zadaje pytania.
Treść monologu wewnętrznego
odzwierciedla sposób, w jaki
człowiek trak˝
tuje samego siebie. Może być
wyrozumiały albo wymagający;
akceptujący
albo kwestionujący; pełen
zaufania i wiary albo nieufny.
Może koncentro˝
wać się na zaletach albo wadach,
na klęskach albo sukcesach; może
doda˝
wać sobie otuchy albo odbierać
nadzieję.
Człowiek jest tak przyzwyczajony
do swego monologu wewnętrznego,
Strona 4
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
że
często nie zdaje sobie sprawy z
jego treści. Możemy jednak bez
trudu
uświadomić sobie, co mówimy sami
do siebie, skupiając uwagę na tej
wew˝
nętrznej mowie.
Tworzenie monologu wewnętrznego,
to bardzo szczególne zachowanie
czło˝
wieka wobec samego siebie.
Najczęściej zachowujemy się tak,
jak nauczy˝
liśmy się i przywykliśmy
zachowywać. Ludzie rzadko starają
się więc ce˝
lowo i świadomie wpływać na to,
co sami do siebie mówią. Rzadko
przycho˝
dzi im do głowy, aby poddać
kontroli sposób traktowania
samego siebie. A
można to zrobić.
Chociaż treść wewnętrznego
Strona 5
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
monologu zależy w dużej mierze od
tego, co
człowiek akurat robi, co dzieje
się z nim i wokół niego, jednak
wiele
tekstów się w nim powtarza. Są
tam zdania, które pojawiają się
od lat w
niezmienionej formie. Dotyczą one
najczęściej obrazu własnej osoby,
a
także własnych praw i obowiązków.
Na przykład takie:
-Jestem piękna, inni ludzie
zawsze zwracają na mnie uwagę.
-Jestem mało błyskotliwy.
-Jestem słabszy fizycznie od
innych.
-Jestem bardzo zdolny do
matematyki.
Strona 6
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Nie wolno mi przerywać, gdy
mówią starsi.
-Muszę być zawsze uczynny wobec
kobiet.
-Nie wolno mi płakać.
-Powinienem być zawsze wesoły.
-Nic nie potrafię zrobić do
końca.
-Potrafię powiedzieć to, co chcę.
-Będą mnie lekceważyć.
-Nie powinnam mieć wymagań.
-Za dużo sobie pozwalam.
-Nie powinnam odmawiać, gdy ktoś
mnie o coś prosi.
-Nie wolno denerwować innych
ludzi.
Strona 7
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Jestem wartościowym człowiekiem.
-Zawsze mnie obgadują.
-Nie powinnam mówić a
pieniądzach.
-Jestem tchórzem.
-Muszę zawsze zachować twarz.
-Jestem nudny.
-Jestem za mało pewny siebie.
-Mam prawo czegoś nie wiedzieć.
-Zdanie innych jest ważniejsze od
mojego.
-Moja praca jest mało warta.
-Jestem do niczego, bo nawet nie
potrafię się obronić.
Strona 8
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Mam prawo mieć własne zdanie.
Te fragmenty monologu
wewnętrznego są szczególnie
interesujące ze
względu na dwie własności.
Po pierwsze: powtarzane sobie
wewnętrzne teksty dotyczące
własnej oso˝
by, wpływają na zachowanie autora
jak samospełniające się
przepowiednie.
Na przykład osoby, które wierzą,
że im się nie uda, mają znacznie
więk˝
sze szanse poniesienia klęski,
niż osoby przekonane, że odniosą
sukces.
Podobnie osoby przekonane o swej
nieatrakcyjności towarzyskiej,
budzą
zwykle mniej zachwytu, niż osoby
ufające we własne towarzyskie
zalety.
Po drugie: treść tych tekstów w
Strona 9
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
niewielkiej mierze podlega
świadomej
weryfikacji, ponieważ ludzie
rzadko uświadamiają sobie jak
często i z
jakimi treściami mają kontakt
poprzez monolog wewnętrzny.
Na dodatek część z tych tekstów
została wprowadzona do
świadomości
człowieka w okresie, gdy nie miał
on jeszcze kontroli nad tym
procesem,
a więc w dzieciństwie. Znalazły
się tam one jako zdania
zasłyszane od
rodziców, dziadków, ciotek.
Treść tych tekstów odzwierciedla
po prostu obraz dziecka w oczach
naj˝
bliższego otoczenia. (Jaś jest
słabszy fizycznie od innych, może
ozna˝
czać jedynie to, że jego dwaj
cioteczni bracia są silniejsi.) Z
Strona 10
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
kolei
pochodzące z tego okresu zdania
dotyczące praw i obowiązków,
odzwiercie˝
dlają w pewnej mierze narzucone
dziecku interesy innych osób. (Na
przy˝
kład w interesie zajętej matki
leży, aby dziecko nie sprawiało
jej kło˝
potów - nie płakało, było zawsze
wesołe i zadowolone, nie
przerywało jej
rozmów z innymi dorosłymi chętnie
i szybko spełniało jej
polecenia.)
Tak więc ostatecznie - za
pośrednictwem własnego monologu
wewnętrznego
- człowiek podlega silnemu
wpływowi treści, nad których
doborem nie ma
kontroli, i których
niejednokrotnie nie jest w ogóle
świadomy.
Strona 11
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Treści monologu wewnętrznego
mogą dodadawać człowiekowi mocy,
sprzyjać
rozwojowi i realizowaniu siebie;
mogą też odbierać siły, hamować
rozwój
i blokować zachowania asertywne.
Asertywność, to umiejętność
pełnego wyrażania siebie w
kontakcie z inną
osobą czy osobami.
Zachowanie asertywne oznacza
bezpośrednie, uczciwe i stanowcze
wyraże˝
nie wobec innej osoby swoich
uczuć, postaw, opinii lub
pragnień, w spo˝
sób respektujący uczucia,
postawy, opinie, prawa i
pragnienia drugiej
osoby.
Zachowanie asertywne różni się
więc od zachowania agresywnego,
oznacza
Strona 12
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
bowiem korzystanie z osobistych
praw bez naruszania praw innych
osób.
Zachowanie asertywne różni się
też od zachowania uległego,
zakłada bo˝
wiem działanie zgodne z własnym
interesem oraz stanowczą obronę
siebie i
swoich praw - bez
nieuzasadnionego niepokoju,
łagodnie lecz stanowczo.
Asertywność powiązana jest
głęboko z poczuciem własnej
godności i sza˝
cunkiem dla samego siebie. Jeden
z pionierów treningu
asertywności, Her˝
bert Fensterheim, udziela
następującej rady: Jeżeli masz
wątpliwości,
czy dane zachowanie jest
asertywne, sprawdź, czy choć
odrobinę zwiększa
ono Twój szacunek do samego
Strona 13
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
siebie. Jeżeli tak, jest to
zachowanie aser˝
tywne.
Asertywność nie jest wrodzona.
Wynika z nauczenia się w różnych
sytua˝
cjach określonego sposobu
przeżywania i reagowania.
Asertywność jest zmienna i
zależy od sytuacji. Można z
wielką łatwością
wyrażać asertywnie swe uczucia i
prawa wobec pewnych osób, w
pewnych sy˝
tuacjach - zaś odczuwać
paraliżującą trudność w byciu
sobą wobec innych
osób, w sytuacjach innych.
Teoretycy asertywności
przykładają wielką wagę do
stanowienia i obrony
własnych praw. Rozumują
następująco: jeżeli człowiek
kontaktując się z
Strona 14
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
innymi nie zdecyduje się na
samodzielne określenie swoich
praw, inni - z
konieczności - określą za niego
jego rolę. A wówczas przestanie
on być
sobą.
Prawo do bycia sobą jest
najważniejszym indywidualnym
prawem człowieka.
Oznacza to, że mogę dysponować
moim czasem, energią i dobrami
material˝
nymi oraz układać sprawy osobiste
według własnej woli i zgodnie z
włas˝
nym interesem - tak, jak go
pojmuję.
Mam prawo wyrażać siebie - swoje
uczucia, opinie, postawy i
potrzeby, o
ile czynię to w sposób nie
naruszający praw innych osób.
Strona 15
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Każdy z nas ma właściwe tylko
sobie prawa indywidualne - ja mam
prawo
jadać śniadanie o siódmej, ktoś
inny o jedenastej. Ponieważ
jednak żyje˝
my z ludźmi większość naszych
indywidualnych praw ma taki
właśnie - in˝
terpersonalny - charakter. Te
indywidualne prawa służą
określeniu jak
chcemy, a jak nie chcemy być
traktowani przez otoczenie. Ja na
przykład
życzę sobie, by telefonować do
mnie tylko między siódmą a
dwudziestą,
ktoś inny pozwala na to od
południa do północy. Różnimy się
od siebie
ale mamy to samo prawo - aby
swoje stosunki z ludźmi układać
zgodnie z
własnymi potrzebami,
upodobaniami, wartościami.
Strona 16
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Każdy człowiek ma swoje
terytorium psychologiczne.
To wszystko, co w podstawowy
sposób zależy ode mnie i należy
do mnie -
to właśnie moje terytorium.
Będą to więc na przykład moje
myśli, czyny, potrzeby, postawy,
prawa,
tajemnice, sposób dysponowania
rzeczami, które są moją
własnością.
Prawo człowieka do bycia sobą
można wyrazić inaczej jako
niezbywalne
prawo do posiadania i obrony
swojego terytorium.
Wykład 2
Strona 17
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Asertywny monolog wewnętrzny
Analizując te elementy monologu
wewnętrznego, które szczególnie
blokują
zachowania asertywne, ma się
często wrażenie, jakby jakaś
niezwykle chy˝
tra i podstępna osoba, specjalnie
organizowała człowiekowi
przeszkody i
uniemożliwiała mu - mimo jego
szczerych chęci - bycie sobą. Jak
to wyra˝
zili dwaj amerykańscy trenerzy
asertywności, Alberti i Emmons,
wydaje
się, że część umysłu często,
pracuje w nadgodzinach, by tylko
storpedo˝
wać asertywność.
Strona 18
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Można wyodrębnić pięć zabiegów,
za pomocą których nasz monolog
wewnę˝
trzny nie pozwala nam być sobą -
zachowywać się zgodnie z naszymi
prag˝
nieniami.
Sposób pierwszy polega na
przywołaniu negatywnych zdań na
własny temat.
Czasem chcesz zrobić coś, na co
masz ochotę, ale co jest
ryzykowne lub
trudne - chcesz przeciwstawić się
czyjemuś zdaniu, ujawnić jak
bardzo Ci
na kimś zależy albo zabrać
publicznie głos. Wówczas być może
zauważysz,
że nieoczekiwanie zaczynasz
koncentrować się na tych
elementach obrazu
Twojej osoby, które mówią o
Twoich słabościach, a nie na
Strona 19
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
tych, które do˝
wodzą Twojej siły. Na przykład
przyjdzie Ci wtedy do głowy jedno
z ta˝
kich zdań:
-Jestem zbyt nerwowy, aby
poradzić sobie z tą sytuacją.
-Jestem za mało pewny siebie.
-Jestem gorsza od innych.
-Jestem natrętna i marudna.
-Nie mam nic ciekawego do
powiedzenia.
-Brzydko wyglądam.
-Jestem za słaba.
-Jestem nieatrakcyjny.
-Nie jestem wygadany.
-Jestem niepotrzebna, tylko
Strona 20
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przeszkadzam innym.
-Jest wiele ważnych książek,
których nie przeczytałem.
-Jestem nieśmiały.
Z pewnością były w Twoim życiu
sytuacje, z którymi sobie nie
poradzi˝
łeś, które rozegrałeś nerwowo i z
małą pewnością siebie. Ale były
też i
takie momenty, gdy zdecydowałeś
się zrobić to, co chciałeś i
udało Ci
się.
Spośród setek wydarzeń Twego
życia, możesz przywołać
pozytywne, lub ne˝
gatywne doświadczenia osobiste.
Możesz przypomnieć sobie, jak
bardzo je˝
steś silna, mądra, atrakcyjna,
wspaniała lub słaba, głupia,
nieciekawa,
Strona 21
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
do niczego.
Jeżeli - nawykowo i wcale nie z
powodu Twojego wyboru - w takich
sytua˝
cjach przychodzą Ci do głowy
negatywne myśli na własny temat,
zmniejsza˝
ją się twoje szanse na asertywne
zachowanie.
Oznacza to też, że Twój monolog
wewnętrzny nie działa
konstruktywnie i
na Twoją korzyść. Za pomocą
przywoływania myśli o
słabościach, usiłuje
nie dopuścić do tego, aby
człowiek był sobą.
Sposób drugi polega na
przywołaniu w myśli uznawanych
norm zachowania
(muszę..., powinienem..., nie
powinienem..., nie wolno mi...),
ale sfor˝
mułowanych w taki sposób, aby
Strona 22
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zabronić Ci być sobą.
Tak więc osoba wahająca się
przed podjęciem decyzji o
asertywnym zacho˝
waniu, przypomina sobie różne
"powinnościowe" zasady, dotyczące
zachowa˝
nia wobec innych osób i
interpretuje je tak szeroko, że
sprzeciwiają się
one asertywnemu rozwiązaniu
sytuacji, w której się znajduje.
Na przy˝
kład:
-Nie wolno robić przykrości innym
ludziom.
-Powinienem być zawsze uprzejmy.
-Nie powinienem odmawiać, gdy
ktoś grzecznie prosi.
-Nie wolno wynosić się ponad
innych.
Strona 23
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Nie wypada mi walczyć o swoje
interesy.
-Nie powinienem używać takich
wyrażeń jak: nie..., nie chcę...,
chcę..,
nie życzę sobie..., wymagam...
-Nie wolno denerwować innych
osób.
Wszystkie te stwierdzenia
wyglądają bardzo moralnie, ale
gdyby ktoś je
naprawdę zrealizował, groziłoby
mu pełne unicestwienie. W każdym
zdaniu
zawarta jest godziwa intencja,
aby nie krzywdzić innych. Jednak
sformu˝
łowanie jest tak krańcowe, że
dopuszcza, aby w imię interesów
innych
osób, naruszane były prawa i
interesy autora tych przekonań. W
istocie
maksymy te sugerują, że jeżeli
Strona 24
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
będziesz sobą - zadbasz o siebie,
swoje
interesy - zrobisz krzywdę
Twojemu otoczeniu. Nie jest to
prawda.
Jeżeli uznamy za nienaganną
moralnie myśl, żeby traktować
"bliźniego
swego jak siebie samego", uznamy
też prawo własne, aby nie tylko
prze˝
ciwstawiać się krzywdzeniu
innych, ale i nie dopuszczać do
krzywdzenia
siebie. Uwzględniać interesy
innych, ale też reprezentować
własne.
Gdy więc na przykład ktoś
zachowuje się wobec Ciebie
niegrzecznie i le˝
kceważąco, a Ty wahasz się przed
zwróceniem mu uwagi, bo - Nie
wolno ro˝
bić przykrości innym - albo -
Muszę być zawsze uprzejma - to
Strona 25
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
znaczy, że
nawyki Twojego monologu
wewnętrznego służą bardziej
reprezentowaniu in˝
teresów innych osób nie zaś
Twoich. Za pomocą demagogii Twój
monolog we˝
wnętrzny odwodzi Cię od bycia
sobą
Sposób trzeci, to stawianie
sobie w myślach pewnych warunków,
pod któ˝
rymi dana osoba gotowa jest do
asertywnego zachowania.
Ten zabieg pozwala wahającemu
się człowiekowi odwlec moment
decyzji.
Często jednak warunki są tak
sformułowane, że prawdopodobnie
nie zostaną
spełnione. Pozwala to autorowi
wycofać się z asertywnych
zamierzeń i nie
stracić twarzy wobec siebie
samego. Oto przykłady:
Strona 26
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Zachowam się asertywnie, gdy
będę w lepszej formie
psychicznej.
-Powiem mu o mojej wściekłości,
gdy będę całkowicie spokojny.
-Wyraziłabym otwarcie moje
zdanie, gdybym była członkiem
prezydium lub
prezesem.
-Do trzech razy sztuka. Niech
spróbuje mi to zrobić jeszcze dwa
razy, a
wtedy nic mnie nie powstrzyma i
powiem mu to, co myślę.
-Zachowam się asertywnie, gdy
będę pewna, że potrafię to zrobić
eleganc˝
ko i błyskotliwie.
-Powiem co myślę, gdy będę miał
nieodparte dowody na to, że mam
rację.
Strona 27
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Zaprotestowałabym, gdyby
chodziło o coś naprawdę ważnego.
Sposób czwarty, bardzo
rozpowszechniony, można nazwać
katastrofizowa˝
niem.
Człowiek wyobraża sobie, co może
się wydarzyć, jeśli podejmie
próbę
asertywnego zachowania i
koncentruje się wyłącznie na
pesymistycznych
lub wręcz katastroficznych,
przesadzonych przewidywaniach.
Jest więc w
kontakcie nie z rzeczywistością i
swoim zadaniem, ale z katastrofą
i
własnym przerażeniem. Na
przykład:
-Nie powiedzie mi się.
-Wszyscy będą się ze mnie po
Strona 28
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
cichu wyśmiewać.
-On sobie źle o mnie pomyśli.
-On się obrazi i pójdzie sobie.
-Wszyscy odwrócą się ode mnie i
już zawsze będę sama.
-Moje zdanie nikogo nie
zainteresuje.
-Cokolwiek bym zrobił i tak
niczego to nie zmieni.
-Będą patrzeć na mnie z litością.
Prześledźmy teraz na przykładzie
pojawianie się opisywanych
anty-aser˝
tywnych zdań monologu
wewnętrznego.
Wyobraźmy sobie, że pan Albert,
przysłuchując się prowadzonej w
więk˝
Strona 29
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
szym gronie dyskusji, odczuwa
gorący sprzeciw wobec punktu
widzenia re˝
prezentowanego przez zabierające
głos osoby, wśród których jest
wiele
znacznie starszych od niego.
Pan Albert pragnie jak
najszybciej dać wyraz swej
opinii, jednak jego
chęć wyrażenia siebie wchodzi w
konflikt z siłami, nakazującymi
mu sie˝
dzieć cicho. Siły te wyrazić się
mogą przez przywołanie w monologu
wew˝
nętrznym odpowiednich treści,
blokujących asertywne zachowanie.
Pan Al˝
bert, wahając się czy zabrać
głos, myśli:
-Niestety, nie jestem wygadany.
Właściwie... nie jestem tak
ważny, aby
innych interesowało, co mam do
Strona 30
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
powiedzenia. Przeczytałem dotąd
za mało
książek w życiu, inni wiedzą
więcej niż ja. Są tu osoby
starsze ode
mnie, ich zdanie jest ważniejsze
niż moje. (Negatywne zdania na
własny
temat.) Nie należy się wymądrzać.
Nie powinienem otwarcie
sprzeciwiać
się osobom starszym ode mnie.
(Ograniczające asertywność normy
zachowa˝
nia.)
Wyobraźmy sobie dalej, że pan
Albert jest jednak bardzo
poruszony treś˝
cią rozmowy i mimo wszystko
pragnie się wypowiedzieć. Podnosi
rękę, ale
prowadzący dyskusję patrzy akurat
w inną stronę. Pan Albert
opuszcza rę˝
kę i myśli:
Strona 31
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Powiem, jeżeli nikt inny tego
nie powie. Poczekam i powiem,
oczywiście,
o ile ktoś mnie wprost spyta, co
o tym myślę. Sam, z własnej
inicjatywy,
wystąpię wtedy, gdy będę zupełnie
spokojny i nie będę czuł tremy.
(Sta˝
wianie wygórowanych warunków
asertywności).
Aby przygotować się do
ewentualnego wystąpienia, pan
Albert zaczyna je
sobie wyobrażać. Odczuwa jednak
coraz większe napięcie. Myśli:
-Jeżeli wypowiedziałbym teraz to
co myślę, wszyscy zaczęliby się
ze mnie
na boku śmiać. Nikt by nie
zrozumiał o co mi chodzi i
wyszedłbym na głu˝
piego nudziarza. Oni są tak pewni
swoich racji, że
skompromitowałbym się
Strona 32
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
w ich oczach, gdybym ujawnił
swoje zdanie. Od dziś nikt nie
chciałby ze
mną rozmawiać. Nigdy więcej by
mnie tu nie zaprosili.
(Katastrofizowa˝
nie.)
Wiele osób wybrałoby w tym
momencie nieujawnianie swojego
zdania. Pan
Albert jest jednak człowiekiem
odważnym, poważnie podchodzącym
do wymia˝
ny opinii. Gdy jeden z
dyskutantów podsumowuje: "Widzę,
że wszyscy tu
mamy podobne zdanie. Jest to
chyba tak oczywiste, że nikt
poważnie myś˝
lący nie może uważać inaczej." -
pan Albert wstaje i mówi lekko
drżącym
głosem:
-W takim razie ja chciałbym się
wypowiedzieć. Słuchałem państwa
Strona 33
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
argume˝
ntacji z rosnącym sprzeciwem. Mam
całkowicie odmienne zdanie w
omawianej
sprawie. Nie wiem, czy ktoś poza
mną nie zgadza się z waszym
stanowis˝
kiem, w każdym razie chcę
powiedzieć, że nie wszyscy mamy
tu takie same
zdania.
Pan Albert siada i następuje
bardzo ważny moment. Sam dla
siebie skome˝
ntuje teraz swoje wystąpienie.
Dokonał próby zachowania
asertywnego i
może się za to ukarać lub
nagrodzić. Wyobraźmy sobie, że
pan Albert wy˝
biera samokaranie. Myśli:
-Beznadziejnie wypadłem. Nie
wytłumaczyłem dokładnie, o co mi
chodzi,
nie podałem argumentów. Drżał mi
Strona 34
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
głos. Powiedziałem swoje, byle
szybciej
i uciekłem - jestem ostatnim
tchórzem i nerwusem.
Samokaranie to piąty sposób, za
pomocą którego człowiek może
przeciw˝
stawić się swojej asertywności -
tym razem możliwej, przyszłej.
Samokaranie po próbie
asertywnego zachowania, oznacza
koncentrację wy˝
łącznie na negatywnych aspektach
swojego działania i jest dobrym
sposo˝
bem zmniejszenia szansy na
powtórną próbę bycia sobą. Ludzie
mają bowiem
tendencję do powtarzania
zachowań, po których spotyka ich
nagroda i uni˝
kania takich, po których
nastąpiła kiedyś kara.
Oto przykłady samokarzących
Strona 35
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
komentarzy:
-Wycofałem się w połowie, nigdy
nie potrafię nic zrobić do końca.
-Zawsze muszę coś spieprzyć.
-Nie stać mnie na prawdziwie
asertywne zachowanie.
-Jestem do niczego, bo nawet nie
potrafiłem się obronić, gdy mnie
atako˝
wali. (Ten tekst jest już
wyraźnie "kopaniem leżącego" -
człowiek, który
przez swoje asertywne zachowanie
wdał się w walkę z innymi i ma
poczucie
przegranej, dodaje jeszcze na
końcu "razy" od samego siebie.)
Cała ta samoniszcząca
działalność człowieka jest
możliwa tylko dzięki
temu, że nie jest on w pełni
Strona 36
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
świadomy tego, co do siebie -
wewnętrznie -
mówi i zwykle zupełnie
nieświadomy, jak niekorzystnie to
na niego wpły˝
wa.
Świadomość jest wielkim atutem
rozwojowym człowieka. Będąc
świadomymi
treści swego monologu
wewnętrznego oraz wpływu, jaki
wywierają one na
nasze zachowanie, możemy
zdecydować się wykorzystać ten
monolog jako
podporę, a nie przeszkodę, w
naszym rozwoju.
Poprzez "samowychowanie" możemy
zmienić sposób, w jaki - z
przyzwycza˝
jenia - traktujemy samych siebie.
Możemy wprowadzić zmianę w nasze
myś˝
lowe nawyki, dokonując
przekształceń naszych
Strona 37
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
anty-asertywnych tekstów i
formułując zdania pro-asertywne,
które dodadzą nam siły do bycia
sobą.
Zdania pro-asertywne, a więc
pomagające w uruchomieniu
asertywnych za˝
chowań, powinny opierać się na
realistycznym obrazie własnej
osoby. Moż˝
na je tworzyć poprzez:
Koncentrację na pozytywnych
doświadczeniach. Na przykład:
-Wiele spraw w życiu mi się
powiodło.
Odwołanie się do praw danej
osoby jako jednostki ludzkiej. Na
przykład:
-Mam prawo do przeżywania gniewu.
Odwołanie się do własności danej
osoby jako jednostki. Na
Strona 38
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przykład:
-Jestem w porządku.
Sformułowanie osobistych
wartości. Na przykład:
-Bycie asertywnym jest dla mnie
ważną wartością.
Zastąpienie zdań
anty-asertywnych zdaniami
proasertywnymi wymaga decy˝
zji i własnej pracy każdej
osoby.-.znalezienie odpowiedniego
zamiennika
jest sprawą indywidualną. Na
przykład zdanie anty-asertywne:
-Nic nie potrafię zrobić dobrze.
można zamienić na zdanie
-Mam wiele mocnych stron.
Jednak niektóre osoby, za
bardziej trafne uznają zdanie
Strona 39
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Mam prawo do popełniania błędów.
albo
-Nie muszę być doskonały.
Podane niżej przykłady zamiany
anty-asertywnych tekstów z
monologu wew˝
nętrznego pana Alberta na
pro-asertywne, stanowić mają
ilustrację sposo˝
bu postępowania, nie zaś
wyczerpujący wykaz odpowiedników.
Zdanie anty-asertywne:
-Nie jestem wygadany.
Zdania pro-asertywne:
-Są osoby, które chętnie słuchają
tego, co mam do powiedzenia.
(Koncen˝
tracja na pozytywnych
doświadczeniach.)
Strona 40
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Potrafię mówić przekonująco.
(Koncentracja na pozytywnych
doświadcze˝
niach - o ile istotnie panu
Albertowi zdarzył się kiedyś
taki, choćby
pojedynczy, przypadek, że
wypowiedział się przekonująco.)
-Każdy człowiek ma prawo
przedstawić innym swoje własne
zdanie, niezale˝
żnie od tego czy umie pięknie
przemawiać. (Odwołanie się do
swoich
praw.)
-Wyrażanie moich osobistych
przekonań jest dla mnie ważną
wartością.
(Sformułowanie wartości.)
Zdanie anty-asertywne:
-Skompromitowałbym się w ich
oczach, gdybym ujawnił swoje
Strona 41
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zdanie.
Zdania pro-asertywne:
-Mam prawo do przedstawiania
swojej opinii, niezależnie od
tego, czy in˝
ni zgadzają się z moim zdaniem
czy nie. (Odwołanie się do swoich
praw.)
-Jestem w porządku, także
wówczas, gdy niektórym osobom się
nie podobam.
(Odwołanie się do własności
jednostki ludzkiej.)
-Moja szczerość (otwartość,
odwaga w wyrażaniu własnego
zdania itp.)
jest dla mnie ważną wartością.
(Sformułowanie wartości.)
-Czynię przysługę obecnym osobom,
pozwalając im poznać moja opinię
w tej
sprawie, niezależnie od tego, czy
Strona 42
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nasze zdania są zbieżne. (Zdanie
to ma
charakter "komentarza do
rzeczywistości" i trudno je
zaklasyfikować.
Przede wszystkim występuje tu
jednak "sformułowanie wartości":
zdanie to
opiera się na założeniu, że
wymiana opinii, sama w sobie,
jest ważną wa˝
rtością. Dlatego jeśli
przyczyniam się swym działaniem
do wymiany opinii
w ważnych dla innych kwestiach,
"czynię im przysługę".)
Zdanie anty-asertywne:
-Powiedziałem swoje byle szybciej
i uciekłem - jestem ostatnim
tchórzem
i nerwusem.
Zdania pro-asertywne:
-Wiele mnie to kosztowało ale
Strona 43
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
jednak zrobiłem to. (Koncentracja
na pozy˝
tywnych doświadczeniach.)
-Jestem odważny - potrafię
wyrazić swoje zdanie, nawet gdy
się boję.
(Koncentracja na pozytywnych
doświadczeniach.)
-Mam prawo być niedoskonały.
(Odwołanie się do praw.)
-To zupełnie normalne, że jest
się zdenerwowanym, gdy robi się
coś, cze˝
go człowiek się boi. (Odwołanie
się do własności jednostki
ludzkiej.)
Podejmując pracę nad zmianą
treści monologu wewnętrznego,
trzeba - na
wstępie - uwolnić się od
samoniszczących bodźców. Służy
temu technika
stopowania myśli.
Strona 44
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Stosująca ją osoba, przez
dłuższy czas rejestruje treść
swojego wewnę˝
trznego monologu i gdy pojawi się
myśl negatywna, krzyczy głośno -
choć
w myślach - stop.
Jednak samo zatrzymanie
negatywnej myśli nie wystarcza.
Powstałą ciszę
wewnętrzną należy wypełnić czymś,
co będzie człowiekowi sprzyjało.
Naj˝
lepiej - zdaniem pro-asertywnym.
Może to być zdanie dotyczące
konkretne˝
go zdania negatywnego, albo
zdanie ogólne które w odczuciu
ćwiczącej
osoby najlepiej pasuje do jej
aktualnych problemów. Na
przykład:
-Jestem w porządku.
Strona 45
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Mam prawo być sobą.
-Jestem tak samo ważna jak inni
ludzie.
-Mam wiele mocnych stron.
Celem osoby ćwiczącej jest
zakorzenienie w swojej
świadomości pozytyw˝
nych tekstów. Może to zrobić
przez powtarzanie ich w myślach,
w miejsce
tekstów samoniszczących.
Można też stwarzać sobie
specjalnie okazje do pozytywnego
myślenia. Pa˝
mela Butler, autorka podręcznika
asertywności dla kobiet, namawia
aby
rutynowe, powtarzające się wiele
razy w ciągu dnia czynności
(mycie zę˝
bów czy rąk, picie herbaty,
poprawianie makijażu) uczynić
sygnałami do
Strona 46
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przywołania w myślach wybranego
zdania.
Wspominani wcześniej Alberti i
Emmons sugerują, aby
pro-asertywne teks˝
ty nie tylko powtarzać w myśli
ale i czytać, i to wiele razy w
ciągu
dnia: "Umieść to zdanie na
lodówce, na ścianie w łazience, w
portfelu
lub portmonetce. Regularnie
przypominaj sobie, że jesteś
pozytywną i wa˝
rtościową osobą" - piszą.
Najbardziej intensywne
oddziaływanie proponuje -
zafascynowana możliwo˝
ściami jakie stwarza pozytywne
myślenie o sobie - Sondra Ray.
Sądzi ona,
że im więcej zmysłów
zaangażowanych jest w przyjęcie
przez nas pozytyw˝
nych zdań, tym szybciej i głębiej
Strona 47
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zostaną one wtopione w świadomość
człowieka.
Dlatego proponuje, aby
codziennie przepisywać swoje
pozytywne zdania
kilkanaście, a nawet
kilkadziesiąt, razy, by nagrać je
na taśmę magneto˝
fonową i odtwarzać przy każdej,
możliwej okazji (jadąc
samochodem, w łó˝
żku przed zaśnięciem itd.), by
mówić je do siebie głośno patrząc
w lus˝
tro, tak aby nie tylko to słyszeć
ale i widzieć, by mówić je do
kogoś
innego, a także słuchać i
patrzeć, jak ktoś inny mówi to do
nas.
Wszystkie te sposoby zmierzają
do jednego - przekształcenia
nawyków my˝
ślowych, które decydują o naszym
Strona 48
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
samopoczuciu i zachowaniu, tak
aby
przenieść się do szczęśliwszej
przestrzeni osobistej, gdzie
człowiek
jest w porządku, ma wiele mocnych
stron, ma prawo do istnienia,
jest wa˝
żny, zasługuje na miłość.
W tej przestrzeni znacznie
łatwiej mu będzie odnosić sukcesy
w swoich
asertywnych zamierzeniach.
Na zakończenie wspomnę jeszcze,
w jaki sposób, wykorzystując
monolog
wewnętrzny, można poradzić sobie
z wielkim wrogiem asertywności -
utratą
nadziei.
Istnieją bowiem sytuacje, w
których człowiek tak bardzo i od
tak dawna
zaplątał się w udawanie, poddał
Strona 49
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
się cudzej władzy albo tak daleko
posu˝
nął w krzywdzeniu innych, że nie
widzi w ogóle punktu, od którego
mógłby
zacząć zmianę. Ma wrażenie, że
przeszłość wymaga od niego
jakiejś nieo˝
kreślonej konsekwencji lub że
zbyt wiele win na nim ciąży i
jest już za
późno.
Szczęśliwie jednak prawda jest
inna. Zachowania asertywne maja
pewną
wspaniałą własność: można zacząć
ich używać w dowolnym momencie.
Praw˝
dziwe, bliskie siebie zachowanie
jednej osoby, mocno i korzystnie
wpływa
na inne. Upraszczają się
skomplikowane układy między
ludźmi. Przez kon˝
sekwentne asertywne zachowanie
można nauczyć tego innych, gdyż
Strona 50
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
asertyw˝
ność jest zaraźliwa.
Również osoby przekonane o tym,
że zbyt dużo już krzywd
wyrządziły in˝
nym, aby możliwa była zmiana,
mogą się przekonać, że przez
podjęcie pró˝
by asertywnego zachowania, prawie
natychmiast znajdą się w innej
relacji
z ludźmi i odzyskają szacunek i
wiarę w siebie.
Mając to wszystko na uwadze,
chcę zacytować ostatnie już
zdanie
pro-asertywne, o którego
prawdziwości jestem osobiście
głęboko przekona˝
na, a które może pomóc komuś w
wydobyciu się z zaplątanej,
beznadziejnej
- jego zdaniem - sytuacji:
Na asertywność nigdy nie jest za
Strona 51
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
późno!
Wykład 3
Mówienie "nie"
Najczęstszym powodem, dla
którego - z poczuciem przymusu -
ludzie robią
coś, na co nie mają ochoty, są
kłopoty z odmawianiem. Niektórzy
wolą nie
odmawiać, aby nie narazić się na
gniew lub utratę sympatii. Są
jednak
osoby, dla których samo słowo Nie
skojarzone jest z takim
Strona 52
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
niepokojem i
poczuciem winy, że unikają go,
niezależnie od sytuacji.
Jeżeli - kontaktując się z drugą
osobą - człowiek przez dłuższy
czas
robi coś, na co nie ma ochoty,
doznaje zwykle silnych emocji.
Przede
wszystkim złości się. Obwinia tę
drugą osobę i zaczyna o niej źle
myś˝
leć. Może czuć się skrzywdzony.
Ma wrażenie, że jego terytorium
psycho˝
logiczne jest stale naruszane.
Jeżeli trwa to długo, wystarczyć
może w końcu drobne wydarzenie,
aby
wyzwolić wielki wybuch,
nieproporcjonalny do
bezpośredniej przyczyny ale
odpowiadający sile nagromadzonej
złości i żalu.
Strona 53
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Jeżeli trwa to bardzo długo,
niewyrażony gniew może zamienić
się we
wrogość i wtedy człowiek skupia
się już nie na obronie siebie ale
na
sprawieniu drugiej osobie bólu,
który ma zrekompensować
dotychczasowe
własne cierpienia.
Nie można więc bezkarnie
zrezygnować z siebie.
Dlaczego jednak ludzie godzą się
na naruszanie swojego terytorium?
Najczęściej dlatego, że chcą
utrzymać dobre stosunki z drugą
osobą.
Ostatecznie jednak, jeżeli
sytuacja taka się powtarza,
efektem jest zde˝
cydowane pogorszenie tej relacji.
Dzieje się tak nie tylko z
powodu: za˝
gromadzenia złości i żalu, ale
Strona 54
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
także dlatego, że nie występuje
prawdziwe
porozumiewanie się.
Jeżeli godzę się robić coś na co
nie mam ochoty, nie informując
otocze˝
nia o tym, czego naprawdę chcę,
wprowadzam ludzi w błąd.
Jeśli chcę mieć z ludźmi
satysfakcjonujące stosunki,
powinnam im jasno
przedstawić jak chcę być
traktowana.
Oznacza to, że sama biorę
odpowiedzialność za kształt moich
relacji z
otoczeniem - stawiam warunki,
przyzwalam, nie zgadzam się,
decyduję, wy˝
bieram.
Podstawą koncepcji zachowań
asertywnych jest przekonanie, że
człowiek
Strona 55
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nie tylko ma prawo żyć tak jak
chce (o ile nie krzywdzi tym
innych), ale
też, że jest to możliwe do
wykonania i zależy tylko od niego
samego.
Małe dziecko w drugim i trzecim
roku życia, uczy się rozpoznawać
grani˝
ce własnego terytorium. Odkrywa
sprawy, na które podstawowy wpływ
ma nie
ono samo lecz inni. (Chociaż
bardzo by się chciało, aby tata
nie poszedł
do pracy, on pójdzie; chociaż
wielką przyjemność sprawia
wchodzenie w
bucikach do kałuży, mama to
skutecznie uniemożliwi itd.)
Istnieją jednak
sprawy, które zależą wyłącznie od
dziecka - czy zje zupę, czy zrobi
kupę
do nocnika czy w ogóle jej nie
zrobi, jak długo będzie płakać
Strona 56
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
itd.
Mówienie przez dziecko Nie, tak
częste w tym wieku, stanowi
właśnie
sposób, w jaki ustala ono granicę
między sobą jako osobą, a światem
ze˝
wnętrznym. Jest to niezwykle
ważny okres dla kształtowania się
późnie˝
jszych postaw asertywnych.
Trenując asertywność powtarzamy
do pewnego stopnia ten proces -
uczymy
się mówić Nie.
Asertywna odmowa to stwierdzenie
czytelne, bezpośrednie, uczciwe i
sta˝
nowcze. Powinno się tam znaleźć
słowo Nie i jasna informacja o
tym jak
zamierzamy postąpić. Dobrze jest,
gdy odmowa obejmuje też
wyjaśnienie -
Strona 57
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
dzięki temu rozmówca może lepiej
zrozumieć nasze postępowanie. Na
przy˝
kład:
-Nie, nie pójdę dziś z tobą do
kina. Zaplanowałam sobie
dzisiejsze popo˝
łudnie w inny sposób.
-Nie, nie pożyczę ci tej książki,
ponieważ nie zwróciłaś mi jeszcze
dwóch poprzednich.
-Nie, nie będę na zebraniu, gdyż
tę niedzielę spędzam z moja
rodziną.
Czasami ludzie obawiają się, że
ich odmowa zrozumiana będzie jako
syg˝
nał braku sympatii czy chęć
odsunięcia się. Aby tego uniknąć,
można do˝
dać komentarz podtrzymujący
relację. Na przykład:
Strona 58
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Nie, nie pójdę dziś z tobą do
kina. Zaplanowałam dzisiejsze
popołudnie
w inny sposób. Ale z
przyjemnością wybiorę się z tobą
do kina w przy˝
szłym tygodniu.
Asertywna odmowa nie zawiera
pretensji ani usprawiedliwień.
Osoby mają˝
ce kłopot z odmawianiem, czują
się zwykle nie w porządku wobec
drugiej
osoby. Albo więc szukają
przebaczenia - stąd
przepraszanie, usprawiedli˝
wianie, albo próbują dowieść, że
to partner jest nie w porządku
skoro
zgłasza prośbę, której trzeba
odmówić - stąd pretensje. Częstą
formą
nieasertywnej odmowy jest
połączenie tych dwóch postaw. Na
przykład:
Strona 59
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Niestety, przepraszam, ale
naprawdę chyba nie dam rady
przyjść na to
zebranie. (Nieostateczna forma
odmowy - może zachęcić rozmówcę
do nama˝
wiania.) Obiecałam synowi
wycieczkę do ZOO, już czwarty
tydzień to prze˝
kładam, no naprawdę, nie mogę.
Tym bardziej, że on ostatnio taki
nerwo˝
wy, znów się moczy do łóżka, już
nie wiem co robić. Poza tym mąż
mnie
nie puści, wścieknie się jak coś
powiem o zebraniu. (Nadmierne
usprawie˝
dliwianie, argumentowanie.) To
nie jest w porządku zawiadamiać
kogoś tak
w ostatniej chwili. To się
przecież nie pierwszy raz zdarza.
Wszyscy w
naszym zespole mają weekendy
wolne, tylko mnie się zawsze
Strona 60
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
obarcza dodat˝
kowymi obowiązkami. Nie wolno tak
ludzi wykorzystywać. (Pretensja,
wyka˝
zanie, że to inni są nie w
porządku.)
Ta nieasertywna odmowa jest
dobrym przykładem stosowanego
często sposo˝
bu odmawiania - "przez
argumentowanie".
Odmawiający chce przekonać
rozmówcę, że ma prawo do odmowy.
Zrzuca z
siebie odpowiedzialność za nią,
nie wybiera ale jest zmuszony,
musi, nie
może itd. Postawiony w roli
sędziego partner, jest
najczęściej sędzią
stronniczym, bowiem pragnie, by
jego prośba została spełniona -
przed˝
stawianie argumentów traktuje jak
zaproszenie do dyskusji.
Strona 61
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Tak więc ten sposób odmawiania
powoduje zwykle długie nalegania
i roz˝
trząsania czy odmawiający na
pewno i naprawdę nie może spełnić
prośby.
(- Do ZOO można pójść po
obiedzie. Zadzwonię do twojego
męża i poproszę
go, aby cię puścił... itd.)
Według koncepcji zachowań
asertywnych najlepszym argumentem
jest odwo˝
łanie się do siebie, do swoich
osobistych preferencji (wolę,
chcę, wy˝
bieram, jest dla mnie ważne) lub
postanowień (mam zamiar,
postanowiłem,
zdecydowałem).
Osoba odmawiająca informuje
partnera o swoich zamierzeniach i
wyjaśnia
mu swoje motywy.
Strona 62
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Jest dla mnie ważne, aby spędzić
ten czas z rodziną. Postanowiłam
iść z
moim synem do ZOO.
Nie prosi o pozwolenie, nie
usprawiedliwia się, nie tłumaczy.
Bywa, że ktoś przez dłuższy czas
doświadcza podobnych sytuacji, w
któ˝
rych robi coś, na co nie ma
ochoty i chce wreszcie odmówić.
Oczekiwanie
Niech już poproszą, to odmówię,
może spowodować taki wzrost
napięcia, że
sytuacja może wymknąć się spod
kontroli.
Zamiast odmawiać, można wówczas
uprzedzić partnera o
postanowieniu
zmiany zachowania, co jest o tyle
łatwiejsze od bezpośredniej
odmowy, że
Strona 63
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
można wybrać czas, miejsce, a
nawet zaplanować dokładnie, co
chce się
powiedzieć. Na przykład:
-Chciałam cię uprzedzić, że
postanowiłam w soboty i niedziele
nie podej˝
mować żadnych zadań pozadomowych
i w związku z tym nie będę
uczestniczyć
w zebraniach, o ile będą
organizowane w tych dniach.
-Chcę cię uprzedzić, że
postanowiłam od dzisiaj nie
pożyczać nikomu mo˝
ich książek.
Obie formy odmawiania - zarówno
odmowa bezpośrednia jak i
uprzedzenie -
należą do większej puli zachowań,
za pomocą których informujemy
świat o
tym, co lubimy a czego nie, jak
chcemy być traktowani przez
Strona 64
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
innych, ja˝
kie relacje między ludźmi
najbardziej nas satysfakcjonują.
Każdy człowiek jest inny, jeżeli
więc chcemy mieć takie stosunki z
oto˝
czeniem, które będą dla nas
źródłem radości i przyjemności,
zadbajmy o
to, by udostępnić ludziom
prawdziwa wiedzę na nasz temat.
Są oczywiście sytuacje, w
których człowiek robi coś, na co
nie ma ocho˝
ty ale wcale nie pragnie tego
zmienić. Każdy ma prawo do
zachowań aser˝
tywnych ale ma też prawo działać
nieasertywnie. Istotne jest
tylko, aby
robiąc coś, na co nie ma ochoty,
człowiek wybierał ten sposób
zachowania
ze względu na istotne dla siebie
wartości, decydował się na ten
Strona 65
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wybór -
nie zaś czuł się zmuszony,
poddany presji otoczenia i
bezradny z tego
powodu, że nie umie się obronić.
Wykład 4
Obrona swoich praw poza sferą
osobistą
Człowiek ma takie samo prawo do
bycia sobą w kontaktach
osobistych jak
i w innych - bardziej
oficjalnych, społecznych. Także i
w tych sytua˝
Strona 66
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
cjach ma prawo być traktowany w
sposób, który nie narusza jego
godności
osobistej. Ma prawo domagać się
takiego traktowania.
Problemy z obroną własnych praw
poza sferą osobistą wynikać mogą,
mię˝
dzy innymi, z powodu braku
świadomości swoich praw, a także
z powodu ko˝
ncentrowania się nie na zadaniu
do wykonania, tylko na partnerze,
rela˝
cji między osobami czy na sobie.
Brak świadomości swoich praw
sprawia, że niektórzy ludzie,
przekracza˝
jąc drzwi urzędu a nawet kawiarni
lub sklepu, czują się jak na
obcym te˝
rytorium. Dzieje się tak dlatego,
że w takich miejscach jak urzędy,
sklepy, punkty usługowe,
Strona 67
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
restauracje, kina, teatry,
kawiarnie, a więc w
miejscach wymiany usług
społecznych, dla wielu osób nie
jest jasne czyją
własnością - w sensie
psychologicznym - jest owo
miejsce.
Są to bowiem miejsca, w których
stykają się dwie grupy ludzi -
ci, któ˝
rzy przychodzą, z tymi, którzy
tam są przez cały czas swojej
pracy. Cza˝
sami interesy obu grup są
sprzeczne. Każda z nich może więc
dążyć do
podporządkowania sobie całego
terytorium, zmuszając członków
drugiej
grupy do obrony swoich praw.
Pracownicy, chroniąc swoje
prawa, dążą do narzucenia ich na
całym tery˝
torium wymiany społecznej. Na
Strona 68
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przykład urzędniczka poleca całej
kolejce
interesantów stać w ciszy,
grożąc, że inaczej nikogo nie
załatwi. Zaś
interesanci, którzy chcą w jak
najdogodniejszy sposób załatwić
swoje
sprawy, często naruszają
możliwości adaptacyjne
pracowników. Na przykład
kilka osób poucza ekspedientkę,
żeby szybciej wykonywała swoją
pracę,
przeszkadzając jej złośliwymi
uwagami.
Oczywiście obie grupy mają prawo
do obrony swoich praw, w ramach
swoje˝
go terytorium. Dlatego też
istotne jest zdanie sobie sprawy,
że obie
grupy - i ci, którzy tam pracują,
i ci którzy przychodzą -
znajdując się
w miejscu wymiany usług
Strona 69
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
społecznych - są u siebie.
We wszystkich sytuacjach - nie
tylko w sferze kontaktów
osobistych -
człowiek ma prawo do
sprawiedliwego traktowania.
Jeżeli dokonuje jakiejś
transakcji, ma prawo stworzyć
sobie warunki
umożliwiające dokonanie wyboru -
na przykład dokładne obejrzenie i
przy˝
mierzenie kilku par spodni.
Ma prawo do szczegółowej
informacji w sprawach
bezpośrednio go dotyczą˝
cych - może na przykład zażądać
od lekarza dokładnego wyjaśnienia
obja˝
wów swojej choroby i podjętego
leczenia.
Ma prawo dokonać wyboru zgodnie
ze swoim interesem - na przykład
Strona 70
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nie
zdecydować się w ogóle na zakup,
bo wszystkie buty uważa za zbyt
drogie.
Ma prawo być zadowolony lub
niezadowolony ze sposobu w jaki
jest trak˝
towany i ma prawo dać temu wyraz,
wykorzystując chroniące go zasady
- na
przykład odwołać się do
kierownika, złożyć zażalenie itd.
Ważne jest, aby w danej sytuacji
człowiek miał jasną świadomość co
sta˝
nowi jego prawo, a co może
uzyskać jedynie dzięki dobrej
woli pracowni˝
ków danego miejsca.
Jeżeli przychodzimy do
przychodni w godzinach pracy
lekarza i spotykamy
się z odmową przyjęcia, wówczas
możemy użyć różnych środków
Strona 71
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nacisku, aby
nasze słuszne żądanie dotyczące
opieki lekarskiej zostało jak
najrychlej
spełnione. Jeżeli jednak
zgłaszamy się poza godzinami
pracy, powinniśmy
przyjąć, że choć mamy prawo
prosić, musimy też uznać prawo
przychodni do
odmowy. Wiele osób nie różnicuje
w ogóle tych dwóch sytuacji i
"będąc w
prawach", pokornie prosi a
jednocześnie reaguje poczuciem
krzywdy na
uprawnioną odmowę.
Koncepcja asertywności - wbrew
powierzchownym opiniom - nie daje
prze˝
pisów na to, jak najefektywniej
realizować swoje interesy w
sytuacjach,
gdy ktoś nam coś utrudnia.
Asertywność to pomysł na to, jak
Strona 72
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wykorzystać w pełni swoje prawa
ale
tylko do granicy, za którą
rozciągają się prawa innych osób.
Zamiast koncentrować się na
zadaniu, często koncentrujemy się
na part˝
nerze, na relacji między osobami
lub na sobie. To drugi powód
kłopotów z
obroną własnych praw w
sytuacjach, w których dochodzi do
wymiany usług
społecznych.
Sytuacje te służą zaspokajaniu
różnych życiowych potrzeb
obywateli. Lu˝
dzie przebywają w miejscach
wymiany usług społecznych, aby
załatwić ja˝
kieś swoje sprawy - kupić masło,
zjeść obiad, wezwać hydraulika,
wyle˝
czyć ząb, dostać paszport - i
osiągnięcie tego celu stanowi
Strona 73
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
właśnie ich
zadanie.
Jeżeli jednak człowiek
koncentruje się nie na realizacji
swojego inte˝
resu ale na relacji z
pracownikiem albo na sobie,
wówczas może mieć kło˝
pot z obroną swoich praw. Mówiąc
inaczej - jest wysoce
prawdopodobne, że
podejmie działania nierozsądne z
punktu widzenia realizacji
własnego in˝
teresu w danej sytuacji.
Wyobraźmy sobie, że taksówkarz
żąda od klienta zawyżonej opłaty
za
kurs. Jeżeli klient nie jest
skoncentrowany na właściwym dla
tej sytua˝
cji zadaniu (szybko dostać się w
określone miejsce, uregulować
rzeczywi˝
ste zobowiąznia finansowe wobec
Strona 74
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
kierowcy) ale na relacji z
taksówkarzem,
wówczas może oddać się różnym
rozważaniom.
Może wyobrazić sobie, że
taksówkarz traktuje go jak osobę
łatwa do wy˝
korzystania czy oszukania i
poczuć się tym dotknięty.
Może wyobrazić sobie, że jeżeli
wskaże taksówkarzowi błąd i
pozbawi go
dodatkowego zarobku, wówczas
taksówkarz zacznie się złościć i
uzna klie˝
nta za człowieka małostkowego,
któremu nadmiernie zależy na
pieniądzach;
uzna klienta za kogoś z niższych
warstw społecznych, człowieka,
który
nie umie się elegancko zachować w
taksówce lub takiego, którego nie
stać
na jeżdżenie taksówkami.
Strona 75
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Efektem tych - uruchomionych
przez osobiste lub społeczne
kompleksy -
wyobrażeń będzie zapewne doznanie
obawy, niepewności, niepokoju.
Człowiek skoncentrowany na
relacji z taksówkarzem - aby nie
okazać się
w jego oczach tym, kim nie chce
być - zachowa się więc
nieskutecznie:
wybuchnie złością i zrobi
awanturę taksówkarzowi lub da się
oszukać i
bez protestu zapłaci zawyżoną
sumę.
W tej samej sytuacji naturalną,
asertywną reakcją osoby
skoncentrowanej
na zadaniu byłoby sprostować
spokojnie ale stanowczo zrobiony
przez tak˝
sówkarza błąd, zapłacić
prawidłową sumę i zająć się
Strona 76
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
swoimi sprawami.
Osobom, które chcą ćwiczyć
asertywne zachowanie w podobnych
sytuacjach,
proponuję wykorzystanie
następujących wskazówek:
Rozpoznaj w danej sytuacji swoje
prawa, pamiętając, że masz
również
prawo do przedstawienia próśb.
Skorzystaj ze swoich praw,
koncentrując się wyłącznie na
zadaniu, jakim
jest realizacja celu, dla którego
znalazłeś się w tej sytuacji.
Nie naruszaj praw innych osób.
Zachowuj się łagodnie ale
stanowczo.
Wykład 5
Strona 77
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Inicjatywa w kontaktach
towarzyskich
Inicjowanie kontaktów
towarzyskich to sytuacja, która
szczególnie łatwo
uruchamia wyobrażenia i obawy
związane z negatywnym obrazem
własnej oso˝
by i kompleksami społecznymi.
Osoby, które mają kłopot z
nawiązaniem rozmowy z
nieznajomym, z reguły
nie koncentrują się na celu, dla
którego pragną tej rozmowy ale na
Strona 78
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
włas˝
nych wyobrażeniach o tym, co
nieznajomy człowiek o nich
pomyśli.
Część osób sądzi, że "życie
towarzyskie" stanowi jakąś
wyszukaną sztu˝
kę, dostępną jedynie wybranym i w
związku z tym koncentrują się na
"pun˝
ktowaniu" własnej niezręczności,
porównując swoje zachowanie do
zachowań
jakiegoś bohatera z książki lub
filmu.
Jeżeli sytuację towarzyską
rozpatrujemy z punktu widzenia
zachowań ase˝
rtywnych, wówczas istotne będą
takie pytania:
Czy dana osoba robi to, na co ma
ochotę? Czy w tym co robi jest
bliska
sobie samej, czy też przeznacza
Strona 79
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
energię na udawanie kogoś innego?
Czy
zachowuje się otwarcie - czy jej
zachowanie jest zgodne z jej
motywami i
czy jest czytelne dla partnera?
Człowiek ma prawo być szczery.
Ma prawo być sobą, o ile nie
krzywdzi
tym drugiej osoby. Oczywiście,
istnieją pewne normy zachowań
obejmujące
kanony grzeczności (z którymi
łatwo się zresztą zapoznać) ale w
naszej
kulturze nie są one zbyt
krępujące i dopuszczają szeroki
wachlarz zacho˝
wań. Wiele zawiłych problemów
towarzyskich znika, jeśli
człowiek działa
według wskazówki: będę blisko
samego siebie.
W koncepcji asertywności
szczerość i otwartość nie jest
Strona 80
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zawarowana wy˝
łącznie dla relacji z
najbliższymi osobami. Herbert
Fensterheim opisując
osobę asertywną stwierdza między
innymi:
"Czuję się swobodna w
odsłanianiu siebie. Poprzez słowa
i działania
stwierdza: To jestem ja. To jest
to, co myślę, co czuję, czego
chcę.
Jest w stanie komunikować się z
ludźmi o różnym stopniu bliskości
- z
nieznajomymi, przyjaciółmi,
członkami rodziny. Komunikacja ta
jest za˝
wsze otwarta, bezpośrednia,
uczciwa i dostosowana do
sytuacji."
Jeżeli człowiek wstydzi się
siebie, wówczas musi poszukiwać
takich spo˝
sobów zachowań, które pozwolą mu
Strona 81
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zrealizować jego interesy, nie
"dekons˝
pirując" osobowości. Według
koncepcji zachowań asertywnych
zdrowy czło˝
wiek ma prawo do istnienia takim,
jakim jest.
Może być z siebie w jakiejś
części niezadowolony, może dążyć
do zmiany
niektórych swoich zachowań ale
nie kwestionuje swojego
najgłębiej poję˝
tego poczucia bycia w porządku,
dlatego też nie kwestionuje
siebie. Cho˝
ciaż szanuje własną intymność,
nie żyje w klimacie ukrywania
swojego
prawdziwego oblicza.
Na pytanie: Jak rozwiązać dany
problem towarzyski? można więc
odpowie˝
dzieć po prostu: po swojemu!
Strona 82
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Mając te uwagi na względzie,
rozpatrzmy teraz dwie sytuacje,
często
sprawiające ludziom kłopot.
Rozpoczynanie rozmowy
towarzyskiej.
Wyobraźmy sobie dwie jadące
pociągiem, nieznające się panie -
panią Alę
i panią Basię. Są same w
przedziale, mija druga godzina
jazdy i pani Ala
zaczyna się nudzić. Chętnie
porozmawiałaby z kimś ale nie wie
jak rozpo˝
cząć rozmowę. Co można jej
doradzić? Z punktu widzenia
asertywności, na˝
leży poszukać rozwiązania, które
byłoby najbardziej naturalne dla
pani
Ali, a jednocześnie nie naruszało
praw pani Basi. Aby znaleźć takie
za˝
chowanie, należy wiedzieć, czego
Strona 83
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
chce pani Ala. Jeżeli jej
pragnieniem
jest pogawędzić z panią Basią o
Krakowie, do którego jedzie, może
po
prostu bezpośrednio do tego
przystąpić, pytając na przykład:
-Przepraszam, czy zna pani dobrze
Kraków?
Być może jednak panią Alę nie
interesuje specjalnie żaden temat
- po
prostu byłoby jej przyjemnie
spędzić czas na rozmowie, obawia
się jednak
czy pani Basia nie uzna jej
inicjatywy za uciążliwą. W takim
wypadku pa˝
ni Ala będzie blisko siebie jeśli
powie na przykład tak:
-Jedziemy już drugą godzinę.
Chętnie bym trochę pogawędziła z
panią, aby
podróż mniej się dłużyła. Ale
Strona 84
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
może ja pani przeszkadzam?
Jak widać są to teksty bardzo
proste. Ich najważniejszą zaletą
jest to,
że są prawdziwe.
Podtrzymywanie rozmowy
towarzyskiej.
Problem ma przede wszystkim ta
osoba, która będzie się czuła
bardziej
odpowiedzialna za rozmowę.
Niektórzy tak boją się
zapadnięcia ciszy (na
przykład dlatego, że sądzą iż
cisza w rozmowie stanowi dowód
ich towa˝
rzyskiej niezręczności, a pragną
uchodzić za zręcznych), że gotowi
są
udawać zainteresowanie każdym
tematem. W efekcie coraz bardziej
odchodzą
od siebie i coraz mniej jest
wymiany w ich porozumiewaniu się
Strona 85
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
z partne˝
rem. Dlatego po takim kontakcie
towarzyskim czują się zwykle
bardzo zmę˝
czeni.
Jeżeli pani Ala bierze pełną
odpowiedzialność za przebieg
rozmowy, za˝
sypuje panią Basię pytaniami i
praktycznie nie dopuszcza jej do
kierowa˝
nia rozmową - jest wówczas
prawdopodobne, że pani Basia
przystosuje się
do tej sytuacji i podejmie
wyznaczoną jej rolę. Im więcej
mówi pani Ala,
tym mniej potrzeby i możliwości
wprowadzenia swoich tematów ma
pani Ba˝
sia. Przejawia zatem mniej
inicjatywy, co napełnia tym
większą obawą pa˝
nią Alę, która tym bardziej
wzmaga swą aktywność w rozmowie.
Jak uniknąć
Strona 86
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
takiego rozwoju sytuacji?
Pani Ala chętnie spędziłaby
jakiś czas na rozmowie z panią
Basią ale
nie wie o czym mogłaby rozmawiać.
Może więc powiedzieć na przykład
tak:
-Chciałabym porozmawiać z panią
ale nie wiem o czym. O czym pani
lubi
rozmawiać?
albo:
-Ja tak dużo mówię; zasypuję
panią pytaniami, a właściwie nie
wiem czy
pani ma ochotę ze mną rozmawiać.
A jeśli tak, to o czym?
Poszukiwanie ciekawego tematu do
rozmowy jest zresztą, samo w
sobie,
ciekawym tematem towarzyskim.
Strona 87
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Zapewne istnieją sytuacje
towarzyskie - choć nie jest ich
wiele - w
których nie wystarczają naturalne
sposoby zachowania a od
uczestników
oczekuje się przestrzegania
specyficznych towarzyskich
rytuałów. Zawsze
jednak można zastanawiać się nad
wyborem:
Czy wolę poddać się wymaganym
rygorom, czy też zrezygnować z
uczestnic˝
twa w tego rodzaju sytuacjach?
Jeżeli sytuacja towarzyska jest
bardzo skonwencjonalizowana a
wymagane
sposoby zachowania odczuwane są
przez daną osobę jako obce,
należy ko˝
niecznie rozważyć pytanie:
Czy jest w moim interesie
pozostawanie w sytuacji, w której
Strona 88
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nie można
być sobą?
śywe i autentyczne bycie w
sytuacjach towarzyskich, wymaga
uruchomienia
inicjatywy. Właściwie jest to
sytuacja modelowa dla problemów
związanych
z podejmowaniem ryzyka.
Jeżeli podejmę inicjatywę
towarzyską - na przykład
rozpocznę rozmowę z
nieznajomą osobą - muszę
przełamać pierwszą barierę
milczenia, narazić
się na reakcję partnera, której
nie sposób przewidzieć, słowem:
rozpo˝
cząć cały proces interpersonalny,
który pochłonie z pewnością część
mo˝
jej energii. Bezpieczniej
pozostać w osamotnieniu, w którym
co prawda
brak jest kontaktu ale też nie
Strona 89
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
grozi ryzyko nieprzewidzianych
wydarzeń.
Z drugiej strony, kontakt z
innymi ludźmi daje duże
zadowolenie, anga˝
żuje w ciekawy sposób uwagę, może
prowadzić do pożądanych wydarzeń.
Niektórzy ludzie w sytuacjach
ryzykownych chętniej wybierają
wycofanie
- wolą nie zyskać, byle nie
stracić.
Inni reagują ekspansją - z
łatwością narażają się na ryzyko
(na przy˝
kład ryzyko kontaktu z
nieznanym), byle zyskać to, czego
pragną.
Wybór sposobu zachowania wynika
zarówno z temperamentu jak i
doświad˝
czeń życiowych. Dorośli mają więc
już zwykle pewien schemat: w
Strona 90
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
określo˝
nych sytuacjach chętniej ryzykują
lub chętniej (albo łatwiej)
wycofują
się.
Dorosły człowiek może mieć
jednak pewien wpływ na swoje
zachowanie. Mo˝
że celowo zreformować jego
schematy. Jeżeli pragnie zdobyć
coś, co wyma˝
ga inicjatywy (na przykład
nawiązać żywe, autentyczne
stosunki z otocze˝
niem), a zna swoją skłonność do
wycofania, może zdecydować się na
treno˝
wanie i nauczenie się zachowań
wymagających inicjatywy.
Osobom, które chcą ćwiczyć
zachowania - również wymagające
inicjatywy -
w kontaktach towarzyskich,
proponuję:
Strona 91
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Uświadom sobie jasno jakie są
twoje pragnienia w danej sytuacji
towa˝
rzyskiej; do czego dążysz.
Zastanów się nad zachowaniem,
którym możesz wyrazić swoje
pragnienie
tak, aby było ono najbardziej
prawdziwe i bezpośrednie, a
jednocześnie
nie wchodziło w konflikt z
ogólnie przyjętymi normami
zachowania i nie
naruszało praw innych.
Tak szybko jak możesz - zrób to,
koncentrując się na zadaniu jakim
jest
(wyłącznie) realizacja wybranego
zachowania.
Unikaj perfekcjonizmu,
szczególnie jeżeli ćwiczysz
podejmowanie inicja˝
tywy. Pierwsze próby nowych
zachowań będą z pewnością nieco
Strona 92
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
niezręczne,
sukcesem jest tu jednak wykazanie
inicjatywy, a nie elegancja. Nie
można
ćwiczyć jednocześnie inicjatywy w
podejmowaniu danych zachowań i
zręcz˝
ności w ich realizacji, gdyż
właśnie obawa o własną
niezręczność i zbyt
wysokie wymagania stawiane
swojemu towarzyskiemu zachowaniu
są najczęst˝
szym źródłem blokowania
inicjatywy.
Pamiętaj, że masz prawo do
popełniania błędów - nie popełnia
ich tylko
ten, kto nic nie robi.
Wykład 6
Strona 93
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Asertywne przyjmowanie ocen
Wiele osób boi się ocen -
zarówno negatywnych jak i
pozytywnych. Oceny
dotyczące jakiegoś aspektu
własnej osoby budzą silne emocje.
Ludzie czę˝
sto nie wiedzą jak radzić sobie z
sytuacjami oceniania.
Krytyka.
Wiele osób traktuje ją jak
rodzaj wyroku. Jeżeli odnoszą
wrażenie, że
"przestępstwo" jest wielkie
Strona 94
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
(krytyka uderza w ważne aspekty
osobowości)
albo "wyrok" niesłuszny (dana
osoba nie zgadza się z
krytycznymi uwaga˝
mi), wówczas podejmują walkę o
zmianę "wyroku".
Polegać ona może na gromadzeniu
kontrargumentów. Na przykład:
osoba A: Jesteś strasznie leniwa!
osoba B: Jak możesz tak mówić!
Przecież wczoraj wyfroterowałam
całą pod˝
łogę!
osoba A: Ale dzisiaj nie ruszyłaś
nawet palcem. Nie pomyślałaś
nawet o
śniadaniu!
osoba B: A kto zmywał wszystkie
naczynia przez cały ostatni
tydzień?
Przecież wyłącznie ja!
Strona 95
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osoba A: A kto gotował wtedy
obiady? Oczywiście nie ty. Bo
tobie nigdy
nie chce się nic robić. Jesteś
jednak strasznym, leniuchem.
Jak już pisałam - omawiając
obronę własnego terytorium -
technika gro˝
madzenia argumentów jest mało
skuteczna. Cała dyskusja toczy
się na te˝
rytorium psychologicznym osoby B,
której zachowanie podlega
szczegółowe˝
mu badaniu i osądzaniu, co zwykle
bywa dla "podsądnych"
nieprzyjemne.
Osoba B może oczywiście rozważać
z kimś swoje zachowanie, ale ma
to sens
tylko wtedy, jeżeli widzi w tym
swój osobisty interes (na
przykład mart˝
wi się swoim zachowaniem w
ostatnim okresie) i jest pewna
Strona 96
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
życzliwości
partnera.
W innych sytuacjach lepiej jest
osąd własnej osoby zostawić w
swoich
rękach, choć można oczywiście
pragnąć zapoznać się z opinia
innych.
Najczęstszym powodem, dla
którego ludzie walczą z krytyką
jest powiąza˝
nie treści uwag krytycznych z
poczuciem bycia nie w porządku.
Związek
ten dobrze ilustruje następujący,
typowy sposób reakcji na krytykę,
po˝
legający na usprawiedliwianiu
się:
osoba A: Jesteś strasznie leniwa!
osoba B: Chodzi ci o zmywanie? To
nie z lenistwa, naprawdę, po
Strona 97
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
prostu
jestem bardzo zmęczona. Całą noc
nie spałam, myślałam o swoich
kłopo˝
tach. I jakoś tak mnie brzuch
boli, nie wiem co to może być.
Wszystko
przez to, że nie miałam jeszcze
urlopu w tym roku, ale nie mogę
wziąć,
bo nie ma kto pracować. Naprawdę,
wszystko na mojej głowie.
osoba A: Co tu ma urlop do
rzeczy? Ja też nie miałam urlopu.
Jesteś jed˝
nak strasznym leniuchem.
Urlop rzeczywiście ma niewiele
wspólnego ze zmywaniem po
śniadaniu, je˝
dnak osoba B mówi na temat -
stara się udowodnić osobie A, że
jest w po˝
rządku. Odpowiada nie na
konkretną treść krytyki ale na
stojący za tym -
Strona 98
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
jej zdaniem - zarzut: Jesteś nie
taka, jaka powinnaś być. Jesteś
nie w
porządku.
Niektóre osoby, na ukryty
zarzut, że są nie w porządku,
odpowiadają
atakiem, co można zinterpretować
jako skierowane do osoby
krytykującej:
To ty jesteś nie w porządku.
osoba A: Jesteś strasznie leniwa!
osoba B: No wiesz! Przez cały
ostatni tydzień zmywam za ciebie,
ręce
urobiłam, a ty mnie tak
traktujesz! Serca nie masz!
osoba A: Przestań, przecież to ja
gotowałam dla ciebie obiady.
Strona 99
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osoba B: Jak można tak komuś
wymawiać! Jak ty tak możesz! Ja
pracuję po
całych dniach, jeszcze zmywam,
sprzątam, piorę. Ale ty byś
chciała, żeby
wszyscy koło ciebie skakali,
zawsze tylko ty, ty jesteś
najważniejsza.
Ten sposób reagowania na krytykę
stanowi swego rodzaju inwazję.
Osoba
krytykowana wchodzi na
psychologiczne terytorium osoby
krytykującej,
poddaje ją negatywnej ocenie, co
może odwrócić sytuację i sprawić,
że to
druga osoba skupiać się będzie na
obronie - zacznie się
usprawiedliwiać,
mnożyć argumenty itd. Jeżeli
jednak pilnie strzeże swoich
granic lub też
Strona 100
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
reaguje na krytykę atakiem, wtedy
dojdzie do otwartej wojny.
Przyjmowanie pochwał również
stanowi dla wielu osób trudność -
wbrew
pozorom wcale nie mniejszą niż
problemy z przyjmowaniem ocen
krytycz˝
nych.
Osoby chwalone używają różnych
wyszukanych sposobów, aby nie
dopuścić
do przyjęcia pochwały.
Wyobraźmy sobie:
osoba A: Zrobiłaś wspaniałe
ciasto!
Wówczas osoba B - o ile ma kłopot
z przyjmowaniem pochwał - może
Strona 101
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zaprze˝
czyć pochwale:
osoba B: A skąd! Wcale mi się nie
udało. Wstyd je w ogóle podawać
na
stół.
Może także przeformułować
pochwałę tak, aby nie dotyczyła
jej osoby:
osoba B: Moja zasługa tu jest
żadna. To po prostu doskonały
przepis. Ma˝
jąc ten przepis, nawet dziecko
potrafiłoby to zrobić.
albo
osoba B: To wyjątkowo mi się
udało. Zwykły przypadek.
Może też obniżyć wartość swego
sukcesu, przywołując bardziej
ewidentne
sukcesy innych osób:
Strona 102
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osoba B: Tak, daje się zjeść ale
żebyś wiedziała, jakie ciasto
potrafi
robić moja matka!
Osoba B ma do wyboru jeszcze
inny sposób. Może obniżyć wartość
swojej
osoby, przywołując klęski w
innych dziedzinach
osoba B: Ciasta wychodzą mi
jeszcze jako tako ale robić na
drutach ani
szydełkiem - nie potrafię.
Wszyscy to potrafią, a ja nie!
Trudność w przyjmowaniu pochwał
oznacza zwykle, że człowiek
akceptując
pozytywny obraz własnej osoby w
oczach innych, czuje się -
paradoksalnie
- zagrożony i nie w porządku.
Strona 103
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Asertywne rozwiązanie problemu z
reagowaniem na oceny, wiąże się z
przyjęciem postawy jestem w
porządku i potraktowaniem oceny
nie jako
odzwierciedlenia "prawdy
obiektywnej" lub słusznego czy
niesłusznego
"wyroku" ale jako jednej z
możliwych opinii.
Postawa jestem w porządku
oznacza wewnętrzną akceptację
własnego ist˝
nienia w takim kształcie, z jakim
mamy do czynienia w danym
momencie.
Człowiek może pragnąć zmiany,
przeżywać niezadowolenie ze
swoich działań
ale nie uruchamia to głębokiego
poczucia winy i wstydu z powodu
tego, że
jest się kimś, kim w ogóle być
się nie powinno.
Strona 104
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Jeżeli czuję się w porządku,
wówczas jestem w stanie zgodzić
się rów˝
nież z tym, że część moich
działań nie podoba się ani mnie,
ani innym
osobom. Przyjmuję to do
wiadomości i pewnie będę starała
się dokonać
zmian w moim działaniu. Potrafię
też pogodzić się z myślą, że
istnieją
osoby, które mają o mnie
negatywną opinię, choć ja uważam
ją za niesłu˝
szną.
Podobnie czuję się w porządku
gdy ktoś ujawnia głośno moje
mocne stro˝
ny, gdyż sądzę, że mam prawo być
wspaniała.
Potraktowanie oceny jako opinii
oznacza, że dopuszczam - jako
naturalną
Strona 105
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
- możliwość posiadania odmiennego
obrazu mojej osoby, niż mój
rozmówca.
Jeżeli dwie osoby mają inną
wizję prawdy obiektywnej, muszą
stoczyć wa˝
lkę, gdyż tylko jedna z nich może
mieć rację. Prawda obiektywna
jest bo˝
wiem jedna. Jeżeli dwie osoby
mają różne opinie, mogą się nimi
podzie˝
lić, skonstatować na ile ich
opinie są zbieżne i pozostać przy
swoich
sądach.
śeby zorientować się na czym
polega konstruktywne reagowanie
na krytykę
i pochwałę rozważmy ocenę słuszną
z punktu widzenia osoby, której
to do˝
tyczy i ocenę niesłuszną.
Stworzymy w ten sposób cztery
sytuacje modelo˝
Strona 106
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
we.
Sytuacja pierwsza
Osoba A komunikuje osobie B ocenę
krytyczną, której treść jest w
sprze˝
czności z tym, co osoba B sądzi o
sobie.
osoba A: Jesteś strasznie leniwa!
Odpowiedź osoby B brzmi:
-Myślę o sobie inaczej.
albo
-Mam inne zdanie na swój temat.
albo
-Ja tak nie uważam.
Strona 107
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Sytuacja druga
Osoba A komunikuje osobie B ocenę
krytyczną, której treść jest
zgodna z
tym, co osoba B sądzi o sobie.
osoba A: Zauważyłam, że jesteś
ostatnio nadmiernie wybuchowy.
Wystarczy
naprawdę niewielki drobiazg i od
razu bardzo się denerwujesz,
robisz
awanturę.
Odpowiedź osoby B brzmi:
-Też tak myślę o sobie.
albo
-Mam podobne zdanie na swój
temat.
albo
Strona 108
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Też tak uważam.
Sytuacja trzecia
Osoba A komunikuje osobie B
pochwałę, której treść jest w
sprzeczności z
tym, co osoba B sądzi o sobie.
osoba A: Masz wspaniałe zdolności
do majsterkowania, "złota rączka.
Odpowiedź osoby B brzmi:
-Myślę o sobie inaczej.
albo
-Mam inne zdanie na swój temat.
albo
-Ja tak nie uważam.
Strona 109
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Sytuacja czwarta
Osoba A komunikuje osobie B
pochwałę, której treść jest
zgodna z tym, co
sądzi o sobie osoba B.
osoba A: Jesteś bardzo
punktualny.
Odpowiedź osoby B brzmi:
-Też tak myślę o sobie.
albo
-Mam podobne zdanie na swój
temat.
albo
-Też tak uważam.
Strona 110
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Oczywiście nie oznacza to, że
inne odpowiedzi nie mogą być
asertywne.
Jednak osobom mającym kłopoty z
przyjmowaniem ocen proponuję
ćwiczenie
nowych zachowań w formie
najbardziej zbliżonej do
przedstawionego mode˝
lu. Celem ćwiczenia jest
osiągnięcie postawy w pełni
asertywnej, a taką
właśnie prezentuje model.
Zgodnie z tą postawa osoba
oceniana komunikuje rozmówcy
swoim zachowa˝
niem: mamy podobne lub odmienne
opinie, ja jestem w porządku i ty
jesteś
w porządku.
Dotychczasowe uwagi dotyczą
sytuacji, gdy oceny mają
charakter sądów
Strona 111
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wartościujących. Czasami jednak
wypowiedzi oceniające obejmują
wyłącznie
informację o faktach, na
przykład:
osoba A: Spóźniłeś się pół
godziny.
albo
osoba A: Od dwóch miesięcy nie
oddajesz mi pożyczonych
pieniędzy.
Jest to szczególny rodzaj
krytyki. Oczywiście nie ma sensu
traktować
tych wypowiedzi jako
subiektywnych opinii osoby A -
odniesienie do praw˝
dy jest oczywiste. Osoba A
wskazuje na fakty, których
podmiotem jest
osoba B, a które sprawiają kłopot
Strona 112
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osobie A.
Asertywne zachowanie osoby B
polega na weryfikacji faktów i
dostosowa˝
niu się do nich. Na przykład:
osoba B: Tak, to prawda,
umówiliśmy się na drugą a jest
wpół do trze˝
ciej. Przepraszam cię, że
zmuszona byłaś tak długo na mnie
czekać.
albo
osoba B: To nie jest prawda.
Cztery tygodnie temu oddałam całą
sumę two˝
jej żonie. Prawdopodobnie
zapomniała ci o tym powiedzieć.
Wykład 7
Strona 113
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Reagowanie na krytykę i atak
Opisany poprzednio model reakcji
na krytykę dotyczy sytuacji
najprost˝
szych - gdy osoba krytykowana
całkowicie zgadza się lub
całkowicie nie
zgadza się z usłyszaną oceną.
Częściej jednak mamy do czynienia
z sytua˝
cjami o wymowie niejednoznacznej.
Krytyka częściowo słuszna ale
zbyt szeroko zakrojona.
Strona 114
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Mamy z nią do czynienia, gdy
ktoś używa wobec nas sformułowań
zaczyna˝
jących się od ty zawsze... albo
ty nigdy..., na przykład:
osoba A: Ty nigdy nie
przychodzisz na czas!
albo
osoba A: Zawsze, gdy chcę ci coś
powiedzieć, boli cię głowa.
Zarówno zgadzając się, jak i
przecząc tym uwagom,
przyjęlibyśmy fałszy˝
wy obraz rzeczywistości jaki
tworzy osoba krytykująca.
Asertywna odpo˝
wiedź powinna zmierzać do
weryfkacji faktów i ustalenia
tego, co istot˝
nie może podlegać słusznej
krytyce. Na przykład:
osoba B: Istotnie, już drugi raz
Strona 115
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
w tym tygodniu spoźniłam się, ale
to
nieprawda, że nigdy nie
przychodzę na czas. W pozostałe
dni przychodzi˝
łam punktualnie na nasze
spotkania
albo
osoba B: Prawdą jest, że zarówno
wczoraj jak i dziś trudno mi się
było
skupić na tym co do mnie mówiłaś.
Ale nie jest prawdą, że zawsze
boli
mnie głowa, gdy chcesz mi coś
powiedzieć. Zwykle chętnie cię
słucham.
Krytyka oparta na nieuprawnionym
uogólnieniu pojedynczych faktów.
Na
przykład:
osoba A: Ty nie znosisz jak
zapraszam do nas swoich
Strona 116
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
znajomych. Jeżeli
człowiek u siebie w domu nie może
przyjąć kogoś, kogo lubi, to jest
to
po prostu dyskryminacja. Jestem
dyskryminowana przez ciebie we
własnym
domu.
Niektóre osoby mają tendencję do
nadmiernego uogólniania
pojedynczych
faktów, kreowania rzeczywistości
interpersonalnej za pomocą
fantazji i
reagowania na własne wyobrażenia,
a nie na zachowanie partnera.
Partner
może więc spotkać się z tak
zaskakującym zarzutem, że nie wie
jak na
niego odpowiedzieć. Jeśli zaś
jest osobą, u której łatwo
wywołać poczu˝
cie bycia nie w porządku, może -
jak w "Procesie" Kafki - oddać
się po˝
Strona 117
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
szukiwaniu swojego "przestępstwa"
i pewnie je znajdzie.
Asertywna odpowiedź musi
odwoływać się do rzeczywistości -
nie fanta˝
zji. Należy oddzielić uogólnioną
ocenę od faktów, skupić się na
faktach,
poddać je weryfikacji i - jak
poprzednio - dostosować do nich
swoje za˝
chowanie.
W podanym przykładzie osoba B
może być całkowicie
zdezorientowana za˝
rzutem osoby A i wówczas, dążąc
do ustalenia faktów, może spytać:
osoba B: Dlaczego uważasz, że nie
lubię jak zapraszasz do nas
swoich
znajomych?
Jeżeli zaś jest dla niej jasne,
do jakich faktów odwołuje się
Strona 118
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osoba A,
może od razu skupić się na nich,
mówiąc na przykład:
osoba B: Prawdopodobnie chodzi ci
o wizytę Basi i Mietka. Istotnie,
tru˝
dno mi było znaleźć z nimi
wspólny język i dlatego brałem
niewielki
udział w rozmowie. Nie jest
natomiast prawdą, że nie lubię
jak zapra˝
szasz do nas swoich znajomych.
Jestem zaprzyjaźniony z Grażyną i
Robe˝
rtem, cieszę się ilekroć
zapraszasz Martę, lubię też
twoich kolegów ze
studiów.
Dalsza rozmowa może się już
potoczyć na temat zachowania obu
osób pod˝
czas wizyty Basi i Mietka. Być
może któraś z nich będzie chciała
posta˝
Strona 119
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wić swoje warunki związane z
zapraszaniem i przebiegiem wizty
znajomych.
Krytyka oceniająca osobę a nie
działanie.
Krytykujący - bazując na faktach
istotnie mających miejsce -
dokonuje
nieprzyjemnej, ogólnej i
nieuprawnionej - w odczuciu
krytykowanego -
oceny jego osoby.
osoba A: Jesteś kompletnie
nieodpowiedzialny. Dwa razy cię
prosiłam, że˝
byś podjął te pieniądze z poczty
a ty po prostu zapomniałeś!
Asertywna odpowiedź polega na
oddzieleniu treści dotyczących
działania,
od treści oceniających osobę.
Krytykowany może więc przyznać
rację oso˝
Strona 120
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
bie krytykującej jego działanie
(o ile fakty, o których mówi
istotnie
miały miejsce), a jednocześnie
przeciwstawić się uogólnionej,
negatywnej
ocenie jego osoby. Na przykład:
osoba B: Powiedziałaś, że jestem
kompletnie nieodpowiedzialny. Mam
inne
zdanie na ten temat. Natomiast
istotnie, zapomniałem dziś podjąć
pienią˝
dze z poczty. Ponieważ
przyrzekłem ci, że to zrobię,
pójdę tam po obie˝
dzie.
Krytyka wyrażona w agresywnej,
raniącej formie.
Krytykujący poddaje negatywnej
ocenie działanie krytykowanej
osoby ale
czyni to w formie naruszającej
jej poczucie godności osobistej -
Strona 121
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
używa
raniących określeń, krzyczy itd.
Na przykład:
osoba A: Jak mogłaś ubrać dziecko
w ten sposób! Na dworze upał a on
cho˝
dzi w swetrze i długich
spodniach! Ty chyba kompletnie
zgłupiałaś! Mu˝
sisz być całkowicie pozbawiona
rozumu !
Ocena działania może być słuszna
lub niesłuszna, co nie zmienia
schema˝
tu asertywnej reakcji. Polega ona
na oddzieleniu treści krytyki od
for˝
my, w jakiej została wyrażona.
Na treść należy zareagować
zgodnie z zasadami asertywnego
przyjmowania
słusznej lub niesłusznej krytyki,
natomiast zdecydowanie należy
przeciw˝
Strona 122
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
stawić się formie, jako
niedopuszczalnemu sposobowi
traktowania. Na
przykład:
osoba B: Zgadzam się z tobą, że
ubrałam dziś Mariusza zbyt grubo.
Dob˝
rze, że zwróciłeś na to uwagę -
zaraz go przebiorę. Natomiast nie
podoba
mi się forma w jakiej się do mnie
zwracasz. Nie chcę, abyś do mnie
mówił
w ten sposób.
Czasem - na przykład w relacjach
z bliskimi - osoba krytykowana
może
zechcieć wyjaśnić osobie
krytykującej swój sposób
przeżywania tej sytua˝
cji, odwołując się do własnych
uczuć. Na przykład:
-Jest mi nieprzyjemnie, gdy
mówisz do mnie w ten sposób. Robi
Strona 123
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
mi się
przykro a jednocześnie ogarnia
mnie złość.
Może też wskazać sposób w jaki
pragnie być traktowana:
-Jeżeli nie podoba ci się coś w
moim zachowaniu, powiedz mi, co
konkret˝
nie ci przeszkadza. Chętnie
porozmawiam na ten temat. Ale
zdecydowanie
nie pozwalam, abyś nazywał mnie
"głupią" albo "pozbawioną
rozumu".
Szczególnie trudna jest sytuacja
gdy krytyka działania wiąże się z
na˝
głym, agresywnym wybuchem osoby
krytykującej. Sytuację taką
analizują
Alberti i Emmons w swoim
podręczniku asertywności.
Osoba B, wychodząc z windy,
Strona 124
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
niechcący wpada na nieznaną sobie
osobę A i
potrąca ją. Osoba A reaguje
gwałtownym i natychmiastowym
wybuchem, krzy˝
cząc:
osoba A: Do jasnej cholery!
Dlaczego pan nie patrzy gdzie pan
idzie!?
Cholerny idiota! Mógł mi pan
zrobić krzywdę!
Alberti i Emmons piszą:
"Proponujemy, abyś najpierw
pozwolił tej osobie
wypuścić nieco złości, dopóki on
czy ona nie uspokoi się. Gdy
przejdzie
jej wybuch, możesz powiedzieć:
osoba B: Przepraszam, że pana
potrąciłem. Zrobiłem to
niechcący. Jest
pan wyraźnie zdenerwowany, jednak
ja nie lubię gdy ktoś mnie wyzywa
lub
Strona 125
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
na mnie krzyczy. I bez tego
jestem w stanie zrozumieć o co
panu chodzi.
Jest ważne, aby nie rewanżować
się agresją. Badania mówią, że
agresja
rodzi agresję, my zaś namawiamy
cię do nadstawienia drugiego
policzka,
poprzez pozostanie asertywnym w
obliczu agresywnego zachowania."
Krytyka podana w formie aluzji.
Aluzja może być mniej lub
bardziej wyszukana, na przykład:
osoba A: Naprawdę, jak tak
można... Ktoś tu jadł, za
przeproszeniem, jak
świnia. Obrus zupełnie
pobrudzony.
albo
osoba A: Wyglądasz rzeczywiście
Strona 126
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
prześlicznie, przecudownie. Włóż
jeszcze
ten bordowy żakiecik, który sobie
sama uszyłaś w zeszłym tygodniu.
Bę˝
dziesz się podobać... sama sobie.
albo
osoba A: Czytałam ciekawe wyniki
badań - podobno osoby, które
chodzą po
górach mają często zaburzone
życie seksualne...
Trudność sytuacji, w której
jesteśmy krytykowani nie wprost,
polega na
tym, że krytykujący proponuje nam
swego rodzaju grę, w myśl której
na
płaszczyźnie oficjalnej jesteśmy
w dobrych stosunkach, nie musimy
więc
reagować na krytykę, co jest
tylko pozornie korzystne.
Zostajemy bowiem
Strona 127
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
obciążeni emocjonalnie zarówno
treścią krytyki jak i udawaniem,
że nic
nie zauważyliśmy.
Aluzję można porównać do
potwora, który jest groźny tylko
w ciemności -
gdy zostanie ukazany w świetle
dziennym, traci swą paraliżującą
moc.
Asertywna reakcja na aluzyjną
krytykę polega na ujawnieniu jej
treści.
Po uczynieniu z aluzji komunikatu
wprost, można już zareagować
zgodnie z
poprzednio podanymi zasadami.
Można poprosić rozmówcę, aby
rozszyfrował aluzję albo zrobić
to samo˝
dzielnie, prosząc o potwierdzenie
interpretacji. Na przykład:
osoba B: Powiedziałaś, że ktoś tu
jadł jak świnia. To ja jadłam w
Strona 128
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
tym
miejscu. Rozumiem, że masz do
mnie pretensje, że pobrudziłam ci
obrus,
czy tak?
albo
osoba B: Mówisz, że wyglądam
prześlicznie ale używasz tonu,
który suge˝
ruje coś odwrotnego. Nie wiem czy
ci się właściwie podobam w tym
ubra˝
niu, czy nie. Chciałabym, abyś
powiedział to otwarcie.
albo
osoba B: Jak wiesz, ja właśnie
chodzę po górach. Czy mam
rozumieć, że
moje życie seksualne jest
zaburzone?
Krytyka zaskakująca.
Strona 129
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Osoba krytykowana jest
zaskoczona wypowiedzią krytyczną
i nie ma goto˝
wej odpowiedzi. Najczęstszą
reakcją w takiej sytuacji jest
próba "zacho˝
wania twarzy" poprzez jakąś
zborną, zorganizowaną odpowiedź,
która jed˝
nak - wymyślona pod presją czasu
- nie musi być zgodna z opiniami
osoby
krytykowanej.
Zachować się w tej sytuacji
asertywnie, to dokładnie
zrealizować defi˝
nicję asertywnego zachowania -
skoro osoba krytykowana nie wie
co odpo˝
wiedzieć, najbardziej prawdziwie
stan jej może oddać na przykład
takie
zdanie:
-Nie wiem co odpowiedzieć. Jestem
zaskoczona. Chciałabym się chwilę
Strona 130
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
za˝
stanowić nad tym co powiedziałeś,
zanim odpowiem.
Wbrew potocznym wyobrażeniom
niewiele jest sytuacji, w których
człowiek
musi reagować natychmiast.
Zachowanie godności osobistej
wymaga między
innymi szanowania i akceptacji
swojego tempa reagowania.
W przedstawionych sposobach
reagowania na krytykę wyraża się
dążenie,
by człowiek - również w trudnej
sytuacji - mógł być blisko samego
sie˝
bie.
Gdy w sytuacji niejednoznacznej
powstaje w człowieku więcej niż
jedna
reakcja, wszystkie powinny
znaleźć wyraz, gdyż wszystkie są
prawdziwe.
Strona 131
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Wykład 8
Wyrażanie uczuć pozytywnych
Dla niektórych osób wyrażanie
uczuć pozytywnych jest trudne w
ogóle,
inne doznają tej trudności
jedynie wobec szczególnych
adresatów - ko˝
biet, starszych mężczyzn,
rówieśników, osób będących
autorytetami.
Strona 132
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Problemy z wyrażaniem uczuć
pozytywnych są w dużej mierze
śladami prze˝
szłości - wskazują, że człowiek
miał kiedyś bliską osobę, która
nie
umiała czy nie chciała takich
uczuć przyjmować, a tym samym
stała się
nauczycielem "niewyrażania".
Osoby, które nie wyrażają uczuć
pozytywnych podają czasem takie
argume˝
nty na rzecz swojej postawy:
-Nie warto mówić o pozytywnych
uczuciach, bo osoba, do której
się to
czuje i tak wie o tym - na
przykład kiedyś była
poinformowana albo czuje
to intuicyjnie.
-Uczucia pozytywne są bardzo
delikatne. Jeżeli będzie się o
nich mówiło
Strona 133
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
za często i za głośno, wówczas
znikną. Uczucia pozytywne
najlepiej wzra˝
stają w milczeniu.
-Wyrażanie uczuć pozytywnych
stanowi zobowiazanie. Drugi
człowiek może
pomyśleć, że jest nimi obdarzony
na zawsze albo przecenić ich
znaczenie,
intensywność czy głębokość, co
ostatecznie doprowadzi do zawodu
i niepo˝
rozumienia.
Wszystkie te argumenty chronią
człowieka przed prawdziwym
wyrażaniem
siebie.
Im częściej się wyraża uczucia
pozytywne, tym częściej się je
przeżywa,
oczywiście o ile osoba, z którą
jesteśmy w kontakcie nie ma
kłopotów z
Strona 134
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
ich przyjmowaniem.
Wyrażanie uczuć pozytywnych może
sprawić, że poczujemy się
uciążliwie
zobowiązani, jeżeli wyrażamy
uczucia, których naprawdę nie
przeżywamy.
Niektórzy sprowadzają bogactwo
uczuć pozytywnych do dwóch
wyrażeń - lu˝
bię cię i kocham cię, przy czym
obawiają się, że pierwsze może
być nie˝
bezpiecznie rozumiane jako wstęp
do drugiego.
Przy takiej perspektywie,
całkowicie odpowiedzialne
wyrażanie uczuć po˝
zytywnych mogłoby mieć miejsce
rzadko i pewnie wobec nielicznych
osób w
naszym życiu.
Na szczęście istnieje wiele
Strona 135
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
różnych odmian uczuć pozytywnych
i wiele
trafnych wyrażeń dla ich
określania, które - swobodnie
stosowane - mogą
pomóc nam dokładnie poinformować
otoczenie o tym co i w jakim
stopniu
budzi naszą pozytywną reakcję.
Oto przykładowa lista takich
wyrażeń:
-Podobało mi się to, co
powiedziałeś czy zrobiłeś.
-Mam do ciebie zaufanie.
-Lubię z tobą rozmawiać.
-Było mi przyjemnie spędzić ten
czas z tobą.
-Lubię sposób, w jaki mnie
słuchasz.
-Jestem zachwycona twoim
prezentem i bardzo wdzięczna, że
Strona 136
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zadałeś sobie
tyle trudu.
-Czuję się przy tobie
bezpiecznie.
-Interesujesz mnie.
-Przyciągasz moją uwagę.
-To co mi powiedziałeś, sprawiło
mi wielką przyjemność.
-Podoba mi się sposób, w jaki się
ubierasz.
-Świetnie się czuję w twoim
towarzystwie.
-Pociągasz mnie.
-Chciałabym mieć okazję, by
częściej się z tobą widywać.
-Kocham cię.
-Zależy mi na tobie.
Strona 137
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Ucieszyłam się, że pani to
powiedziała. Zrobiła pani to, na
co ja nie
miałam odwagi. Podziwiam panią.
-Jestem pełna szacunku dla twojej
postawy w tej trudnej sytuacji.
-Było mi bardzo przyjemnie, że
zrobiła pani specjalnie na moją
cześć to
świetne ciasto.
-Chciałam pani podziękować.
Większość ludzi ma tendencję do
powtarzania zachowań, za które
obdarzo˝
no je pozytywnymi uczuciami.
Podejmowanie inicjatywy wyrażania
swoich pozytywnych uczuć i opinii
w
sytuacjach, w których nic nas do
Strona 138
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
tego nie zmusza, stanowi naszą
dobrowo˝
lną składkę na rzecz tego, aby
świat był bardziej taki jaki
chcielibyśmy
mieć.
Wykład 9
Zakłopotanie
Wiele osób stara się unikać
sytuacji, w których mogą być
narażone na
przeżywanie zakłopotania.
Strona 139
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Najczęstszą reakcją na
zakłopotanie jest chęć
uniknięcia go. Ludzie, którzy już
czują się zakłopotani, zwykle
starają
się to ukrywać.
Zakłopotanie to mieszanina
dezorientacji co do tego jak się
zachować i
zawstydzenia. Zawstydzenie wiąże
się z koncentracją na obrazie
własnej
osoby w oczach innych i obawą, że
obraz ten wypada negatywnie.
Asertywna reakcja na własne
zakłopotanie oznacza - przede
wszystkim -
wyrażenie go, a nie ucieczkę.
Wyrażeniu zakłopotania mogą
służyć takie
zdania:
-Jestem zakłopotany tą sytuacją.
-Nie wiem co powiedzieć w tej
Strona 140
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
sytuacji.
-Mam kłopot ze znalezieniem
właściwej odpowiedzi na twoje
pytanie. Jest
ono dla mnie kłopotliwe.
-Czuję się niezbyt dobrze w tej
sytuacji, gdyż nie wiem jak się
zacho˝
wać.
Zakłopotanie jest wyrażane w
naturalny sposób przez reakcje
ciała - ru˝
mieńce, pocenie się, zmianę tonu
głosu itd. Trudno je kontrolować,
a im
bardziej ludzie obawiają się ich
wystąpienia, tym łatwiej one
występują.
Jeżeli jednak pragniesz wyrazić
odczuwane przez siebie
zakłopotanie,
wówczas wszystkie reakcje twojego
ciała będą pomocą, a nie
Strona 141
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przeszkodą w
tym zamierzeniu.
Dlatego też odczuwając gorąco na
policzkach, nie przerazisz się,
że
ktoś odkryje twoje zakłopotanie -
przeciwnie, możesz nawet doznać
satys˝
fakcji, że dzięki temu twój stan
będzie czytelniejszy. Tę nowa
reakcję
możesz wyrazić zdaniem:
-Zakłopotanie jest naturalną
reakcją człowieka, w sytuacji gdy
nie jest
pewny jak się zachować. Mam prawo
do bycia zakłopotanym.
Zaakceptowanie swojego
zakłopotania i zgoda na
uczynienie tego stanu
widocznym dla innych zmniejsza
zwykle od razu intensywność
zakłopotania.
Między innymi dlatego, że -
Strona 142
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
paradoksalnie - znika
dezorientacja.
Człowiek wie już bowiem co ma
robić - ma okazać swoje
zakłopotanie.
Pokazanie swojego wewnętrznego
stanu, chwilowe skupienie na
sobie, po˝
zwala też zwykle człowiekowi
lepiej rozpoznać na co właściwie
ma ochotę
w danej sytuacji, a zatem co
właściwie ma zrobić.
To co najtrudniej przezwyciężyć
w sytuacji zakłopotania, to
własne po˝
czucie zawstydzenia. Człowiek
wstydzi się samego siebie -
obawia się, że
przez nieodpowiednie zachowanie
okaże się nie taki, jaki powinien
być.
Wyobraźmy sobie:
Strona 143
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Rozmawiasz na poważny temat z
kimś, kogo szanujesz za rozległą
wiedzę.
W pewnym momencie ta osoba zadaje
ci pytanie:
A czy nie uważasz, że
ontogenetyczne podejście do tego
problemu mogłoby
pozwolić na jego rozwiązanie?
Wyobraźmy sobie, że nie wiesz co
znaczy "ontogenetyczny" i nie
potra˝
fisz w związku z tym uczciwie
odpowiedzieć na pytanie.
Wstydzisz się je˝
dnak przyznać, że nie znasz tego
słowa, gdyż nie chcesz, aby twój
rozmó˝
wca pomyślał o tobie, że jesteś
mało wykształcony. Dlatego jesteś
zakło˝
potany - wstydzisz się i nie
wiesz co w tej sytuacji zrobić.
Jeżeli ukryjesz swoje
Strona 144
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zakłopotanie, możesz
odpowiedzieć:
-Tak, to chyba dobra myśl.
Znajdziesz się w fałszywej
sytuacji, będziesz musiał kręcić
i udawać -
kto wie jak długo jeszcze.
Przestaniesz być sobą. Będziesz
się wstydził
jeszcze bardziej.
Jeżeli uznasz, że lepiej narazić
się na negatywną ocenę, niż
odejść od
siebie, że masz prawo być sobą
wraz z całą twoją wiedzą i
niewiedzą,
wtedy możesz powiedzieć na
przykład:
-Mam kłopot ze znalezieniem
odpowiedzi na twoje pytanie, bo
nie rozumiem
słowa "ontogenetyczny".
Strona 145
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
albo
-Czuję się zakłopotany, że nie
umiem znaleźć odpowiedzi na twoje
pytanie
ale nie rozumiem słowa
"ontogenetyczny". Co to znaczy?
W kłopotliwej sytuacji jest więc
taki moment, w którym stajesz
jakby na
rozstaju dróg i decydujesz - czy
wolisz być blisko siebie i
swojego za˝
kłopotania, czy bliżej pożądanego
obrazu w oczach innych.
Wykład 10
Strona 146
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Wyrażanie gniewu
Gniew ma różne odcienie i
stopnie natężenia - to złość,
irytacja,
wściekłość, niechęć,
niezadowolenie, furia,
rozdrażnienie itd.
Gniew pełni dwie ważne funkcje -
informacyjną i energetyczną.
Sygnali˝
zuje człowiekowi, że na zewnątrz
niego dzieje się coś
niepożądanego i
dostarcza energii do zmiany tego
stanu. W obu tych funkcjach,
gniew jest
bezcennym darem człowieka.
Problemy wiążą się dopiero ze
sposobem jego
Strona 147
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wyrażania.
Rozważmy trzy sposoby wyrażania
gniewu: agresywny, pasywny i
asertywny.
Agresywny sposób wyrażania
gniewu polega na tym, że
człowiek, dążąc do
zmiany niepożądanej sytuacji,
podejmuje działania nastawione na
znisz˝
czenie lub uszkodzenie (w sensie
psychologicznym lub materialnym)
obiek˝
tu wywołującego gniew.
Człowiek zachowujący się
agresywnie pragnie nie tylko
zmiany tego, co
mu przeszkadza, ale chce też w
jakiejś mierze zadać ból drugiej
osobie.
Aby to uczynić, narusza granice
jej psychologicznego terytorium.
Zastrzeżenia do agresywnego
Strona 148
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
sposobu wyrażania gniewu mają
charakter nie
tylko moralny, ale i praktyczny.
Agresja rodzi agresję i człowiek
- za˝
miast załatwić swoją sprawę -
może uwikłać się w walkę.
Pasywne wyrażanie gniewu polega
na stłumieniu reakcji
energetycznej.
Człowiek jest świadomy swojego
niezadowolenia, przeżywa je
wewnątrz sie˝
bie ale nie podejmuje otwartych
działań dla zmiany niepożądanego,
gnie˝
wającego go stanu spraw na
zewnątrz.
Efektem takiego sposobu
postępowania ze swoim gniewem
jest obciążenie
organizmu niewyrażonym napięciem
emocjonalnym i ewentualne
konsekwencje.
Somatyczne - od bólu głowy i
Strona 149
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
alergii skórnych, po choroby
żołądka i
układu krążenia; a także
psychologiczne - narastanie
dystansu wobec
świata, gromadzenie się żalu,
rozgoryczenia a czasem wrogości.
Asertywny sposób wyrażania
złości oznacza skoncentrowanie
się na zada˝
niu jakim jest zmiana
niepożądanego elementu
rzeczywistości. Ważne, że
człowiek wyrażający gniew, czyni
to w sposób nie naruszający praw
innych
osób, a jednocześnie pozwala
sobie na ekspresję, która uwalnia
go od na˝
pięcia.
Sposoby jakich używa w tym celu,
to stosowanie odpowiedniego
języka i
stopniowanie reakcji.
Strona 150
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Osoba asertywna, wyrażając
gniew, może mówić normalnie,
mówić głośno,
bardzo głośno krzyczeć -
stosownie do przeżywanych uczuć.
Istotne, by
zaczynała zdanie od ja, a nie od
ty. Na przykład zamiast:
-Ty idioto, czy zawsze będą się
ciebie trzymać takie kretyńskie,
szcze˝
niackie dowcipy?!
powie
-Jestem wściekła na ciebie. Nie
podoba mi się sposób, w jaki
żartowałeś
przed chwilą.
A oto inne przykłady asertywnych
zdań, wyrażających różne stopnie
nasi˝
lenia gniewu:
-Nie lubię, gdy mówisz do mnie w
Strona 151
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
ten sposób.
-Nie podoba mi się to, co robisz.
-Irytuje mnie ton, w jakim się do
mnie zwracasz.
-Drażni mnie twoje zachowanie.
-Denerwuje mnie sposób, w jaki
mnie traktujesz.
-Złości mnie to, że nie dajesz mi
dojść do słowa.
-Jestem tak wściekła, że z trudem
panuję nad sobą.
-Nie życzę sobie, abyś nazywał
mnie w ten sposób.
-Doprowadzasz mnie do furii.
Asertywne wyrażanie złości -
nawet w najbardziej ekspresyjnej
Strona 152
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
formie -
nie oznacza jednak swobodnego,
niekontrolowanego wybuchu.
Asertywne za˝
chowanie jest zachowaniem
dorosłego, który chce osiągnąć
to, czego prag˝
nie.
Aby uzyskać zmianę w zachowaniu
partnera, które budzi mój gniew,
muszę
stworzyć mu warunki, aby był w
stanie to zrobić bez naruszania
godności
osobistej. Człowiek, którego
zachowanie nie odpowiada mi, musi
mieć sza˝
nsę, aby zaadaptować się do
stawianych mu przeze mnie
warunków. Temu ce˝
lowi służy stopniowanie reakcji.
Scenariusz stopniowania reakcji
autorstwa amerykańskiej trenerki
aser˝
tywności Pameli Butler, to
Strona 153
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
dokładny opis czterech etapów, w
których - za
pomocą zachowań asertywnych -
zmierzamy do zmiany niepożądanej
sytuacji
i wyrażenia przepełniających nas
w związku z nią uczuć.
Etap pierwszy - udzielenie
informacji.
Gdy czyjeś zachowanie
przeszkadza mi, drażni mnie,
złości - zwracam mu
uwagę na to zachowanie i proszę,
aby zachował się inaczej.
Jestem w kinie. Mężczyzna
siedzący za mną od pewnego czasu
stuka nogą w
moje krzesło, co mi przeszkadza.
Odwracam się i mówię spokojnie:
-Pan stuka nogą w moje krzesło.
Proszę, aby pan przestał, bo mi
Strona 154
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
to prze˝
szkadza w oglądaniu filmu.
Na tym etapie informuję drugą
osobę o tym, co dzieje się ze mną
w związ˝
ku z jej zachowaniem. Najczęściej
ludzie przeszkadzają innym nie
wiedząc
o tym. Zwykle - poinformowani, że
ich zachowanie komuś przeszkadza
-
zmieniają je, gdyż nie chcą być
nieprzyjemni.
Etap drugi - wyrażanie uczuć.
Jeżeli ktoś nie zmienia swego
zachowania, mimo iż wie, że mi
ono prze˝
szkadza, daję wyraz swemu
rozdrażnieniu. Po raz drugi
naciskam na zmianę
zachowania, tym razem bardziej
stanowczo.
Strona 155
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Mimo zwrócenia uwagi, mężczyzna
nadal stuka w moje krzesło.
Odwracam
się i mówię:
-Proszę nie stukać w moje
krzesło! Pan mi przeszkadza!
Jestem rozdrażniona, więc mówię
to głośniej, z większą siła,
bardziej
ostro i zdecydowanie.
Etap ten, zależnie od sytuacji,
może zawierać jedną wypowiedź
(jak w
przykładzie), albo przeciągnąć
się. Czasem - jeżeli osoba A
ponawia za˝
chowania gniewające osobę B -
może to trwać kilka dni, tygodni
a nawet
lat narastającego napięcia.
Na tym etapie okazuje się, czy
osoba B gotowa jest zaadaptować
Strona 156
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
się do
warunków zaproponowanych przez
osobę A. Jeżeli - mimo coraz
intensywniej
okazywanego niezadowolenia -
osoba A nie zmienia zachowania,
osoba B mu˝
si podjąć kolejne działanie. Aby
uniknąć bezradności, musi skupić
się na
tym, co może uczynić dla zmiany
własnej sytuacji - zatem przejść
do
trzeciego etapu.
Etap trzeci - przywołanie
"zaplecza".
Jeżeli ktoś wie, że jego
zachowanie przeszkadza mi, i mimo
wyrażenia
przeze mnie gniewu, kontynuuje -
informuję go co mam zamiar
uczynić, je˝
żeli nadal go nie zmieni.
Strona 157
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Mimo ostrego zwrócenia uwagi,
mężczyzna siedzący za mną w kinie
nadal
stuka w moje krzesło.
Odwracam się kolejny raz i
mówię:
-Jeżeli nadal będzie pan stukał w
moje krzesło, zawołam biletera.
Zaplecze to coś, do czego mogę
się odwołać, co mogę zrobić, aby
prze˝
rwać niekorzystną dla mnie
sytuację. Zaplecze stanowi rodzaj
mojego za˝
bezpieczenia przed bezradnością.
Różni się od groźby tym, że nie
używam
go po to, by ukarać druga osobę,
zemścić się na niej, lecz po to,
by
bronić moich praw.
W sytuacjach interpersonalnych
Strona 158
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
rzadko występuje zaplecze w
postaci
chronionych prawem przepisów.
Najbardziej użytecznym zapleczem
jest tu
kontakt z drugą osobą. Jeżeli
czyjeś zachowanie stanowczo mi
przeszkadza
mogę odmówić - w pewnym zakresie
lub w ogóle - kontaktu z tą
osobą.
Mogę powiedzieć na przykład:
-Jeżeli nadal będziesz na mnie
krzyczał, nie będę z tobą
rozmawiać.
-Jeżeli nadal będziesz upijał się
na przyjęciach, nie będę
uczestniczyła
z tobą w imprezach towarzyskich
gdyż nie mam ochoty być świadkiem
twoje˝
go zachowania po pijanemu.
-Uprzedzam cię, że sposób w jaki
Strona 159
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wyrażasz się o moim ojcu, nie
odpowiada
mi do tego stopnia, że jestem
zdecydowana przerwać spotkanie, o
ile nie
przestaniesz tego robić.
Czasami jednak, mimo że czyjeś
zachowanie nie odpowiada nam, nie
jeste˝
śmy gotowi do zerwania z nim
kontaktu. Pozostaje nam wtedy
najbardziej
uniwersalny rodzaj zaplecza -
ten, którym dysponować możemy w
każdej sy˝
tuacji. Tym zapleczem są nasze
emocje lub - bardziej ogólnie -
postawa
wobec nieodpowiadającego nam
fragmentu rzeczywistości.
Jeżeli nie mogę zmienić
rzeczywistości, mogę przynajmniej
konsekwentnie
informować otoczenie o tym, co mi
nie odpowiada.
Strona 160
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Jeżeli szef odmawia podwyższenia
mi pensji, która jest w moim
odczuciu
zdecydowanie za niska, a
jednocześnie miejsce pracy
odpowiada mi i nie
decyduję się go zmieniać, wówczas
mogę skorzystać właśnie z
zaplecza
emocjonalnego i powiedzieć:
-Odmawia pan udzielenia mi
podwyżki. Mimo to zdecydowana
jestem nadal
pracować tutaj, gdyż wysoko cenię
to miejsce. Chciałabym jednak,
aby pan
wiedział, że jestem niezadowolona
ze swojej pensji i pozostaję po
naszej
rozmowie w przekonaniu, że
powinna być ona co najmniej o 20
procent wyż˝
sza.
Poinformowanie kogoś o pożądanym
Strona 161
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przez nas kształcie
rzeczywistości (o
ile czynimy to otwarcie stanowczo
i jeżeli nasze oczekiwania są
uzasad˝
nione i realistyczne), powoduje
zwykle, że zaczyna on dążyć do
spełnie˝
nia naszych pragnień, gdyż dla
większości ludzi zachowanie
będące przy˝
czyna czyjegoś niezadowolenia
jest po prostu nieprzyjemne i na
dłuższą
metę męczące.
Jeżeli jednak nasz partner w
sytuacji spornej zdaje się
czerpać satys˝
fakcję z naszego niezadowolenia,
oznacza to, ze nasza wzajemna
relacja
jest zaburzona i powinna ulec
poważnej zmianie albo zerwaniu.
Strona 162
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Etap czwarty - skorzystanie z
"zaplecza".
Jeżeli nic się nie zmienia,
robię co zapowiadałam.
Jeżeli siedzący za mną mężczyzna
nadal stuka w moje krzesło -
wzywam
biletera.
Jest ważne, by wybierać takie
zaplecze, z którego naprawdę jest
się go˝
towym skorzystać.
Przy zapleczu emocjonalnym etap
trzeci stanowi jednocześnie etap
czwar˝
ty.
Wbrew pozorom łatwo jest nauczyć
się stosowania w praktyce tego
wielos˝
topniowego scenariusza. Jego
istotą jest podjęcie
odpowiedzialności za
Strona 163
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
to, aby działać w taki sposób, w
takich relacjach z otoczeniem i w
takim
otoczeniu, jakie nam najbardziej
odpowiada.
Częstym błędem osób zagniewanych
jest reagowanie zbyt intensywne,
z po˝
mijaniem stopni uwzględnionych w
tym scenariuszu. I choć nawet
zdania,
których używają mogą pochodzić z
"asertywnościowego języka" i nie
naru˝
szają praw innych, jednak impet
ich reakcji stwarza tak silny i
nagły
nacisk na zmianę zachowania
partnera, że reaguje on odruchem
oporu.
Konfliktowa sytuacja zaostrza
się wtedy, a nie rozwiązuje.
W jakiej sytuacji postawiony
zostałby mężczyzna z naszego
Strona 164
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przykładu,
gdyby po pierwszym, nieświadomym
stuknięciu w stojące przed nim
krzesło,
usłyszał wypowiedzianą ostrym
tonem uwagę:
-Proszę nie stukać w moje
krzesło! Pan mi przeszkadza!
Jeżeli to się po˝
wtórzy, zawołam biletera!
Nadmierna intensywność
reagowania rodzi się między
innymi z poczucia
bezsilności, z przewidywania, że
normalna interwencja pewnie nic
nie da
i że trzeba sięgnąć od razu po
najsilniejsze środki.
Scenariusz stopniowania reakcji
dostarcza konkretnego wzoru
zachowań,
ale pokazuje też, że niezależnie
od zachowania drugiej strony
człowiek
Strona 165
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
jest w stanie poradzić sobie z
trudną sytuacją, nie tracąc
godności.
Wykład 11
Wyrażanie własnych opinii i
przekonań
Człowiek zachowujący się
asertywnie, komunikuje swoim
zachowaniem: Ja
jestem w porządku i Ty jesteś w
porządku. Nie kwestionuje swojego
prawa
Strona 166
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
do bycia sobą, ale też nie
podważa takiego samego prawa
innego człowie˝
ka.
Biorąc za punkt wyjścia
kategorię bycia w porządku można
wyobrazić so˝
bie - tak jak uczynił to
amerykański psycholog Thomas
Harris - trzy dal˝
sze postawy interpersonalne.
Można więc komunikować otoczeniu:
Ja jestem w porządku - Ty jesteś
nie w porządku.
Ja jestem nie w porządku - Ty
jesteś w porządku.
Ja jestem nie w porządku - Ty
jesteś nie w porządku.
Bycie nie w porządku jest bardzo
nieprzyjemne. Ludzie robią wiele,
aby
uniknąć takiego poczucia. Widać
Strona 167
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
to gdy analizujemy powody, dla
których
ludzie niepokoją się lub
złoszczą, napotykając odmienne
zdanie.
Wiele osób przyzwyczaiło się
oceniać cudze i własne opinie i
przekona˝
nia z punktu widzenia zgodności z
prawdą obiektywną.
Wierzą one, że istnieją na każdy
temat jakieś "jedynie słuszne"
stwier˝
dzenia. Z tego punktu widzenia
każda opinia musi więc być albo
prawdzi˝
wa, albo fałszywa. Jeżeli zaś
dwie osoby mają odmienne opinie,
oznacza
to, że muszą zmierzyć się ze
sobą, gdyż tylko jedna z nich
może mieć ra˝
cję. Ten kto nie ma racji,
wygłasza fałszywą opinię, jest
nie w porząd˝
Strona 168
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
ku. Ten kto ma rację, czyja
opinia jest słuszna, jest w
porządku.
Gdy do tak rozumujących ludzi
dociera informacja o rozbieżności
opinii
własnej i partnera, traktują to
jak dzwonek alarmowy, sygnał, że
coś
jest nie w porządku, a raczej, że
zaraz ktoś będzie nie w porządku:
albo
ja, albo partner. Wykryciu
rozbieżności towarzyszy więc
wzrost napięcia
i często poczucie przykrości.
Ludzie dokonują wielu zabiegów,
aby te nieprzyjemne doznania
minimali˝
zować. Mogą w tym celu zacierać
rozbieżności, próbując upodobnić
swoją
opinię do opinii partnera. Jeżeli
i druga strona tak uczyni wówczas
obie
Strona 169
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
strony uzgodnią wspólny punkt
widzenia, który nie będzie co
prawda re˝
prezentował niczyich poglądów ale
fakt rozbieżności nie zostanie
ujaw˝
niony i obejdzie się bez
przykrości. Na przykład:
osoba A: Oglądałem ten serial,
"Isaurę". Nic by mnie nie
oderwało od te˝
lewizora.
osoba B: Nie żartuj, ty oglądasz
tę chałę? Przecież to płytka,
banalna
historyjka, nic nie ma wspólnego
z prawdziwą sztuką.
osoba A: Oczywiście nie jest to
prawdziwa sztuka. Historyjka
banalna,
nie można brać tego poważnie,
całkowicie się z tobą zgadzam.
Ale jako
rozrywka bardzo dobra.
Strona 170
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osoba B: Jako rozrywka - zgadzam
się - może być. Ale tylko jako
rozryw˝
ka.
osoba A: Oczywiście, wyłącznie
jako rozrywka.
Jeżeli jednak rozbieżność już
się uwidoczniła, wówczas osoba,
która na˝
trafiła na odmienną opinię i
czuje się w związku z tym nie w
porządku,
może starać się udowodnić, że
jednak jest w porządku, na
przykład uspra˝
wiedliwiając się:
osoba A: Oglądałam wczoraj
wieczorem "Isaurę". Kapitalny
serial, byłam
zachwycona.
osoba B: Nie żartuj, ty oglądasz
te bzdury? Przecież to płytka,
Strona 171
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
banalna
historyjka, na dodatek źle
zrobiona.
osoba A: Kochana, jak ja wracam
skonana po dziesięciu godzinach
pracy i
nie wiem gdzie mam ręce, a gdzie
nogi, to ja muszę odpocząć. Po
prostu
posiedzieć spokojnie i nie musieć
myśleć. Ja nie wiem czy ktoś inny
by
wytrzymał taką pracę jak moja.
osoba B: Ty rzeczywiście ciężko
pracujesz.
Choć argumenty używane przez
osobę A nie miały żadnego związku
z fil˝
mem, udało jej się udowodnić, że
ze względu na swoją bardzo ciężką
pracę
jest jednak w porządku - tak
bardzo, że nawet oglądanie
"Isaury" tego
Strona 172
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nie zniweluje.
Inną możliwością uniknięcia
poczucia bycia nie w porządku
jest udowod˝
nienie drugiej osobie, że to ona
jest nie w porządku, a zatem
atak. Na
przykład:
osoba A: Oglądałam wczoraj
"Isaurę'. Świetny serial,
uwielbiam to oglą˝
dać.
osoba B: Ty naprawdę to oglądasz,
te bzdury? Przecież to jest
banalna,
źle zagrana historyjka!
osoba A: Ile oglądałaś odcinków?
osoba B: Widziałam pierwszy i to
mi wystarczyło.
osoba A: Jak tak można! Jak
możesz się w ogóle wypowiadać?
Strona 173
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Skoro nie wi˝
działaś wszystkich odcinków, nie
powinnaś w ogóle zabierać głosu w
tej
sprawie. Czy wszystkie twoje sądy
są tak powierzchowne?
Co prawda argumenty osoby A -
jak i w poprzedniej scence - nie
wiążą
się z filmem, jednak dobrze służą
udowodnieniu, że to osoba B jest
nie w
porządku. Osoba A odwraca
sytuację - żeby uniknąć własnego
zawstydzenia,
sama zawstydza osobę B,
prowokując ją do obrony. Mówiąc
inaczej - zagro˝
żona na swoim terytorium - stara
się przenieść spór na terytorium
osoby
B.
Jest to oczywiście strategia
walki, a nie wymiany.
Strona 174
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Asertywne podejście do
odmiennych poglądów wynika z
założenia, że skoro
każdy człowiek ma prawo być sobą,
każdy ma prawo do subiektywnego
punktu
widzenia i własnej opinii.
Rozważania te nie dotyczą
szczególnej sytuacji, gdy wymiana
opinii od˝
bywa się pod presją konieczności
podjęcia wspólnej decyzji w
jakiejś
sprawie. Takich sytuacji jest
jednak w życiu mniej, niż się
ludziom wy˝
daje.
Jeżeli mąż chce iść do kina, a
żona do teatru, mają wiele
różnych moż˝
liwości rozwiązania tej sytuacji.
Mogą iść najpierw do kina, a
potem do teatru lub odwrotnie,
mogą pójść
Strona 175
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osobno - każde tam gdzie chce.
Rozwiązanie polegające na
wyborze tylko kina albo tylko
teatru - wyma˝
gające ze strony żony lub męża
całkowitej rezygnacji ze swoich
preferen˝
cji i podporządkowania się
drugiej osobie - jest tylko
jednym z rozwią˝
zań.
Jeśli do niego dochodzi, jest to
efekt wyboru określonej postawy
inter˝
personalnej - uległości lub
dominacji.
Asertywność stanowi realizację
ideałów demokracji w osobistym
planie.
Wielość opinii i ich wymiana są
wartością samą w sobie. Opinia
publiczna
w danej sprawie oznacza wielość
podejść o różnym, często zmiennym
Strona 176
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
stop˝
niu popularności. Wypowiadanie
własnego, subiektywnego poglądu
jest
działaniem wartościowym,
wzbogacającym innych, niezależnie
od tego czy
człowiek dołącza do większości,
czy reprezentuje mało popularne
lub
skrajne poglądy. Buduje bowiem
ważny byt społeczny - opinię
publiczną.
Z dwóch osób o odmiennych
poglądach - obie mają rację, gdyż
każda ma
rację własną. Dlatego napotykając
na rozbieżność, nie muszę jej ani
ukrywać, ani staczać walki. Mogę
po prostu wymienić się odmiennymi
po˝
glądami.
Gdy tak rozumująca osoba napotka
kogoś o odmiennej opinii, nie
Strona 177
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zareagu˝
je niepokojem lub złością ale
ciekawością, a nawet radością,
gdyż świat
wyda jej się bogatszy, skoro na
tę samą kwestię można popatrzeć w
różny
sposób.
Dalej: osoba ta zechce pewnie
dowiedzieć się czegoś więcej o
opinii pa˝
rtnera, aby lepiej zrozumieć jego
punkt widzenia. Może być gotowa
sama
powiedzieć mu coś więcej na temat
swojej opinii, by znaleźć - na
przy˝
kład - kolejne elementy, różniące
ich stanowiska. Dzięki takim
zabiegom
wymiana ich opinii będzie
precyzyjniejsza i osoby te bliżej
poznają się
nawzajem jako interesujące i
całkiem odrębne jednostki.
Strona 178
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Przeprowadzona w tym duchu
rozmowa na temat "Isaury" mogłaby
brzmieć
następująco:
osoba A: Oglądałam wczoraj
"Isaurę". Doskonały serial,
naprawdę bardzo
lubię go oglądać.
osoba B: Oglądasz to? Ja od razu
wyłączam telewizor, tak mnie
drażnią te
bzdury.
osoba A: To bardzo ciekawe, widzę
że mamy całkowicie odmienne
podejście
do tego serialu. Opowiedz
koniecznie dlaczego on cię
drażni, a ja ci
opowiem co mi się podoba.
osoba B: Drażni mnie to, że
wszystko jest tam czarno - białe,
dobre i
złe charaktery. Banalne tematy -
Strona 179
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
miłość i podłość, a do tego
jeszcze
niewolnictwo!
osoba A: Widzisz, właśnie to mnie
przyciąga! Ja lubię gdy postaci w
fil˝
mie zarysowane są zdecydowanie.
No i ten temat - miłość i zło -
to dla
mnie najbardziej interesujący,
najprawdziwszy ludzki temat. A
jak ci się
podoba gra aktorów? Może i tu
znajdziemy ciekawe różnice między
nami?
osoba B: No, ciekawe. Mnie się
oczywiście nie podoba.
Szczególnie główna
bohaterka, ta Isaura, gra z
przesadą i ma po prostu zeza. A
jak ty ją
widzisz?
W tym przykładzie osoby A i B
zaangażowały się wzajemnie w
Strona 180
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nieoceniają˝
ce badanie swoich poglądów.
Często jednak, mając najbardziej
nawet asertywne zamiary, natykamy
się
na osoby, które dostrzegając
rozbieżność opinii, starają się
skłonić nas
do zmiany naszej na bardziej
podobną do ich własnej.
Oto kilka wskazówek,
pomagających zaprezentować swoje
przekonania i
utrzymać się przy nich w takiej
sytuacji.
Ujawnij rozbieżność opinii,
akcentując postawę akceptacji
tego faktu.
Oznacza to, że zamiast mówić:
-Pan nie ma racji. To bzdura, co
pan uważa.
możesz powiedzieć na przykład:
Strona 181
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
-Widzę, że mamy zupełnie odmienne
zdania w tej
sprawie.
Zdaniem tym zarysowujesz
pluralistyczną płaszczyznę
wymiany poglądów.
Temu celowi dobrze też służy
powtórzenie własnymi słowami
poglądów swo˝
ich i partnera, z zaakcentowaniem
rozbieżności:
-Rozumiem, że temat poruszany w
filmie "Isaura" uważa pan za
banalny i
że film ten nudzi pana. Z kolei
dla mnie "Isaura" jest niezwykle
intere˝
sująca, a temat filmu uważam za
ciekawy i bardzo ważny. Rozumiem,
że ma˝
my zupełnie inne podejście do
tego filmu.
Strona 182
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Przez ujawnienie rozbieżności,
możesz nie dopuścić do gry
nastawionej
na ukrycie tego faktu, a poprzez
zademonstrowanie akceptacji,
komuniku˝
jesz partnerowi, że mimo
rozbieżności opinii i ty i on
jesteście w po˝
rządku, zatem nie ma powodów, by
udowadniać to sobie.
Prezentuj, a nie argumentuj.
Wymieniając opinie, nie staraj
się konie˝
cznie przekonać partnera do
swojego zdania - on też ma prawo
mieć włas˝
ne. Zamiast prowadzić
"propagandę" swojego podejścia,
po prostu przed˝
staw je tak, aby druga osoba
mogła je zrozumieć.
Zamiast udowadniać, odwołuj się
do siebie. (Przypominam: nie
mówimy tu
Strona 183
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
o badaniu prawdy i analizie
faktów ale o osobistych
przekonaniach i opi˝
niach.) Zawsze możesz trafić na
kogoś inteligentniejszego lub
zręczniej
prowadzącego rozmowę. Nie uda ci
się udowodnić mu swoich racji,
mimo
twojego głębokiego przekonania do
nich, gdyż na argument zawsze
można
odpowiedzieć argumentem. Na
przykład:
osoba A: Bardzo podobała mi się
aktorka grająca Isaurę, jej gra i
uroda.
osoba B: To niemożliwe, przecież
ona zezuje. Powinni znaleźć do
tej roli
kogoś chociażby bez defektów
urody, nie sądzisz?
osoba A: Myślę, że przy jej
wspaniałym sposobie gry nawet
Strona 184
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
lekkie zezowa˝
nie nie przeszkadza.
osoba B: Z pewnością możnaby
znaleźć osobę, która byłaby i
dobrą aktorką
i nie miała zeza. Czy nie
myślisz, że rozsądniej jest
wybierać lepsze
rozwiązania zamiast gorszych?
osoba A: Na pewno, ale czy
zwróciłaś uwagę na jej piękne
czarne włosy?
osoba B: Daj spokój, w Brazylii
wszyscy mają takie włosy. Nie
rozumiem,
czemu wybrali takie brzydactwo.
osoba A: Ale musisz przyznać
przynajmniej jedno - ona się
pięknie rusza.
osoba B: To powinna tańczyć, a
nie grać w filmie. Czy naprawdę
ona ci
Strona 185
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
się podoba?
osoba B: Nie mogę w to uwierzyć.
Osoba B starała się udowodnić,
że nie ma powodów, aby osobie A
podobała
się aktorka, grająca Isaurę.
Argumentów przeciwko tej
kobiecie można by zgromadzić z
pewnością zna˝
cznie więcej, podobnie jak
argumentów przemawiających na jej
korzyść.
Najbardziej jednak skrupulatne
ich rozważenie nie mogłoby
podważyć faktu
o centralnym znaczeniu dla tego
sporu - tego, że osobie A
naprawdę podo˝
bała się aktorka grająca Isaurę.
Niezależnie od tego, co sądzi o
tym
osoba B i jak bardzo ta opinia
jest uzasadniona.
Strona 186
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Odwołanie się do siebie i
powołanie na swoje opiniotwórcze
prawo, jest
podstawowym argumentem, na którym
można się oprzeć, by nie poddać
się
naciskowi na zmianę naszych
przekonań.
Wiele osób obawia się
wypowiedzieć własne zdanie
- jeśli jest ono sprzeczne ze
zdaniem otoczenia - ze względu na
obawę
Jak ja to udowodnię? Nie dam rady
ich przekonać.
Asertywne wyjście z takiej
sytuacji opiera się na zaleceniu:
Nie udowa˝
dniaj, nie przekonuj, po prostu
powiedz prawdę o swoich
poglądach.
Gdyby osoba A odwołała się do
siebie, rozmowa o "Isaurze"
Strona 187
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
mogłaby mieć
inny przebieg.
osoba A: Bardzo podobała mi się
aktorka grająca Isaurę, jej gra i
uroda.
osoba B: Jak to, przecież ona ma
zeza, nie zauważyłaś? Powinni do
tej
roli znaleźć kogoś bez defektów
urody, nie sądzisz?
osoba A: Dla mnie jej uroda jest
zachwycająca. Ona mi się po
prostu bar˝
dzo podoba.
osoba B: Ale jak to możliwe, żeby
tak cię zachwycała kobieta z
zezem? To
zupełnie niezrozumiałe!
osoba A: Rozumiem, że mamy
zupełnie inne upodobania i że dla
ciebie mój
zachwyt jest niezrozumiały.
Strona 188
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Niemniej taka jest prawda -
patrzyłam na nią
z wielką przyjemnością.
Chciałabym mieć okazję zobaczyć
ją jeszcze w ja˝
kimś filmie.
Osoba A w ogóle nie angażuje się
w racjonalne uzasadnienie swojej
opi˝
nii. Skupia się wyłącznie na jej
referowaniu. Mówi o czymś, czego
druga
osoba nie jest w stanie podważyć
- opowiada prawdę o swoich
reakcjach.
Jeżeli osoba B zapragnie je
lepiej zrozumieć (a nie
podważyć), zapewne
zada odpowiednie pytanie. Spyta
na przykład: "Co ci się podoba w
wyglą˝
dzie tej aktorki?".
Konsekwentnie dekonspiruj
aluzyjną argumentację. Jeżeli
twojego rozmów˝
Strona 189
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
cę nadal będzie niepokoiło, że
masz odmienne zdanie niż on, może
starać
się wywrzeć presję stosując
aluzyjną argumentację, czyli
sugerując ci,
że nie powinieneś myśleć tak, jak
myślisz i że myśląc tak, jesteś w
ja˝
kimś zakresie nie w porządku.
Nie zdekonspirowane aluzje pędzą
swój ukryty żywot pod
powierzchnią
oficjalnej rozmowy, wpływając na
ciebie w sposób, nad którym nie
masz
pełnej kontroli. Należy je więc
koniecznie dekonspirować,
zamieniać na
komunikaty wprost i rozprawiać
się z nimi tak, jak ze
szczególnym rodza˝
jem krytyki. Na przykład:
osoba A: Uwielbiam serial
"Isaura'. Wspaniały!
Strona 190
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
osoba B: Jestem zdziwiona tym, co
mówisz. "Isaura" podoba się tylko
lu˝
dziom osoba A: Czy chcesz przez
to powiedzieć, że mój gust jest
prymity˝
wny i brak mi artystycznego
smaku?
Po tym pytaniu rozmowa może
potoczyć się na dwa sposoby.
osoba B: Nie, skądże: Wysoko
cenię twój gust i dlatego dziwię
się, że
podoba ci się "Isaura".
osoba A: Tak, bardzo mi się
podoba ten serial. Przyznam się,
że staram
się nie stracić żadnego odcinka.
albo:
osoba B: Tak, sam to
powiedziałeś. Uważam, że twój
Strona 191
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zachwyt dowodzi pry˝
mitywności i braku gustu.
osoba A: Ja myślę o sobie
inaczej. Chcę ci jednak
powiedzieć, że nie
podoba mi się sposób, w jaki
reagujesz na moje opinie. Drażni
mnie, że
oceniasz to co mówię. Zniechęca
mnie to do otwartego
prezentowania moich
poglądów.
Wykład 12
Poczucie winy i krzywdy
Strona 192
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Osoby, które zaczynają
praktykować zachowania asertywne
w swoim życiu,
zauważają często, że poznanie i
nawet przećwiczenie nowych
sposobów za˝
chowania nie przesądza jeszcze o
tym, że będą się zachowywać jak
ludzie
naprawdę dorośli.
Przynajmniej wobec niektórych
sytuacji lub osób występują
często wyraź˝
ne, wewnętrzne przeszkody dla
asertywności.
Pisałam już o tym, że asertywną
postawę człowieka wobec samego
siebie
dobrze ujmuje zdanie Jestem w
porządku, któremu towarzyszy
podobne, na
temat otoczenia - Ty jesteś w
Strona 193
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
porządku. Zachwianie w którymś z
tych
dwóch punktów powoduje odejście
od postawy człowieka dorosłego,
co obja˝
wia się w zachowaniu jako
rezygnacja z asertywnego stylu
postępowania w
danej sytuacji.
Tak właśnie dzieje się w dwóch
przeżywanych przez ludzi trudnych
sta˝
nach Ja - poczuciu winy i
poczuciu krzywdy.
Poczucie winy.
Każdemu człowiekowi zdarza się
czasem zachować w sposób, który
sam oce˝
nia negatywnie. Jeżeli podchodzi
do tego w dorosły sposób, wówczas
bę˝
dzie prawdopodobnie niezadowolony
z tego zachowania, będzie czuł
się od˝
Strona 194
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
powiedzialny za jego
konsekwencje. Skupi się więc na
zmianie tej sytua˝
cji i - o ile to możliwe -
podejmie odpowiednie działania.
Poczucie winy tym różni się od
poczucia odpowiedzialności, że
wiąże się
z oceniającą człowieka jako
całość postawą Jestem nie w
porządku. Osoba
winna jest niezadowolona ze swego
zachowania, ale jeszcze bardziej
z
siebie. W istocie głęboko wątpi o
wartości samej siebie,
kwestionuje
siebie - przynajmniej w tych
aspektach, które wiążą się z
negatywnym za˝
chowaniem.
Charakterystyczne jest też, że
im bardziej człowiek czuje się
winny - a
nie odpowiedzialny - tym mniej
Strona 195
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
koncentruje się na naprawie
sytuacji.
Wręcz odwrotnie - wzrasta
prawdopodobieństwo, że wystąpi
paradoksalny
efekt poczucia winy, polegający
na tym, że człowiek, który czuje
się
winny, wykazuje skłonność do
działań odwrotnych niż te, które
zmierzały˝
by do rozwiązania negatywnej
sytuacji, będącej powodem
poczucia winy.
Prześledźmy to na przykładzie.
Juliusz pożyczył książkę z
biblioteki. Po miesiącu przyszło
pocztą upo˝
mnienie i wezwanie do jej zwrotu.
Jeżeli Juliusz poczuje się
odpowiedzialny, wówczas w
najbliższym wolnym
momencie po prostu odniesie
książkę do biblioteki. Jeżeli
będzie trzeba,
Strona 196
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zapłaci karę.
Jeżeli jednak Juliusz poczuje
się winny, historia potoczy się
inaczej.
Już czytając wezwanie z
biblioteki, dozna silnego
niepokoju i pomyśli,
że stało się coś, co nie powinno
mieć miejsca. Odczuje swoje bycie
nie w
porządku. Ten skomplikowany stan
Ja, niektórzy opisują jako
świadomość,
że zrobiło się coś, na co nie ma
usprawiedliwienia. Jest to coś
nieznoś˝
nego i - żeby temu zaprzeczyć -
Juliusz może najpierw szukać
usprawied˝
liwień, wyobrażając sobie, jak
przedstawia je oburzonej jego
czynem bib˝
liotekarce.
Jeżeli poczucie winy Juliusza
nie jest zbyt głębokie, wówczas
Strona 197
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nie zig˝
noruje on wymagań rzeczywistości
i uda się do biblioteki, choć
skupi się
pewnie nie na załatwieniu sprawy
ale na relacji z bibliotekarką.
Na
przykład przygotuje sobie
usprawiedliwienie (niekoniecznie
prawdziwe),
mające na celu przekonanie
bibliotekarki, że on jest w
porządku.
Jeżeli jednak Juliusz ma
skłonności do głębokiego
przeżywania swojego
bycia nie w porządku, wówczas od
momentu otrzymania wezwania, na
jego
drodze do biblioteki będą się
mnożyły przeszkody. Jednego dnia
będzie
zbyt zmęczony, aby jeszcze
powiększać swoje obciążenie
niemiłą wizytą;
inne dni będą zbyt przyjemne, aby
Strona 198
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
je w ten sposób popsuć.
I tak doczeka się Juliusz
drugiego i trzeciego upomnienia z
biblioteki,
a wtedy jego poczucie, że jest
nie w porządku z pewnością
wzrośnie i je˝
szcze bardziej zmaleje szansa, że
odda książkę.
Pewna bibliotekarka opowiadała
mi ze zdziwieniem o czytelniku,
który
zdecydował się na zwrot książki
po siedmiu latach. "Nie mogę
zrozumieć
takiego postępowania -
powiedziała - tacy ludzie nie
troszczą się chyba
w ogóle o innych, nie przychodzi
im nawet do głowy, że to nie w
porząd˝
ku!"
Moje zdanie o tym czytelniku
było zupełnie odmienne.
Strona 199
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Wyobraziłam sobie,
że właśnie zbyt głęboko był on
przekonany, że tak postępować nie
wolno;
za bardzo czuł się nie w
porządku, aby móc tej sytuacji
wyjść naprzeciw.
Jedyne co mnie zaskakuje, to to,
że zdecydował się jednak stawić
jej
czoła. Musiał więc -
prawdopodobnie - przejść jakąś
wewnętrzną zmianę. W
każdym razie historia tego
nieznanego czytelnika napełniła
mnie wiarą w
siłę człowieka.
Poczucie winy ma często tak
wielką moc, że ludzie wolą
pogarszać swoją
rzeczywistą sytuację zewnętrzną,
niż skonfrontować się ze swoim
wewnę˝
trznym poczuciem winy. Wiele
tragedii między ludźmi zdarzyło
Strona 200
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
się dlate˝
go, że ktoś czuł się głęboko nie
w porządku z powodu swojego
postępowa˝
nia.
Świadczą o tym na przykład
wyznania ludzi, katujących swoich
bliskich.
Pierwsze uderzenia są spowodowane
złością, potem jednak bijący
zaczyna
się czuć winny i - zgodnie z
paradoksalnym efektem poczucia
winy - ude˝
rza znowu, ponieważ poczucie winy
osłabia jego wiarę w możliwość
popra˝
wienia i skontrolowania swojego
zachowania.
Towarzyszy temu - jak zwykle
zresztą w głębokich stanach
poczucia winy
- przekonanie, że na poprawę jest
już za późno, że nie ma odwrotu.
Poga˝
Strona 201
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
rszanie swojej sytuacji wydaje
się być bardziej "atrakcyjne" niż
zatrzy˝
manie się i naprawienie zła.
Sądzę, że jeden z powodów tego
stanu rzeczy związany jest z samą
istotą
nieakceptacji. Człowiek głęboko
odczuwający swoje bycie nie w
porządku
wątpi we własne prawo do
istnienia w danej, "wadliwej"
postaci. Wynika
to prawdopodobnie z przekazanych
mu przez rodziców czy jednego z
nich,
komunikatów typu: Złe dzieci nie
mają prawa do istnienia.
Takie zetknięcie z możliwością
"nieistnienia" jest dojmująco
bolesne.
Zaś rozpoczęcie drogi ku dobremu,
bardziej akceptowanemu
zachowaniu,
prowadzi właśnie przez
Strona 202
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
konfrontację z zachowaniem złym.
Wymaga zbliżenia się do własnego
poczucia bycia nie w porządku, co
jest
równie trudne. Człowiek ucieka
więc przed tym, a nie widząc
możliwości
osiągnięcia od razu identyfikacji
pozytywnej (Tyle złego już
zrobiłem),
wybiera identyfikację negatywną.
Z punktu widzenia człowieka
winnego jest to bowiem
korzystniejsze od
konfrontacji z groźbą
nieistnienia. Wybór identyfikacji
negatywnej ma
też charakter szczególnego
samokarania za wyrządzone zło.
Tak więc człowiek działający pod
wpływem silnie przeżywanego
poczucia
winy utożsamia się z niegrzecznym
dzieckiem. Skupia się na
Strona 203
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
usprawiedli˝
wianiu, unika konsekwencji albo
angażuje się w działanie
potwierdzające
negatywną identyfikację.
Poczucie krzywdy
Ono również oznacza utożsamianie
się z dzieckiem, dokładnie -
biednym
dzieckiem.
Poczucie krzywdy jest taką
reakcją wewnętrzną na
niekorzystne okolicz˝
ności zewnętrzne, która osłabia
posiadaną przez człowieka moc do
zmiany
tej sytuacji. Zakłada bowiem
identyfikowanie się ze
skrzywdzonym, a
skrzywdzeni są słabsi od
krzywdzicieli.
Strona 204
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Wyobraźmy sobie, że ktoś znalazł
się w nieprzyjemnej i niewygodnej
sy˝
tuacji za sprawą działania
drugiej osoby. Jeżeli przeżywa tę
sytuację
jako człowiek dorosły, odczuwa
smutek, niezadowolenie, gniew.
Skupia się
na zmianie sytuacji.
Człowiek przeżywający poczucie
krzywdy odczuwa żal, pretensje,
często
bezsilność. Skupia się na
własnych doznaniach, na
"winowajcy", a też na
pokazaniu mu jak bardzo go
skrzywdził. Prześledźmy tę
różnicę na przy˝
kładzie.
Jarek umówił się z Grażyną, że
wróci z pracy na obiad o
czwartej. O
czwartej gorące jedzenie było
gotowe do podania i głodna
Strona 205
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Grażyna wycze˝
kiwała na męża. Jednak o wpół do
piątej Jarek zadzwonił, że
przyjdzie
dopiero za godzinę.
Jeżeli Grażyna przeżywa tę
sytuację w sposób dorosły, może
zjeść obiad
sama. Gdy Jarek wróci, może
powiedzieć mu o swoim
oczekiwaniu, zawodzie
z powodu nie zjedzonego razem -
według umowy - obiadu.
Jeżeli jednak Grażyna czuje, że
Jarek - nie wywiązując się z
umowy -
wyrządza jej krzywdę, wówczas
zarówno jej samopoczucie jak i
zachowanie
będą inne.
Z każdą upływającą minutą będzie
rosło jej zdenerwowanie,
rozżalenie i
złość. Przypomni sobie inne
Strona 206
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
sytuacje z przeszłości, gdy Jarek
spóźniał
się lub w inny sposób narażał na
niewygodę czy nieprzyjemności.
Pomyśli
być może On się ze mną nie liczy.
Czując narastający głód doda
jeszcze:
On mnie głodzi. Pretensjom do
Jarka towarzyszyć będzie, być
może, poczu˝
cie bezsilności - Muszę na niego
czekać, nie mogę zjeść choć
jestem gło˝
dna. Gdy Jarek wróci, zastanie
żonę nie tylko głodną ale i
bardzo zdene˝
rwowaną.
Jeżeli Grażyna ma zwyczaj
wyrażać swoje pretensje, wyliczy
mu wszystko
na co ją naraził: czekanie,
niepewność, gotowanie,
odgrzewanie, głód i
stratę czasu. Prawdopodobnie
podkreśli też, że ona sama nigdy
Strona 207
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
tak się
wobec niego nie zachowuje. (Ja
jestem w porządku - ty jesteś nie
w po˝
rządku.)
Być może jednak Grażyna jest
osobą, która nie pozwala sobie na
wybuchy
i zamiast "wyrażać" ma zwyczaj
"dawać do zrozumienia". Wtedy
Jarek za˝
stanie w domu osobę głodną ale
"wycofaną". śona poda mu obiad
(Ja jestem
w porządku) ale sama jedzenia
odmówi, tłumacząc, że była tak
głodna, aż
odechciało jej się jeść. Może
będzie się musiała położyć? A
może zażyje
jakieś lekarstwo? (Demonstracja
krzywdy - Ty jesteś nie w
porządku)
Zwróćmy uwagę, że w tym
przykładzie, Grażyna - przez
Strona 208
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
decyzję czekania
na męża - sama naraziła się na
głód i niewygodę, której wcale
nie musia˝
ła znosić.
Paradoksalny efekt poczucia
krzywdy polega właśnie na tym
nieracjonal˝
nym zachowaniu - osoby które
czują się pokrzywdzone często nie
tylko nie
podejmują działań, które mogłyby
je ochronić. Wykazują skłonność
do ta˝
kiego zachowania, które zwiększa
jeszcze ich niewygody i
przykrości.
Robi to takie wrażenie, jakby
bycie w złej sytuacji, bycie
wykorzysty˝
wanym czy skrzywdzonym, stanowiło
dla tych osób jakiś rodzaj
nagrody.
Sądzę, że jednym ze źródeł tej
Strona 209
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
potajemnej, zwykle
nieuświadomionej
atrakcyjności poczucia krzywdy
jest towarzyszące człowiekowi
przekona˝
nie: Świat jest wobec mnie zły,
ale ja jestem w porządku.
Jest to szczególnie pociągające
dla osób doznających często
poczucia
winy. Jeżeli nie potrafią przyjąć
postawy dorosłej (Ja jestem w
porząd˝
ku, ty jesteś w porządku), gdyż
zbyt mała jest ich wiara w
siebie, włas˝
na niezawiniona krzywda może im
pozwolić - wreszcie - poczuć się
bez wi˝
ny, może im "dać rozgrzeszenie".
Paradoksalne zachowanie osób
winnych i skrzywdzonych powoduje
tworzenie
się szczególnie trudnego układu
między dwojgiem ludzi - związku
Strona 210
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
kata i
ofiary.
Wyobraźmy sobie, że osoba A ma
skłonność do przeżywania poczucia
krzyw˝
dy, a osoba B - głębokiego
poczucia winy.
Osoba B uczyniła - nieumyślnie -
coś, co sprawiło przykrość czy
niewy˝
godę osobie A.
Osoba A reaguje poczuciem
krzywdy. Nie przeciwstawia się
rozwojowi nie˝
korzystnej dla siebie sytuacji
ale skupia się na pokazaniu
osobie B jak
bardzo została przez nią
skrzywdzona. Osoba B, zgodnie ze
swoją skłonno˝
ścią, reaguje poczuciem winy i w
związku z tym wzmacnia swoje
zachowanie
wymierzone przeciwko osobie A.
Strona 211
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Powstaje tak błędne koło kata i
ofiary - im bardziej ofiara
udowadnia
katu, że jest on nie w porządku,
tym gorzej zachowuje się kat i
tym wię˝
cej powodów do skarg ma ofiara.
Skłonność danej osoby do
reagowania poczuciem krzywdy lub
winy może do˝
tyczyć pewnych spraw (na przykład
tendencja do czucia się nie w
porządku
przy wykonywaniu obowiązków
domowych), czy też osób (na
przykład skłon˝
ność do spostrzegania działań
ojca męża czy mężczyzn w ogóle,
jako wy˝
mierzonych przeciwko sobie,
krzywdzących). Może też rozciągać
się na
wszystkie relacje
interpersonalne, objąć całą
osobowość.
Strona 212
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Skłonność do reagowania
poczuciem winy lub krzywdy można
przezwyciężyć
przy pomocy odpowiedniego
asertywnego scenariusza. Należy
jednak zadać
sobie najpierw pytania:
Czy jestem gotowa (gotowy) do
zrezygnowania z korzyści, jakie
odnosiłam
(odnosiłem) w związku z tą
skłonnością?
Czy naprawdę jestem już gotowa
(gotowy) do zrezygnowania z
przyjemności
udowadniania innym jacy są
niedobrzy?
Czy jestem gotowa (gotowy)
wewnętrznie do przyjęcia postawy
Ja jestem w
porządku i czy chcę przestać
udowadniać to innym?
Strona 213
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Ludzie, którzy przestają czuć
się winni i skrzywdzeni, którzy
przestają
grać ze światem w oskarżonego lub
oskarżyciela, odnajdują się nagle
w
nowej dla siebie rzeczywistości.
Wbrew pozorom jednak, nie dla
każdego
człowieka perspektywa porzucenia
starych, dobrze znanych problemów
oso˝
bistych może być atrakcyjna.
Scenariusz asertywnego
przezwyciężania poczucia winy czy
krzywdy, wyma˝
ga rozpoznania sytuacji, w
których masz zwyczaj tak reagować
i podejmu˝
jesz w związku z tym działania, z
których nie jesteś zadowolona
(zadowo˝
lony). Jeśli pragniesz je
zmienić, najlepiej zacząć od
sytuacji codzien˝
nej i najłatwiejszej.
Strona 214
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Scenariusz asertywnego
przezwyciężania poczucia winy czy
krzywdy.
Krok pierwszy - zaplanuj
rozsądne, asertywne rozwiązanie
konkretnej sy˝
tuacji, zapominając w tym
momencie o wszystkich innych
doznanych krzyw˝
dach lub przeżywanym poczuciu
winy.
Rozwiązanie to powinno zakładać
przede wszystkim zmierzenie się z
sytu˝
acją, a nie z osobami. Efektem
powinna być rzeczywista zmiana
sytuacji,
a nie "nagroda" na poziomie
emocjonalnym.
Na przykład zadaniem Juliusza,
który nie oddał książki do
biblioteki,
nie będzie - na tym etapie -
Strona 215
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zaplanowanie jak przekonać
bibliotekarkę,
aby nie myślała o nim źle, lecz
jak najsprawniej oddać książkę i
uwolnić
swoje konto biblioteczne.
Oczywiście zaplanowane
zachowanie powinno być asertywne
- ma pozwalać
na zachowanie własnej godności i
nie naruszać praw innego
człowieka.
Krok drugi - wyobraź sobie
dokładnie, krok po kroku,
zaplanowane zacho˝
wanie, sprawdzając, jakie teksty
anty-asertywne wywołuje ono w
twojej
świadomości.
Zamień odnalezione teksty
anty-asertywne na pasujące do
sytuacji zdania
pro-asertywne.
Strona 216
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Na przykład Grażyna czekająca z
obiadem na spóźniającego się
męża, pra˝
cując nad asertywnym zachowaniem,
zorientowałaby się może, że jej
uwagę
przyciąga szczególnie myśl On się
ze mną nie liczy, co znaczy dla
niej
Nie jestem warta tego, żeby się
ze mną liczyć, a idąc dalej
Jestem mało
ważnym i mało wartościowym
człowiekiem.
Koncentrując się na takiej
informacji i przeżywając
wywoływane przez
nią uczucia, trudno znaleźć w
sobie motywację do szykowania dla
tej "ma˝
ło ważnej i mało wartościowej
osoby " obiadu.
Teksty pro-asertywne, które
mogłyby dodać Grażynie mocy do
asertywnego
Strona 217
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
zachowania brzmiałyby w tym
wypadku:
-Jestem wartościowym człowiekiem.
-Jestem tak samo ważna jak inni
ludzie.
-Chcę dbać o siebie.
-Chcę opiekować się sobą.
Krok trzeci - zrób tu co
zaplanowałaś (zaplanowałeś),
koncentrując się
na zadaniu, a nie na relacji z
osobami, występującymi w tej
sytuacji.
W chwilach trudnych używaj
tekstów pro-asertywnych.
Jeśli będziesz zadowolona
(zadowolony) ze swego zachowania,
wprowadź je
do codziennego użytku.
Strona 218
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Zmiana własnych zachowań w
konkretnych sytuacjach,
naznaczonych dotąd
poczuciem winy lub krzywdy, jest
łatwiejsza, niż się wydaje.
Prawdziwie
trudny jest jedynie początek, gdy
człowiek - sparaliżowany
poczuciem wi˝
ny lub krzywdy - z olbrzymim
trudem wspina się ku dorosłej
postawie wo˝
bec świata.
Gdy jednak wypowie w końcu
stanowcze, odważne zdanie, czy
przeciwstawi
się krzywdzącej go sytuacji,
bardzo szybko odzyskuje grunt pod
nogami.
Wówczas poprzez swoją zmienioną
postawę widzi sytuację z innej
perspek˝
tywy i poczucie winy lub krzywdy
dosłownie topnieje na jego
własnych
oczach.
Strona 219
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
W tym procesie bardzo pomaga też
zachowanie otoczenia. Jeżeli ktoś
przestaje zachowywać się jak
winowajca, nie prowokuje innych
do podej˝
rzewania go, oskarżania i
kontrolowania. Jeżeli ktoś
przestaje zachowy˝
wać się jak skrzywdzony,
otoczenie przestaje traktować go
jak słabego i
zaczyna bardziej się z nim
liczyć.
Sprzężenie zwrotne wzajemnych
relacji - przedtem
zwielokratniające nie˝
korzystne konsekwencje poczucia
winy czy krzywdy - zaczyna teraz
"praco˝
wać" w kierunku korzystnym dla
osoby podejmującej zmianę.
Jednak codziennie, w
dziesiątkach sytuacji, zawarta
Strona 220
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
jest pokusa, aby
porzucić odwagę, stanowczość,
odpowiedzialność i zachować się
znowu jak
małe niegrzeczne albo biedne -
dziecko.
Zmiana utrwalonego czasem przez
lata, wyuczonego stylu
spostrzegania,
odczuwania i zachowania, wymaga
wielkiej, samodzielnej pracy.
Bowiem
świat oskarżonych i oskarżycieli,
choć nie jest specjalnie
szczęśliwy,
jest jednak dobrze znany i
powrócić tam jest niebezpiecznie
łatwo.
Wykład 13
Strona 221
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Asertywność w kontakcie z samym
sobą
Wspomniany już Herbert
Fensterheim, w swojej książce
"Nie mów tak, gdy
chcesz powiedzieć nie" opowiada
pewien dowcip.
W porze drugiego śniadania,
dwóch wspólnie pracujących panów
wyciąga
swoje kanapki. Pierwszy z nich
odwija papier, zagląda do środka
i mówi:
O, cholera! Znowu z tym okropnym
żółtym serem! Na to drugi: No to
po˝
wiedz w końcu żonie, żeby ci
zrobiła kanapki z czymś innym.
Strona 222
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Pierwszy z
panów odpowiada ze zdziwieniem:
Coś ty? Przecież ja sam robię
sobie ka˝
napki do pracy.
Ten dowcip przychodzi mi do
głowy zawsze, gdy pracuję z kimś
nad jego
spóźnianiem się.
Ludzie, którzy często narażają
się na niezadowolenie otoczenia z
powodu
nieprzychodzenia na czas, mają
całą gamę sposobów, aby poradzić
sobie z
tą sytuacją. Niektórzy wpadają w
nawyk nadmiernych, czasem wręcz
niepra˝
wdopodobnych usprawiedliwień;
inni odwrotnie - próbują ratować
twarz,
zachowując się, jak gdyby nigdy
nic.
Najprostszą asertywną reakcją na
Strona 223
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
własne spóźnienie wydaje się być
prze˝
proszenie, z ewentualnym krótkim
wyjaśnieniem, po czym zajęcie się
inny˝
mi sprawami. Co jednak zrobić gdy
jest to dwudzieste spóźnienie w
mie˝
siącu? Gdy "odbiorca spóźnienia"
jest już bardzo zagniewany i robi
ostre
wymówki?
Trudno wtedy rozwiązać ten
problem asertywnie, próbując
zmienić jakiś
element relacji między dwiema
osobami. To bowiem, co narusza
godność no˝
torycznie spóźniającego się
człowieka, to nie fakt, że stale
przeprasza
kogoś i komuś się tłumaczy, ale
to, że się po prostu spóźnia.
Mówiąc inaczej: spóźniający się
musi rozwiązać ten problem sam ze
Strona 224
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
sobą,
w planie indywidualnym. Inaczej
będzie musiał stale "zjadać
kanapkę z
żółtym serem".
Często, przychodzenie nie na
czas jest efektem nieasertywnego
zachowa˝
nia w kontakcie z samym sobą.
Zgadzam się być gdzieś o
określonej godzinie, wewnętrznie
podejmuję ta˝
kie zobowiązanie i... nie udaje
mi się. Zbyt długo jem obiad lub
śniada˝
nie, sprzątam, czytam, rozmawiam
przez telefon, zbyt późno
wychodzę z
domu... i przychodzę za późno.
Mam więc to, czego nie chciałam.
Według koncepcji zachowań
asertywnych człowiek - o ile nie
narusza praw
innych - ma prawo i jest w stanie
Strona 225
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
żyć jak chce, osiągać to, czego
prag˝
nie. Może - poprzez asertywne
zachowanie - ominąć przeszkody
stawiane mu
przez innych. Pozostaną wtedy
jednak przeszkody stawiane przez
samego
siebie.
Jeżeli od miesiąca planujesz
napisać list i ku swemu
niezadowoleniu nie
robisz tego...
Jeżeli chcesz zdać egzamin na
prawo jazdy ale opracowałeś tylko
połowę
odpowiedzi na pytania testowe...
Jeśli pragniesz przyciągnąć
zachwycone spojrzenia panów ale
od tygodnia
nie myłaś głowy, nie uznałaś też
za stosowne zrobić makijażu albo
włożyć
czegoś innego, niż twoje stare
Strona 226
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
dżinsy...
..to prawdopodobnie masz kłopot z
asertywnością wobec samej
(samego)
siebie i może zdarzyć się tak, że
nie będziesz mieć tego, czego
prag˝
niesz.
Dlaczego ludzie trwają czasem
latami w niezadowoleniu z czegoś,
co sami
mogą usunąć, lub w tęsknocie za
czymś, co leży w zasięgu ich
możliwości?
Widzę dwie ważne przyczyny.
Po pierwsze: niektórzy ludzie
nie mają w ogóle zwyczaju
zamieniania ma˝
rzeń czy pragnień na programy
działania. Postępują jak ubogi
Icek, który
długo modlił się o to, by Pan
okazał mu łaskę i sprawił, że
wygra milion
Strona 227
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
na loterii, aż doczekał się
zniecierpliwionej boskiej
odpowiedzi: Icek,
ty daj mi szansę. Ty kup los na
loterię:
udzie często mówią:
-Chciałbym mieć dużo pieniędzy!
-Chciałbym podobać się kobietom!
-Chciałbym być sławny!
-Chciałbym mieć własny dom!
-Chciałbym umieć mówić po
angielsku, tańczyć rock and rolla
i grać na
pianinie!
... ale nie robią ani jednego
kroku w stronę urzeczywistnienia
swoich
pragnień.
Według koncepcji zachowań
Strona 228
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
asertywnych - sprzeciwiającej się
bezradnoś˝
ci, bezsilności i niezadowoleniu
ze swego życia - na (prawie)
wszystko
można znaleźć odpowiedni sposób.
Należy tylko użyć swojego umysłu
i za˝
planować odpowiednie, własne,
działania.
Po drugie: są też ludzie, którzy
mają programy własnych działań
ale nie
umieją ich realizować. Bardzo
często źle postępują sami ze
sobą, na
przykład:
Konstruują plany o
nierealistycznie wysokich
wymaganiach.
Osoba, z którą zajmowałam się
jej kłopotami, Jola, opowiadała o
tym,
jak trudny jest dla niej okres
Strona 229
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
kilku dni przed świętami. Jej
program po˝
rządków był tak przeładowany i
nierealistyczny, że wystarczyła
czyjaś
wizyta czy niesubordynacja
domowników, by jakaś część listy
zajęć pozos˝
tała niezrealizowana. W efekcie -
harując cały dzień bez chwili
wypoczy˝
nku, kładła się wieczorem spać z
poczuciem klęski.
Stosują wobec siebie zły system
kar i nagród.
Na przykład Jola w ogóle nie
miała zwyczaju chwalić samej
siebie. Gdy
zrealizowała swoje olbrzymie
przedświąteczne plany, było to po
prostu w
porządku, tak jak powinno być.
Natomiast przy opóźnieniach w
realizacji
planu, wyrzucała sobie, że jest
Strona 230
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
złą gospodynią, leniuchem, albo
straszy˝
ła samą siebie katastroficznymi
wyobrażeniami o tym, co mogłaby o
niej
powiedzieć teściowa (będąca
oczywiście gospodynią wzorową),
gdyby dowie˝
działa się, że w Wielką Sobotę
Jola ma nie umytą podłogę pod
wanną w ła˝
zience.
Efektem takiego postępowania
jest narzucenie samemu sobie
poczucia by˝
cia nie w porządku. Jola
dokonywała tego przez
niespełnianie własnych
oczekiwań, rozbudowanych tak, że
nie mogły być spełnione oraz
przez
przywoływanie w wyobraźni
wyimaginowanej dezaprobaty
otoczenia.
Z moich obserwacji wynika, że
Strona 231
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
kiedy trzeba obmyślić i wykonać
program
własnych działań, ludzie rzadko
dokonują zmian, całymi latami
powielając
dawne, niesłużące im nawyki.
Kilka lat temu pracowałam w
ośrodku terapeutycznym dla
studentów. Pa˝
miętam Krzysztofa, który miał 26
lat i był na drugim roku
pedagogiki.
Był to jego trzeci kierunek
studiów - na poprzednich nie
udawało mu się
przebrnąć powyżej drugiego roku.
Był inteligentny, ale gdy
zbliżały się kolokwia i egzaminy,
nie mógł
zabrać się do roboty albo
pracował tak wolno, że nie zdążał
opanować ma˝
teriału.
Poświęcał wiele czasu na
Strona 232
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
przygotowania - gromadził
książki, kupował ze˝
szyty, zaopatrywał w pióra i
ołówki, wciąż jednak coś go
odciągało od
startu.
Kiedyś przyszedł na spotkanie
grupy terapeutycznej dwa dni
przed ważnym
egzaminem, do którego
obowiązywała go wiedza z dwóch
podręczników. Nie
zaczął jeszcze nauki ale był
dobrej myśli - wieczorem planował
przerobić
jeden podręcznik, a dzień
następny przeznaczył na drugi
i... powtórkę.
Czas przeznaczony "na powtórkę"
miał go prawdopodobnie przekonać
o roz˝
sądnym charakterze całego
przedsięwzięcia, które - biorąc
pod uwagę jego
dotychczasowe trudności z tempem
Strona 233
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
własnej pracy - było całkowicie
nierea˝
listyczne.
Po sześciu latach uporczywych
studiów na różnych kierunkach,
mimo swo˝
jej inteligencji, Krzysztof nie
zdołał wyciągnąć wniosku z faktu,
że ni˝
gdy właściwie nie udało mu się
przerobić w ciągu jednego dnia
materiału
większego, niż 40 stron.
Stawiał sobie nierealistyczne
wymagania, przez co nigdy nie
miał powo˝
du, aby być z siebie zadowolonym.
W sprawach związanych z nauką był
wciąż "do tyłu", zawsze nie w
porządku. Prawdopodobnie dlatego
uciekał
od zabrania się do pracy - nie
chciał jeszcze bardziej zbliżać
się do
Strona 234
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
obszaru swoich klęsk i poczucia
winy. W efekcie, działanie
umacniało je˝
go negatywny obraz własnej osoby
i jeszcze bardziej osłabiało
wiarę w
swoje możliwości.
Właściwe postępowanie z samym
sobą przy wykonywaniu zadań,
oznacza
stwarzanie sobie jak najlepszych
warunków do odniesienia sukcesu.
Sukces
wywołuje wzrost zaufania do
siebie i umożliwia kolejne,
przynoszące suk˝
ces działanie. Tak więc:
Zadania, które sobie stawiasz
powinny być realistycze.
Jeżeli dotąd stawiałeś sobie
cele zbyt ambitne (to znaczy
takie, któ˝
rych nie udawało ci się
osiągnąć), zacznij od czegoś
Strona 235
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
naprawdę małego i
łatwego.
Krzysztof na przykład powinien
był zacząć od przeczytania 20
stron ści˝
śle określonego tekstu w ściśle
określonym dniu.
Obmyśl dla siebie nagrody za
wykonanie zadań.
To co robisz, nie powinno być
dla ciebie związane tylko z
wysiłkiem.
Jeżeli straszysz się, że nie
jesteś nic wart, skoro coś ci nie
wyjdzie,
wówczas podobny jesteś do osoby,
która ucieka przed czymś
strasznym, a
nie do osoby, która goni coś
wspaniałego.
Dążenie do przyjemności bardziej
sprzyja twórczej pracy niż lęk i
Strona 236
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
obawa
przed karą, a poza tym ma się z
tego więcej radości. Nagroda może
być
mała ale "wypłacona" jak
najszybciej - może to być coś
dobrego do jedze˝
nia, kino lub jakiś upominek.
Oprócz tego koniecznie pochwal
się w myślach - Mam powód, aby
być z
siebie zadowolonym. Doskonale
zrobiłam to, co zamierzałam. Jest
ważne,
abyś nauczył się wiązać swoje
działanie - szczególnie to, które
ci się
od dłuższego czasu nie udawało -
z przyjemnością, a nie z
przykrością.
Sprawdź, czy wykonując zadanie
nie mógłbyś skorzystać z pomocy z
ze˝
wnątrz.
Strona 237
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Nie chodzi o to, aby ktoś to za
ciebie zrobił ani nawet o czyjąś
osobi˝
stą pomoc, ale o odpowiednio
przemyślane bodźce zewnętrzne,
które będą
sprzyjały raczej twojemu
sukcesowi niż klęsce.
Krzysztofowi na przykład trudno
było uczyć się w domu, gdzie
rodzice
koncentrowali się na jego nauce i
stale go kontrolowali. Łatwiej
nato˝
miast było mu się skupić w
wydziałowej bibliotece.
Z pewnością znajdą się osoby,
które powiedzą o tym co
zaproponowałam:
To przesada! Na miejscu tego
Krzysztofa miałbym więc czytać po
20 stron
dziennie i to tylko w bibliotece,
uważać to za wielki sukces i
jeszcze
Strona 238
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
nagradzać kinem? To
rozpieszczanie samego siebie -
taki człowiek nie po˝
winien być studentem!
Krzysztof przez sześć lat starał
się udowodnić, że stać go na to,
aby
studentem być. Stawiał sobie
zadania godne geniusza i czasem
mu się uda˝
wało ale częściej nie. Na tym
właśnie polegał jego problem -
chciał udo˝
wodnić, że jest wartościowym
człowiekiem i na to - a nie na
zdawanie ko˝
lokwiów, egzaminów i zaliczanie
kolejnych lat studiów - był
obliczony
jego program działania.
Praktyka zachowań asertywnych
pokazuje, że człowiek, który się
na to
zdecyduje, może - kontaktując się
z innymi - zachowywać się zgodnie
Strona 239
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
ze
sobą oraz skutecznie realizować
swoje zamierzenia, jeżeli tylko
skupi
się na tym co ma robić i zrobi
to.
Po kilku takich osiągnięciach
uczy się nie tylko nowego
zachowania, ale
przede wszystkim oswaja się z
postawą człowieka dorosłego,
którego za˝
chowanie wynika z wewnętrznej
zgody na zdanie Ja jestem w
porządku i ty
jesteś w porządku.
Osoba, która ma kłopoty z
wyrażaniem i obroną siebie oraz z
realizacją
swoich potrzeb, żyje w świecie
dramatycznych epizodów. Jest to
świat, w
którym ludzie nie pozwalają nam,
zmuszają, oskarżają nas,
lekceważą, po˝
Strona 240
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
miatają, krzywdzą, my zaś musimy,
powinniśmy, nie jesteśmy w
stanie, nie
mamy prawa, nie damy rady, nigdy
sobie na to nie pozwolimy.
Jest to świat oskarżycieli i
oskarżonych. Świat nasycony
obawami.
Świat człowieka asertywnego
wygląda zupełnie inaczej.
Jest w nim zdecydowanie mniej
lęku. Znikają dawne fabuły
dramatyczne.
Znikają dawne problemy, do
których człowiek był od lat
przyzwyczajony.
Przezwyciężenie problemów
związanych z asertywnością
oznacza dla czło˝
wieka dorosłego pokonanie pewnego
etapu rozwoju. Nawet jeśli zdarza
mu
się jeszcze czasem doznawać
Strona 241
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
dawnego poczucia bycia nie w
porządku i za˝
chowywać nieasertywnie. Jednak
wie on już, jak sobie z tym
radzić i jest
przekonany, że to możliwe. Jego
energia psychiczna przestaje być
związa˝
na tym problemem.
Nie oznacza to rzecz jasna, że
człowiek asertywny nie doświadcza
kłopo˝
tów. W nowej perspektywie
pojawiają się jednak zupełnie
nowe problemy -
przede wszystkim te, które
dotyczą wolnego wyboru własnej
drogi życia.
Mapa asertywności
Strona 242
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Mapa Asertywności pomoże Ci
sprawdzić, w jakich sytuacjach
korzystasz
ze swojego prawa do asertywnego
zachowania, a w jakich masz z tym
kło˝
pot. Jak - w różnych sytuacjach -
radzisz sobie z wyrażaniem siebie
i
uwzględnianiem praw innych osób.
Chodzi o to, żeby znaleźć
sytuacje, które pogarszają Twój
nastrój,
zmniejszają Twoją wiarę w siebie,
których się boisz, unikasz, w
których
czujesz własną bezradność. Albo
też zachowujesz się w sposób,
który zu˝
pełnie Cię nie zadowala.
Wstaw krzyżyk do odpowiedniej
kratki, przyjmując, że pierwsza
oznacza
Tak - raczej tak, a druga Nie -
Strona 243
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
raczej nie. Linia kropkowana
wskazuje na
obszary Twoich trudności.
Możliwości odpowiedzi: tak
(raczej tak) - nie (raczej nie)
Obrona swoich praw poza sferą
osobistą
Czy zdarza Ci się kupić rzecz,na
którą właściwie nie masz ochoty,
tylko
dlatego, że trudno Ci było
odmówić sprzedawcy? (tak ...) -
Czy wahasz się przed zwróceniem
towaru do sklepu, nawet jeśli
jest on
wadliwy i nieużyteczny? (tak ...)
-
Jeżeli ktoś rozmawia głośno
podczas filmu, sztuki lub
koncertu - czy
Strona 244
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
prosisz go, aby był cicho? -
(nie ...)
Jeżeli ktoś potrąca lub stuka w
Twoje krzesło w kinie czy teatrze
- czy
prosisz tę osobę, aby przestała?
- (nie ...)
Jeżeli przeszkadza Ci, że ktoś
pali papierosa blisko Ciebie -
czy potra˝
fisz to powiedzieć? - (nie ...)
Jeżeli sprzedawca niesłusznie
obsługuje kogoś bez kolejki - czy
zwracasz
głośno uwagę? - (nie ...)
W przypadku awarii w Twoim
mieszkaniu - czy nalegasz, aby
pracownik ad˝
ministracji dokonał naprawy, do
której jest zobowiązany? - (nie
...)
Jeżeli taksówkarz - wbrew Twoim
Strona 245
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
intencjom - traktuje resztę jako
napiwek
- czy upomnisz się o swoje
pieniądze, nawet jeśli jest to
nieduża suma?
- (nie ...)
Obrona swoich praw w kontaktach
osobistych
Jeżeli ktoś zachowuje się wobec
Ciebie w sposób niesprawiedliwy
lub
krzywdzący - czy zwracasz na to
uwagę? - (nie ...)
Jeżeli ktoś pożyczył od Ciebie
pieniądze lub jakąś rzecz i
zwleka z od˝
daniem - czy wspominasz mu o tym?
- (nie ...)
Jeżeli ktoś prosi cię o
przysługę, której spełnienie
wydaje Ci się trud˝
Strona 246
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
ne lub niewygodne - czy
odmawiasz? - (nie ...)
Czy masz wrażenie, że inni ludzie
mają tendencje do wykorzystywania
Cie˝
bie lub rządzenia Tobą? (tak ...)
-
Czy często zdarza Ci się robić
coś, na co nie masz ochoty, tylko
dlate˝
go, że nie potrafisz
przeciwstawić się otoczeniu? (tak
...) -
Inicjatywa i kontakty
towarzyskie
Czy jesteś w stanie rozpocząć
rozmowę z obcą osobą? - (nie ...)
Czy często odczuwasz trudności w
podtrzymywaniu rozmowy
towarzyskiej?
Strona 247
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
(tak ...) -
Czy sprawia Ci trudność
podtrzymywanie kontaktu
wzrokowego z osobą, z
którą rozmawiasz? (tak ...) -
Czy swobodnie uczestniczysz w
spotkaniu towarzyskim, na którym
nie znasz
nikogo oprócz gospodarza? - (nie
...)
Wyrażanie i przyjmowanie krytyki
i pochwał
Gdy ktoś Cię chwali - czy wiesz
jak się zachować? - (nie ...)
Czy zdarza Ci się chwalić
znajomych, przyjaciół, członków
rodziny? -
(nie ...)
Gdy ktoś Cię krytykuje - czy
Strona 248
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wiesz jak się zachować? - (nie
...)
Czy masz trudności w krytykowaniu
znajomych, przyjaciół, członków
rodzi˝
ny? (tak ...) -
Wyrażanie próśb
Czy potrafisz zwrócić się do
nieznajomej osoby z prośbą o
pomoc? - (nie
...)
Czy potrafisz prosić znajomych,
przyjaciół, członków rodziny o
przysługi
lub pomoc? - (nie ...)
Wyrażanie uczuć
Czy potrafisz otwarcie i szczerze
Strona 249
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
wyrażać ciepło, sympatię,
zaangażowa˝
nie wobec mężczyzn? - (nie ...)
Czy potrafisz otwarcie i szczerze
wyrażać niezadowolenie i złość
wobec
mężczyzn? - (nie ...)
Czy potrafisz otwarcie i szczerze
wyrażać ciepło, sympatię,
zaangażowa˝
nie wobec kobiet? - (nie ...)
Czy potrafisz otwarcie i szczerze
wyrażać niezadowolenie i złość
wobec
kobiet? - (nie ...)
Czy często zdarza Ci się unikać
pewnych ludzi lub sytuacji z
obawy przed
własnym zakłopotaniem? (tak ...)
-
Czy zdarza Ci się dzielić swoimi
odczuciami z inna osobą? - (nie
Strona 250
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
...)
Wyrażanie opinii
Jeżeli rozmawiając z kimś,
uświadomisz sobie, że masz
odmienne zdanie -
czy zwykle decydujesz się wyrazić
swój pogląd? - (nie ...)
Czy często unikasz wypowiadania
prawdziwej opinii na jakiś temat
z oba˝
wy, aby Twój rozmówca nie nabrał
o Tobie niekorzystnego
wyobrażenia?
(tak ...) -
Czy często przeżywasz taką
sytuację, że inni atakują Twoje
zdanie, a Ty
masz kłopot z jego obrona? (tak
...) -
Czy masz zwyczaj reagować
Strona 251
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
niepokojem i napięciem, gdy Twój
rozmówca ma
odmienne zdanie od Twojego? (tak
...) -
Wystąpienia publiczne
Czy sprawia Ci trudność zabranie
głosu (zadanie pytania,
podzielenie się
opinią) przy dużym audytorium?
(tak ...) -
Czy odczuwasz trudności podczas
wystąpień publicznych
(przemówienie, po˝
gadanka) wobec szerszego forum?
(tak ...) -
Kontakt z autorytetem
Jeżeli masz odmienne zdanie, niż
ktoś, kto jest dla Ciebie
Strona 252
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
autorytetem -
czy otwarcie wyrażasz swoje
stanowisko? - (nie ...)
Czy podczas kontaktu z osobą,
która jest dla Ciebie
autorytetem, zdarza
Ci się często rezygnować ze
swoich interesów i preferencji na
korzyść
interesów i preferencji tej
osoby? (tak ...) -
Naruszenie cudzego terytorium
Czy zdarza Ci się kończyć zdania
za inne osoby? (tak ...) -
Czy masz zwyczaj używać krzyku
jako sposobu zmuszania innych do
zrobie˝
nia tego, czego ty chcesz? (tak
...) -
Czy złoszcząc się, masz zwyczaj
Strona 253
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
używania wyzwisk i
niecenzuralnych wyra˝
zów? (tak ...) -
Czy kontynuujesz prowadzenie
sprzeczki, mimo że druga osoba od
dłuższego
czasu ma jej dosyć? (tak ...) -
Czy masz zwyczaj podejmować
decyzje za inne dorosłe osoby?
(tak ...) -
Wróć teraz do tych punktów Mapy,
przy których Twój krzyżyk znalazł
się w
miejscach wykropkowanych.
Przypomnij sobie, o jakich
sytuacjach z Twojego życia
myślałeś, odpowia˝
dając na dane pytanie. Spisz na
kartce te sytuacje, z którymi
masz kło˝
pot, uwzględniając nie tylko
Strona 254
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
okoliczności, ale przede
wszystkim osoby,
których dotyczy trudność. Teraz
zaplanuj zmianę.
Jeżeli lektura tej książki
wzbudziła w Tobie chęć do pracy
nad swoimi
życiowymi sprawami - zapraszamy
do naszego ośrodka.
Ośrodek Pomocy i Edukacji
Psychologicznej INTRA
zajmuje się pomaganiem osobom
przeżywającym kryzys,
odczuwającym trud˝
ności w kontaktach z innymi,
mającym objawy nerwicowe.
Prowadzimy również kursy
stanowczego zachowania
(asertywności) oraz in˝
ne treningi psychologiczne dla
osób, które chcą rozwinąć swoje
umiejęt˝
ności życiowe.
Strona 255
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
Ośrodek pomaga także rozwiązywać
trudne sytuacje małżeńskie.
Stały zespół Ośrodka INTRA
stanowią psychoterapeuci:
Maria Król - Fijewska, psycholog
kliniczny
Piotr Fijewski, psycholog
kliniczny
Krzysztof Jedliński, psychiatra.
Adres: ul. Polna 40
00-635 Warszawa
Szczegółowe informacje i zapisy:
tel: 25 18 15
Strona 256
Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.
poniedziałki, środy, piątki
w godzinach 16 -18
Zespół Ośrodka INTRA
11)
21)
31)
41.
l1.1.1.1.1.1
rI.A.1.a
Strona 257
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Król Fijewska Maria Psychologia podręczna Część I Stanowczo, łagodnie, bez lęku
Krol Fijewska Maria Psychologia podreczna cz 1 Stanowczo, lagodnie, bez leku
Król Fijewska Maria Psychologia podręczna cz 1 Stanowczo, łagodnie, bez lęku
Maria Król Fijewska Psychologia podręczna Część I Stanowczo, łagodnie, bez lęku
Król Fijewska Maria Psychologia podręczna Część I St…
Król Fijewska Maria Psychologia podręczna Stanowczo, łagodnie, bez lęku
Krol Fijewska Maria Stanowczo, lagodnie, bez leku
Maria Król Fijewska Stanowczo, łagodnie, bez lęku ASERTYWNOŚĆ
Krol Fijewska Maria Stanowczo lagodnie bez leku
Krol Fijewska Maria Stanowczo lagodnie bez leku
Stanowczo ,łagodnie, bez lęku
Stanowczo, łagodnie, bez lęku czyli trzynaście wykładów o asertywności
Stanowczo, łagodnie, bez lęku
Król Fijewska [Stanowczo Łagodnie bez lenku]
Dodziuk Anna Psychologia podręczna Część III Pokochać 3
więcej podobnych podstron