Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Psychologia podręczna

      część pierwsza

Maria Król-Fijewska

Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

P.W.Z.N.

"Print 6"

      Lublin 1995

Przedruku dokonano

z pozycji: "Stanowczo, łagodnie, 
bez lęku... czyli trzynaście 
wykładów o asertywności" wydanej
przez Wydawnictwo "Intra"

Strona 1

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Warszawa 1993

 "Masz prawo do wyraŜania siebie,
swoich opinii, potrzeb, uczuć tak
dłu˝
go, dopóki nie ranisz innych. 

 Masz prawo do wyraŜania siebie -
nawet jeśli rani to kogoś innego 
- do˝
póki twoje intencje nie są 
agresywne. 

 Masz prawo do przedstawiania 
innym swoich próśb - dopóki 
uznajesz, Ŝe 
oni mają prawo odmówić.

 Są sytuacje, w których kwestia 
praw poszczególnych osób nie jest
jasna. 
Zawsze jednak masz prawo do 
przedyskutowania tej sytuacji z 

Strona 2

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

drugą osobą. 

 Masz prawo do korzystania ze 
swoich praw".

Prawa człowieka według Herberta 
Fensterheima.

Wykład 1

Monolog wewnętrzny

Strona 3

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 KaŜdego dnia, przez wiele 
godzin, toczy się wewnętrzna 
rozmowa człowie˝
ka z samym sobą: komentuje w 
myślach toczące się wydarzenia, 
zanurza się 
we wspomnieniach, analizuje 
problemy, zadaje pytania. 

 Treść monologu wewnętrznego 
odzwierciedla sposób, w jaki 
człowiek trak˝
tuje samego siebie. MoŜe być 
wyrozumiały albo wymagający; 
akceptujący 
albo kwestionujący; pełen 
zaufania i wiary albo nieufny. 
MoŜe koncentro˝
wać się na zaletach albo wadach, 
na klęskach albo sukcesach; moŜe 
doda˝
wać sobie otuchy albo odbierać 
nadzieję. 

 Człowiek jest tak przyzwyczajony
do swego monologu wewnętrznego, 

Strona 4

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Ŝe 
często nie zdaje sobie sprawy z 
jego treści. MoŜemy jednak bez 
trudu 
uświadomić sobie, co mówimy sami 
do siebie, skupiając uwagę na tej
wew˝
nętrznej mowie. 

 Tworzenie monologu wewnętrznego,
to bardzo szczególne zachowanie 
czło˝
wieka wobec samego siebie. 
Najczęściej zachowujemy się tak, 
jak nauczy˝
liśmy się i przywykliśmy 
zachowywać. Ludzie rzadko starają
się więc ce˝
lowo i świadomie wpływać na to, 
co sami do siebie mówią. Rzadko 
przycho˝
dzi im do głowy, aby poddać 
kontroli sposób traktowania 
samego siebie. A 
moŜna to zrobić. 

 ChociaŜ treść wewnętrznego 

Strona 5

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

monologu zaleŜy w duŜej mierze od
tego, co 
człowiek akurat robi, co dzieje 
się z nim i wokół niego, jednak 
wiele 
tekstów się w nim powtarza. Są 
tam zdania, które pojawiają się 
od lat w 
niezmienionej formie. Dotyczą one
najczęściej obrazu własnej osoby,
a 
takŜe własnych praw i obowiązków.

 Na przykład takie: 

-Jestem piękna, inni ludzie 
zawsze zwracają na mnie uwagę. 

-Jestem mało błyskotliwy. 

-Jestem słabszy fizycznie od 
innych. 

-Jestem bardzo zdolny do 
matematyki. 

Strona 6

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Nie wolno mi przerywać, gdy 
mówią starsi. 

-Muszę być zawsze uczynny wobec 
kobiet. 

-Nie wolno mi płakać. 

-Powinienem być zawsze wesoły. 

-Nic nie potrafię zrobić do 
końca. 

-Potrafię powiedzieć to, co chcę.

-Będą mnie lekcewaŜyć. 

-Nie powinnam mieć wymagań. 

-Za duŜo sobie pozwalam. 

-Nie powinnam odmawiać, gdy ktoś 
mnie o coś prosi. 

-Nie wolno denerwować innych 
ludzi. 

Strona 7

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Jestem wartościowym człowiekiem.

-Zawsze mnie obgadują. 

-Nie powinnam mówić a 
pieniądzach. 

-Jestem tchórzem. 

-Muszę zawsze zachować twarz. 

-Jestem nudny. 

-Jestem za mało pewny siebie. 

-Mam prawo czegoś nie wiedzieć. 

-Zdanie innych jest waŜniejsze od
mojego. 

-Moja praca jest mało warta. 

-Jestem do niczego, bo nawet nie 
potrafię się obronić. 

Strona 8

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Mam prawo mieć własne zdanie. 

 Te fragmenty monologu 
wewnętrznego są szczególnie 
interesujące ze 
względu na dwie własności. 

 Po pierwsze: powtarzane sobie 
wewnętrzne teksty dotyczące 
własnej oso˝
by, wpływają na zachowanie autora
jak samospełniające się 
przepowiednie. 
Na przykład osoby, które wierzą, 
Ŝe im się nie uda, mają znacznie 
więk˝
sze szanse poniesienia klęski, 
niŜ osoby przekonane, Ŝe odniosą 
sukces. 
Podobnie osoby przekonane o swej 
nieatrakcyjności towarzyskiej, 
budzą 
zwykle mniej zachwytu, niŜ osoby 
ufające we własne towarzyskie 
zalety. 

 Po drugie: treść tych tekstów w 

Strona 9

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

niewielkiej mierze podlega 
świadomej 
weryfikacji, poniewaŜ ludzie 
rzadko uświadamiają sobie jak 
często i z 
jakimi treściami mają kontakt 
poprzez monolog wewnętrzny. 

 Na dodatek część z tych tekstów 
została wprowadzona do 
świadomości 
człowieka w okresie, gdy nie miał
on jeszcze kontroli nad tym 
procesem, 
a więc w dzieciństwie. Znalazły 
się tam one jako zdania 
zasłyszane od 
rodziców, dziadków, ciotek. 

 Treść tych tekstów odzwierciedla
po prostu obraz dziecka w oczach 
naj˝
bliŜszego otoczenia. (Jaś jest 
słabszy fizycznie od innych, moŜe
ozna˝
czać jedynie to, Ŝe jego dwaj 
cioteczni bracia są silniejsi.) Z

Strona 10

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

kolei 
pochodzące z tego okresu zdania 
dotyczące praw i obowiązków, 
odzwiercie˝
dlają w pewnej mierze narzucone 
dziecku interesy innych osób. (Na
przy˝
kład w interesie zajętej matki 
leŜy, aby dziecko nie sprawiało 
jej kło˝
potów - nie płakało, było zawsze 
wesołe i zadowolone, nie 
przerywało jej 
rozmów z innymi dorosłymi chętnie
i szybko spełniało jej 
polecenia.) 

 Tak więc ostatecznie - za 
pośrednictwem własnego monologu 
wewnętrznego 
- człowiek podlega silnemu 
wpływowi treści, nad których 
doborem nie ma 
kontroli, i których 
niejednokrotnie nie jest w ogóle 
świadomy. 

Strona 11

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Treści monologu wewnętrznego 
mogą dodadawać człowiekowi mocy, 
sprzyjać 
rozwojowi i realizowaniu siebie; 
mogą teŜ odbierać siły, hamować 
rozwój 
i blokować zachowania asertywne. 

 Asertywność, to umiejętność 
pełnego wyraŜania siebie w 
kontakcie z inną 
osobą czy osobami. 

 Zachowanie asertywne oznacza 
bezpośrednie, uczciwe i stanowcze
wyraŜe˝
nie wobec innej osoby swoich 
uczuć, postaw, opinii lub 
pragnień, w spo˝
sób respektujący uczucia, 
postawy, opinie, prawa i 
pragnienia drugiej 
osoby. 

 Zachowanie asertywne róŜni się 
więc od zachowania agresywnego, 
oznacza 

Strona 12

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

bowiem korzystanie z osobistych 
praw bez naruszania praw innych 
osób. 

 Zachowanie asertywne róŜni się 
teŜ od zachowania uległego, 
zakłada bo˝
wiem działanie zgodne z własnym 
interesem oraz stanowczą obronę 
siebie i 
swoich praw - bez 
nieuzasadnionego niepokoju, 
łagodnie lecz stanowczo. 

 Asertywność powiązana jest 
głęboko z poczuciem własnej 
godności i sza˝
cunkiem dla samego siebie. Jeden 
z pionierów treningu 
asertywności, Her˝
bert Fensterheim, udziela 
następującej rady: JeŜeli masz 
wątpliwości, 
czy dane zachowanie jest 
asertywne, sprawdź, czy choć 
odrobinę zwiększa 
ono Twój szacunek do samego 

Strona 13

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

siebie. JeŜeli tak, jest to 
zachowanie aser˝
tywne. 

 Asertywność nie jest wrodzona. 
Wynika z nauczenia się w róŜnych 
sytua˝
cjach określonego sposobu 
przeŜywania i reagowania. 

 Asertywność jest zmienna i 
zaleŜy od sytuacji. MoŜna z 
wielką łatwością 
wyraŜać asertywnie swe uczucia i 
prawa wobec pewnych osób, w 
pewnych sy˝
tuacjach - zaś odczuwać 
paraliŜującą trudność w byciu 
sobą wobec innych 
osób, w sytuacjach innych. 

 Teoretycy asertywności 
przykładają wielką wagę do 
stanowienia i obrony 
własnych praw. Rozumują 
następująco: jeŜeli człowiek 
kontaktując się z 

Strona 14

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

innymi nie zdecyduje się na 
samodzielne określenie swoich 
praw, inni - z 
konieczności - określą za niego 
jego rolę. A wówczas przestanie 
on być 
sobą. 

 Prawo do bycia sobą jest 
najwaŜniejszym indywidualnym 
prawem człowieka. 

 Oznacza to, Ŝe mogę dysponować 
moim czasem, energią i dobrami 
material˝
nymi oraz układać sprawy osobiste
według własnej woli i zgodnie z 
włas˝
nym interesem - tak, jak go 
pojmuję. 

 Mam prawo wyraŜać siebie - swoje
uczucia, opinie, postawy i 
potrzeby, o 
ile czynię to w sposób nie 
naruszający praw innych osób. 

Strona 15

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 KaŜdy z nas ma właściwe tylko 
sobie prawa indywidualne - ja mam
prawo 
jadać śniadanie o siódmej, ktoś 
inny o jedenastej. PoniewaŜ 
jednak Ŝyje˝
my z ludźmi większość naszych 
indywidualnych praw ma taki 
właśnie - in˝
terpersonalny - charakter. Te 
indywidualne prawa słuŜą 
określeniu jak 
chcemy, a jak nie chcemy być 
traktowani przez otoczenie. Ja na
przykład 
Ŝyczę sobie, by telefonować do 
mnie tylko między siódmą a 
dwudziestą, 
ktoś inny pozwala na to od 
południa do północy. RóŜnimy się 
od siebie 
ale mamy to samo prawo - aby 
swoje stosunki z ludźmi układać 
zgodnie z 
własnymi potrzebami, 
upodobaniami, wartościami. 

Strona 16

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 KaŜdy człowiek ma swoje 
terytorium psychologiczne. 

 To wszystko, co w podstawowy 
sposób zaleŜy ode mnie i naleŜy 
do mnie - 
to właśnie moje terytorium. 

 Będą to więc na przykład moje 
myśli, czyny, potrzeby, postawy, 
prawa, 
tajemnice, sposób dysponowania 
rzeczami, które są moją 
własnością. 

 Prawo człowieka do bycia sobą 
moŜna wyrazić inaczej jako 
niezbywalne 
prawo do posiadania i obrony 
swojego terytorium. 

Wykład 2

Strona 17

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Asertywny monolog wewnętrzny

 Analizując te elementy monologu 
wewnętrznego, które szczególnie 
blokują 
zachowania asertywne, ma się 
często wraŜenie, jakby jakaś 
niezwykle chy˝
tra i podstępna osoba, specjalnie
organizowała człowiekowi 
przeszkody i 
uniemoŜliwiała mu - mimo jego 
szczerych chęci - bycie sobą. Jak
to wyra˝
zili dwaj amerykańscy trenerzy 
asertywności, Alberti i Emmons, 
wydaje 
się, Ŝe część umysłu często, 
pracuje w nadgodzinach, by tylko 
storpedo˝
wać asertywność.

Strona 18

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 MoŜna wyodrębnić pięć zabiegów, 
za pomocą których nasz monolog 
wewnę˝
trzny nie pozwala nam być sobą - 
zachowywać się zgodnie z naszymi 
prag˝
nieniami.

 Sposób pierwszy polega na 
przywołaniu negatywnych zdań na 
własny temat. 

 Czasem chcesz zrobić coś, na co 
masz ochotę, ale co jest 
ryzykowne lub 
trudne - chcesz przeciwstawić się
czyjemuś zdaniu, ujawnić jak 
bardzo Ci 
na kimś zaleŜy albo zabrać 
publicznie głos. Wówczas być moŜe
zauwaŜysz, 
Ŝe nieoczekiwanie zaczynasz 
koncentrować się na tych 
elementach obrazu 
Twojej osoby, które mówią o 
Twoich słabościach, a nie na 

Strona 19

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

tych, które do˝
wodzą Twojej siły. Na przykład 
przyjdzie Ci wtedy do głowy jedno
z ta˝
kich zdań:

-Jestem zbyt nerwowy, aby 
poradzić sobie z tą sytuacją. 

-Jestem za mało pewny siebie. 

-Jestem gorsza od innych. 

-Jestem natrętna i marudna. 

-Nie mam nic ciekawego do 
powiedzenia. 

-Brzydko wyglądam. 

-Jestem za słaba. 

-Jestem nieatrakcyjny. 

-Nie jestem wygadany. 

-Jestem niepotrzebna, tylko 

Strona 20

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przeszkadzam innym. 

-Jest wiele waŜnych ksiąŜek, 
których nie przeczytałem. 

-Jestem nieśmiały.

 Z pewnością były w Twoim Ŝyciu 
sytuacje, z którymi sobie nie 
poradzi˝
łeś, które rozegrałeś nerwowo i z
małą pewnością siebie. Ale były 
teŜ i 
takie momenty, gdy zdecydowałeś 
się zrobić to, co chciałeś i 
udało Ci 
się.

 Spośród setek wydarzeń Twego 
Ŝycia, moŜesz przywołać 
pozytywne, lub ne˝
gatywne doświadczenia osobiste. 
MoŜesz przypomnieć sobie, jak 
bardzo je˝
steś silna, mądra, atrakcyjna, 
wspaniała lub słaba, głupia, 
nieciekawa, 

Strona 21

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

do niczego.

 JeŜeli - nawykowo i wcale nie z 
powodu Twojego wyboru - w takich 
sytua˝
cjach przychodzą Ci do głowy 
negatywne myśli na własny temat, 
zmniejsza˝
ją się twoje szanse na asertywne 
zachowanie.

 Oznacza to teŜ, Ŝe Twój monolog 
wewnętrzny nie działa 
konstruktywnie i 
na Twoją korzyść. Za pomocą 
przywoływania myśli o 
słabościach, usiłuje 
nie dopuścić do tego, aby 
człowiek był sobą.

 Sposób drugi polega na 
przywołaniu w myśli uznawanych 
norm zachowania 
(muszę..., powinienem..., nie 
powinienem..., nie wolno mi...), 
ale sfor˝
mułowanych w taki sposób, aby 

Strona 22

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zabronić Ci być sobą.

 Tak więc osoba wahająca się 
przed podjęciem decyzji o 
asertywnym zacho˝
waniu, przypomina sobie róŜne 
"powinnościowe" zasady, dotyczące
zachowa˝
nia wobec innych osób i 
interpretuje je tak szeroko, Ŝe 
sprzeciwiają się 
one asertywnemu rozwiązaniu 
sytuacji, w której się znajduje. 
Na przy˝
kład:

-Nie wolno robić przykrości innym
ludziom. 

-Powinienem być zawsze uprzejmy. 

-Nie powinienem odmawiać, gdy 
ktoś grzecznie prosi. 

-Nie wolno wynosić się ponad 
innych. 

Strona 23

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Nie wypada mi walczyć o swoje 
interesy. 

-Nie powinienem uŜywać takich 
wyraŜeń jak: nie..., nie chcę...,
chcę.., 
nie Ŝyczę sobie..., wymagam... 

-Nie wolno denerwować innych 
osób.

 Wszystkie te stwierdzenia 
wyglądają bardzo moralnie, ale 
gdyby ktoś je 
naprawdę zrealizował, groziłoby 
mu pełne unicestwienie. W kaŜdym 
zdaniu 
zawarta jest godziwa intencja, 
aby nie krzywdzić innych. Jednak 
sformu˝
łowanie jest tak krańcowe, Ŝe 
dopuszcza, aby w imię interesów 
innych 
osób, naruszane były prawa i 
interesy autora tych przekonań. W
istocie 
maksymy te sugerują, Ŝe jeŜeli 

Strona 24

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

będziesz sobą - zadbasz o siebie,
swoje 
interesy - zrobisz krzywdę 
Twojemu otoczeniu. Nie jest to 
prawda.

 JeŜeli uznamy za nienaganną 
moralnie myśl, Ŝeby traktować 
"bliźniego 
swego jak siebie samego", uznamy 
teŜ prawo własne, aby nie tylko 
prze˝
ciwstawiać się krzywdzeniu 
innych, ale i nie dopuszczać do 
krzywdzenia 
siebie. Uwzględniać interesy 
innych, ale teŜ reprezentować 
własne.

 Gdy więc na przykład ktoś 
zachowuje się wobec Ciebie 
niegrzecznie i le˝
kcewaŜąco, a Ty wahasz się przed 
zwróceniem mu uwagi, bo - Nie 
wolno ro˝
bić przykrości innym - albo - 
Muszę być zawsze uprzejma - to 

Strona 25

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

znaczy, Ŝe 
nawyki Twojego monologu 
wewnętrznego słuŜą bardziej 
reprezentowaniu in˝
teresów innych osób nie zaś 
Twoich. Za pomocą demagogii Twój 
monolog we˝
wnętrzny odwodzi Cię od bycia 
sobą

 Sposób trzeci, to stawianie 
sobie w myślach pewnych warunków,
pod któ˝
rymi dana osoba gotowa jest do 
asertywnego zachowania.

 Ten zabieg pozwala wahającemu 
się człowiekowi odwlec moment 
decyzji. 
Często jednak warunki są tak 
sformułowane, Ŝe prawdopodobnie 
nie zostaną 
spełnione. Pozwala to autorowi 
wycofać się z asertywnych 
zamierzeń i nie 
stracić twarzy wobec siebie 
samego. Oto przykłady:

Strona 26

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Zachowam się asertywnie, gdy 
będę w lepszej formie 
psychicznej. 

-Powiem mu o mojej wściekłości, 
gdy będę całkowicie spokojny. 

-Wyraziłabym otwarcie moje 
zdanie, gdybym była członkiem 
prezydium lub 
prezesem. 

-Do trzech razy sztuka. Niech 
spróbuje mi to zrobić jeszcze dwa
razy, a 
wtedy nic mnie nie powstrzyma i 
powiem mu to, co myślę. 

-Zachowam się asertywnie, gdy 
będę pewna, Ŝe potrafię to zrobić
eleganc˝
ko i błyskotliwie. 

-Powiem co myślę, gdy będę miał 
nieodparte dowody na to, Ŝe mam 
rację. 

Strona 27

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Zaprotestowałabym, gdyby 
chodziło o coś naprawdę waŜnego.

 Sposób czwarty, bardzo 
rozpowszechniony, moŜna nazwać 
katastrofizowa˝
niem.

 Człowiek wyobraŜa sobie, co moŜe
się wydarzyć, jeśli podejmie 
próbę 
asertywnego zachowania i 
koncentruje się wyłącznie na 
pesymistycznych 
lub wręcz katastroficznych, 
przesadzonych przewidywaniach. 
Jest więc w 
kontakcie nie z rzeczywistością i
swoim zadaniem, ale z katastrofą 
i 
własnym przeraŜeniem. Na 
przykład:

-Nie powiedzie mi się. 

-Wszyscy będą się ze mnie po 

Strona 28

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

cichu wyśmiewać. 

-On sobie źle o mnie pomyśli. 

-On się obrazi i pójdzie sobie. 

-Wszyscy odwrócą się ode mnie i 
juŜ zawsze będę sama. 

-Moje zdanie nikogo nie 
zainteresuje. 

-Cokolwiek bym zrobił i tak 
niczego to nie zmieni. 

-Będą patrzeć na mnie z litością.

 Prześledźmy teraz na przykładzie
pojawianie się opisywanych 
anty-aser˝
tywnych zdań monologu 
wewnętrznego.

 Wyobraźmy sobie, Ŝe pan Albert, 
przysłuchując się prowadzonej w 
więk˝

Strona 29

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

szym gronie dyskusji, odczuwa 
gorący sprzeciw wobec punktu 
widzenia re˝
prezentowanego przez zabierające 
głos osoby, wśród których jest 
wiele 
znacznie starszych od niego.

 Pan Albert pragnie jak 
najszybciej dać wyraz swej 
opinii, jednak jego 
chęć wyraŜenia siebie wchodzi w 
konflikt z siłami, nakazującymi 
mu sie˝
dzieć cicho. Siły te wyrazić się 
mogą przez przywołanie w monologu
wew˝
nętrznym odpowiednich treści, 
blokujących asertywne zachowanie.
Pan Al˝
bert, wahając się czy zabrać 
głos, myśli:

-Niestety, nie jestem wygadany. 
Właściwie... nie jestem tak 
waŜny, aby 
innych interesowało, co mam do 

Strona 30

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

powiedzenia. Przeczytałem dotąd 
za mało 
ksiąŜek w Ŝyciu, inni wiedzą 
więcej niŜ ja. Są tu osoby 
starsze ode 
mnie, ich zdanie jest  waŜniejsze
niŜ moje. (Negatywne zdania na 
własny 
temat.) Nie naleŜy się wymądrzać.
Nie powinienem otwarcie 
sprzeciwiać 
się osobom starszym ode mnie. 
(Ograniczające asertywność normy 
zachowa˝
nia.)

 Wyobraźmy sobie dalej, Ŝe pan 
Albert jest jednak bardzo 
poruszony treś˝
cią rozmowy i mimo wszystko 
pragnie się wypowiedzieć. Podnosi
rękę, ale 
prowadzący dyskusję patrzy akurat
w inną stronę. Pan Albert 
opuszcza rę˝
kę i myśli:

Strona 31

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Powiem, jeŜeli nikt inny tego 
nie powie. Poczekam i powiem, 
oczywiście, 
o ile ktoś mnie wprost spyta, co 
o tym myślę. Sam, z własnej 
inicjatywy, 
wystąpię wtedy, gdy będę zupełnie
spokojny i nie będę czuł tremy. 
(Sta˝
wianie wygórowanych warunków 
asertywności).

 Aby przygotować się do 
ewentualnego wystąpienia, pan 
Albert zaczyna je 
sobie wyobraŜać. Odczuwa jednak 
coraz większe napięcie. Myśli:

-JeŜeli wypowiedziałbym teraz to 
co myślę, wszyscy zaczęliby się 
ze mnie 
na boku śmiać. Nikt by nie 
zrozumiał o co mi chodzi i 
wyszedłbym na głu˝
piego nudziarza. Oni są tak pewni
swoich racji, Ŝe 
skompromitowałbym się 

Strona 32

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

w ich oczach, gdybym ujawnił 
swoje zdanie. Od dziś nikt nie 
chciałby ze 
mną rozmawiać. Nigdy więcej by 
mnie tu nie zaprosili. 
(Katastrofizowa˝
nie.)

 Wiele osób wybrałoby w tym 
momencie nieujawnianie swojego 
zdania. Pan 
Albert jest jednak człowiekiem 
odwaŜnym, powaŜnie podchodzącym 
do wymia˝
ny opinii. Gdy jeden z 
dyskutantów podsumowuje: "Widzę, 
Ŝe wszyscy tu 
mamy podobne zdanie. Jest to 
chyba tak oczywiste, Ŝe nikt 
powaŜnie myś˝
lący nie moŜe uwaŜać inaczej." - 
pan Albert wstaje i mówi lekko 
drŜącym 
głosem:

 -W takim razie ja chciałbym się 
wypowiedzieć. Słuchałem państwa 

Strona 33

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

argume˝
ntacji z rosnącym sprzeciwem. Mam
całkowicie odmienne zdanie w 
omawianej 
sprawie. Nie wiem, czy ktoś poza 
mną nie zgadza się z waszym 
stanowis˝
kiem, w kaŜdym razie chcę 
powiedzieć, Ŝe nie wszyscy mamy 
tu takie same 
zdania.

 Pan Albert siada i następuje 
bardzo waŜny moment. Sam dla 
siebie skome˝
ntuje teraz swoje wystąpienie. 
Dokonał próby zachowania 
asertywnego i 
moŜe się za to ukarać lub 
nagrodzić. Wyobraźmy sobie, Ŝe 
pan Albert wy˝
biera samokaranie. Myśli:

-Beznadziejnie wypadłem. Nie 
wytłumaczyłem dokładnie, o co mi 
chodzi, 
nie podałem argumentów. DrŜał mi 

Strona 34

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

głos. Powiedziałem swoje, byle 
szybciej 
i uciekłem - jestem ostatnim 
tchórzem i nerwusem. 

 Samokaranie to piąty sposób, za 
pomocą którego człowiek moŜe 
przeciw˝
stawić się swojej asertywności - 
tym razem moŜliwej, przyszłej. 

 Samokaranie po próbie 
asertywnego zachowania, oznacza 
koncentrację wy˝
łącznie na negatywnych aspektach 
swojego działania i jest dobrym 
sposo˝
bem zmniejszenia szansy na 
powtórną próbę bycia sobą. Ludzie
mają bowiem 
tendencję do powtarzania 
zachowań, po których spotyka ich 
nagroda i uni˝
kania takich, po których 
nastąpiła kiedyś kara.

 Oto przykłady samokarzących 

Strona 35

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

komentarzy: 

-Wycofałem się w połowie, nigdy 
nie potrafię nic zrobić do końca.

-Zawsze muszę coś spieprzyć. 

-Nie stać mnie na prawdziwie 
asertywne zachowanie. 

-Jestem do niczego, bo nawet nie 
potrafiłem się obronić, gdy mnie 
atako˝
wali. (Ten tekst jest juŜ 
wyraźnie "kopaniem leŜącego" - 
człowiek, który 
przez swoje asertywne zachowanie 
wdał się w walkę z innymi i ma 
poczucie 
przegranej, dodaje jeszcze na 
końcu "razy" od samego siebie.) 

 Cała ta samoniszcząca 
działalność człowieka jest 
moŜliwa tylko dzięki 
temu, Ŝe nie jest on w pełni 

Strona 36

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

świadomy tego, co do siebie - 
wewnętrznie - 
mówi i zwykle zupełnie 
nieświadomy, jak niekorzystnie to
na niego wpły˝
wa.

 Świadomość jest wielkim atutem 
rozwojowym człowieka. Będąc 
świadomymi 
treści swego monologu 
wewnętrznego oraz wpływu, jaki 
wywierają one na 
nasze zachowanie, moŜemy 
zdecydować się wykorzystać ten 
monolog jako 
podporę, a nie przeszkodę, w 
naszym rozwoju.

 Poprzez "samowychowanie" moŜemy 
zmienić sposób, w jaki - z 
przyzwycza˝
jenia - traktujemy samych siebie.
MoŜemy wprowadzić zmianę w nasze 
myś˝
lowe nawyki, dokonując 
przekształceń naszych 

Strona 37

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

anty-asertywnych tekstów i 
formułując zdania pro-asertywne, 
które dodadzą nam siły do bycia 
sobą.

 Zdania pro-asertywne, a więc 
pomagające w uruchomieniu 
asertywnych za˝
chowań, powinny opierać się na 
realistycznym obrazie własnej 
osoby. MoŜ˝
na je tworzyć poprzez:

 Koncentrację na pozytywnych 
doświadczeniach. Na przykład:

 -Wiele spraw w Ŝyciu mi się 
powiodło. 

 Odwołanie się do praw danej 
osoby jako jednostki ludzkiej. Na
przykład: 

-Mam prawo do przeŜywania gniewu.

 Odwołanie się do własności danej
osoby jako jednostki. Na 

Strona 38

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przykład:

-Jestem w porządku.

 Sformułowanie osobistych 
wartości. Na przykład:

-Bycie asertywnym jest dla mnie 
waŜną wartością.

 Zastąpienie zdań 
anty-asertywnych zdaniami 
proasertywnymi wymaga decy˝
zji i własnej pracy kaŜdej 
osoby.-.znalezienie odpowiedniego
zamiennika 
jest sprawą indywidualną. Na 
przykład zdanie anty-asertywne:

-Nic nie potrafię zrobić dobrze.

moŜna zamienić na zdanie 

-Mam wiele mocnych stron. 

Jednak niektóre osoby, za 
bardziej trafne uznają zdanie 

Strona 39

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Mam prawo do popełniania błędów.

 albo 

-Nie muszę być doskonały. 

 Podane niŜej przykłady zamiany 
anty-asertywnych tekstów z 
monologu wew˝
nętrznego pana Alberta na 
pro-asertywne, stanowić mają 
ilustrację sposo˝
bu postępowania, nie zaś 
wyczerpujący wykaz odpowiedników.

 Zdanie anty-asertywne:

-Nie jestem wygadany.

 Zdania pro-asertywne:

-Są osoby, które chętnie słuchają
tego, co mam do powiedzenia. 
(Koncen˝
tracja na pozytywnych 
doświadczeniach.) 

Strona 40

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Potrafię mówić przekonująco. 
(Koncentracja na pozytywnych 
doświadcze˝
niach - o ile istotnie panu 
Albertowi zdarzył się kiedyś 
taki, choćby 
pojedynczy, przypadek, Ŝe 
wypowiedział się przekonująco.) 

-KaŜdy człowiek ma prawo 
przedstawić innym swoje własne 
zdanie, niezale˝
Ŝnie od tego czy umie pięknie 
przemawiać. (Odwołanie się do 
swoich 
praw.)

-WyraŜanie moich osobistych 
przekonań jest dla mnie waŜną 
wartością. 
(Sformułowanie wartości.)

 Zdanie anty-asertywne: 

-Skompromitowałbym się w ich 
oczach, gdybym ujawnił swoje 

Strona 41

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zdanie. 

 Zdania pro-asertywne: 

-Mam prawo do przedstawiania 
swojej opinii, niezaleŜnie od 
tego, czy in˝
ni zgadzają się z moim zdaniem 
czy nie. (Odwołanie się do swoich
praw.)

-Jestem w porządku, takŜe 
wówczas, gdy niektórym osobom się
nie podobam. 
(Odwołanie się do własności 
jednostki ludzkiej.) 

-Moja szczerość (otwartość, 
odwaga w wyraŜaniu własnego 
zdania itp.) 
jest dla mnie waŜną wartością. 
(Sformułowanie wartości.) 

-Czynię przysługę obecnym osobom,
pozwalając im poznać moja opinię 
w tej 
sprawie, niezaleŜnie od tego, czy

Strona 42

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nasze zdania są zbieŜne. (Zdanie 
to ma 
charakter "komentarza do 
rzeczywistości" i trudno je 
zaklasyfikować. 
Przede wszystkim występuje tu 
jednak "sformułowanie wartości": 
zdanie to 
opiera się na załoŜeniu, Ŝe 
wymiana opinii, sama w sobie, 
jest waŜną wa˝
rtością. Dlatego jeśli 
przyczyniam się swym działaniem 
do wymiany opinii 
w waŜnych dla innych kwestiach, 
"czynię im przysługę".) 

 Zdanie anty-asertywne: 

-Powiedziałem swoje byle szybciej
i uciekłem - jestem ostatnim 
tchórzem 
i nerwusem. 

 Zdania pro-asertywne: 

-Wiele mnie to kosztowało ale 

Strona 43

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

jednak zrobiłem to. (Koncentracja
na pozy˝
tywnych doświadczeniach.) 

-Jestem odwaŜny - potrafię 
wyrazić swoje zdanie, nawet gdy 
się boję. 
(Koncentracja na pozytywnych 
doświadczeniach.) 

-Mam prawo być niedoskonały. 
(Odwołanie się do praw.) 

-To zupełnie normalne, Ŝe jest 
się zdenerwowanym, gdy robi się 
coś, cze˝
go człowiek się boi. (Odwołanie 
się do własności jednostki 
ludzkiej.)

 Podejmując pracę nad zmianą 
treści monologu wewnętrznego, 
trzeba - na 
wstępie - uwolnić się od 
samoniszczących bodźców. SłuŜy 
temu technika 
stopowania myśli.

Strona 44

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Stosująca ją osoba, przez 
dłuŜszy czas rejestruje treść 
swojego wewnę˝
trznego monologu i gdy pojawi się
myśl negatywna, krzyczy głośno - 
choć 
w myślach - stop.

 Jednak samo zatrzymanie 
negatywnej myśli nie wystarcza. 
Powstałą ciszę 
wewnętrzną naleŜy wypełnić czymś,
co będzie człowiekowi sprzyjało. 
Naj˝
lepiej - zdaniem pro-asertywnym. 
MoŜe to być zdanie dotyczące 
konkretne˝
go zdania negatywnego, albo 
zdanie ogólne które w odczuciu 
ćwiczącej 
osoby najlepiej pasuje do jej 
aktualnych problemów. Na 
przykład: 

-Jestem w porządku. 

Strona 45

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Mam prawo być sobą. 

-Jestem tak samo waŜna jak inni 
ludzie. 

-Mam wiele mocnych stron.

 Celem osoby ćwiczącej jest 
zakorzenienie w swojej 
świadomości pozytyw˝
nych tekstów. MoŜe to zrobić 
przez powtarzanie ich w myślach, 
w miejsce 
tekstów samoniszczących.

 MoŜna teŜ stwarzać sobie 
specjalnie okazje do pozytywnego 
myślenia. Pa˝
mela Butler, autorka podręcznika 
asertywności dla kobiet, namawia 
aby 
rutynowe, powtarzające się wiele 
razy w ciągu dnia czynności 
(mycie zę˝
bów czy rąk, picie herbaty, 
poprawianie makijaŜu) uczynić 
sygnałami do 

Strona 46

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przywołania w myślach wybranego 
zdania.

 Wspominani wcześniej Alberti i 
Emmons sugerują, aby 
pro-asertywne teks˝
ty nie tylko powtarzać w myśli 
ale i czytać, i to wiele razy w 
ciągu 
dnia: "Umieść to zdanie na 
lodówce, na ścianie w łazience, w
portfelu 
lub portmonetce. Regularnie 
przypominaj sobie, Ŝe jesteś 
pozytywną i wa˝
rtościową osobą" - piszą.

 Najbardziej intensywne 
oddziaływanie proponuje - 
zafascynowana moŜliwo˝
ściami jakie stwarza pozytywne 
myślenie o sobie - Sondra Ray. 
Sądzi ona, 
Ŝe im więcej zmysłów 
zaangaŜowanych jest w przyjęcie 
przez nas pozytyw˝
nych zdań, tym szybciej i głębiej

Strona 47

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zostaną one wtopione w świadomość

człowieka.

 Dlatego proponuje, aby 
codziennie przepisywać swoje 
pozytywne zdania 
kilkanaście, a nawet 
kilkadziesiąt, razy, by nagrać je
na taśmę magneto˝
fonową i odtwarzać przy kaŜdej, 
moŜliwej okazji (jadąc 
samochodem, w łó˝
Ŝku przed zaśnięciem itd.), by 
mówić je do siebie głośno patrząc
w lus˝
tro, tak aby nie tylko to słyszeć
ale i widzieć, by mówić je do 
kogoś 
innego, a takŜe słuchać i 
patrzeć, jak ktoś inny mówi to do
nas.

 Wszystkie te sposoby zmierzają 
do jednego - przekształcenia 
nawyków my˝
ślowych, które decydują o naszym 

Strona 48

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

samopoczuciu i zachowaniu, tak 
aby 
przenieść się do szczęśliwszej 
przestrzeni osobistej, gdzie 
człowiek 
jest w porządku, ma wiele mocnych
stron, ma prawo do istnienia, 
jest wa˝
Ŝny, zasługuje na miłość.

 W tej przestrzeni znacznie 
łatwiej mu będzie odnosić sukcesy
w swoich 
asertywnych zamierzeniach.

 Na zakończenie wspomnę jeszcze, 
w jaki sposób, wykorzystując 
monolog 
wewnętrzny, moŜna poradzić sobie 
z wielkim wrogiem asertywności - 
utratą 
nadziei.

 Istnieją bowiem sytuacje, w 
których człowiek tak bardzo i od 
tak dawna 
zaplątał się w udawanie, poddał 

Strona 49

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

się cudzej władzy albo tak daleko
posu˝
nął w krzywdzeniu innych, Ŝe nie 
widzi w ogóle punktu, od którego 
mógłby 
zacząć zmianę. Ma wraŜenie, Ŝe 
przeszłość wymaga od niego 
jakiejś nieo˝
kreślonej konsekwencji lub Ŝe 
zbyt wiele win na nim ciąŜy i 
jest juŜ za 
późno.

 Szczęśliwie jednak prawda jest 
inna. Zachowania asertywne maja 
pewną 
wspaniałą własność: moŜna zacząć 
ich uŜywać w dowolnym momencie. 
Praw˝
dziwe, bliskie siebie zachowanie 
jednej osoby, mocno i korzystnie 
wpływa 
na inne. Upraszczają się 
skomplikowane układy między 
ludźmi. Przez kon˝
sekwentne asertywne zachowanie 
moŜna nauczyć tego innych, gdyŜ 

Strona 50

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

asertyw˝
ność jest zaraźliwa.

 RównieŜ osoby przekonane o tym, 
Ŝe zbyt duŜo juŜ krzywd 
wyrządziły in˝
nym, aby moŜliwa była zmiana, 
mogą się przekonać, Ŝe przez 
podjęcie pró˝
by asertywnego zachowania, prawie
natychmiast znajdą się w innej 
relacji 
z ludźmi i odzyskają szacunek i 
wiarę w siebie.

 Mając to wszystko na uwadze, 
chcę zacytować ostatnie juŜ 
zdanie 
pro-asertywne, o którego 
prawdziwości jestem osobiście 
głęboko przekona˝
na, a które moŜe pomóc komuś w 
wydobyciu się z zaplątanej, 
beznadziejnej 
- jego zdaniem - sytuacji:

 Na asertywność nigdy nie jest za

Strona 51

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

późno! 

Wykład 3 

Mówienie "nie" 

 Najczęstszym powodem, dla 
którego - z poczuciem przymusu - 
ludzie robią 
coś, na co nie mają ochoty, są 
kłopoty z odmawianiem. Niektórzy 
wolą nie 
odmawiać, aby nie narazić się na 
gniew lub utratę sympatii. Są 
jednak 
osoby, dla których samo słowo Nie
skojarzone jest z takim 

Strona 52

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

niepokojem i 
poczuciem winy, Ŝe unikają go, 
niezaleŜnie od sytuacji.

 JeŜeli - kontaktując się z drugą
osobą - człowiek przez dłuŜszy 
czas 
robi coś, na co nie ma ochoty, 
doznaje zwykle silnych emocji. 
Przede 
wszystkim złości się. Obwinia tę 
drugą osobę i zaczyna o niej źle 
myś˝
leć. MoŜe czuć się skrzywdzony. 
Ma wraŜenie, Ŝe jego terytorium 
psycho˝
logiczne jest stale naruszane.

 JeŜeli trwa to długo, wystarczyć
moŜe w końcu drobne wydarzenie, 
aby 
wyzwolić wielki wybuch, 
nieproporcjonalny do 
bezpośredniej przyczyny ale 
odpowiadający sile nagromadzonej 
złości i Ŝalu.

Strona 53

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 JeŜeli trwa to bardzo długo, 
niewyraŜony gniew moŜe zamienić 
się we 
wrogość i wtedy człowiek skupia 
się juŜ nie na obronie siebie ale
na 
sprawieniu drugiej osobie bólu, 
który ma zrekompensować 
dotychczasowe 
własne cierpienia.

 Nie moŜna więc bezkarnie 
zrezygnować z siebie.

 Dlaczego jednak ludzie godzą się
na naruszanie swojego terytorium?

 Najczęściej dlatego, Ŝe chcą 
utrzymać dobre stosunki z drugą 
osobą. 
Ostatecznie jednak, jeŜeli 
sytuacja taka się powtarza, 
efektem jest zde˝
cydowane pogorszenie tej relacji.
Dzieje się tak nie tylko z 
powodu: za˝
gromadzenia złości i Ŝalu, ale 

Strona 54

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

takŜe dlatego, Ŝe nie występuje 
prawdziwe 
porozumiewanie się.

 JeŜeli godzę się robić coś na co
nie mam ochoty, nie informując 
otocze˝
nia o tym, czego naprawdę chcę, 
wprowadzam ludzi w błąd.

 Jeśli chcę mieć z ludźmi 
satysfakcjonujące stosunki, 
powinnam im jasno 
przedstawić jak chcę być 
traktowana.

 Oznacza to, Ŝe sama biorę 
odpowiedzialność za kształt moich
relacji z 
otoczeniem - stawiam warunki, 
przyzwalam, nie zgadzam się, 
decyduję, wy˝
bieram.

 Podstawą koncepcji zachowań 
asertywnych jest przekonanie, Ŝe 
człowiek 

Strona 55

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nie tylko ma prawo Ŝyć tak jak 
chce (o ile nie krzywdzi tym 
innych), ale 
teŜ, Ŝe jest to moŜliwe do 
wykonania i zaleŜy tylko od niego
samego.

 Małe dziecko w drugim i trzecim 
roku Ŝycia, uczy się rozpoznawać 
grani˝
ce własnego terytorium. Odkrywa 
sprawy, na które podstawowy wpływ
ma nie 
ono samo lecz inni. (ChociaŜ 
bardzo by się chciało, aby tata 
nie poszedł 
do pracy, on pójdzie; chociaŜ 
wielką przyjemność sprawia 
wchodzenie w 
bucikach do kałuŜy, mama to 
skutecznie uniemoŜliwi itd.) 
Istnieją jednak 
sprawy, które zaleŜą wyłącznie od
dziecka - czy zje zupę, czy zrobi
kupę 
do nocnika czy w ogóle jej nie 
zrobi, jak długo będzie płakać 

Strona 56

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

itd.

 Mówienie przez dziecko Nie, tak 
częste w tym wieku, stanowi 
właśnie 
sposób, w jaki ustala ono granicę
między sobą jako osobą, a światem
ze˝
wnętrznym. Jest to niezwykle 
waŜny okres dla kształtowania się
późnie˝
jszych postaw asertywnych.

 Trenując asertywność powtarzamy 
do pewnego stopnia ten proces - 
uczymy 
się mówić Nie.

 Asertywna odmowa to stwierdzenie
czytelne, bezpośrednie, uczciwe i
sta˝
nowcze. Powinno się tam znaleźć 
słowo Nie i jasna informacja o 
tym jak 
zamierzamy postąpić. Dobrze jest,
gdy odmowa obejmuje teŜ 
wyjaśnienie - 

Strona 57

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

dzięki temu rozmówca moŜe lepiej 
zrozumieć nasze postępowanie. Na 
przy˝
kład: 

-Nie, nie pójdę dziś z tobą do 
kina. Zaplanowałam sobie 
dzisiejsze popo˝
łudnie w inny sposób. 

-Nie, nie poŜyczę ci tej ksiąŜki,
poniewaŜ nie zwróciłaś mi jeszcze

dwóch poprzednich. 

-Nie, nie będę na zebraniu, gdyŜ 
tę niedzielę spędzam z moja 
rodziną.

 Czasami ludzie obawiają się, Ŝe 
ich odmowa zrozumiana będzie jako
syg˝
nał braku sympatii czy chęć 
odsunięcia się. Aby tego uniknąć,
moŜna do˝
dać komentarz podtrzymujący 
relację. Na przykład: 

Strona 58

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Nie, nie pójdę dziś z tobą do 
kina. Zaplanowałam dzisiejsze 
popołudnie 
w inny sposób. Ale z 
przyjemnością wybiorę się z tobą 
do kina w przy˝
szłym tygodniu.

 Asertywna odmowa nie zawiera 
pretensji ani usprawiedliwień. 
Osoby mają˝
ce kłopot z odmawianiem, czują 
się zwykle nie w porządku wobec 
drugiej 
osoby. Albo więc szukają 
przebaczenia - stąd 
przepraszanie, usprawiedli˝
wianie, albo próbują dowieść, Ŝe 
to partner jest nie w porządku 
skoro 
zgłasza prośbę, której trzeba 
odmówić - stąd pretensje. Częstą 
formą 
nieasertywnej odmowy jest 
połączenie tych dwóch postaw. Na 
przykład: 

Strona 59

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Niestety, przepraszam, ale 
naprawdę chyba nie dam rady 
przyjść na to 
zebranie. (Nieostateczna forma 
odmowy - moŜe zachęcić rozmówcę 
do nama˝
wiania.) Obiecałam synowi 
wycieczkę do ZOO, juŜ czwarty 
tydzień to prze˝
kładam, no naprawdę, nie mogę. 
Tym bardziej, Ŝe on ostatnio taki
nerwo˝
wy, znów się moczy do łóŜka, juŜ 
nie wiem co robić. Poza tym mąŜ 
mnie 
nie puści, wścieknie się jak coś 
powiem o zebraniu. (Nadmierne 
usprawie˝
dliwianie, argumentowanie.) To 
nie jest w porządku zawiadamiać 
kogoś tak 
w ostatniej chwili. To się 
przecieŜ nie pierwszy raz zdarza.
Wszyscy w 
naszym zespole mają weekendy 
wolne, tylko mnie się zawsze 

Strona 60

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

obarcza dodat˝
kowymi obowiązkami. Nie wolno tak
ludzi wykorzystywać. (Pretensja, 
wyka˝
zanie, Ŝe to inni są nie w 
porządku.)

 Ta nieasertywna odmowa jest 
dobrym przykładem stosowanego 
często sposo˝
bu odmawiania - "przez 
argumentowanie".

 Odmawiający chce przekonać 
rozmówcę, Ŝe ma prawo do odmowy. 
Zrzuca z 
siebie odpowiedzialność za nią, 
nie wybiera ale jest zmuszony, 
musi, nie 
moŜe itd. Postawiony w roli 
sędziego partner, jest 
najczęściej sędzią 
stronniczym, bowiem pragnie, by 
jego prośba została spełniona - 
przed˝
stawianie argumentów traktuje jak
zaproszenie do dyskusji.

Strona 61

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Tak więc ten sposób odmawiania 
powoduje zwykle długie nalegania 
i roz˝
trząsania czy odmawiający na 
pewno i naprawdę nie moŜe spełnić
prośby. 
(- Do ZOO moŜna pójść po 
obiedzie. Zadzwonię do twojego 
męŜa i poproszę 
go, aby cię puścił... itd.)

 Według koncepcji zachowań 
asertywnych najlepszym argumentem
jest odwo˝
łanie się do siebie, do swoich 
osobistych preferencji (wolę, 
chcę, wy˝
bieram, jest dla mnie waŜne) lub 
postanowień (mam zamiar, 
postanowiłem, 
zdecydowałem).

 Osoba odmawiająca informuje 
partnera o swoich zamierzeniach i
wyjaśnia 
mu swoje motywy. 

Strona 62

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Jest dla mnie waŜne, aby spędzić
ten czas z rodziną. Postanowiłam 
iść z 
moim synem do ZOO.

 Nie prosi o pozwolenie, nie 
usprawiedliwia się, nie tłumaczy.

 Bywa, Ŝe ktoś przez dłuŜszy czas
doświadcza podobnych sytuacji, w 
któ˝
rych robi coś, na co nie ma 
ochoty i chce wreszcie odmówić. 
Oczekiwanie 
Niech juŜ poproszą, to odmówię, 
moŜe spowodować taki wzrost 
napięcia, Ŝe 
sytuacja moŜe wymknąć się spod 
kontroli.

 Zamiast odmawiać, moŜna wówczas 
uprzedzić partnera o 
postanowieniu 
zmiany zachowania, co jest o tyle
łatwiejsze od bezpośredniej 
odmowy, Ŝe 

Strona 63

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

moŜna wybrać czas, miejsce, a 
nawet zaplanować dokładnie, co 
chce się 
powiedzieć. Na przykład: 

-Chciałam cię uprzedzić, Ŝe 
postanowiłam w soboty i niedziele
nie podej˝
mować Ŝadnych zadań pozadomowych 
i w związku z tym nie będę 
uczestniczyć 
w zebraniach, o ile będą 
organizowane w tych dniach. 

-Chcę cię uprzedzić, Ŝe 
postanowiłam od dzisiaj nie 
poŜyczać nikomu mo˝
ich ksiąŜek.

 Obie formy odmawiania - zarówno 
odmowa bezpośrednia jak i 
uprzedzenie - 
naleŜą do większej puli zachowań,
za pomocą których informujemy 
świat o 
tym, co lubimy a czego nie, jak 
chcemy być traktowani przez 

Strona 64

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

innych, ja˝
kie relacje między ludźmi 
najbardziej nas satysfakcjonują.

 KaŜdy człowiek jest inny, jeŜeli
więc chcemy mieć takie stosunki z
oto˝
czeniem, które będą dla nas 
źródłem radości i przyjemności, 
zadbajmy o 
to, by udostępnić ludziom 
prawdziwa wiedzę na nasz temat.

 Są oczywiście sytuacje, w 
których człowiek robi coś, na co 
nie ma ocho˝
ty ale wcale nie pragnie tego 
zmienić. KaŜdy ma prawo do 
zachowań aser˝
tywnych ale ma teŜ prawo działać 
nieasertywnie. Istotne jest 
tylko, aby 
robiąc coś, na co nie ma ochoty, 
człowiek wybierał ten sposób 
zachowania 
ze względu na istotne dla siebie 
wartości, decydował się na ten 

Strona 65

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wybór - 
nie zaś czuł się zmuszony, 
poddany presji otoczenia i 
bezradny z tego 
powodu, Ŝe nie umie się obronić. 

Wykład 4 

Obrona swoich praw poza sferą 
osobistą 

 Człowiek ma takie samo prawo do 
bycia sobą w kontaktach 
osobistych jak 
i w innych - bardziej 
oficjalnych, społecznych. TakŜe i
w tych sytua˝

Strona 66

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

cjach ma prawo być traktowany w 
sposób, który nie narusza jego 
godności 
osobistej. Ma prawo domagać się 
takiego traktowania.

 Problemy z obroną własnych praw 
poza sferą osobistą wynikać mogą,
mię˝
dzy innymi, z powodu braku 
świadomości swoich praw, a takŜe 
z powodu ko˝
ncentrowania się nie na zadaniu 
do wykonania, tylko na partnerze,
rela˝
cji między osobami czy na sobie.

 Brak świadomości swoich praw 
sprawia, Ŝe niektórzy ludzie, 
przekracza˝
jąc drzwi urzędu a nawet kawiarni
lub sklepu, czują się jak na 
obcym te˝
rytorium. Dzieje się tak dlatego,
Ŝe w takich miejscach jak urzędy,

sklepy, punkty usługowe, 

Strona 67

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

restauracje, kina, teatry, 
kawiarnie, a więc w 
miejscach wymiany usług 
społecznych, dla wielu osób nie 
jest jasne czyją 
własnością - w sensie 
psychologicznym - jest owo 
miejsce. 

 Są to bowiem miejsca, w których 
stykają się dwie grupy ludzi - 
ci, któ˝
rzy przychodzą, z tymi, którzy 
tam są przez cały czas swojej 
pracy. Cza˝
sami interesy obu grup są 
sprzeczne. KaŜda z nich moŜe więc
dąŜyć do 
podporządkowania sobie całego 
terytorium, zmuszając członków 
drugiej 
grupy do obrony swoich praw.

 Pracownicy, chroniąc swoje 
prawa, dąŜą do narzucenia ich na 
całym tery˝
torium wymiany społecznej. Na 

Strona 68

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przykład urzędniczka poleca całej
kolejce 
interesantów stać w ciszy, 
groŜąc, Ŝe inaczej nikogo nie 
załatwi. Zaś 
interesanci, którzy chcą w jak 
najdogodniejszy sposób załatwić 
swoje 
sprawy, często naruszają 
moŜliwości adaptacyjne 
pracowników. Na przykład 
kilka osób poucza ekspedientkę, 
Ŝeby szybciej wykonywała swoją 
pracę, 
przeszkadzając jej złośliwymi 
uwagami.

 Oczywiście obie grupy mają prawo
do obrony swoich praw, w ramach 
swoje˝
go terytorium. Dlatego teŜ 
istotne jest zdanie sobie sprawy,
Ŝe obie 
grupy - i ci, którzy tam pracują,
i ci którzy przychodzą - 
znajdując się 
w miejscu wymiany usług 

Strona 69

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

społecznych - są u siebie.

 We wszystkich sytuacjach - nie 
tylko w sferze kontaktów 
osobistych - 
człowiek ma prawo do 
sprawiedliwego traktowania.

 JeŜeli dokonuje jakiejś 
transakcji, ma prawo stworzyć 
sobie warunki 
umoŜliwiające dokonanie wyboru - 
na przykład dokładne obejrzenie i
przy˝
mierzenie kilku par spodni.

 Ma prawo do szczegółowej 
informacji w sprawach 
bezpośrednio go dotyczą˝
cych - moŜe na przykład zaŜądać 
od lekarza dokładnego wyjaśnienia
obja˝
wów swojej choroby i podjętego 
leczenia.

 Ma prawo dokonać wyboru zgodnie 
ze swoim interesem - na przykład 

Strona 70

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nie 
zdecydować się w ogóle na zakup, 
bo wszystkie buty uwaŜa za zbyt 
drogie.

 Ma prawo być zadowolony lub 
niezadowolony ze sposobu w jaki 
jest trak˝
towany i ma prawo dać temu wyraz,
wykorzystując chroniące go zasady
- na 
przykład odwołać się do 
kierownika, złoŜyć zaŜalenie itd.

 WaŜne jest, aby w danej sytuacji
człowiek miał jasną świadomość co
sta˝
nowi jego prawo, a co moŜe 
uzyskać jedynie dzięki dobrej 
woli pracowni˝
ków danego miejsca.

 JeŜeli przychodzimy do 
przychodni w godzinach pracy 
lekarza i spotykamy 
się z odmową przyjęcia, wówczas 
moŜemy uŜyć róŜnych środków 

Strona 71

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nacisku, aby 
nasze słuszne Ŝądanie dotyczące 
opieki lekarskiej zostało jak 
najrychlej 
spełnione. JeŜeli jednak 
zgłaszamy się poza godzinami 
pracy, powinniśmy 
przyjąć, Ŝe choć mamy prawo 
prosić, musimy teŜ uznać prawo 
przychodni do 
odmowy. Wiele osób nie róŜnicuje 
w ogóle tych dwóch sytuacji i 
"będąc w 
prawach", pokornie prosi a 
jednocześnie reaguje poczuciem 
krzywdy na 
uprawnioną odmowę.

 Koncepcja asertywności - wbrew 
powierzchownym opiniom - nie daje
prze˝
pisów na to, jak najefektywniej 
realizować swoje interesy w 
sytuacjach, 
gdy ktoś nam coś utrudnia.

 Asertywność to pomysł na to, jak

Strona 72

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wykorzystać w pełni swoje prawa 
ale 
tylko do granicy, za którą 
rozciągają się prawa innych osób.

 Zamiast koncentrować się na 
zadaniu, często koncentrujemy się
na part˝
nerze, na relacji między osobami 
lub na sobie. To drugi powód 
kłopotów z 
obroną własnych praw w 
sytuacjach, w których dochodzi do
wymiany usług 
społecznych.

 Sytuacje te słuŜą zaspokajaniu 
róŜnych Ŝyciowych potrzeb 
obywateli. Lu˝
dzie przebywają w miejscach 
wymiany usług społecznych, aby 
załatwić ja˝
kieś swoje sprawy - kupić masło, 
zjeść obiad, wezwać hydraulika, 
wyle˝
czyć ząb, dostać paszport - i 
osiągnięcie tego celu stanowi 

Strona 73

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

właśnie ich 
zadanie.

 JeŜeli jednak człowiek 
koncentruje się nie na realizacji
swojego inte˝
resu ale na relacji z 
pracownikiem albo na sobie, 
wówczas moŜe mieć kło˝
pot z obroną swoich praw. Mówiąc 
inaczej - jest wysoce 
prawdopodobne, Ŝe 
podejmie działania nierozsądne z 
punktu widzenia realizacji 
własnego in˝
teresu w danej sytuacji.

 Wyobraźmy sobie, Ŝe taksówkarz 
Ŝąda od klienta zawyŜonej opłaty 
za 
kurs. JeŜeli klient nie jest 
skoncentrowany na właściwym dla 
tej sytua˝
cji zadaniu (szybko dostać się w 
określone miejsce, uregulować 
rzeczywi˝
ste zobowiąznia finansowe wobec 

Strona 74

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

kierowcy) ale na relacji z 
taksówkarzem, 
wówczas moŜe oddać się róŜnym 
rozwaŜaniom.

 MoŜe wyobrazić sobie, Ŝe 
taksówkarz traktuje go jak osobę 
łatwa do wy˝
korzystania czy oszukania i 
poczuć się tym dotknięty.

 MoŜe wyobrazić sobie, Ŝe jeŜeli 
wskaŜe taksówkarzowi błąd i 
pozbawi go 
dodatkowego zarobku, wówczas 
taksówkarz zacznie się złościć i 
uzna klie˝
nta za człowieka małostkowego, 
któremu nadmiernie zaleŜy na 
pieniądzach; 
uzna klienta za kogoś z niŜszych 
warstw społecznych, człowieka, 
który 
nie umie się elegancko zachować w
taksówce lub takiego, którego nie
stać 
na jeŜdŜenie taksówkami.

Strona 75

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Efektem tych - uruchomionych 
przez osobiste lub społeczne 
kompleksy - 
wyobraŜeń będzie zapewne doznanie
obawy, niepewności, niepokoju.

 Człowiek skoncentrowany na 
relacji z taksówkarzem - aby nie 
okazać się 
w jego oczach tym, kim nie chce 
być - zachowa się więc 
nieskutecznie: 
wybuchnie złością i zrobi 
awanturę taksówkarzowi lub da się
oszukać i 
bez protestu zapłaci zawyŜoną 
sumę.

 W tej samej sytuacji naturalną, 
asertywną reakcją osoby 
skoncentrowanej 
na zadaniu byłoby sprostować 
spokojnie ale stanowczo zrobiony 
przez tak˝
sówkarza błąd, zapłacić 
prawidłową sumę i zająć się 

Strona 76

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

swoimi sprawami.

 Osobom, które chcą ćwiczyć 
asertywne zachowanie w podobnych 
sytuacjach, 
proponuję wykorzystanie 
następujących wskazówek:

 Rozpoznaj w danej sytuacji swoje
prawa, pamiętając, Ŝe masz 
równieŜ 
prawo do przedstawienia próśb.

 Skorzystaj ze swoich praw, 
koncentrując się wyłącznie na 
zadaniu, jakim 
jest realizacja celu, dla którego
znalazłeś się w tej sytuacji.

 Nie naruszaj praw innych osób.

 Zachowuj się łagodnie ale 
stanowczo.

Wykład 5 

Strona 77

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Inicjatywa w kontaktach 
towarzyskich 

 Inicjowanie kontaktów 
towarzyskich to sytuacja, która 
szczególnie łatwo 
uruchamia wyobraŜenia i obawy 
związane z negatywnym obrazem 
własnej oso˝
by i kompleksami społecznymi.

 Osoby, które mają kłopot z 
nawiązaniem rozmowy z 
nieznajomym, z reguły 
nie koncentrują się na celu, dla 
którego pragną tej rozmowy ale na

Strona 78

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

włas˝
nych wyobraŜeniach o tym, co 
nieznajomy człowiek o nich 
pomyśli.

 Część osób sądzi, Ŝe "Ŝycie 
towarzyskie" stanowi jakąś 
wyszukaną sztu˝
kę, dostępną jedynie wybranym i w
związku z tym koncentrują się na 
"pun˝
ktowaniu" własnej niezręczności, 
porównując swoje zachowanie do 
zachowań 
jakiegoś bohatera z ksiąŜki lub 
filmu.

 JeŜeli sytuację towarzyską 
rozpatrujemy z punktu widzenia 
zachowań ase˝
rtywnych, wówczas istotne będą 
takie pytania:

 Czy dana osoba robi to, na co ma
ochotę? Czy w tym co robi jest 
bliska 
sobie samej, czy teŜ przeznacza 

Strona 79

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

energię na udawanie kogoś innego?
Czy 
zachowuje się otwarcie - czy jej 
zachowanie jest zgodne z jej 
motywami i 
czy jest czytelne dla partnera?

 Człowiek ma prawo być szczery. 
Ma prawo być sobą, o ile nie 
krzywdzi 
tym drugiej osoby. Oczywiście, 
istnieją pewne normy zachowań 
obejmujące 
kanony grzeczności (z którymi 
łatwo się zresztą zapoznać) ale w
naszej 
kulturze nie są one zbyt 
krępujące i dopuszczają szeroki 
wachlarz zacho˝
wań. Wiele zawiłych problemów 
towarzyskich znika, jeśli 
człowiek działa 
według wskazówki: będę blisko 
samego siebie.

 W koncepcji asertywności 
szczerość i otwartość nie jest 

Strona 80

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zawarowana wy˝
łącznie dla relacji z 
najbliŜszymi osobami. Herbert 
Fensterheim opisując 
osobę asertywną stwierdza między 
innymi:

 "Czuję się swobodna w 
odsłanianiu siebie. Poprzez słowa
i działania 
stwierdza: To jestem ja. To jest 
to, co myślę, co czuję, czego 
chcę. 
Jest w stanie komunikować się z 
ludźmi o róŜnym stopniu bliskości
- z 
nieznajomymi, przyjaciółmi, 
członkami rodziny. Komunikacja ta
jest za˝
wsze otwarta, bezpośrednia, 
uczciwa i dostosowana do 
sytuacji."

 JeŜeli człowiek wstydzi się 
siebie, wówczas musi poszukiwać 
takich spo˝
sobów zachowań, które pozwolą mu 

Strona 81

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zrealizować jego interesy, nie 
"dekons˝
pirując" osobowości. Według 
koncepcji zachowań asertywnych 
zdrowy czło˝
wiek ma prawo do istnienia takim,
jakim jest.

 MoŜe być z siebie w jakiejś 
części niezadowolony, moŜe dąŜyć 
do zmiany 
niektórych swoich zachowań ale 
nie kwestionuje swojego 
najgłębiej poję˝
tego poczucia bycia w porządku, 
dlatego teŜ nie kwestionuje 
siebie. Cho˝
ciaŜ szanuje własną intymność, 
nie Ŝyje w klimacie ukrywania 
swojego 
prawdziwego oblicza.

 Na pytanie: Jak rozwiązać dany 
problem towarzyski? moŜna więc 
odpowie˝
dzieć po prostu: po swojemu!

Strona 82

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Mając te uwagi na względzie, 
rozpatrzmy teraz dwie sytuacje, 
często 
sprawiające ludziom kłopot.

 Rozpoczynanie rozmowy 
towarzyskiej.

 Wyobraźmy sobie dwie jadące 
pociągiem, nieznające się panie -
panią Alę 
i panią Basię. Są same w 
przedziale, mija druga godzina 
jazdy i pani Ala 
zaczyna się nudzić. Chętnie 
porozmawiałaby z kimś ale nie wie
jak rozpo˝
cząć rozmowę. Co moŜna jej 
doradzić? Z punktu widzenia 
asertywności, na˝
leŜy poszukać rozwiązania, które 
byłoby najbardziej naturalne dla 
pani 
Ali, a jednocześnie nie naruszało
praw pani Basi. Aby znaleźć takie
za˝
chowanie, naleŜy wiedzieć, czego 

Strona 83

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

chce pani Ala. JeŜeli jej 
pragnieniem 
jest pogawędzić z panią Basią o 
Krakowie, do którego jedzie, moŜe
po 
prostu bezpośrednio do tego 
przystąpić, pytając na przykład:

-Przepraszam, czy zna pani dobrze
Kraków?

 Być moŜe jednak panią Alę nie 
interesuje specjalnie Ŝaden temat
- po 
prostu byłoby jej przyjemnie 
spędzić czas na rozmowie, obawia 
się jednak 
czy pani Basia nie uzna jej 
inicjatywy za uciąŜliwą. W takim 
wypadku pa˝
ni Ala będzie blisko siebie jeśli
powie na przykład tak:

-Jedziemy juŜ drugą godzinę. 
Chętnie bym trochę pogawędziła z 
panią, aby 
podróŜ mniej się dłuŜyła. Ale 

Strona 84

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

moŜe ja pani przeszkadzam?

 Jak widać są to teksty bardzo 
proste. Ich najwaŜniejszą zaletą 
jest to, 
Ŝe są prawdziwe.

 Podtrzymywanie rozmowy 
towarzyskiej.

 Problem ma przede wszystkim ta 
osoba, która będzie się czuła 
bardziej 
odpowiedzialna za rozmowę. 
Niektórzy tak boją się 
zapadnięcia ciszy (na 
przykład dlatego, Ŝe sądzą iŜ 
cisza w rozmowie stanowi dowód 
ich towa˝
rzyskiej niezręczności, a pragną 
uchodzić za zręcznych), Ŝe gotowi
są 
udawać zainteresowanie kaŜdym 
tematem. W efekcie coraz bardziej
odchodzą 
od siebie i coraz mniej jest 
wymiany w ich porozumiewaniu się 

Strona 85

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

z partne˝
rem. Dlatego po takim kontakcie 
towarzyskim czują się zwykle 
bardzo zmę˝
czeni.

 JeŜeli pani Ala bierze pełną 
odpowiedzialność za przebieg 
rozmowy, za˝
sypuje panią Basię pytaniami i 
praktycznie nie dopuszcza jej do 
kierowa˝
nia rozmową - jest wówczas 
prawdopodobne, Ŝe pani Basia 
przystosuje się 
do tej sytuacji i podejmie 
wyznaczoną jej rolę. Im więcej 
mówi pani Ala, 
tym mniej potrzeby i moŜliwości 
wprowadzenia swoich tematów ma 
pani Ba˝
sia. Przejawia zatem mniej 
inicjatywy, co napełnia tym 
większą obawą pa˝
nią Alę, która tym bardziej 
wzmaga swą aktywność w rozmowie. 
Jak uniknąć 

Strona 86

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

takiego rozwoju sytuacji?

 Pani Ala chętnie spędziłaby 
jakiś czas na rozmowie z panią 
Basią ale 
nie wie o czym mogłaby rozmawiać.
MoŜe więc powiedzieć na przykład 
tak:

-Chciałabym porozmawiać z panią 
ale nie wiem o czym. O czym pani 
lubi 
rozmawiać?

 albo: 

-Ja tak duŜo mówię; zasypuję 
panią pytaniami, a właściwie nie 
wiem czy 
pani ma ochotę ze mną rozmawiać. 
A jeśli tak, to o czym?

 Poszukiwanie ciekawego tematu do
rozmowy jest zresztą, samo w 
sobie, 
ciekawym tematem towarzyskim.

Strona 87

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Zapewne istnieją sytuacje 
towarzyskie - choć nie jest ich 
wiele - w 
których nie wystarczają naturalne
sposoby zachowania a od 
uczestników 
oczekuje się przestrzegania 
specyficznych towarzyskich 
rytuałów. Zawsze 
jednak moŜna zastanawiać się nad 
wyborem:

 Czy wolę poddać się wymaganym 
rygorom, czy teŜ zrezygnować z 
uczestnic˝
twa w tego rodzaju sytuacjach?

 JeŜeli sytuacja towarzyska jest 
bardzo skonwencjonalizowana a 
wymagane 
sposoby zachowania odczuwane są 
przez daną osobę jako obce, 
naleŜy ko˝
niecznie rozwaŜyć pytanie:

 Czy jest w moim interesie 
pozostawanie w sytuacji, w której

Strona 88

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nie moŜna 
być sobą?

 śywe i autentyczne bycie w 
sytuacjach towarzyskich, wymaga 
uruchomienia 
inicjatywy. Właściwie jest to 
sytuacja modelowa dla problemów 
związanych 
z podejmowaniem ryzyka.

 JeŜeli podejmę inicjatywę 
towarzyską - na przykład 
rozpocznę rozmowę z 
nieznajomą osobą - muszę 
przełamać pierwszą barierę 
milczenia, narazić 
się na reakcję partnera, której 
nie sposób przewidzieć, słowem: 
rozpo˝
cząć cały proces interpersonalny,
który pochłonie z pewnością część
mo˝
jej energii. Bezpieczniej 
pozostać w osamotnieniu, w którym
co prawda 
brak jest kontaktu ale teŜ nie 

Strona 89

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

grozi ryzyko nieprzewidzianych 
wydarzeń.

 Z drugiej strony, kontakt z 
innymi ludźmi daje duŜe 
zadowolenie, anga˝
Ŝuje w ciekawy sposób uwagę, moŜe
prowadzić do poŜądanych wydarzeń.

 Niektórzy ludzie w sytuacjach 
ryzykownych chętniej wybierają 
wycofanie 
- wolą nie zyskać, byle nie 
stracić.

 Inni reagują ekspansją - z 
łatwością naraŜają się na ryzyko 
(na przy˝
kład ryzyko kontaktu z 
nieznanym), byle zyskać to, czego
pragną.

 Wybór sposobu zachowania wynika 
zarówno z temperamentu jak i 
doświad˝
czeń Ŝyciowych. Dorośli mają więc
juŜ zwykle pewien schemat: w 

Strona 90

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

określo˝
nych sytuacjach chętniej ryzykują
lub chętniej (albo łatwiej) 
wycofują 
się.

 Dorosły człowiek moŜe mieć 
jednak pewien wpływ na swoje 
zachowanie. Mo˝
Ŝe celowo zreformować jego 
schematy. JeŜeli pragnie zdobyć 
coś, co wyma˝
ga inicjatywy (na przykład 
nawiązać Ŝywe, autentyczne 
stosunki z otocze˝
niem), a zna swoją skłonność do 
wycofania, moŜe zdecydować się na
treno˝
wanie i nauczenie się zachowań 
wymagających inicjatywy. 

 Osobom, które chcą ćwiczyć 
zachowania - równieŜ wymagające 
inicjatywy - 
w kontaktach towarzyskich, 
proponuję:

Strona 91

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Uświadom sobie jasno jakie są 
twoje pragnienia w danej sytuacji
towa˝
rzyskiej; do czego dąŜysz.

 Zastanów się nad zachowaniem, 
którym moŜesz wyrazić swoje 
pragnienie 
tak, aby było ono najbardziej 
prawdziwe i bezpośrednie, a 
jednocześnie 
nie wchodziło w konflikt z 
ogólnie przyjętymi normami 
zachowania i nie 
naruszało praw innych.

 Tak szybko jak moŜesz - zrób to,
koncentrując się na zadaniu jakim
jest 
(wyłącznie) realizacja wybranego 
zachowania.

 Unikaj perfekcjonizmu, 
szczególnie jeŜeli ćwiczysz 
podejmowanie inicja˝
tywy. Pierwsze próby nowych 
zachowań będą z pewnością nieco 

Strona 92

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

niezręczne, 
sukcesem jest tu jednak wykazanie
inicjatywy, a nie elegancja. Nie 
moŜna 
ćwiczyć jednocześnie inicjatywy w
podejmowaniu danych zachowań i 
zręcz˝
ności w ich realizacji, gdyŜ 
właśnie obawa o własną 
niezręczność i zbyt 
wysokie wymagania stawiane 
swojemu towarzyskiemu zachowaniu 
są najczęst˝
szym źródłem blokowania 
inicjatywy.

 Pamiętaj, Ŝe masz prawo do 
popełniania błędów - nie popełnia
ich tylko 
ten, kto nic nie robi.

Wykład 6 

Strona 93

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Asertywne przyjmowanie ocen 

 Wiele osób boi się ocen - 
zarówno negatywnych jak i 
pozytywnych. Oceny 
dotyczące jakiegoś aspektu 
własnej osoby budzą silne emocje.
Ludzie czę˝
sto nie wiedzą jak radzić sobie z
sytuacjami oceniania. 

Krytyka.

 Wiele osób traktuje ją jak 
rodzaj wyroku. JeŜeli odnoszą 
wraŜenie, Ŝe 
"przestępstwo" jest wielkie 

Strona 94

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

(krytyka uderza w waŜne aspekty 
osobowości) 
albo "wyrok" niesłuszny (dana 
osoba nie zgadza się z 
krytycznymi uwaga˝
mi), wówczas podejmują walkę o 
zmianę "wyroku".

 Polegać ona moŜe na gromadzeniu 
kontrargumentów. Na przykład: 

osoba A: Jesteś strasznie leniwa!

osoba B: Jak moŜesz tak mówić! 
PrzecieŜ wczoraj wyfroterowałam 
całą pod˝
łogę! 

osoba A: Ale dzisiaj nie ruszyłaś
nawet palcem. Nie pomyślałaś 
nawet o 
śniadaniu! 

osoba B: A kto zmywał wszystkie 
naczynia przez cały ostatni 
tydzień? 
PrzecieŜ wyłącznie ja! 

Strona 95

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osoba A: A kto gotował wtedy 
obiady? Oczywiście nie ty. Bo 
tobie nigdy 
nie chce się nic robić. Jesteś 
jednak strasznym, leniuchem.

 Jak juŜ pisałam - omawiając 
obronę własnego terytorium - 
technika gro˝
madzenia argumentów jest mało 
skuteczna. Cała dyskusja toczy 
się na te˝
rytorium psychologicznym osoby B,
której zachowanie podlega 
szczegółowe˝
mu badaniu i osądzaniu, co zwykle
bywa dla "podsądnych" 
nieprzyjemne. 
Osoba B moŜe oczywiście rozwaŜać 
z kimś swoje zachowanie, ale ma 
to sens 
tylko wtedy, jeŜeli widzi w tym 
swój osobisty interes (na 
przykład mart˝
wi się swoim zachowaniem w 
ostatnim okresie) i jest pewna 

Strona 96

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Ŝyczliwości 
partnera.

 W innych sytuacjach lepiej jest 
osąd własnej osoby zostawić w 
swoich 
rękach, choć moŜna oczywiście 
pragnąć zapoznać się z opinia 
innych.

 Najczęstszym powodem, dla 
którego ludzie walczą z krytyką 
jest powiąza˝
nie treści uwag krytycznych z 
poczuciem bycia nie w porządku. 
Związek 
ten dobrze ilustruje następujący,
typowy sposób reakcji na krytykę,
po˝
legający na usprawiedliwianiu 
się:

osoba A: Jesteś strasznie leniwa!

osoba B: Chodzi ci o zmywanie? To
nie z lenistwa, naprawdę, po 

Strona 97

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

prostu 
jestem bardzo zmęczona. Całą noc 
nie spałam, myślałam o swoich 
kłopo˝
tach. I jakoś tak mnie brzuch 
boli, nie wiem co to moŜe być. 
Wszystko 
przez to, Ŝe nie miałam jeszcze 
urlopu w tym roku, ale nie mogę 
wziąć, 
bo nie ma kto pracować. Naprawdę,
wszystko na mojej głowie. 

osoba A: Co tu ma urlop do 
rzeczy? Ja teŜ nie miałam urlopu.
Jesteś jed˝
nak strasznym leniuchem.

 Urlop rzeczywiście ma niewiele 
wspólnego ze zmywaniem po 
śniadaniu, je˝
dnak osoba B mówi na temat - 
stara się udowodnić osobie A, Ŝe 
jest w po˝
rządku. Odpowiada nie na 
konkretną treść krytyki ale na 
stojący za tym - 

Strona 98

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

jej zdaniem - zarzut: Jesteś nie 
taka, jaka powinnaś być. Jesteś 
nie w 
porządku.

 Niektóre osoby, na ukryty 
zarzut, Ŝe są nie w porządku, 
odpowiadają 
atakiem, co moŜna zinterpretować 
jako skierowane do osoby 
krytykującej: 
To ty jesteś nie w porządku.

osoba A: Jesteś strasznie leniwa!

osoba B: No wiesz! Przez cały 
ostatni tydzień zmywam za ciebie,
ręce 
urobiłam, a ty mnie tak 
traktujesz! Serca nie masz! 

osoba A: Przestań, przecieŜ to ja
gotowałam dla ciebie obiady. 

Strona 99

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osoba B: Jak moŜna tak komuś 
wymawiać! Jak ty tak moŜesz! Ja 
pracuję po 
całych dniach, jeszcze zmywam, 
sprzątam, piorę. Ale ty byś 
chciała, Ŝeby 
wszyscy koło ciebie skakali, 
zawsze tylko ty, ty jesteś 
najwaŜniejsza.

 Ten sposób reagowania na krytykę
stanowi swego rodzaju inwazję. 
Osoba 
krytykowana wchodzi na 
psychologiczne terytorium osoby 
krytykującej, 
poddaje ją negatywnej ocenie, co 
moŜe odwrócić sytuację i sprawić,
Ŝe to 
druga osoba skupiać się będzie na
obronie - zacznie się 
usprawiedliwiać, 
mnoŜyć argumenty itd. JeŜeli 
jednak pilnie strzeŜe swoich 
granic lub teŜ 

Strona 100

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

reaguje na krytykę atakiem, wtedy
dojdzie do otwartej wojny. 

 Przyjmowanie pochwał równieŜ 
stanowi dla wielu osób trudność -
wbrew 
pozorom wcale nie mniejszą niŜ 
problemy z przyjmowaniem ocen 
krytycz˝
nych. 

 Osoby chwalone uŜywają róŜnych 
wyszukanych sposobów, aby nie 
dopuścić 
do przyjęcia pochwały. 

 Wyobraźmy sobie:

osoba A: Zrobiłaś wspaniałe 
ciasto! 

Wówczas osoba B - o ile ma kłopot
z przyjmowaniem pochwał - moŜe 

Strona 101

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zaprze˝
czyć pochwale: 

osoba B: A skąd! Wcale mi się nie
udało. Wstyd je w ogóle podawać 
na 
stół.

 MoŜe takŜe przeformułować 
pochwałę tak, aby nie dotyczyła 
jej osoby: 

osoba B: Moja zasługa tu jest 
Ŝadna. To po prostu doskonały 
przepis. Ma˝
jąc ten przepis, nawet dziecko 
potrafiłoby to zrobić.

 albo 

osoba B: To wyjątkowo mi się 
udało. Zwykły przypadek.

 MoŜe teŜ obniŜyć wartość swego 
sukcesu, przywołując bardziej 
ewidentne 
sukcesy innych osób:

Strona 102

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osoba B: Tak, daje się zjeść ale 
Ŝebyś wiedziała, jakie ciasto 
potrafi 
robić moja matka!

 Osoba B ma do wyboru jeszcze 
inny sposób. MoŜe obniŜyć wartość
swojej 
osoby, przywołując klęski w 
innych dziedzinach 

osoba B: Ciasta wychodzą mi 
jeszcze jako tako ale robić na 
drutach ani 
szydełkiem - nie potrafię. 
Wszyscy to potrafią, a ja nie!

 Trudność w przyjmowaniu pochwał 
oznacza zwykle, Ŝe człowiek 
akceptując 
pozytywny obraz własnej osoby w 
oczach innych, czuje się - 
paradoksalnie 
- zagroŜony i nie w porządku.

Strona 103

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Asertywne rozwiązanie problemu z
reagowaniem na oceny, wiąŜe się z

przyjęciem postawy jestem w 
porządku i potraktowaniem oceny 
nie jako 
odzwierciedlenia "prawdy 
obiektywnej" lub słusznego czy 
niesłusznego 
"wyroku" ale jako jednej z 
moŜliwych opinii.

 Postawa jestem w porządku 
oznacza wewnętrzną akceptację 
własnego ist˝
nienia w takim kształcie, z jakim
mamy do czynienia w danym 
momencie. 
Człowiek moŜe pragnąć zmiany, 
przeŜywać niezadowolenie ze 
swoich działań 
ale nie uruchamia to głębokiego 
poczucia winy i wstydu z powodu 
tego, Ŝe 
jest się kimś, kim w ogóle być 
się nie powinno.

Strona 104

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 JeŜeli czuję się w porządku, 
wówczas jestem w stanie zgodzić 
się rów˝
nieŜ z tym, Ŝe część moich 
działań nie podoba się ani mnie, 
ani innym 
osobom. Przyjmuję to do 
wiadomości i pewnie będę starała 
się dokonać 
zmian w moim działaniu. Potrafię 
teŜ pogodzić się z myślą, Ŝe 
istnieją 
osoby, które mają o mnie 
negatywną opinię, choć ja uwaŜam 
ją za niesłu˝
szną.

 Podobnie czuję się w porządku 
gdy ktoś ujawnia głośno moje 
mocne stro˝
ny, gdyŜ sądzę, Ŝe mam prawo być 
wspaniała.

 Potraktowanie oceny jako opinii 
oznacza, Ŝe dopuszczam - jako 
naturalną 

Strona 105

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

- moŜliwość posiadania odmiennego
obrazu mojej osoby, niŜ mój 
rozmówca.

 JeŜeli dwie osoby mają inną 
wizję prawdy obiektywnej, muszą 
stoczyć wa˝
lkę, gdyŜ tylko jedna z nich moŜe
mieć rację. Prawda obiektywna 
jest bo˝
wiem jedna. JeŜeli dwie osoby 
mają róŜne opinie, mogą się nimi 
podzie˝
lić, skonstatować na ile ich 
opinie są zbieŜne i pozostać przy
swoich 
sądach.

 śeby zorientować się na czym 
polega konstruktywne reagowanie 
na krytykę 
i pochwałę rozwaŜmy ocenę słuszną
z punktu widzenia osoby, której 
to do˝
tyczy i ocenę niesłuszną. 
Stworzymy w ten sposób cztery 
sytuacje modelo˝

Strona 106

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

we.

 Sytuacja pierwsza 

Osoba A komunikuje osobie B ocenę
krytyczną, której treść jest w 
sprze˝
czności z tym, co osoba B sądzi o
sobie.

osoba A: Jesteś strasznie leniwa!

Odpowiedź osoby B brzmi:

-Myślę o sobie inaczej.

 albo 

-Mam inne zdanie na swój temat.

 albo 

-Ja tak nie uwaŜam. 

Strona 107

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Sytuacja druga 

Osoba A komunikuje osobie B ocenę
krytyczną, której treść jest 
zgodna z 
tym, co osoba B sądzi o sobie.

osoba A: ZauwaŜyłam, Ŝe jesteś 
ostatnio nadmiernie wybuchowy. 
Wystarczy 
naprawdę niewielki drobiazg i od 
razu bardzo się denerwujesz, 
robisz 
awanturę.

Odpowiedź osoby B brzmi:

-TeŜ tak myślę o sobie. 

 albo 

-Mam podobne zdanie na swój 
temat. 

 albo 

Strona 108

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-TeŜ tak uwaŜam. 

 Sytuacja trzecia 

Osoba A komunikuje osobie B 
pochwałę, której treść jest w 
sprzeczności z 
tym, co osoba B sądzi o sobie.

osoba A: Masz wspaniałe zdolności
do majsterkowania, "złota rączka.

Odpowiedź osoby B brzmi:

-Myślę o sobie inaczej.

 albo 

-Mam inne zdanie na swój temat.

 albo

-Ja tak nie uwaŜam.

Strona 109

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Sytuacja czwarta 

Osoba A komunikuje osobie B 
pochwałę, której treść jest 
zgodna z tym, co 
sądzi o sobie osoba B.

osoba A: Jesteś bardzo 
punktualny.

Odpowiedź osoby B brzmi:

-TeŜ tak myślę o sobie.

 albo 

-Mam podobne zdanie na swój 
temat.

 albo 

-TeŜ tak uwaŜam. 

Strona 110

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Oczywiście nie oznacza to, Ŝe 
inne odpowiedzi nie mogą być 
asertywne. 
Jednak osobom mającym kłopoty z 
przyjmowaniem ocen proponuję 
ćwiczenie 
nowych zachowań w formie 
najbardziej zbliŜonej do 
przedstawionego mode˝
lu. Celem ćwiczenia jest 
osiągnięcie postawy w pełni 
asertywnej, a taką 
właśnie prezentuje model.

 Zgodnie z tą postawa osoba 
oceniana komunikuje rozmówcy 
swoim zachowa˝
niem: mamy podobne lub odmienne 
opinie, ja jestem w porządku i ty
jesteś 
w porządku.

 Dotychczasowe uwagi dotyczą 
sytuacji, gdy oceny mają 
charakter sądów 

Strona 111

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wartościujących. Czasami jednak 
wypowiedzi oceniające obejmują 
wyłącznie 
informację o faktach, na 
przykład:

osoba A: Spóźniłeś się pół 
godziny. 

albo 

osoba A: Od dwóch miesięcy nie 
oddajesz mi poŜyczonych 
pieniędzy.

 Jest to szczególny rodzaj 
krytyki. Oczywiście nie ma sensu 
traktować 
tych wypowiedzi jako 
subiektywnych opinii osoby A - 
odniesienie do praw˝
dy jest oczywiste. Osoba A 
wskazuje na fakty, których 
podmiotem jest 
osoba B, a które sprawiają kłopot

Strona 112

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osobie A.

 Asertywne zachowanie osoby B 
polega na weryfikacji faktów i 
dostosowa˝
niu się do nich. Na przykład:

osoba B: Tak, to prawda, 
umówiliśmy się na drugą a jest 
wpół do trze˝
ciej. Przepraszam cię, Ŝe 
zmuszona byłaś tak długo na mnie 
czekać. 

albo

osoba B: To nie jest prawda. 
Cztery tygodnie temu oddałam całą
sumę two˝
jej Ŝonie. Prawdopodobnie 
zapomniała ci o tym powiedzieć.

Wykład 7 

Strona 113

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Reagowanie na krytykę i atak 

 Opisany poprzednio model reakcji
na krytykę dotyczy sytuacji 
najprost˝
szych - gdy osoba krytykowana 
całkowicie zgadza się lub 
całkowicie nie 
zgadza się z usłyszaną oceną. 
Częściej jednak mamy do czynienia
z sytua˝
cjami o wymowie niejednoznacznej.

 Krytyka częściowo słuszna ale 
zbyt szeroko zakrojona.

Strona 114

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Mamy z nią do czynienia, gdy 
ktoś uŜywa wobec nas sformułowań 
zaczyna˝
jących się od ty zawsze... albo 
ty nigdy..., na przykład:

osoba A: Ty nigdy nie 
przychodzisz na czas! 

albo 

osoba A: Zawsze, gdy chcę ci coś 
powiedzieć, boli cię głowa.

 Zarówno zgadzając się, jak i 
przecząc tym uwagom, 
przyjęlibyśmy fałszy˝
wy obraz rzeczywistości jaki 
tworzy osoba krytykująca. 
Asertywna odpo˝
wiedź powinna zmierzać do 
weryfkacji faktów i ustalenia 
tego, co istot˝
nie moŜe podlegać słusznej 
krytyce. Na przykład:

osoba B: Istotnie, juŜ drugi raz 

Strona 115

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

w tym tygodniu spoźniłam się, ale
to 
nieprawda, Ŝe nigdy nie 
przychodzę na czas. W pozostałe 
dni przychodzi˝
łam punktualnie na nasze 
spotkania

 albo 

osoba B: Prawdą jest, Ŝe zarówno 
wczoraj jak i dziś trudno mi się 
było 
skupić na tym co do mnie mówiłaś.
Ale nie jest prawdą, Ŝe zawsze 
boli 
mnie głowa, gdy chcesz mi coś 
powiedzieć. Zwykle chętnie cię 
słucham.

 Krytyka oparta na nieuprawnionym
uogólnieniu pojedynczych faktów. 
Na 
przykład:

osoba A: Ty nie znosisz jak 
zapraszam do nas swoich 

Strona 116

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

znajomych. JeŜeli 
człowiek u siebie w domu nie moŜe
przyjąć kogoś, kogo lubi, to jest
to 
po prostu dyskryminacja. Jestem 
dyskryminowana przez ciebie we 
własnym 
domu.

 Niektóre osoby mają tendencję do
nadmiernego uogólniania 
pojedynczych 
faktów, kreowania rzeczywistości 
interpersonalnej za pomocą 
fantazji i 
reagowania na własne wyobraŜenia,
a nie na zachowanie partnera. 
Partner 
moŜe więc spotkać się z tak 
zaskakującym zarzutem, Ŝe nie wie
jak na 
niego odpowiedzieć. Jeśli zaś 
jest osobą, u której łatwo 
wywołać poczu˝
cie bycia nie w porządku, moŜe - 
jak w "Procesie" Kafki - oddać 
się po˝

Strona 117

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

szukiwaniu swojego "przestępstwa"
i pewnie je znajdzie.

 Asertywna odpowiedź musi 
odwoływać się do rzeczywistości -
nie fanta˝
zji. NaleŜy oddzielić uogólnioną 
ocenę od faktów, skupić się na 
faktach, 
poddać je weryfikacji i - jak 
poprzednio - dostosować do nich 
swoje za˝
chowanie.

 W podanym przykładzie osoba B 
moŜe być całkowicie 
zdezorientowana za˝
rzutem osoby A i wówczas, dąŜąc 
do ustalenia faktów, moŜe spytać:

osoba B: Dlaczego uwaŜasz, Ŝe nie
lubię jak zapraszasz do nas 
swoich 
znajomych?

 JeŜeli zaś jest dla niej jasne, 
do jakich faktów odwołuje się 

Strona 118

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osoba A, 
moŜe od razu skupić się na nich, 
mówiąc na przykład:

osoba B: Prawdopodobnie chodzi ci
o wizytę Basi i Mietka. Istotnie,
tru˝
dno mi było znaleźć z nimi 
wspólny język i dlatego brałem 
niewielki 
udział w rozmowie. Nie jest 
natomiast prawdą, Ŝe nie lubię 
jak zapra˝
szasz do nas swoich znajomych. 
Jestem zaprzyjaźniony z GraŜyną i
Robe˝
rtem, cieszę się ilekroć 
zapraszasz Martę, lubię teŜ 
twoich kolegów ze 
studiów.

 Dalsza rozmowa moŜe się juŜ 
potoczyć na temat zachowania obu 
osób pod˝
czas wizyty Basi i Mietka. Być 
moŜe któraś z nich będzie chciała
posta˝

Strona 119

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wić swoje warunki związane z 
zapraszaniem i przebiegiem wizty 
znajomych.

 Krytyka oceniająca osobę a nie 
działanie.

 Krytykujący - bazując na faktach
istotnie mających miejsce - 
dokonuje 
nieprzyjemnej, ogólnej i 
nieuprawnionej - w odczuciu 
krytykowanego - 
oceny jego osoby.

osoba A: Jesteś kompletnie 
nieodpowiedzialny. Dwa razy cię 
prosiłam, Ŝe˝
byś podjął te pieniądze z poczty 
a ty po prostu zapomniałeś!

 Asertywna odpowiedź polega na 
oddzieleniu treści dotyczących 
działania, 
od treści oceniających osobę. 
Krytykowany moŜe więc przyznać 
rację oso˝

Strona 120

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

bie krytykującej jego działanie 
(o ile fakty, o których mówi 
istotnie 
miały miejsce), a jednocześnie 
przeciwstawić się uogólnionej, 
negatywnej 
ocenie jego osoby. Na przykład:

osoba B: Powiedziałaś, Ŝe jestem 
kompletnie nieodpowiedzialny. Mam
inne 
zdanie na ten temat. Natomiast 
istotnie, zapomniałem dziś podjąć
pienią˝
dze z poczty. PoniewaŜ 
przyrzekłem ci, Ŝe to zrobię, 
pójdę tam po obie˝
dzie.

 Krytyka wyraŜona w agresywnej, 
raniącej formie.

 Krytykujący poddaje negatywnej 
ocenie działanie krytykowanej 
osoby ale 
czyni to w formie naruszającej 
jej poczucie godności osobistej -

Strona 121

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

uŜywa 
raniących określeń, krzyczy itd. 
Na przykład:

osoba A: Jak mogłaś ubrać dziecko
w ten sposób! Na dworze upał a on
cho˝
dzi w swetrze i długich 
spodniach! Ty chyba kompletnie 
zgłupiałaś! Mu˝
sisz być całkowicie pozbawiona 
rozumu !

 Ocena działania moŜe być słuszna
lub niesłuszna, co nie zmienia 
schema˝
tu asertywnej reakcji. Polega ona
na oddzieleniu treści krytyki od 
for˝
my, w jakiej została wyraŜona.

 Na treść naleŜy zareagować 
zgodnie z zasadami asertywnego 
przyjmowania 
słusznej lub niesłusznej krytyki,
natomiast zdecydowanie naleŜy 
przeciw˝

Strona 122

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

stawić się formie, jako 
niedopuszczalnemu sposobowi 
traktowania. Na 
przykład:

osoba B: Zgadzam się z tobą, Ŝe 
ubrałam dziś Mariusza zbyt grubo.
Dob˝
rze, Ŝe zwróciłeś na to uwagę - 
zaraz go przebiorę. Natomiast nie
podoba 
mi się forma w jakiej się do mnie
zwracasz. Nie chcę, abyś do mnie 
mówił 
w ten sposób.

 Czasem - na przykład w relacjach
z bliskimi - osoba krytykowana 
moŜe 
zechcieć wyjaśnić osobie 
krytykującej swój sposób 
przeŜywania tej sytua˝
cji, odwołując się do własnych 
uczuć. Na przykład:

-Jest mi nieprzyjemnie, gdy 
mówisz do mnie w ten sposób. Robi

Strona 123

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

mi się 
przykro a jednocześnie ogarnia 
mnie złość.

 MoŜe teŜ wskazać sposób w jaki 
pragnie być traktowana:

-JeŜeli nie podoba ci się coś w 
moim zachowaniu, powiedz mi, co 
konkret˝
nie ci przeszkadza. Chętnie 
porozmawiam na ten temat. Ale 
zdecydowanie 
nie pozwalam, abyś nazywał mnie 
"głupią" albo "pozbawioną 
rozumu".

 Szczególnie trudna jest sytuacja
gdy krytyka działania wiąŜe się z
na˝
głym, agresywnym wybuchem osoby 
krytykującej. Sytuację taką 
analizują 
Alberti i Emmons w swoim 
podręczniku asertywności.

Osoba B, wychodząc z windy, 

Strona 124

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

niechcący wpada na nieznaną sobie
osobę A i 
potrąca ją. Osoba A reaguje 
gwałtownym i natychmiastowym 
wybuchem, krzy˝
cząc:

osoba A: Do jasnej cholery! 
Dlaczego pan nie patrzy gdzie pan
idzie!? 
Cholerny idiota! Mógł mi pan 
zrobić krzywdę!

 Alberti i Emmons piszą: 
"Proponujemy, abyś najpierw 
pozwolił tej osobie 
wypuścić nieco złości, dopóki on 
czy ona nie uspokoi się. Gdy 
przejdzie 
jej wybuch, moŜesz powiedzieć:

osoba B: Przepraszam, Ŝe pana 
potrąciłem. Zrobiłem to 
niechcący. Jest 
pan wyraźnie zdenerwowany, jednak
ja nie lubię gdy ktoś mnie wyzywa
lub 

Strona 125

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

na mnie krzyczy. I bez tego 
jestem w stanie zrozumieć o co 
panu chodzi.

 Jest waŜne, aby nie rewanŜować 
się agresją. Badania mówią, Ŝe 
agresja 
rodzi agresję, my zaś namawiamy 
cię do nadstawienia drugiego 
policzka, 
poprzez pozostanie asertywnym w 
obliczu agresywnego zachowania."

 Krytyka podana w formie aluzji.

 Aluzja moŜe być mniej lub 
bardziej wyszukana, na przykład:

osoba A: Naprawdę, jak tak 
moŜna... Ktoś tu jadł, za 
przeproszeniem, jak 
świnia. Obrus zupełnie 
pobrudzony.

 albo 

osoba A: Wyglądasz rzeczywiście 

Strona 126

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

prześlicznie, przecudownie. WłóŜ 
jeszcze 
ten bordowy Ŝakiecik, który sobie
sama uszyłaś w zeszłym tygodniu. 
Bę˝
dziesz się podobać... sama sobie.

 albo 

osoba A: Czytałam ciekawe wyniki 
badań - podobno osoby, które 
chodzą po 
górach mają często zaburzone 
Ŝycie seksualne...

 Trudność sytuacji, w której 
jesteśmy krytykowani nie wprost, 
polega na 
tym, Ŝe krytykujący proponuje nam
swego rodzaju grę, w myśl której 
na 
płaszczyźnie oficjalnej jesteśmy 
w dobrych stosunkach, nie musimy 
więc 
reagować na krytykę, co jest 
tylko pozornie korzystne. 
Zostajemy bowiem 

Strona 127

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

obciąŜeni emocjonalnie zarówno 
treścią krytyki jak i udawaniem, 
Ŝe nic 
nie zauwaŜyliśmy.

 Aluzję moŜna porównać do 
potwora, który jest groźny tylko 
w ciemności - 
gdy zostanie ukazany w świetle 
dziennym, traci swą paraliŜującą 
moc. 
Asertywna reakcja na aluzyjną 
krytykę polega na ujawnieniu jej 
treści. 
Po uczynieniu z aluzji komunikatu
wprost, moŜna juŜ zareagować 
zgodnie z 
poprzednio podanymi zasadami.

 MoŜna poprosić rozmówcę, aby 
rozszyfrował aluzję albo zrobić 
to samo˝
dzielnie, prosząc o potwierdzenie
interpretacji. Na przykład:

osoba B: Powiedziałaś, Ŝe ktoś tu
jadł jak świnia. To ja jadłam w 

Strona 128

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

tym 
miejscu. Rozumiem, Ŝe masz do 
mnie pretensje, Ŝe pobrudziłam ci
obrus, 
czy tak?

 albo 

osoba B: Mówisz, Ŝe wyglądam 
prześlicznie ale uŜywasz tonu, 
który suge˝
ruje coś odwrotnego. Nie wiem czy
ci się właściwie podobam w tym 
ubra˝
niu, czy nie. Chciałabym, abyś 
powiedział to otwarcie.

 albo 

osoba B: Jak wiesz, ja właśnie 
chodzę po górach. Czy mam 
rozumieć, Ŝe 
moje Ŝycie seksualne jest 
zaburzone?

 Krytyka zaskakująca.

Strona 129

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Osoba krytykowana jest 
zaskoczona wypowiedzią krytyczną 
i nie ma goto˝
wej odpowiedzi. Najczęstszą 
reakcją w takiej sytuacji jest 
próba "zacho˝
wania twarzy" poprzez jakąś 
zborną, zorganizowaną odpowiedź, 
która jed˝
nak - wymyślona pod presją czasu 
- nie musi być zgodna z opiniami 
osoby 
krytykowanej.

 Zachować się w tej sytuacji 
asertywnie, to dokładnie 
zrealizować defi˝
nicję asertywnego zachowania - 
skoro osoba krytykowana nie wie 
co odpo˝
wiedzieć, najbardziej prawdziwie 
stan jej moŜe oddać na przykład 
takie 
zdanie:

-Nie wiem co odpowiedzieć. Jestem
zaskoczona. Chciałabym się chwilę

Strona 130

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

za˝
stanowić nad tym co powiedziałeś,
zanim odpowiem.

 Wbrew potocznym wyobraŜeniom 
niewiele jest sytuacji, w których
człowiek 
musi reagować natychmiast. 
Zachowanie godności osobistej 
wymaga między 
innymi szanowania i akceptacji 
swojego tempa reagowania.

 W przedstawionych sposobach 
reagowania na krytykę wyraŜa się 
dąŜenie, 
by człowiek - równieŜ w trudnej 
sytuacji - mógł być blisko samego
sie˝
bie.

 Gdy w sytuacji niejednoznacznej 
powstaje w człowieku więcej niŜ 
jedna 
reakcja, wszystkie powinny 
znaleźć wyraz, gdyŜ wszystkie są 
prawdziwe.

Strona 131

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Wykład 8 

WyraŜanie uczuć pozytywnych 

 Dla niektórych osób wyraŜanie 
uczuć pozytywnych jest trudne w 
ogóle, 
inne doznają tej trudności 
jedynie wobec szczególnych 
adresatów - ko˝
biet, starszych męŜczyzn, 
rówieśników, osób będących 
autorytetami.

Strona 132

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Problemy z wyraŜaniem uczuć 
pozytywnych są w duŜej mierze 
śladami prze˝
szłości - wskazują, Ŝe człowiek 
miał kiedyś bliską osobę, która 
nie 
umiała czy nie chciała takich 
uczuć przyjmować, a tym samym 
stała się 
nauczycielem "niewyraŜania".

 Osoby, które nie wyraŜają uczuć 
pozytywnych podają czasem takie 
argume˝
nty na rzecz swojej postawy:

-Nie warto mówić o pozytywnych 
uczuciach, bo osoba, do której 
się to 
czuje i tak wie o tym - na 
przykład kiedyś była 
poinformowana albo czuje 
to intuicyjnie.

-Uczucia pozytywne są bardzo 
delikatne. JeŜeli będzie się o 
nich mówiło 

Strona 133

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

za często i za głośno, wówczas 
znikną. Uczucia pozytywne 
najlepiej wzra˝
stają w milczeniu.

-WyraŜanie uczuć pozytywnych 
stanowi zobowiazanie. Drugi 
człowiek moŜe 
pomyśleć, Ŝe jest nimi obdarzony 
na zawsze albo przecenić ich 
znaczenie, 
intensywność czy głębokość, co 
ostatecznie doprowadzi do zawodu 
i niepo˝
rozumienia.

 Wszystkie te argumenty chronią 
człowieka przed prawdziwym 
wyraŜaniem 
siebie.

 Im częściej się wyraŜa uczucia 
pozytywne, tym częściej się je 
przeŜywa, 
oczywiście o ile osoba, z którą 
jesteśmy w kontakcie nie ma 
kłopotów z 

Strona 134

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

ich przyjmowaniem.

 WyraŜanie uczuć pozytywnych moŜe
sprawić, Ŝe poczujemy się 
uciąŜliwie 
zobowiązani, jeŜeli wyraŜamy 
uczucia, których naprawdę nie 
przeŜywamy.

 Niektórzy sprowadzają bogactwo 
uczuć pozytywnych do dwóch 
wyraŜeń - lu˝
bię cię i kocham cię, przy czym 
obawiają się, Ŝe pierwsze moŜe 
być nie˝
bezpiecznie rozumiane jako wstęp 
do drugiego.

 Przy takiej perspektywie, 
całkowicie odpowiedzialne 
wyraŜanie uczuć po˝
zytywnych mogłoby mieć miejsce 
rzadko i pewnie wobec nielicznych
osób w 
naszym Ŝyciu.

 Na szczęście istnieje wiele 

Strona 135

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

róŜnych odmian uczuć pozytywnych 
i wiele 
trafnych wyraŜeń dla ich 
określania, które - swobodnie 
stosowane - mogą 
pomóc nam dokładnie poinformować 
otoczenie o tym co i w jakim 
stopniu 
budzi naszą pozytywną reakcję. 
Oto przykładowa lista takich 
wyraŜeń:

-Podobało mi się to, co 
powiedziałeś czy zrobiłeś.

-Mam do ciebie zaufanie.

-Lubię z tobą rozmawiać.

-Było mi przyjemnie spędzić ten 
czas z tobą.

-Lubię sposób, w jaki mnie 
słuchasz.

-Jestem zachwycona twoim 
prezentem i bardzo wdzięczna, Ŝe 

Strona 136

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zadałeś sobie 
tyle trudu.

-Czuję się przy tobie 
bezpiecznie.

-Interesujesz mnie.

-Przyciągasz moją uwagę.

-To co mi powiedziałeś, sprawiło 
mi wielką przyjemność.

-Podoba mi się sposób, w jaki się
ubierasz.

-Świetnie się czuję w twoim 
towarzystwie.

-Pociągasz mnie.

-Chciałabym mieć okazję, by 
częściej się z tobą widywać.

-Kocham cię.

-ZaleŜy mi na tobie.

Strona 137

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Ucieszyłam się, Ŝe pani to 
powiedziała. Zrobiła pani to, na 
co ja nie 
miałam odwagi. Podziwiam panią.

-Jestem pełna szacunku dla twojej
postawy w tej trudnej sytuacji.

-Było mi bardzo przyjemnie, Ŝe 
zrobiła pani specjalnie na moją 
cześć to 
świetne ciasto.

-Chciałam pani podziękować.

 Większość ludzi ma tendencję do 
powtarzania zachowań, za które 
obdarzo˝
no je pozytywnymi uczuciami.

Podejmowanie inicjatywy wyraŜania
swoich pozytywnych uczuć i opinii
w 
sytuacjach, w których nic nas do 

Strona 138

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

tego nie zmusza, stanowi naszą 
dobrowo˝
lną składkę na rzecz tego, aby 
świat był bardziej taki jaki 
chcielibyśmy 
mieć.

Wykład 9 

Zakłopotanie 

 Wiele osób stara się unikać 
sytuacji, w których mogą być 
naraŜone na 
przeŜywanie zakłopotania. 

Strona 139

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Najczęstszą reakcją na 
zakłopotanie jest chęć 
uniknięcia go. Ludzie, którzy juŜ
czują się zakłopotani, zwykle 
starają 
się to ukrywać.

 Zakłopotanie to mieszanina 
dezorientacji co do tego jak się 
zachować i 
zawstydzenia. Zawstydzenie wiąŜe 
się z koncentracją na obrazie 
własnej 
osoby w oczach innych i obawą, Ŝe
obraz ten wypada negatywnie.

 Asertywna reakcja na własne 
zakłopotanie oznacza - przede 
wszystkim - 
wyraŜenie go, a nie ucieczkę. 
WyraŜeniu zakłopotania mogą 
słuŜyć takie 
zdania:

-Jestem zakłopotany tą sytuacją.

-Nie wiem co powiedzieć w tej 

Strona 140

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

sytuacji.

-Mam kłopot ze znalezieniem 
właściwej odpowiedzi na twoje 
pytanie. Jest 
ono dla mnie kłopotliwe.

-Czuję się niezbyt dobrze w tej 
sytuacji, gdyŜ nie wiem jak się 
zacho˝
wać.

 Zakłopotanie jest wyraŜane w 
naturalny sposób przez reakcje 
ciała - ru˝
mieńce, pocenie się, zmianę tonu 
głosu itd. Trudno je kontrolować,
a im 
bardziej ludzie obawiają się ich 
wystąpienia, tym łatwiej one 
występują.

 JeŜeli jednak pragniesz wyrazić 
odczuwane przez siebie 
zakłopotanie, 
wówczas wszystkie reakcje twojego
ciała będą pomocą, a nie 

Strona 141

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przeszkodą w 
tym zamierzeniu.

 Dlatego teŜ odczuwając gorąco na
policzkach, nie przerazisz się, 
Ŝe 
ktoś odkryje twoje zakłopotanie -
przeciwnie, moŜesz nawet doznać 
satys˝
fakcji, Ŝe dzięki temu twój stan 
będzie czytelniejszy. Tę nowa 
reakcję 
moŜesz wyrazić zdaniem:

-Zakłopotanie jest naturalną 
reakcją człowieka, w sytuacji gdy
nie jest 
pewny jak się zachować. Mam prawo
do bycia zakłopotanym.

 Zaakceptowanie swojego 
zakłopotania i zgoda na 
uczynienie tego stanu 
widocznym dla innych zmniejsza 
zwykle od razu intensywność 
zakłopotania. 
Między innymi dlatego, Ŝe - 

Strona 142

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

paradoksalnie - znika 
dezorientacja.

 Człowiek wie juŜ bowiem co ma 
robić - ma okazać swoje 
zakłopotanie.

 Pokazanie swojego wewnętrznego 
stanu, chwilowe skupienie na 
sobie, po˝
zwala teŜ zwykle człowiekowi 
lepiej rozpoznać na co właściwie 
ma ochotę 
w danej sytuacji, a zatem co 
właściwie ma zrobić.

 To co najtrudniej przezwycięŜyć 
w sytuacji zakłopotania, to 
własne po˝
czucie zawstydzenia. Człowiek 
wstydzi się samego siebie - 
obawia się, Ŝe 
przez nieodpowiednie zachowanie 
okaŜe się nie taki, jaki powinien
być. 
Wyobraźmy sobie:

Strona 143

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Rozmawiasz na powaŜny temat z 
kimś, kogo szanujesz za rozległą 
wiedzę. 
W pewnym momencie ta osoba zadaje
ci pytanie:

 A czy nie uwaŜasz, Ŝe 
ontogenetyczne podejście do tego 
problemu mogłoby 
pozwolić na jego rozwiązanie?

 Wyobraźmy sobie, Ŝe nie wiesz co
znaczy "ontogenetyczny" i nie 
potra˝
fisz w związku z tym uczciwie 
odpowiedzieć na pytanie. 
Wstydzisz się je˝
dnak przyznać, Ŝe nie znasz tego 
słowa, gdyŜ nie chcesz, aby twój 
rozmó˝
wca pomyślał o tobie, Ŝe jesteś 
mało wykształcony. Dlatego jesteś
zakło˝
potany - wstydzisz się i nie 
wiesz co w tej sytuacji zrobić.

 JeŜeli ukryjesz swoje 

Strona 144

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zakłopotanie, moŜesz 
odpowiedzieć:

-Tak, to chyba dobra myśl.

 Znajdziesz się w fałszywej 
sytuacji, będziesz musiał kręcić 
i udawać - 
kto wie jak długo jeszcze. 
Przestaniesz być sobą. Będziesz 
się wstydził 
jeszcze bardziej.

 JeŜeli uznasz, Ŝe lepiej narazić
się na negatywną ocenę, niŜ 
odejść od 
siebie, Ŝe masz prawo być sobą 
wraz z całą twoją wiedzą i 
niewiedzą, 
wtedy moŜesz powiedzieć na 
przykład:

-Mam kłopot ze znalezieniem 
odpowiedzi na twoje pytanie, bo 
nie rozumiem 
słowa "ontogenetyczny".

Strona 145

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 albo 

-Czuję się zakłopotany, Ŝe nie 
umiem znaleźć odpowiedzi na twoje
pytanie 
ale nie rozumiem słowa 
"ontogenetyczny". Co to znaczy?

 W kłopotliwej sytuacji jest więc
taki moment, w którym stajesz 
jakby na 
rozstaju dróg i decydujesz - czy 
wolisz być blisko siebie i 
swojego za˝
kłopotania, czy bliŜej poŜądanego
obrazu w oczach innych.

Wykład 10 

Strona 146

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

WyraŜanie gniewu 

 Gniew ma róŜne odcienie i 
stopnie natęŜenia - to złość, 
irytacja, 
wściekłość, niechęć, 
niezadowolenie, furia, 
rozdraŜnienie itd.

 Gniew pełni dwie waŜne funkcje -
informacyjną i energetyczną. 
Sygnali˝
zuje człowiekowi, Ŝe na zewnątrz 
niego dzieje się coś 
niepoŜądanego i 
dostarcza energii do zmiany tego 
stanu. W obu tych funkcjach, 
gniew jest 
bezcennym darem człowieka. 
Problemy wiąŜą się dopiero ze 
sposobem jego 

Strona 147

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wyraŜania.

 RozwaŜmy trzy sposoby wyraŜania 
gniewu: agresywny, pasywny i 
asertywny.

 Agresywny sposób wyraŜania 
gniewu polega na tym, Ŝe 
człowiek, dąŜąc do 
zmiany niepoŜądanej sytuacji, 
podejmuje działania nastawione na
znisz˝
czenie lub uszkodzenie (w sensie 
psychologicznym lub materialnym) 
obiek˝
tu wywołującego gniew.

 Człowiek zachowujący się 
agresywnie pragnie nie tylko 
zmiany tego, co 
mu przeszkadza, ale chce teŜ w 
jakiejś mierze zadać ból drugiej 
osobie. 
Aby to uczynić, narusza granice 
jej psychologicznego terytorium.

 ZastrzeŜenia do agresywnego 

Strona 148

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

sposobu wyraŜania gniewu mają 
charakter nie 
tylko moralny, ale i praktyczny. 
Agresja rodzi agresję i człowiek 
- za˝
miast załatwić swoją sprawę - 
moŜe uwikłać się w walkę.

 Pasywne wyraŜanie gniewu polega 
na stłumieniu reakcji 
energetycznej. 
Człowiek jest świadomy swojego 
niezadowolenia, przeŜywa je 
wewnątrz sie˝
bie ale nie podejmuje otwartych 
działań dla zmiany niepoŜądanego,
gnie˝
wającego go stanu spraw na 
zewnątrz.

 Efektem takiego sposobu 
postępowania ze swoim gniewem 
jest obciąŜenie 
organizmu niewyraŜonym napięciem 
emocjonalnym i ewentualne 
konsekwencje. 
Somatyczne - od bólu głowy i 

Strona 149

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

alergii skórnych, po choroby 
Ŝołądka i 
układu krąŜenia; a takŜe 
psychologiczne - narastanie 
dystansu wobec 
świata, gromadzenie się Ŝalu, 
rozgoryczenia a czasem wrogości.

 Asertywny sposób wyraŜania 
złości oznacza skoncentrowanie 
się na zada˝
niu jakim jest zmiana 
niepoŜądanego elementu 
rzeczywistości. WaŜne, Ŝe 
człowiek wyraŜający gniew, czyni 
to w sposób nie naruszający praw 
innych 
osób, a jednocześnie pozwala 
sobie na ekspresję, która uwalnia
go od na˝
pięcia.

 Sposoby jakich uŜywa w tym celu,
to stosowanie odpowiedniego 
języka i 
stopniowanie reakcji.

Strona 150

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Osoba asertywna, wyraŜając 
gniew, moŜe mówić normalnie, 
mówić głośno, 
bardzo głośno krzyczeć - 
stosownie do przeŜywanych uczuć. 
Istotne, by 
zaczynała zdanie od ja, a nie od 
ty. Na przykład zamiast:

-Ty idioto, czy zawsze będą się 
ciebie trzymać takie kretyńskie, 
szcze˝
niackie dowcipy?!

powie

-Jestem wściekła na ciebie. Nie 
podoba mi się sposób, w jaki 
Ŝartowałeś 
przed chwilą.

 A oto inne przykłady asertywnych
zdań, wyraŜających róŜne stopnie 
nasi˝
lenia gniewu:

-Nie lubię, gdy mówisz do mnie w 

Strona 151

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

ten sposób.

-Nie podoba mi się to, co robisz.

-Irytuje mnie ton, w jakim się do
mnie zwracasz.

-DraŜni mnie twoje zachowanie.

-Denerwuje mnie sposób, w jaki 
mnie traktujesz.

-Złości mnie to, Ŝe nie dajesz mi
dojść do słowa.

-Jestem tak wściekła, Ŝe z trudem
panuję nad sobą.

-Nie Ŝyczę sobie, abyś nazywał 
mnie w ten sposób.

-Doprowadzasz mnie do furii.

 Asertywne wyraŜanie złości - 
nawet w najbardziej ekspresyjnej 

Strona 152

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

formie - 
nie oznacza jednak swobodnego, 
niekontrolowanego wybuchu. 
Asertywne za˝
chowanie jest zachowaniem 
dorosłego, który chce osiągnąć 
to, czego prag˝
nie.

 Aby uzyskać zmianę w zachowaniu 
partnera, które budzi mój gniew, 
muszę 
stworzyć mu warunki, aby był w 
stanie to zrobić bez naruszania 
godności 
osobistej. Człowiek, którego 
zachowanie nie odpowiada mi, musi
mieć sza˝
nsę, aby zaadaptować się do 
stawianych mu przeze mnie 
warunków. Temu ce˝
lowi słuŜy stopniowanie reakcji.

 Scenariusz stopniowania reakcji 
autorstwa amerykańskiej trenerki 
aser˝
tywności Pameli Butler, to 

Strona 153

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

dokładny opis czterech etapów, w 
których - za 
pomocą zachowań asertywnych - 
zmierzamy do zmiany niepoŜądanej 
sytuacji 
i wyraŜenia przepełniających nas 
w związku z nią uczuć.

 Etap pierwszy - udzielenie 
informacji.

 Gdy czyjeś zachowanie 
przeszkadza mi, draŜni mnie, 
złości - zwracam mu 
uwagę na to zachowanie i proszę, 
aby zachował się inaczej.

 Jestem w kinie. MęŜczyzna 
siedzący za mną od pewnego czasu 
stuka nogą w 
moje krzesło, co mi przeszkadza. 
Odwracam się i mówię spokojnie:

-Pan stuka nogą w moje krzesło. 
Proszę, aby pan przestał, bo mi 

Strona 154

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

to prze˝
szkadza w oglądaniu filmu.

Na tym etapie informuję drugą 
osobę o tym, co dzieje się ze mną
w związ˝
ku z jej zachowaniem. Najczęściej
ludzie przeszkadzają innym nie 
wiedząc 
o tym. Zwykle - poinformowani, Ŝe
ich zachowanie komuś przeszkadza 
- 
zmieniają je, gdyŜ nie chcą być 
nieprzyjemni.

 Etap drugi - wyraŜanie uczuć.

 JeŜeli ktoś nie zmienia swego 
zachowania, mimo iŜ wie, Ŝe mi 
ono prze˝
szkadza, daję wyraz swemu 
rozdraŜnieniu. Po raz drugi 
naciskam na zmianę 
zachowania, tym razem bardziej 
stanowczo.

Strona 155

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Mimo zwrócenia uwagi, męŜczyzna 
nadal stuka w moje krzesło. 
Odwracam 
się i mówię:

-Proszę nie stukać w moje 
krzesło! Pan mi przeszkadza!

 Jestem rozdraŜniona, więc mówię 
to głośniej, z większą siła, 
bardziej 
ostro i zdecydowanie.

 Etap ten, zaleŜnie od sytuacji, 
moŜe zawierać jedną wypowiedź 
(jak w 
przykładzie), albo przeciągnąć 
się. Czasem - jeŜeli osoba A 
ponawia za˝
chowania gniewające osobę B - 
moŜe to trwać kilka dni, tygodni 
a nawet 
lat narastającego napięcia.

 Na tym etapie okazuje się, czy 
osoba B gotowa jest zaadaptować 

Strona 156

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

się do 
warunków zaproponowanych przez 
osobę A. JeŜeli - mimo coraz 
intensywniej 
okazywanego niezadowolenia - 
osoba A nie zmienia zachowania, 
osoba B mu˝
si podjąć kolejne działanie. Aby 
uniknąć bezradności, musi skupić 
się na 
tym, co moŜe uczynić dla zmiany 
własnej sytuacji - zatem przejść 
do 
trzeciego etapu.

 Etap trzeci - przywołanie 
"zaplecza".

 JeŜeli ktoś wie, Ŝe jego 
zachowanie przeszkadza mi, i mimo
wyraŜenia 
przeze mnie gniewu, kontynuuje - 
informuję go co mam zamiar 
uczynić, je˝
Ŝeli nadal go nie zmieni.

Strona 157

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Mimo ostrego zwrócenia uwagi, 
męŜczyzna siedzący za mną w kinie
nadal 
stuka w moje krzesło.

 Odwracam się kolejny raz i 
mówię:

-JeŜeli nadal będzie pan stukał w
moje krzesło, zawołam biletera.

 Zaplecze to coś, do czego mogę 
się odwołać, co mogę zrobić, aby 
prze˝
rwać niekorzystną dla mnie 
sytuację. Zaplecze stanowi rodzaj
mojego za˝
bezpieczenia przed bezradnością. 
RóŜni się od groźby tym, Ŝe nie 
uŜywam 
go po to, by ukarać druga osobę, 
zemścić się na niej, lecz po to, 
by 
bronić moich praw.

 W sytuacjach interpersonalnych 

Strona 158

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

rzadko występuje zaplecze w 
postaci 
chronionych prawem przepisów. 
Najbardziej uŜytecznym zapleczem 
jest tu 
kontakt z drugą osobą. JeŜeli 
czyjeś zachowanie stanowczo mi 
przeszkadza 
mogę odmówić - w pewnym zakresie 
lub w ogóle - kontaktu z tą 
osobą.

 Mogę powiedzieć na przykład:

-JeŜeli nadal będziesz na mnie 
krzyczał, nie będę z tobą 
rozmawiać.

-JeŜeli nadal będziesz upijał się
na przyjęciach, nie będę 
uczestniczyła 
z tobą w imprezach towarzyskich 
gdyŜ nie mam ochoty być świadkiem
twoje˝
go zachowania po pijanemu.

-Uprzedzam cię, Ŝe sposób w jaki 

Strona 159

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wyraŜasz się o moim ojcu, nie 
odpowiada 
mi do tego stopnia, Ŝe jestem 
zdecydowana przerwać spotkanie, o
ile nie 
przestaniesz tego robić.

 Czasami jednak, mimo Ŝe czyjeś 
zachowanie nie odpowiada nam, nie
jeste˝
śmy gotowi do zerwania z nim 
kontaktu. Pozostaje nam wtedy 
najbardziej 
uniwersalny rodzaj zaplecza - 
ten, którym dysponować moŜemy w 
kaŜdej sy˝
tuacji. Tym zapleczem są nasze 
emocje lub - bardziej ogólnie - 
postawa 
wobec nieodpowiadającego nam 
fragmentu rzeczywistości.

 JeŜeli nie mogę zmienić 
rzeczywistości, mogę przynajmniej
konsekwentnie 
informować otoczenie o tym, co mi
nie odpowiada.

Strona 160

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 JeŜeli szef odmawia podwyŜszenia
mi pensji, która jest w moim 
odczuciu 
zdecydowanie za niska, a 
jednocześnie miejsce pracy 
odpowiada mi i nie 
decyduję się go zmieniać, wówczas
mogę skorzystać właśnie z 
zaplecza 
emocjonalnego i powiedzieć:

-Odmawia pan udzielenia mi 
podwyŜki. Mimo to zdecydowana 
jestem nadal 
pracować tutaj, gdyŜ wysoko cenię
to miejsce. Chciałabym jednak, 
aby pan 
wiedział, Ŝe jestem niezadowolona
ze swojej pensji i pozostaję po 
naszej 
rozmowie w przekonaniu, Ŝe 
powinna być ona co najmniej o 20 
procent wyŜ˝
sza.

 Poinformowanie kogoś o poŜądanym

Strona 161

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przez nas kształcie 
rzeczywistości (o 
ile czynimy to otwarcie stanowczo
i jeŜeli nasze oczekiwania są 
uzasad˝
nione i realistyczne), powoduje 
zwykle, Ŝe zaczyna on dąŜyć do 
spełnie˝
nia naszych pragnień, gdyŜ dla 
większości ludzi zachowanie 
będące przy˝
czyna czyjegoś niezadowolenia 
jest po prostu nieprzyjemne i na 
dłuŜszą 
metę męczące.

 JeŜeli jednak nasz partner w 
sytuacji spornej zdaje się 
czerpać satys˝
fakcję z naszego niezadowolenia, 
oznacza to, ze nasza wzajemna 
relacja 
jest zaburzona i powinna ulec 
powaŜnej zmianie albo zerwaniu.

Strona 162

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Etap czwarty - skorzystanie z 
"zaplecza".

 JeŜeli nic się nie zmienia, 
robię co zapowiadałam.

 JeŜeli siedzący za mną męŜczyzna
nadal stuka w moje krzesło - 
wzywam 
biletera.

 Jest waŜne, by wybierać takie 
zaplecze, z którego naprawdę jest
się go˝
towym skorzystać.

 Przy zapleczu emocjonalnym etap 
trzeci stanowi jednocześnie etap 
czwar˝
ty.

 Wbrew pozorom łatwo jest nauczyć
się stosowania w praktyce tego 
wielos˝
topniowego scenariusza. Jego 
istotą jest podjęcie 
odpowiedzialności za 

Strona 163

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

to, aby działać w taki sposób, w 
takich relacjach z otoczeniem i w
takim 
otoczeniu, jakie nam najbardziej 
odpowiada.

 Częstym błędem osób zagniewanych
jest reagowanie zbyt intensywne, 
z po˝
mijaniem stopni uwzględnionych w 
tym scenariuszu. I choć nawet 
zdania, 
których uŜywają mogą pochodzić z 
"asertywnościowego języka" i nie 
naru˝
szają praw innych, jednak impet 
ich reakcji stwarza tak silny i 
nagły 
nacisk na zmianę zachowania 
partnera, Ŝe reaguje on odruchem 
oporu.

 Konfliktowa sytuacja zaostrza 
się wtedy, a nie rozwiązuje.

 W jakiej sytuacji postawiony 
zostałby męŜczyzna z naszego 

Strona 164

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przykładu, 
gdyby po pierwszym, nieświadomym 
stuknięciu w stojące przed nim 
krzesło, 
usłyszał wypowiedzianą ostrym 
tonem uwagę:

-Proszę nie stukać w moje 
krzesło! Pan mi przeszkadza! 
JeŜeli to się po˝
wtórzy, zawołam biletera!

 Nadmierna intensywność 
reagowania rodzi się między 
innymi z poczucia 
bezsilności, z przewidywania, Ŝe 
normalna interwencja pewnie nic 
nie da 
i Ŝe trzeba sięgnąć od razu po 
najsilniejsze środki.

 Scenariusz stopniowania reakcji 
dostarcza konkretnego wzoru 
zachowań, 
ale pokazuje teŜ, Ŝe niezaleŜnie 
od zachowania drugiej strony 
człowiek 

Strona 165

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

jest w stanie poradzić sobie z 
trudną sytuacją, nie tracąc 
godności.

Wykład 11 

WyraŜanie własnych opinii i 
przekonań 

 Człowiek zachowujący się 
asertywnie, komunikuje swoim 
zachowaniem: Ja 
jestem w porządku i Ty jesteś w 
porządku. Nie kwestionuje swojego
prawa 

Strona 166

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

do bycia sobą, ale teŜ nie 
podwaŜa takiego samego prawa 
innego człowie˝
ka.

 Biorąc za punkt wyjścia 
kategorię bycia w porządku moŜna 
wyobrazić so˝
bie - tak jak uczynił to 
amerykański psycholog Thomas 
Harris - trzy dal˝
sze postawy interpersonalne. 
MoŜna więc komunikować otoczeniu:

Ja jestem w porządku - Ty jesteś 
nie w porządku.

Ja jestem nie w porządku - Ty 
jesteś w porządku.

Ja jestem nie w porządku - Ty 
jesteś nie w porządku.

 Bycie nie w porządku jest bardzo
nieprzyjemne. Ludzie robią wiele,
aby 
uniknąć takiego poczucia. Widać 

Strona 167

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

to gdy analizujemy powody, dla 
których 
ludzie niepokoją się lub 
złoszczą, napotykając odmienne 
zdanie.

 Wiele osób przyzwyczaiło się 
oceniać cudze i własne opinie i 
przekona˝
nia z punktu widzenia zgodności z
prawdą obiektywną.

 Wierzą one, Ŝe istnieją na kaŜdy
temat jakieś "jedynie słuszne" 
stwier˝
dzenia. Z tego punktu widzenia 
kaŜda opinia musi więc być albo 
prawdzi˝
wa, albo fałszywa. JeŜeli zaś 
dwie osoby mają odmienne opinie, 
oznacza 
to, Ŝe muszą zmierzyć się ze 
sobą, gdyŜ tylko jedna z nich 
moŜe mieć ra˝
cję. Ten kto nie ma racji, 
wygłasza fałszywą opinię, jest 
nie w porząd˝

Strona 168

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

ku. Ten kto ma rację, czyja 
opinia jest słuszna, jest w 
porządku.

 Gdy do tak rozumujących ludzi 
dociera informacja o rozbieŜności
opinii 
własnej i partnera, traktują to 
jak dzwonek alarmowy, sygnał, Ŝe 
coś 
jest nie w porządku, a raczej, Ŝe
zaraz ktoś będzie nie w porządku:
albo 
ja, albo partner. Wykryciu 
rozbieŜności towarzyszy więc 
wzrost napięcia 
i często poczucie przykrości.

 Ludzie dokonują wielu zabiegów, 
aby te nieprzyjemne doznania 
minimali˝
zować. Mogą w tym celu zacierać 
rozbieŜności, próbując upodobnić 
swoją 
opinię do opinii partnera. JeŜeli
i druga strona tak uczyni wówczas
obie 

Strona 169

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

strony uzgodnią wspólny punkt 
widzenia, który nie będzie co 
prawda re˝
prezentował niczyich poglądów ale
fakt rozbieŜności nie zostanie 
ujaw˝
niony i obejdzie się bez 
przykrości. Na przykład:

osoba A: Oglądałem ten serial, 
"Isaurę". Nic by mnie nie 
oderwało od te˝
lewizora.

osoba B: Nie Ŝartuj, ty oglądasz 
tę chałę? PrzecieŜ to płytka, 
banalna 
historyjka, nic nie ma wspólnego 
z prawdziwą sztuką.

osoba A: Oczywiście nie jest to 
prawdziwa sztuka. Historyjka 
banalna, 
nie moŜna brać tego powaŜnie, 
całkowicie się z tobą zgadzam. 
Ale jako 
rozrywka bardzo dobra.

Strona 170

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osoba B: Jako rozrywka - zgadzam 
się - moŜe być. Ale tylko jako 
rozryw˝
ka.

osoba A: Oczywiście, wyłącznie 
jako rozrywka.

 JeŜeli jednak rozbieŜność juŜ 
się uwidoczniła, wówczas osoba, 
która na˝
trafiła na odmienną opinię i 
czuje się w związku z tym nie w 
porządku, 
moŜe starać się udowodnić, Ŝe 
jednak jest w porządku, na 
przykład uspra˝
wiedliwiając się:

osoba A: Oglądałam wczoraj 
wieczorem "Isaurę". Kapitalny 
serial, byłam 
zachwycona.

osoba B: Nie Ŝartuj, ty oglądasz 
te bzdury? PrzecieŜ to płytka, 

Strona 171

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

banalna 
historyjka, na dodatek źle 
zrobiona.

osoba A: Kochana, jak ja wracam 
skonana po dziesięciu godzinach 
pracy i 
nie wiem gdzie mam ręce, a gdzie 
nogi, to ja muszę odpocząć. Po 
prostu 
posiedzieć spokojnie i nie musieć
myśleć. Ja nie wiem czy ktoś inny
by 
wytrzymał taką pracę jak moja.

osoba B: Ty rzeczywiście cięŜko 
pracujesz.

 Choć argumenty uŜywane przez 
osobę A nie miały Ŝadnego związku
z fil˝
mem, udało jej się udowodnić, Ŝe 
ze względu na swoją bardzo cięŜką
pracę 
jest jednak w porządku - tak 
bardzo, Ŝe nawet oglądanie 
"Isaury" tego 

Strona 172

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nie zniweluje.

 Inną moŜliwością uniknięcia 
poczucia bycia nie w porządku 
jest udowod˝
nienie drugiej osobie, Ŝe to ona 
jest nie w porządku, a zatem 
atak. Na 
przykład:

osoba A: Oglądałam wczoraj 
"Isaurę'. Świetny serial, 
uwielbiam to oglą˝
dać.

osoba B: Ty naprawdę to oglądasz,
te bzdury? PrzecieŜ to jest 
banalna, 
źle zagrana historyjka!

osoba A: Ile oglądałaś odcinków?

osoba B: Widziałam pierwszy i to 
mi wystarczyło.

osoba A: Jak tak moŜna! Jak 
moŜesz się w ogóle wypowiadać? 

Strona 173

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Skoro nie wi˝
działaś wszystkich odcinków, nie 
powinnaś w ogóle zabierać głosu w
tej 
sprawie. Czy wszystkie twoje sądy
są tak powierzchowne?

 Co prawda argumenty osoby A - 
jak i w poprzedniej scence - nie 
wiąŜą 
się z filmem, jednak dobrze słuŜą
udowodnieniu, Ŝe to osoba B jest 
nie w 
porządku. Osoba A odwraca 
sytuację - Ŝeby uniknąć własnego 
zawstydzenia, 
sama zawstydza osobę B, 
prowokując ją do obrony. Mówiąc 
inaczej - zagro˝
Ŝona na swoim terytorium - stara 
się przenieść spór na terytorium 
osoby 
B.

 Jest to oczywiście strategia 
walki, a nie wymiany.

Strona 174

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Asertywne podejście do 
odmiennych poglądów wynika z 
załoŜenia, Ŝe skoro 
kaŜdy człowiek ma prawo być sobą,
kaŜdy ma prawo do subiektywnego 
punktu 
widzenia i własnej opinii.

 RozwaŜania te nie dotyczą 
szczególnej sytuacji, gdy wymiana
opinii od˝
bywa się pod presją konieczności 
podjęcia wspólnej decyzji w 
jakiejś 
sprawie. Takich sytuacji jest 
jednak w Ŝyciu mniej, niŜ się 
ludziom wy˝
daje.

 JeŜeli mąŜ chce iść do kina, a 
Ŝona do teatru, mają wiele 
róŜnych moŜ˝
liwości rozwiązania tej sytuacji.

 Mogą iść najpierw do kina, a 
potem do teatru lub odwrotnie, 
mogą pójść 

Strona 175

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osobno - kaŜde tam gdzie chce.

 Rozwiązanie polegające na 
wyborze tylko kina albo tylko 
teatru - wyma˝
gające ze strony Ŝony lub męŜa 
całkowitej rezygnacji ze swoich 
preferen˝
cji i podporządkowania się 
drugiej osobie - jest tylko 
jednym z rozwią˝
zań.

 Jeśli do niego dochodzi, jest to
efekt wyboru określonej postawy 
inter˝
personalnej - uległości lub 
dominacji.

 Asertywność stanowi realizację 
ideałów demokracji w osobistym 
planie. 
Wielość opinii i ich wymiana są 
wartością samą w sobie. Opinia 
publiczna 
w danej sprawie oznacza wielość 
podejść o róŜnym, często zmiennym

Strona 176

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

stop˝
niu popularności. Wypowiadanie 
własnego, subiektywnego poglądu 
jest 
działaniem wartościowym, 
wzbogacającym innych, niezaleŜnie
od tego czy 
człowiek dołącza do większości, 
czy reprezentuje mało popularne 
lub 
skrajne poglądy. Buduje bowiem 
waŜny byt społeczny - opinię 
publiczną.

 Z dwóch osób o odmiennych 
poglądach - obie mają rację, gdyŜ
kaŜda ma 
rację własną. Dlatego napotykając
na rozbieŜność, nie muszę jej ani

ukrywać, ani staczać walki. Mogę 
po prostu wymienić się odmiennymi
po˝
glądami.

 Gdy tak rozumująca osoba napotka
kogoś o odmiennej opinii, nie 

Strona 177

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zareagu˝
je niepokojem lub złością ale 
ciekawością, a nawet radością, 
gdyŜ świat 
wyda jej się bogatszy, skoro na 
tę samą kwestię moŜna popatrzeć w
róŜny 
sposób.

 Dalej: osoba ta zechce pewnie 
dowiedzieć się czegoś więcej o 
opinii pa˝
rtnera, aby lepiej zrozumieć jego
punkt widzenia. MoŜe być gotowa 
sama 
powiedzieć mu coś więcej na temat
swojej opinii, by znaleźć - na 
przy˝
kład - kolejne elementy, róŜniące
ich stanowiska. Dzięki takim 
zabiegom 
wymiana ich opinii będzie 
precyzyjniejsza i osoby te bliŜej
poznają się 
nawzajem jako interesujące i 
całkiem odrębne jednostki.

Strona 178

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Przeprowadzona w tym duchu 
rozmowa na temat "Isaury" mogłaby
brzmieć 
następująco:

osoba A: Oglądałam wczoraj 
"Isaurę". Doskonały serial, 
naprawdę bardzo 
lubię go oglądać.

osoba B: Oglądasz to? Ja od razu 
wyłączam telewizor, tak mnie 
draŜnią te 
bzdury.

osoba A: To bardzo ciekawe, widzę
Ŝe mamy całkowicie odmienne 
podejście 
do tego serialu. Opowiedz 
koniecznie dlaczego on cię 
draŜni, a ja ci 
opowiem co mi się podoba.

osoba B: DraŜni mnie to, Ŝe 
wszystko jest tam czarno - białe,
dobre i 
złe charaktery. Banalne tematy - 

Strona 179

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

miłość i podłość, a do tego 
jeszcze 
niewolnictwo!

osoba A: Widzisz, właśnie to mnie
przyciąga! Ja lubię gdy postaci w
fil˝
mie zarysowane są zdecydowanie. 
No i ten temat - miłość i zło - 
to dla 
mnie najbardziej interesujący, 
najprawdziwszy ludzki temat. A 
jak ci się 
podoba gra aktorów?  MoŜe i tu 
znajdziemy ciekawe róŜnice między
nami?

osoba B: No, ciekawe. Mnie się 
oczywiście nie podoba. 
Szczególnie główna 
bohaterka, ta Isaura, gra z 
przesadą i ma po prostu zeza. A 
jak ty ją 
widzisz?

 W tym przykładzie osoby A i B 
zaangaŜowały się wzajemnie w 

Strona 180

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nieoceniają˝
ce badanie swoich poglądów.

 Często jednak, mając najbardziej
nawet asertywne zamiary, natykamy
się 
na osoby, które dostrzegając 
rozbieŜność opinii, starają się 
skłonić nas 
do zmiany naszej na bardziej 
podobną do ich własnej.

 Oto kilka wskazówek, 
pomagających zaprezentować swoje 
przekonania i 
utrzymać się przy nich w takiej 
sytuacji.

 Ujawnij rozbieŜność opinii, 
akcentując postawę akceptacji 
tego faktu. 
Oznacza to, Ŝe zamiast mówić:

-Pan nie ma racji. To bzdura, co 
pan uwaŜa.

moŜesz powiedzieć na przykład:

Strona 181

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

-Widzę, Ŝe mamy zupełnie odmienne
zdania w tej

sprawie.

 Zdaniem tym zarysowujesz 
pluralistyczną płaszczyznę 
wymiany poglądów. 
Temu celowi dobrze teŜ słuŜy 
powtórzenie własnymi słowami 
poglądów swo˝
ich i partnera, z zaakcentowaniem
rozbieŜności:

-Rozumiem, Ŝe temat poruszany w 
filmie "Isaura" uwaŜa pan za 
banalny i 
Ŝe film ten nudzi pana. Z kolei 
dla mnie "Isaura" jest niezwykle 
intere˝
sująca, a temat filmu uwaŜam za 
ciekawy i bardzo waŜny. Rozumiem,
Ŝe ma˝
my zupełnie inne podejście do 
tego filmu.

Strona 182

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Przez ujawnienie rozbieŜności, 
moŜesz nie dopuścić do gry 
nastawionej 
na ukrycie tego faktu, a poprzez 
zademonstrowanie akceptacji, 
komuniku˝
jesz partnerowi, Ŝe mimo 
rozbieŜności opinii i ty i on 
jesteście w po˝
rządku, zatem nie ma powodów, by 
udowadniać to sobie.

 Prezentuj, a nie argumentuj. 
Wymieniając opinie, nie staraj 
się konie˝
cznie przekonać partnera do 
swojego zdania - on teŜ ma prawo 
mieć włas˝
ne. Zamiast prowadzić 
"propagandę" swojego podejścia, 
po prostu przed˝
staw je tak, aby druga osoba 
mogła je zrozumieć.

 Zamiast udowadniać, odwołuj się 
do siebie. (Przypominam: nie 
mówimy tu 

Strona 183

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

o badaniu prawdy i analizie 
faktów ale o osobistych 
przekonaniach i opi˝
niach.) Zawsze moŜesz trafić na 
kogoś inteligentniejszego lub 
zręczniej 
prowadzącego rozmowę. Nie uda ci 
się udowodnić mu swoich racji, 
mimo 
twojego głębokiego przekonania do
nich, gdyŜ na argument zawsze 
moŜna 
odpowiedzieć argumentem. Na 
przykład:

osoba A: Bardzo podobała mi się 
aktorka grająca Isaurę, jej gra i
uroda.

osoba B: To niemoŜliwe, przecieŜ 
ona zezuje. Powinni znaleźć do 
tej roli 
kogoś chociaŜby bez defektów 
urody, nie sądzisz?

osoba A: Myślę, Ŝe przy jej 
wspaniałym sposobie gry nawet 

Strona 184

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

lekkie zezowa˝
nie nie przeszkadza.

osoba B: Z pewnością moŜnaby 
znaleźć osobę, która byłaby i 
dobrą aktorką 
i nie miała zeza. Czy nie 
myślisz, Ŝe rozsądniej jest 
wybierać lepsze 
rozwiązania zamiast gorszych?

osoba A: Na pewno, ale czy 
zwróciłaś uwagę na jej piękne 
czarne włosy?

osoba B: Daj spokój, w Brazylii 
wszyscy mają takie włosy. Nie 
rozumiem, 
czemu wybrali takie brzydactwo.

osoba A: Ale musisz przyznać 
przynajmniej jedno - ona się 
pięknie rusza.

osoba B: To powinna tańczyć, a 
nie grać w filmie. Czy naprawdę 
ona ci 

Strona 185

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

się podoba?

osoba B: Nie mogę w to uwierzyć.

 Osoba B starała się udowodnić, 
Ŝe nie ma powodów, aby osobie A 
podobała 
się aktorka, grająca Isaurę.

 Argumentów przeciwko tej 
kobiecie moŜna by zgromadzić z 
pewnością zna˝
cznie więcej, podobnie jak 
argumentów przemawiających na jej
korzyść. 
Najbardziej jednak skrupulatne 
ich rozwaŜenie nie mogłoby 
podwaŜyć faktu 
o centralnym znaczeniu dla tego 
sporu - tego, Ŝe osobie A 
naprawdę podo˝
bała się aktorka grająca Isaurę. 
NiezaleŜnie od tego, co sądzi o 
tym 
osoba B i jak bardzo ta opinia 
jest uzasadniona.

Strona 186

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Odwołanie się do siebie i 
powołanie na swoje opiniotwórcze 
prawo, jest 
podstawowym argumentem, na którym
moŜna się oprzeć, by nie poddać 
się 
naciskowi na zmianę naszych 
przekonań.

Wiele osób obawia się 
wypowiedzieć własne zdanie

- jeśli jest ono sprzeczne ze 
zdaniem otoczenia - ze względu na
obawę 
Jak ja to udowodnię? Nie dam rady
ich przekonać.

 Asertywne wyjście z takiej 
sytuacji opiera się na zaleceniu:
Nie udowa˝
dniaj, nie przekonuj, po prostu 
powiedz prawdę o swoich 
poglądach.

 Gdyby osoba A odwołała się do 
siebie, rozmowa o "Isaurze" 

Strona 187

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

mogłaby mieć 
inny przebieg.

osoba A: Bardzo podobała mi się 
aktorka grająca Isaurę, jej gra i
uroda.

osoba B: Jak to, przecieŜ ona ma 
zeza, nie zauwaŜyłaś? Powinni do 
tej 
roli znaleźć kogoś bez defektów 
urody, nie sądzisz?

osoba A: Dla mnie jej uroda jest 
zachwycająca. Ona mi się po 
prostu bar˝
dzo podoba.

osoba B: Ale jak to moŜliwe, Ŝeby
tak cię zachwycała kobieta z 
zezem? To 
zupełnie niezrozumiałe!

osoba A: Rozumiem, Ŝe mamy 
zupełnie inne upodobania i Ŝe dla
ciebie mój 
zachwyt jest niezrozumiały. 

Strona 188

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Niemniej taka jest prawda - 
patrzyłam na nią 
z wielką przyjemnością. 
Chciałabym mieć okazję zobaczyć 
ją jeszcze w ja˝
kimś filmie.

 Osoba A w ogóle nie angaŜuje się
w racjonalne uzasadnienie swojej 
opi˝
nii. Skupia się wyłącznie na jej 
referowaniu. Mówi o czymś, czego 
druga 
osoba nie jest w stanie podwaŜyć 
- opowiada prawdę o swoich 
reakcjach. 
JeŜeli osoba B zapragnie je 
lepiej zrozumieć (a nie 
podwaŜyć), zapewne 
zada odpowiednie pytanie. Spyta 
na przykład: "Co ci się podoba w 
wyglą˝
dzie tej aktorki?".

 Konsekwentnie dekonspiruj 
aluzyjną argumentację. JeŜeli 
twojego rozmów˝

Strona 189

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

cę nadal będzie niepokoiło, Ŝe 
masz odmienne zdanie niŜ on, moŜe
starać 
się wywrzeć presję stosując 
aluzyjną argumentację, czyli 
sugerując ci, 
Ŝe nie powinieneś myśleć tak, jak
myślisz i Ŝe myśląc tak, jesteś w
ja˝
kimś zakresie nie w porządku.

 Nie zdekonspirowane aluzje pędzą
swój ukryty Ŝywot pod 
powierzchnią 
oficjalnej rozmowy, wpływając na 
ciebie w sposób, nad którym nie 
masz 
pełnej kontroli. NaleŜy je więc 
koniecznie dekonspirować, 
zamieniać na 
komunikaty wprost i rozprawiać 
się z nimi tak, jak ze 
szczególnym rodza˝
jem krytyki. Na przykład:

osoba A: Uwielbiam serial 
"Isaura'. Wspaniały! 

Strona 190

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

osoba B: Jestem zdziwiona tym, co
mówisz. "Isaura" podoba się tylko
lu˝
dziom osoba A: Czy chcesz przez 
to powiedzieć, Ŝe mój gust jest 
prymity˝
wny i brak mi artystycznego 
smaku?

 Po tym pytaniu rozmowa moŜe 
potoczyć się na dwa sposoby.

osoba B: Nie, skądŜe: Wysoko 
cenię twój gust i dlatego dziwię 
się, Ŝe 
podoba ci się "Isaura".

osoba A: Tak, bardzo mi się 
podoba ten serial. Przyznam się, 
Ŝe staram 
się nie stracić Ŝadnego odcinka.

albo:

osoba B: Tak, sam to 
powiedziałeś. UwaŜam, Ŝe twój 

Strona 191

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zachwyt dowodzi pry˝
mitywności i braku gustu.

osoba A: Ja myślę o sobie 
inaczej. Chcę ci jednak 
powiedzieć, Ŝe nie 
podoba mi się sposób, w jaki 
reagujesz na moje opinie. DraŜni 
mnie, Ŝe 
oceniasz to co mówię. Zniechęca 
mnie to do otwartego 
prezentowania moich 
poglądów.

Wykład 12 

Poczucie winy i krzywdy 

Strona 192

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Osoby, które zaczynają 
praktykować zachowania asertywne 
w swoim Ŝyciu, 
zauwaŜają często, Ŝe poznanie i 
nawet przećwiczenie nowych 
sposobów za˝
chowania nie przesądza jeszcze o 
tym, Ŝe będą się zachowywać jak 
ludzie 
naprawdę dorośli.

 Przynajmniej wobec niektórych 
sytuacji lub osób występują 
często wyraź˝
ne, wewnętrzne przeszkody dla 
asertywności.

 Pisałam juŜ o tym, Ŝe asertywną 
postawę człowieka wobec samego 
siebie 
dobrze ujmuje zdanie Jestem w 
porządku, któremu towarzyszy 
podobne, na 
temat otoczenia - Ty jesteś w 

Strona 193

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

porządku. Zachwianie w którymś z 
tych 
dwóch punktów powoduje odejście 
od postawy człowieka dorosłego, 
co obja˝
wia się w zachowaniu jako 
rezygnacja z asertywnego stylu 
postępowania w 
danej sytuacji.

 Tak właśnie dzieje się w dwóch 
przeŜywanych przez ludzi trudnych
sta˝
nach Ja - poczuciu winy i 
poczuciu krzywdy.

 Poczucie winy.

 KaŜdemu człowiekowi zdarza się 
czasem zachować w sposób, który 
sam oce˝
nia negatywnie. JeŜeli podchodzi 
do tego w dorosły sposób, wówczas
bę˝
dzie prawdopodobnie niezadowolony
z tego zachowania, będzie czuł 
się od˝

Strona 194

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

powiedzialny za jego 
konsekwencje. Skupi się więc na 
zmianie tej sytua˝
cji i - o ile to moŜliwe - 
podejmie odpowiednie działania.

 Poczucie winy tym róŜni się od 
poczucia odpowiedzialności, Ŝe 
wiąŜe się 
z oceniającą człowieka jako 
całość postawą Jestem nie w 
porządku. Osoba 
winna jest niezadowolona ze swego
zachowania, ale jeszcze bardziej 
z 
siebie. W istocie głęboko wątpi o
wartości samej siebie, 
kwestionuje 
siebie - przynajmniej w tych 
aspektach, które wiąŜą się z 
negatywnym za˝
chowaniem.

 Charakterystyczne jest teŜ, Ŝe 
im bardziej człowiek czuje się 
winny - a 
nie odpowiedzialny - tym mniej 

Strona 195

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

koncentruje się na naprawie 
sytuacji. 
Wręcz odwrotnie - wzrasta 
prawdopodobieństwo, Ŝe wystąpi 
paradoksalny 
efekt poczucia winy, polegający 
na tym, Ŝe człowiek, który czuje 
się 
winny, wykazuje skłonność do 
działań odwrotnych niŜ te, które 
zmierzały˝
by do rozwiązania negatywnej 
sytuacji, będącej powodem 
poczucia winy. 
Prześledźmy to na przykładzie.

 Juliusz poŜyczył ksiąŜkę z 
biblioteki. Po miesiącu przyszło 
pocztą upo˝
mnienie i wezwanie do jej zwrotu.

 JeŜeli Juliusz poczuje się 
odpowiedzialny, wówczas w 
najbliŜszym wolnym 
momencie po prostu odniesie 
ksiąŜkę do biblioteki. JeŜeli 
będzie trzeba, 

Strona 196

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zapłaci karę.

 JeŜeli jednak Juliusz poczuje 
się winny, historia potoczy się 
inaczej. 
JuŜ czytając wezwanie z 
biblioteki, dozna silnego 
niepokoju i pomyśli, 
Ŝe stało się coś, co nie powinno 
mieć miejsca. Odczuje swoje bycie
nie w 
porządku. Ten skomplikowany stan 
Ja, niektórzy opisują jako 
świadomość, 
Ŝe zrobiło się coś, na co nie ma 
usprawiedliwienia. Jest to coś 
nieznoś˝
nego i - Ŝeby temu zaprzeczyć - 
Juliusz moŜe najpierw szukać 
usprawied˝
liwień, wyobraŜając sobie, jak 
przedstawia je oburzonej jego 
czynem bib˝
liotekarce.

 JeŜeli poczucie winy Juliusza 
nie jest zbyt głębokie, wówczas 

Strona 197

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nie zig˝
noruje on wymagań rzeczywistości 
i uda się do biblioteki, choć 
skupi się 
pewnie nie na załatwieniu sprawy 
ale na relacji z bibliotekarką. 
Na 
przykład przygotuje sobie 
usprawiedliwienie (niekoniecznie 
prawdziwe), 
mające na celu przekonanie 
bibliotekarki, Ŝe on jest w 
porządku.

 JeŜeli jednak Juliusz ma 
skłonności do głębokiego 
przeŜywania swojego 
bycia nie w porządku, wówczas od 
momentu otrzymania wezwania, na 
jego 
drodze do biblioteki będą się 
mnoŜyły przeszkody. Jednego dnia 
będzie 
zbyt zmęczony, aby jeszcze 
powiększać swoje obciąŜenie 
niemiłą wizytą; 
inne dni będą zbyt przyjemne, aby

Strona 198

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

je w ten sposób popsuć.

 I tak doczeka się Juliusz 
drugiego i trzeciego upomnienia z
biblioteki, 
a wtedy jego poczucie, Ŝe jest 
nie w porządku z pewnością 
wzrośnie i je˝
szcze bardziej zmaleje szansa, Ŝe
odda ksiąŜkę.

 Pewna bibliotekarka opowiadała 
mi ze zdziwieniem o czytelniku, 
który 
zdecydował się na zwrot ksiąŜki 
po siedmiu latach. "Nie mogę 
zrozumieć 
takiego postępowania - 
powiedziała - tacy ludzie nie 
troszczą się chyba 
w ogóle o innych, nie przychodzi 
im nawet do głowy, Ŝe to nie w 
porząd˝
ku!"

 Moje zdanie o tym czytelniku 
było zupełnie odmienne. 

Strona 199

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Wyobraziłam sobie, 
Ŝe właśnie zbyt głęboko był on 
przekonany, Ŝe tak postępować nie
wolno; 
za bardzo czuł się nie w 
porządku, aby móc tej sytuacji 
wyjść naprzeciw.

 Jedyne co mnie zaskakuje, to to,
Ŝe zdecydował się jednak stawić 
jej 
czoła. Musiał więc - 
prawdopodobnie - przejść jakąś 
wewnętrzną zmianę. W 
kaŜdym razie historia tego 
nieznanego czytelnika napełniła 
mnie wiarą w 
siłę człowieka.

 Poczucie winy ma często tak 
wielką moc, Ŝe ludzie wolą 
pogarszać swoją 
rzeczywistą sytuację zewnętrzną, 
niŜ skonfrontować się ze swoim 
wewnę˝
trznym poczuciem winy. Wiele 
tragedii między ludźmi zdarzyło 

Strona 200

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

się dlate˝
go, Ŝe ktoś czuł się głęboko nie 
w porządku z powodu swojego 
postępowa˝
nia.

 Świadczą o tym na przykład 
wyznania ludzi, katujących swoich
bliskich. 
Pierwsze uderzenia są spowodowane
złością, potem jednak bijący 
zaczyna 
się czuć winny i - zgodnie z 
paradoksalnym efektem poczucia 
winy - ude˝
rza znowu, poniewaŜ poczucie winy
osłabia jego wiarę w moŜliwość 
popra˝
wienia i skontrolowania swojego 
zachowania.

 Towarzyszy temu - jak zwykle 
zresztą w głębokich stanach 
poczucia winy 
- przekonanie, Ŝe na poprawę jest
juŜ za późno, Ŝe nie ma odwrotu. 
Poga˝

Strona 201

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

rszanie swojej sytuacji wydaje 
się być bardziej "atrakcyjne" niŜ
zatrzy˝
manie się i naprawienie zła.

 Sądzę, Ŝe jeden z powodów tego 
stanu rzeczy związany jest z samą
istotą 
nieakceptacji. Człowiek głęboko 
odczuwający swoje bycie nie w 
porządku 
wątpi we własne prawo do 
istnienia w danej, "wadliwej" 
postaci. Wynika 
to prawdopodobnie z przekazanych 
mu przez rodziców czy jednego z 
nich, 
komunikatów typu: Złe dzieci nie 
mają prawa do istnienia.

 Takie zetknięcie z moŜliwością 
"nieistnienia" jest dojmująco 
bolesne. 
Zaś rozpoczęcie drogi ku dobremu,
bardziej akceptowanemu 
zachowaniu, 
prowadzi właśnie przez 

Strona 202

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

konfrontację z zachowaniem złym.

 Wymaga zbliŜenia się do własnego
poczucia bycia nie w porządku, co
jest 
równie trudne. Człowiek ucieka 
więc przed tym, a nie widząc 
moŜliwości 
osiągnięcia od razu identyfikacji
pozytywnej (Tyle złego juŜ 
zrobiłem), 
wybiera identyfikację negatywną.

 Z punktu widzenia człowieka 
winnego jest to bowiem 
korzystniejsze od 
konfrontacji z groźbą 
nieistnienia. Wybór identyfikacji
negatywnej ma 
teŜ charakter szczególnego 
samokarania za wyrządzone zło.

 Tak więc człowiek działający pod
wpływem silnie przeŜywanego 
poczucia 
winy utoŜsamia się z niegrzecznym
dzieckiem. Skupia się na 

Strona 203

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

usprawiedli˝
wianiu, unika konsekwencji albo 
angaŜuje się w działanie 
potwierdzające 
negatywną identyfikację.

Poczucie krzywdy 

 Ono równieŜ oznacza utoŜsamianie
się z dzieckiem, dokładnie - 
biednym 
dzieckiem.

 Poczucie krzywdy jest taką 
reakcją wewnętrzną na 
niekorzystne okolicz˝
ności zewnętrzne, która osłabia 
posiadaną przez człowieka moc do 
zmiany 
tej sytuacji. Zakłada bowiem 
identyfikowanie się ze 
skrzywdzonym, a 
skrzywdzeni są słabsi od 
krzywdzicieli.

Strona 204

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Wyobraźmy sobie, Ŝe ktoś znalazł
się w nieprzyjemnej i niewygodnej
sy˝
tuacji za sprawą działania 
drugiej osoby. JeŜeli przeŜywa tę
sytuację 
jako człowiek dorosły, odczuwa 
smutek, niezadowolenie, gniew. 
Skupia się 
na zmianie sytuacji.

 Człowiek przeŜywający poczucie 
krzywdy odczuwa Ŝal, pretensje, 
często 
bezsilność. Skupia się na 
własnych doznaniach, na 
"winowajcy", a teŜ na 
pokazaniu mu jak bardzo go 
skrzywdził. Prześledźmy tę 
róŜnicę na przy˝
kładzie.

 Jarek umówił się z GraŜyną, Ŝe 
wróci z pracy na obiad o 
czwartej. O 
czwartej gorące jedzenie było 
gotowe do podania i głodna 

Strona 205

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

GraŜyna wycze˝
kiwała na męŜa. Jednak o wpół do 
piątej Jarek zadzwonił, Ŝe 
przyjdzie 
dopiero za godzinę.

 JeŜeli GraŜyna przeŜywa tę 
sytuację w sposób dorosły, moŜe 
zjeść obiad 
sama. Gdy Jarek wróci, moŜe 
powiedzieć mu o swoim 
oczekiwaniu, zawodzie 
z powodu nie zjedzonego razem - 
według umowy - obiadu.

 JeŜeli jednak GraŜyna czuje, Ŝe 
Jarek - nie wywiązując się z 
umowy - 
wyrządza jej krzywdę, wówczas 
zarówno jej samopoczucie jak i 
zachowanie 
będą inne.

 Z kaŜdą upływającą minutą będzie
rosło jej zdenerwowanie, 
rozŜalenie i 
złość. Przypomni sobie inne 

Strona 206

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

sytuacje z przeszłości, gdy Jarek
spóźniał 
się lub w inny sposób naraŜał na 
niewygodę czy nieprzyjemności. 
Pomyśli 
być moŜe On się ze mną nie liczy.
Czując narastający głód doda 
jeszcze: 
On mnie głodzi. Pretensjom do 
Jarka towarzyszyć będzie, być 
moŜe, poczu˝
cie bezsilności - Muszę na niego 
czekać, nie mogę zjeść choć 
jestem gło˝
dna. Gdy Jarek wróci, zastanie 
Ŝonę nie tylko głodną ale i 
bardzo zdene˝
rwowaną.

 JeŜeli GraŜyna ma zwyczaj 
wyraŜać swoje pretensje, wyliczy 
mu wszystko 
na co ją naraził: czekanie, 
niepewność, gotowanie, 
odgrzewanie, głód i 
stratę czasu. Prawdopodobnie 
podkreśli teŜ, Ŝe ona sama nigdy 

Strona 207

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

tak się 
wobec niego nie zachowuje. (Ja 
jestem w porządku - ty jesteś nie
w po˝
rządku.)

 Być moŜe jednak GraŜyna jest 
osobą, która nie pozwala sobie na
wybuchy 
i zamiast "wyraŜać" ma zwyczaj 
"dawać do zrozumienia". Wtedy 
Jarek za˝
stanie w domu osobę głodną ale 
"wycofaną". śona poda mu obiad 
(Ja jestem 
w porządku) ale sama jedzenia 
odmówi, tłumacząc, Ŝe była tak 
głodna, aŜ 
odechciało jej się jeść. MoŜe 
będzie się musiała połoŜyć? A 
moŜe zaŜyje 
jakieś lekarstwo? (Demonstracja 
krzywdy - Ty jesteś nie w 
porządku)

 Zwróćmy uwagę, Ŝe w tym 
przykładzie, GraŜyna - przez 

Strona 208

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

decyzję czekania 
na męŜa - sama naraziła się na 
głód i niewygodę, której wcale 
nie musia˝
ła znosić.

 Paradoksalny efekt poczucia 
krzywdy polega właśnie na tym 
nieracjonal˝
nym zachowaniu - osoby które 
czują się pokrzywdzone często nie
tylko nie 
podejmują działań, które mogłyby 
je ochronić. Wykazują skłonność 
do ta˝
kiego zachowania, które zwiększa 
jeszcze ich niewygody i 
przykrości.

 Robi to takie wraŜenie, jakby 
bycie w złej sytuacji, bycie 
wykorzysty˝
wanym czy skrzywdzonym, stanowiło
dla tych osób jakiś rodzaj 
nagrody.

 Sądzę, Ŝe jednym ze źródeł tej 

Strona 209

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

potajemnej, zwykle 
nieuświadomionej 
atrakcyjności poczucia krzywdy 
jest towarzyszące człowiekowi 
przekona˝
nie: Świat jest wobec mnie zły, 
ale ja jestem w porządku.

 Jest to szczególnie pociągające 
dla osób doznających często 
poczucia 
winy. JeŜeli nie potrafią przyjąć
postawy dorosłej (Ja jestem w 
porząd˝
ku, ty jesteś w porządku), gdyŜ 
zbyt mała jest ich wiara w 
siebie, włas˝
na niezawiniona krzywda moŜe im 
pozwolić - wreszcie - poczuć się 
bez wi˝
ny, moŜe im "dać rozgrzeszenie".

 Paradoksalne zachowanie osób 
winnych i skrzywdzonych powoduje 
tworzenie 
się szczególnie trudnego układu 
między dwojgiem ludzi - związku 

Strona 210

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

kata i 
ofiary.

 Wyobraźmy sobie, Ŝe osoba A ma 
skłonność do przeŜywania poczucia
krzyw˝
dy, a osoba B - głębokiego 
poczucia winy.

 Osoba B uczyniła - nieumyślnie -
coś, co sprawiło przykrość czy 
niewy˝
godę osobie A.

 Osoba A reaguje poczuciem 
krzywdy. Nie przeciwstawia się 
rozwojowi nie˝
korzystnej dla siebie sytuacji 
ale skupia się na pokazaniu 
osobie B jak 
bardzo została przez nią 
skrzywdzona. Osoba B, zgodnie ze 
swoją skłonno˝
ścią, reaguje poczuciem winy i w 
związku z tym wzmacnia swoje 
zachowanie 
wymierzone przeciwko osobie A.

Strona 211

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Powstaje tak błędne koło kata i 
ofiary - im bardziej ofiara 
udowadnia 
katu, Ŝe jest on nie w porządku, 
tym gorzej zachowuje się kat i 
tym wię˝
cej powodów do skarg ma ofiara.

 Skłonność danej osoby do 
reagowania poczuciem krzywdy lub 
winy moŜe do˝
tyczyć pewnych spraw (na przykład
tendencja do czucia się nie w 
porządku 
przy wykonywaniu obowiązków 
domowych), czy teŜ osób (na 
przykład skłon˝
ność do spostrzegania działań 
ojca męŜa czy męŜczyzn w ogóle, 
jako wy˝
mierzonych przeciwko sobie, 
krzywdzących). MoŜe teŜ rozciągać
się na 
wszystkie relacje 
interpersonalne, objąć całą 
osobowość.

Strona 212

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Skłonność do reagowania 
poczuciem winy lub krzywdy moŜna 
przezwycięŜyć 
przy pomocy odpowiedniego 
asertywnego scenariusza. NaleŜy 
jednak zadać 
sobie najpierw pytania:

 Czy jestem gotowa (gotowy) do 
zrezygnowania z korzyści, jakie 
odnosiłam 
(odnosiłem) w związku z tą 
skłonnością?

 Czy naprawdę jestem juŜ gotowa 
(gotowy) do zrezygnowania z 
przyjemności 
udowadniania innym jacy są 
niedobrzy?

 Czy jestem gotowa (gotowy) 
wewnętrznie do przyjęcia postawy 
Ja jestem w 
porządku i czy chcę przestać 
udowadniać to innym?

Strona 213

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Ludzie, którzy przestają czuć 
się winni i skrzywdzeni, którzy 
przestają 
grać ze światem w oskarŜonego lub
oskarŜyciela, odnajdują się nagle
w 
nowej dla siebie rzeczywistości. 
Wbrew pozorom jednak, nie dla 
kaŜdego 
człowieka perspektywa porzucenia 
starych, dobrze znanych problemów
oso˝
bistych moŜe być atrakcyjna.

 Scenariusz asertywnego 
przezwycięŜania poczucia winy czy
krzywdy, wyma˝
ga rozpoznania sytuacji, w 
których masz zwyczaj tak reagować
i podejmu˝
jesz w związku z tym działania, z
których nie jesteś zadowolona 
(zadowo˝
lony). Jeśli pragniesz je 
zmienić, najlepiej zacząć od 
sytuacji codzien˝
nej i najłatwiejszej.

Strona 214

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Scenariusz asertywnego 
przezwycięŜania poczucia winy czy
krzywdy.

 Krok pierwszy - zaplanuj 
rozsądne, asertywne rozwiązanie 
konkretnej sy˝
tuacji, zapominając w tym 
momencie o wszystkich innych 
doznanych krzyw˝
dach lub przeŜywanym poczuciu 
winy.

 Rozwiązanie to powinno zakładać 
przede wszystkim zmierzenie się z
sytu˝
acją, a nie z osobami. Efektem 
powinna być rzeczywista zmiana 
sytuacji, 
a nie "nagroda" na poziomie 
emocjonalnym.

 Na przykład zadaniem Juliusza, 
który nie oddał ksiąŜki do 
biblioteki, 
nie będzie - na tym etapie - 

Strona 215

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zaplanowanie jak przekonać 
bibliotekarkę, 
aby nie myślała o nim źle, lecz 
jak najsprawniej oddać ksiąŜkę i 
uwolnić 
swoje konto biblioteczne.

 Oczywiście zaplanowane 
zachowanie powinno być asertywne 
- ma pozwalać 
na zachowanie własnej godności i 
nie naruszać praw innego 
człowieka.

 Krok drugi - wyobraź sobie 
dokładnie, krok po kroku, 
zaplanowane zacho˝
wanie, sprawdzając, jakie teksty 
anty-asertywne wywołuje ono w 
twojej 
świadomości.

 Zamień odnalezione teksty 
anty-asertywne na pasujące do 
sytuacji zdania 
pro-asertywne.

Strona 216

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Na przykład GraŜyna czekająca z 
obiadem na spóźniającego się 
męŜa, pra˝
cując nad asertywnym zachowaniem,
zorientowałaby się moŜe, Ŝe jej 
uwagę 
przyciąga szczególnie myśl On się
ze mną nie liczy, co znaczy dla 
niej 
Nie jestem warta tego, Ŝeby się 
ze mną liczyć, a idąc dalej 
Jestem mało 
waŜnym i mało wartościowym 
człowiekiem.

 Koncentrując się na takiej 
informacji i przeŜywając 
wywoływane przez 
nią uczucia, trudno znaleźć w 
sobie motywację do szykowania dla
tej "ma˝
ło waŜnej i mało wartościowej 
osoby " obiadu.

 Teksty pro-asertywne, które 
mogłyby dodać GraŜynie mocy do 
asertywnego 

Strona 217

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

zachowania brzmiałyby w tym 
wypadku:

-Jestem wartościowym człowiekiem.

-Jestem tak samo waŜna jak inni 
ludzie.

-Chcę dbać o siebie.

-Chcę opiekować się sobą.

 Krok trzeci - zrób tu co 
zaplanowałaś (zaplanowałeś), 
koncentrując się 
na zadaniu, a nie na relacji z 
osobami, występującymi w tej 
sytuacji.

 W chwilach trudnych uŜywaj 
tekstów pro-asertywnych.

 Jeśli będziesz zadowolona 
(zadowolony) ze swego zachowania,
wprowadź je 
do codziennego uŜytku.

Strona 218

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Zmiana własnych zachowań w 
konkretnych sytuacjach, 
naznaczonych dotąd 
poczuciem winy lub krzywdy, jest 
łatwiejsza, niŜ się wydaje. 
Prawdziwie 
trudny jest jedynie początek, gdy
człowiek - sparaliŜowany 
poczuciem wi˝
ny lub krzywdy - z olbrzymim 
trudem wspina się ku dorosłej 
postawie wo˝
bec świata.

 Gdy jednak wypowie w końcu 
stanowcze, odwaŜne zdanie, czy 
przeciwstawi 
się krzywdzącej go sytuacji, 
bardzo szybko odzyskuje grunt pod
nogami. 
Wówczas poprzez swoją zmienioną 
postawę widzi sytuację z innej 
perspek˝
tywy i poczucie winy lub krzywdy 
dosłownie topnieje na jego 
własnych 
oczach.

Strona 219

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 W tym procesie bardzo pomaga teŜ
zachowanie otoczenia. JeŜeli ktoś

przestaje zachowywać się jak 
winowajca, nie prowokuje innych 
do podej˝
rzewania go, oskarŜania i 
kontrolowania. JeŜeli ktoś 
przestaje zachowy˝
wać się jak skrzywdzony, 
otoczenie przestaje traktować go 
jak słabego i 
zaczyna bardziej się z nim 
liczyć.

 SprzęŜenie zwrotne wzajemnych 
relacji - przedtem 
zwielokratniające nie˝
korzystne konsekwencje poczucia 
winy czy krzywdy - zaczyna teraz 
"praco˝
wać" w kierunku korzystnym dla 
osoby podejmującej zmianę.

 Jednak codziennie, w 
dziesiątkach sytuacji, zawarta 

Strona 220

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

jest pokusa, aby 
porzucić odwagę, stanowczość, 
odpowiedzialność i zachować się 
znowu jak 
małe niegrzeczne albo biedne - 
dziecko.

 Zmiana utrwalonego czasem przez 
lata, wyuczonego stylu 
spostrzegania, 
odczuwania i zachowania, wymaga 
wielkiej, samodzielnej pracy. 
Bowiem 
świat oskarŜonych i oskarŜycieli,
choć nie jest specjalnie 
szczęśliwy, 
jest jednak dobrze znany i 
powrócić tam jest niebezpiecznie 
łatwo.

Wykład 13 

Strona 221

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Asertywność w kontakcie z samym 
sobą 

 Wspomniany juŜ Herbert 
Fensterheim, w swojej ksiąŜce 
"Nie mów tak, gdy 
chcesz powiedzieć nie" opowiada 
pewien dowcip.

 W porze drugiego śniadania, 
dwóch wspólnie pracujących panów 
wyciąga 
swoje kanapki. Pierwszy z nich 
odwija papier, zagląda do środka 
i mówi: 
O, cholera! Znowu z tym okropnym 
Ŝółtym serem! Na to drugi: No to 
po˝
wiedz w końcu Ŝonie, Ŝeby ci 
zrobiła kanapki z czymś innym. 

Strona 222

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Pierwszy z 
panów odpowiada ze zdziwieniem: 
Coś ty? PrzecieŜ ja sam robię 
sobie ka˝
napki do pracy.

 Ten dowcip przychodzi mi do 
głowy zawsze, gdy pracuję z kimś 
nad jego 
spóźnianiem się.

 Ludzie, którzy często naraŜają 
się na niezadowolenie otoczenia z
powodu 
nieprzychodzenia na czas, mają 
całą gamę sposobów, aby poradzić 
sobie z 
tą sytuacją. Niektórzy wpadają w 
nawyk nadmiernych, czasem wręcz 
niepra˝
wdopodobnych usprawiedliwień; 
inni odwrotnie - próbują ratować 
twarz, 
zachowując się, jak gdyby nigdy 
nic.

 Najprostszą asertywną reakcją na

Strona 223

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

własne spóźnienie wydaje się być 
prze˝
proszenie, z ewentualnym krótkim 
wyjaśnieniem, po czym zajęcie się
inny˝
mi sprawami. Co jednak zrobić gdy
jest to dwudzieste spóźnienie w 
mie˝
siącu? Gdy "odbiorca spóźnienia" 
jest juŜ bardzo zagniewany i robi
ostre 
wymówki?

 Trudno wtedy rozwiązać ten 
problem asertywnie, próbując 
zmienić jakiś 
element relacji między dwiema 
osobami. To bowiem, co narusza 
godność no˝
torycznie spóźniającego się 
człowieka, to nie fakt, Ŝe stale 
przeprasza 
kogoś i komuś się tłumaczy, ale 
to, Ŝe się po prostu spóźnia.

 Mówiąc inaczej: spóźniający się 
musi rozwiązać ten problem sam ze

Strona 224

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

sobą, 
w planie indywidualnym. Inaczej 
będzie musiał stale "zjadać 
kanapkę z 
Ŝółtym serem".

 Często, przychodzenie nie na 
czas jest efektem nieasertywnego 
zachowa˝
nia w kontakcie z samym sobą.

 Zgadzam się być gdzieś o 
określonej godzinie, wewnętrznie 
podejmuję ta˝
kie zobowiązanie i... nie udaje 
mi się. Zbyt długo jem obiad lub 
śniada˝
nie, sprzątam, czytam, rozmawiam 
przez telefon, zbyt późno 
wychodzę z 
domu... i przychodzę za późno. 
Mam więc to, czego nie chciałam.

 Według koncepcji zachowań 
asertywnych człowiek - o ile nie 
narusza praw 
innych - ma prawo i jest w stanie

Strona 225

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

Ŝyć jak chce, osiągać to, czego 
prag˝
nie. MoŜe - poprzez asertywne 
zachowanie - ominąć przeszkody 
stawiane mu 
przez innych. Pozostaną wtedy 
jednak przeszkody stawiane przez 
samego 
siebie.

 JeŜeli od miesiąca planujesz 
napisać list i ku swemu 
niezadowoleniu nie 
robisz tego...

 JeŜeli chcesz zdać egzamin na 
prawo jazdy ale opracowałeś tylko
połowę 
odpowiedzi na pytania testowe...

 Jeśli pragniesz przyciągnąć 
zachwycone spojrzenia panów ale 
od tygodnia 
nie myłaś głowy, nie uznałaś teŜ 
za stosowne zrobić makijaŜu albo 
włoŜyć 
czegoś innego, niŜ twoje stare 

Strona 226

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

dŜinsy...

..to prawdopodobnie masz kłopot z
asertywnością wobec samej 
(samego) 
siebie i moŜe zdarzyć się tak, Ŝe
nie będziesz mieć tego, czego 
prag˝
niesz.

 Dlaczego ludzie trwają czasem 
latami w niezadowoleniu z czegoś,
co sami 
mogą usunąć, lub w tęsknocie za 
czymś, co leŜy w zasięgu ich 
moŜliwości? 
Widzę dwie waŜne przyczyny.

 Po pierwsze: niektórzy ludzie 
nie mają w ogóle zwyczaju 
zamieniania ma˝
rzeń czy pragnień na programy 
działania. Postępują jak ubogi 
Icek, który 
długo modlił się o to, by Pan 
okazał mu łaskę i sprawił, Ŝe 
wygra milion 

Strona 227

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

na loterii, aŜ doczekał się 
zniecierpliwionej boskiej 
odpowiedzi: Icek, 
ty daj mi szansę. Ty kup los na 
loterię:

 udzie często mówią:

-Chciałbym mieć duŜo pieniędzy!

-Chciałbym podobać się kobietom!

-Chciałbym być sławny!

-Chciałbym mieć własny dom!

-Chciałbym umieć mówić po 
angielsku, tańczyć rock and rolla
i grać na 
pianinie!

 ... ale nie robią ani jednego 
kroku w stronę urzeczywistnienia 
swoich 
pragnień.

 Według koncepcji zachowań 

Strona 228

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

asertywnych - sprzeciwiającej się
bezradnoś˝
ci, bezsilności i niezadowoleniu 
ze swego Ŝycia - na (prawie) 
wszystko 
moŜna znaleźć odpowiedni sposób. 
NaleŜy tylko uŜyć swojego umysłu 
i za˝
planować odpowiednie, własne, 
działania.

 Po drugie: są teŜ ludzie, którzy
mają programy własnych działań 
ale nie 
umieją ich realizować. Bardzo 
często źle postępują sami ze 
sobą, na 
przykład:

 Konstruują plany o 
nierealistycznie wysokich 
wymaganiach.

 Osoba, z którą zajmowałam się 
jej kłopotami, Jola, opowiadała o
tym, 
jak trudny jest dla niej okres 

Strona 229

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

kilku dni przed świętami. Jej 
program po˝
rządków był tak przeładowany i 
nierealistyczny, Ŝe wystarczyła 
czyjaś 
wizyta czy niesubordynacja 
domowników, by jakaś część listy 
zajęć pozos˝
tała niezrealizowana. W efekcie -
harując cały dzień bez chwili 
wypoczy˝
nku, kładła się wieczorem spać z 
poczuciem klęski.

 Stosują wobec siebie zły system 
kar i nagród.

 Na przykład Jola w ogóle nie 
miała zwyczaju chwalić samej 
siebie. Gdy 
zrealizowała swoje olbrzymie 
przedświąteczne plany, było to po
prostu w 
porządku, tak jak powinno być. 
Natomiast przy opóźnieniach w 
realizacji 
planu, wyrzucała sobie, Ŝe jest 

Strona 230

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

złą gospodynią, leniuchem, albo 
straszy˝
ła samą siebie katastroficznymi 
wyobraŜeniami o tym, co mogłaby o
niej 
powiedzieć teściowa (będąca 
oczywiście gospodynią wzorową), 
gdyby dowie˝
działa się, Ŝe w Wielką Sobotę 
Jola ma nie umytą podłogę pod 
wanną w ła˝
zience.

 Efektem takiego postępowania 
jest narzucenie samemu sobie 
poczucia by˝
cia nie w porządku. Jola 
dokonywała tego przez 
niespełnianie własnych 
oczekiwań, rozbudowanych tak, Ŝe 
nie mogły być spełnione oraz 
przez 
przywoływanie w wyobraźni 
wyimaginowanej dezaprobaty 
otoczenia.

 Z moich obserwacji wynika, Ŝe 

Strona 231

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

kiedy trzeba obmyślić i wykonać 
program 
własnych działań, ludzie rzadko 
dokonują zmian, całymi latami 
powielając 
dawne, niesłuŜące im nawyki.

 Kilka lat temu pracowałam w 
ośrodku terapeutycznym dla 
studentów. Pa˝
miętam Krzysztofa, który miał 26 
lat i był na drugim roku 
pedagogiki. 
Był to jego trzeci kierunek 
studiów - na poprzednich nie 
udawało mu się 
przebrnąć powyŜej drugiego roku.

 Był inteligentny, ale gdy 
zbliŜały się kolokwia i egzaminy,
nie mógł 
zabrać się do roboty albo 
pracował tak wolno, Ŝe nie zdąŜał
opanować ma˝
teriału.

 Poświęcał wiele czasu na 

Strona 232

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

przygotowania - gromadził 
ksiąŜki, kupował ze˝
szyty, zaopatrywał w pióra i 
ołówki, wciąŜ jednak coś go 
odciągało od 
startu.

 Kiedyś przyszedł na spotkanie 
grupy terapeutycznej dwa dni 
przed waŜnym 
egzaminem, do którego 
obowiązywała go wiedza z dwóch 
podręczników. Nie 
zaczął jeszcze nauki ale był 
dobrej myśli - wieczorem planował
przerobić 
jeden podręcznik, a dzień 
następny przeznaczył na drugi 
i... powtórkę.

 Czas przeznaczony "na powtórkę" 
miał go prawdopodobnie przekonać 
o roz˝
sądnym charakterze całego 
przedsięwzięcia, które - biorąc 
pod uwagę jego 
dotychczasowe trudności z tempem 

Strona 233

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

własnej pracy - było całkowicie 
nierea˝
listyczne.

 Po sześciu latach uporczywych 
studiów na róŜnych kierunkach, 
mimo swo˝
jej inteligencji, Krzysztof nie 
zdołał wyciągnąć wniosku z faktu,
Ŝe ni˝
gdy właściwie nie udało mu się 
przerobić w ciągu jednego dnia 
materiału 
większego, niŜ 40 stron.

 Stawiał sobie nierealistyczne 
wymagania, przez co nigdy nie 
miał powo˝
du, aby być z siebie zadowolonym.
W sprawach związanych z nauką był

wciąŜ "do tyłu", zawsze nie w 
porządku. Prawdopodobnie dlatego 
uciekał 
od zabrania się do pracy - nie 
chciał jeszcze bardziej zbliŜać 
się do 

Strona 234

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

obszaru swoich klęsk i poczucia 
winy. W efekcie, działanie 
umacniało je˝
go negatywny obraz własnej osoby 
i jeszcze bardziej osłabiało 
wiarę w 
swoje moŜliwości.

 Właściwe postępowanie z samym 
sobą przy wykonywaniu zadań, 
oznacza 
stwarzanie sobie jak najlepszych 
warunków do odniesienia sukcesu. 
Sukces 
wywołuje wzrost zaufania do 
siebie i umoŜliwia kolejne, 
przynoszące suk˝
ces działanie. Tak więc:

 Zadania, które sobie stawiasz 
powinny być realistycze.

 JeŜeli dotąd stawiałeś sobie 
cele zbyt ambitne (to znaczy 
takie, któ˝
rych nie udawało ci się 
osiągnąć), zacznij od czegoś 

Strona 235

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

naprawdę małego i 
łatwego.

 Krzysztof na przykład powinien 
był zacząć od przeczytania 20 
stron ści˝
śle określonego tekstu w ściśle 
określonym dniu.

 Obmyśl dla siebie nagrody za 
wykonanie zadań.

 To co robisz, nie powinno być 
dla ciebie związane tylko z 
wysiłkiem.

 JeŜeli straszysz się, Ŝe nie 
jesteś nic wart, skoro coś ci nie
wyjdzie, 
wówczas podobny jesteś do osoby, 
która ucieka przed czymś 
strasznym, a 
nie do osoby, która goni coś 
wspaniałego.

 DąŜenie do przyjemności bardziej
sprzyja twórczej pracy niŜ lęk i 

Strona 236

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

obawa 
przed karą, a poza tym ma się z 
tego więcej radości. Nagroda moŜe
być 
mała ale "wypłacona" jak 
najszybciej - moŜe to być coś 
dobrego do jedze˝
nia, kino lub jakiś upominek.

 Oprócz tego koniecznie pochwal 
się w myślach - Mam powód, aby 
być z 
siebie zadowolonym. Doskonale 
zrobiłam to, co zamierzałam. Jest
waŜne, 
abyś nauczył się wiązać swoje 
działanie - szczególnie to, które
ci się 
od dłuŜszego czasu nie udawało - 
z przyjemnością, a nie z 
przykrością.

 Sprawdź, czy wykonując zadanie 
nie mógłbyś skorzystać z pomocy z
ze˝
wnątrz.

Strona 237

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Nie chodzi o to, aby ktoś to za 
ciebie zrobił ani nawet o czyjąś 
osobi˝
stą pomoc, ale o odpowiednio 
przemyślane bodźce zewnętrzne, 
które będą 
sprzyjały raczej twojemu 
sukcesowi niŜ klęsce.

 Krzysztofowi na przykład trudno 
było uczyć się w domu, gdzie 
rodzice 
koncentrowali się na jego nauce i
stale go kontrolowali. Łatwiej 
nato˝
miast było mu się skupić w 
wydziałowej bibliotece.

 Z pewnością znajdą się osoby, 
które powiedzą o tym co 
zaproponowałam: 
To przesada! Na miejscu tego 
Krzysztofa miałbym więc czytać po
20 stron 
dziennie i to tylko w bibliotece,
uwaŜać to za wielki sukces i 
jeszcze 

Strona 238

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

nagradzać kinem? To 
rozpieszczanie samego siebie - 
taki człowiek nie po˝
winien być studentem!

 Krzysztof przez sześć lat starał
się udowodnić, Ŝe stać go na to, 
aby 
studentem być. Stawiał sobie 
zadania godne geniusza i czasem 
mu się uda˝
wało ale częściej nie. Na tym 
właśnie polegał jego problem - 
chciał udo˝
wodnić, Ŝe jest wartościowym 
człowiekiem i na to - a nie na 
zdawanie ko˝
lokwiów, egzaminów i zaliczanie 
kolejnych lat studiów - był 
obliczony 
jego program działania.

 Praktyka zachowań asertywnych 
pokazuje, Ŝe człowiek, który się 
na to 
zdecyduje, moŜe - kontaktując się
z innymi - zachowywać się zgodnie

Strona 239

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

ze 
sobą oraz skutecznie realizować 
swoje zamierzenia, jeŜeli tylko 
skupi 
się na tym co ma robić i zrobi 
to.

 Po kilku takich osiągnięciach 
uczy się nie tylko nowego 
zachowania, ale 
przede wszystkim oswaja się z 
postawą człowieka dorosłego, 
którego za˝
chowanie wynika z wewnętrznej 
zgody na zdanie Ja jestem w 
porządku i ty 
jesteś w porządku.

 Osoba, która ma kłopoty z 
wyraŜaniem i obroną siebie oraz z
realizacją 
swoich potrzeb, Ŝyje w świecie 
dramatycznych epizodów. Jest to 
świat, w 
którym ludzie nie pozwalają nam, 
zmuszają, oskarŜają nas, 
lekcewaŜą, po˝

Strona 240

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

miatają, krzywdzą, my zaś musimy,
powinniśmy, nie jesteśmy w 
stanie, nie 
mamy prawa, nie damy rady, nigdy 
sobie na to nie pozwolimy.

 Jest to świat oskarŜycieli i 
oskarŜonych. Świat nasycony 
obawami.

 Świat człowieka asertywnego 
wygląda zupełnie inaczej.

 Jest w nim zdecydowanie mniej 
lęku. Znikają dawne fabuły 
dramatyczne. 
Znikają dawne problemy, do 
których człowiek był od lat 
przyzwyczajony.

 PrzezwycięŜenie problemów 
związanych z asertywnością 
oznacza dla czło˝
wieka dorosłego pokonanie pewnego
etapu rozwoju. Nawet jeśli zdarza
mu 
się jeszcze czasem doznawać 

Strona 241

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

dawnego poczucia bycia nie w 
porządku i za˝
chowywać nieasertywnie. Jednak 
wie on juŜ, jak sobie z tym 
radzić i jest 
przekonany, Ŝe to moŜliwe. Jego 
energia psychiczna przestaje być 
związa˝
na tym problemem.

 Nie oznacza to rzecz jasna, Ŝe 
człowiek asertywny nie doświadcza
kłopo˝
tów. W nowej perspektywie 
pojawiają się jednak zupełnie 
nowe problemy - 
przede wszystkim te, które 
dotyczą wolnego wyboru własnej 
drogi Ŝycia.

Mapa asertywności

Strona 242

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Mapa Asertywności pomoŜe Ci 
sprawdzić, w jakich sytuacjach 
korzystasz 
ze swojego prawa do asertywnego 
zachowania, a w jakich masz z tym
kło˝
pot. Jak - w róŜnych sytuacjach -
radzisz sobie z wyraŜaniem siebie
i 
uwzględnianiem praw innych osób.

 Chodzi o to, Ŝeby znaleźć 
sytuacje, które pogarszają Twój 
nastrój, 
zmniejszają Twoją wiarę w siebie,
których się boisz, unikasz, w 
których 
czujesz własną bezradność. Albo 
teŜ zachowujesz się w sposób, 
który zu˝
pełnie Cię nie zadowala.

 Wstaw krzyŜyk do odpowiedniej 
kratki, przyjmując, Ŝe pierwsza 
oznacza 
Tak - raczej tak, a druga Nie - 

Strona 243

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

raczej nie. Linia kropkowana 
wskazuje na 
obszary Twoich trudności.

 MoŜliwości odpowiedzi: tak 
(raczej tak) - nie (raczej nie)

 Obrona swoich praw poza sferą 
osobistą 

Czy zdarza Ci się kupić rzecz,na 
którą właściwie nie masz ochoty, 
tylko 
dlatego, Ŝe trudno Ci było 
odmówić sprzedawcy? (tak ...)  - 

Czy wahasz się przed zwróceniem 
towaru do sklepu, nawet jeśli 
jest on 
wadliwy i nieuŜyteczny? (tak ...)
-

JeŜeli ktoś rozmawia głośno 
podczas filmu, sztuki lub 
koncertu - czy 

Strona 244

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

prosisz go, aby był cicho?  - 
(nie ...)

JeŜeli ktoś potrąca lub stuka w 
Twoje krzesło w kinie czy teatrze
- czy 
prosisz tę osobę, aby przestała? 
- (nie ...)

JeŜeli przeszkadza Ci, Ŝe ktoś 
pali papierosa blisko Ciebie - 
czy potra˝
fisz to powiedzieć?  - (nie ...)

JeŜeli sprzedawca niesłusznie 
obsługuje kogoś bez kolejki - czy
zwracasz 
głośno uwagę?  - (nie ...)

W przypadku awarii w Twoim 
mieszkaniu - czy nalegasz, aby 
pracownik  ad˝
ministracji dokonał naprawy, do 
której jest zobowiązany?  - (nie 
...)

JeŜeli taksówkarz - wbrew Twoim 

Strona 245

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

intencjom - traktuje resztę jako 
napiwek 
- czy upomnisz się o swoje 
pieniądze, nawet jeśli jest to 
nieduŜa suma? 
- (nie ...)

 Obrona swoich praw w kontaktach 
osobistych

JeŜeli ktoś zachowuje się wobec 
Ciebie w sposób niesprawiedliwy 
lub 
krzywdzący - czy zwracasz na to 
uwagę?  - (nie ...)

JeŜeli ktoś poŜyczył od Ciebie 
pieniądze lub jakąś rzecz i 
zwleka z od˝
daniem - czy wspominasz mu o tym?
- (nie ...)

JeŜeli ktoś prosi cię o 
przysługę, której spełnienie 
wydaje Ci się trud˝

Strona 246

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

ne lub niewygodne - czy 
odmawiasz?  - (nie ...)

Czy masz wraŜenie, Ŝe inni ludzie
mają tendencje do wykorzystywania
Cie˝
bie lub rządzenia Tobą? (tak ...)
-

Czy często zdarza Ci się robić 
coś, na co nie masz ochoty, tylko
dlate˝
go, Ŝe nie potrafisz 
przeciwstawić się otoczeniu? (tak
...) - 

 Inicjatywa i kontakty 
towarzyskie 

Czy jesteś w stanie rozpocząć 
rozmowę z obcą osobą? - (nie ...)

Czy często odczuwasz trudności w 
podtrzymywaniu rozmowy 
towarzyskiej? 

Strona 247

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

(tak ...) -

Czy sprawia Ci trudność 
podtrzymywanie kontaktu 
wzrokowego z osobą, z 
którą rozmawiasz? (tak ...) -

Czy swobodnie uczestniczysz w 
spotkaniu towarzyskim, na którym 
nie znasz 
nikogo oprócz gospodarza? - (nie 
...)

 WyraŜanie i przyjmowanie krytyki
i pochwał 

Gdy ktoś Cię chwali - czy wiesz 
jak się zachować? - (nie ...)

Czy zdarza Ci się chwalić 
znajomych, przyjaciół, członków 
rodziny? - 
(nie ...)

Gdy ktoś Cię krytykuje - czy 

Strona 248

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wiesz jak się zachować? - (nie 
...)

Czy masz trudności w krytykowaniu
znajomych, przyjaciół, członków 
rodzi˝
ny? (tak ...) -

 WyraŜanie próśb 

Czy potrafisz zwrócić się do 
nieznajomej osoby z prośbą o 
pomoc? - (nie 
...)

Czy potrafisz prosić znajomych, 
przyjaciół, członków rodziny o 
przysługi 
lub pomoc? - (nie ...)

 WyraŜanie uczuć 

Czy potrafisz otwarcie i szczerze

Strona 249

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

wyraŜać ciepło, sympatię, 
zaangaŜowa˝
nie wobec męŜczyzn? - (nie ...)

Czy potrafisz otwarcie i szczerze
wyraŜać niezadowolenie i złość 
wobec  
męŜczyzn? - (nie ...)

Czy potrafisz otwarcie i szczerze
wyraŜać ciepło, sympatię, 
zaangaŜowa˝
nie wobec kobiet? - (nie ...)

Czy potrafisz otwarcie i szczerze
wyraŜać niezadowolenie i złość 
wobec  
kobiet? - (nie ...)

Czy często zdarza Ci się unikać 
pewnych ludzi lub sytuacji z 
obawy przed  
własnym zakłopotaniem? (tak ...) 
-

Czy zdarza Ci się dzielić swoimi 
odczuciami z inna osobą? - (nie 

Strona 250

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

...)

 WyraŜanie opinii 

JeŜeli rozmawiając z kimś, 
uświadomisz sobie, Ŝe masz 
odmienne zdanie - 
czy zwykle decydujesz się wyrazić
swój pogląd? - (nie ...)

Czy często unikasz wypowiadania 
prawdziwej opinii na jakiś temat 
z oba˝
wy, aby Twój rozmówca nie nabrał 
o Tobie niekorzystnego 
wyobraŜenia? 
(tak ...) -

Czy często przeŜywasz taką 
sytuację, Ŝe inni atakują Twoje 
zdanie, a Ty 
masz kłopot z jego obrona? (tak 
...) -

Czy masz zwyczaj reagować 

Strona 251

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

niepokojem i napięciem, gdy Twój 
rozmówca ma 
odmienne zdanie od Twojego? (tak 
...) -

 Wystąpienia publiczne 

Czy sprawia Ci trudność zabranie 
głosu (zadanie pytania, 
podzielenie się 
opinią) przy duŜym audytorium? 
(tak ...) -

Czy odczuwasz trudności podczas 
wystąpień publicznych 
(przemówienie, po˝
gadanka) wobec szerszego forum? 
(tak ...) -

 Kontakt z autorytetem 

JeŜeli masz odmienne zdanie, niŜ 
ktoś, kto jest dla Ciebie 

Strona 252

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

autorytetem - 
czy otwarcie wyraŜasz swoje 
stanowisko? - (nie ...)

Czy podczas kontaktu z osobą, 
która jest dla Ciebie 
autorytetem, zdarza 
Ci się często rezygnować ze 
swoich interesów i preferencji na
korzyść 
interesów i preferencji tej 
osoby? (tak ...) -

 Naruszenie cudzego terytorium 

Czy zdarza Ci się kończyć zdania 
za inne osoby? (tak ...) -

Czy masz zwyczaj uŜywać krzyku 
jako sposobu zmuszania innych do 
zrobie˝
nia tego, czego ty chcesz? (tak 
...) -

Czy złoszcząc się, masz zwyczaj 

Strona 253

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

uŜywania wyzwisk i 
niecenzuralnych wyra˝
zów? (tak ...) -

Czy kontynuujesz prowadzenie 
sprzeczki, mimo Ŝe druga osoba od
dłuŜszego 
czasu ma jej dosyć? (tak ...) -

Czy masz zwyczaj podejmować 
decyzje za inne dorosłe osoby? 
(tak ...) -

Wróć teraz do tych punktów Mapy, 
przy których Twój krzyŜyk znalazł
się w 
miejscach wykropkowanych. 

Przypomnij sobie, o jakich 
sytuacjach z Twojego Ŝycia 
myślałeś, odpowia˝
dając na dane pytanie. Spisz na 
kartce te sytuacje, z którymi 
masz kło˝
pot, uwzględniając nie tylko 

Strona 254

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

okoliczności, ale przede 
wszystkim osoby, 
których dotyczy trudność. Teraz 
zaplanuj zmianę.

 JeŜeli lektura tej ksiąŜki 
wzbudziła w Tobie chęć do pracy 
nad swoimi 
Ŝyciowymi sprawami - zapraszamy 
do naszego ośrodka. 

 Ośrodek Pomocy i Edukacji 
Psychologicznej INTRA

 zajmuje się pomaganiem osobom 
przeŜywającym kryzys, 
odczuwającym trud˝
ności w kontaktach z innymi, 
mającym objawy nerwicowe.

 Prowadzimy równieŜ kursy 
stanowczego zachowania 
(asertywności) oraz in˝
ne treningi psychologiczne dla 
osób, które chcą rozwinąć swoje 
umiejęt˝
ności Ŝyciowe.

Strona 255

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

 Ośrodek pomaga takŜe rozwiązywać
trudne sytuacje małŜeńskie. 

 Stały zespół Ośrodka INTRA 
stanowią psychoterapeuci:

Maria Król - Fijewska, psycholog 
kliniczny

Piotr Fijewski, psycholog 
kliniczny

Krzysztof Jedliński, psychiatra.

Adres: ul. Polna 40

00-635 Warszawa

Szczegółowe informacje i zapisy: 

tel: 25 18 15

Strona 256

Król-Fijewska Maria - Psychologia podręczna - Część I - Stanowczo, łagodnie, bez lęku.

poniedziałki, środy, piątki

w godzinach 16 -18

Zespół Ośrodka INTRA

11)
21)
31)
41.
l1.1.1.1.1.1
rI.A.1.a

Strona 257