Jacek Janczarski Kocham pana panie Sułku

JACEK JANCZARSKI

Kocham pana, panie Sułku

Żonie mojej Basi

i dzieciom moim

poświęcam i dziękuję

Motto

Niech ryczy z bólu ranny łoś
Zwierz nie przemierza knieje
Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś
To są zwyczajne dzieje ...

Hamlet - Szekspir (Anglia)

Przedmowa

Czytelnik, biorąc do ręki świeży jeszcze egzemplarz książki, którą mu
podarowano na kolejne - powiedzmy - urodziny, nie zaczyna lektury od
przedmowy, wstępu, posłowia i tym podobnych. Odrzuca on opakowanie, to całe
opakowanie, które przypomina nam kawałek papieru, w który owinięto
wędzoną flądrę w którejś z nadmorskich miejscowości zeszłego lata. Któż
bowiem, jedząc świeżą flądrę, dba o papier, w jaki została owinięta?... Jakież to
ma znaczenie?... Zdając sobie z tego doskonale sprawę, piszę tę oto przedmowę
w świadomości, że nie zostanie ona przecież przeczytana. Tym śmielej sobie
zatem pocznę, pisząc to i owo.
Postaram się poza tym, aby w tej przedmowie nic takiego ważnego nie napisać,
nic takiego, co miałoby jakiekolwiek znaczenie podczas czytania całej reszty tej
książki. Po co wobec tego w ogóle pisać, wiedząc, że nie będzie to przeczytane? -
spyta niejeden czytelnik z dowolnej miejscowości naszego kraju. Oto odpowiedź:
zadaniem pisarza jest pisanie, podobnie jak zadaniem murarza jest murowanie,
tkacza - tkanie, malarza - malowanie, muzyka - muzykowanie, plastyka -
plastykowanie, projektanta - projektowanie, drwala - drwalenie, rybaka -
rybaczenie, lekarza - leczenie, a pana Edka z Rucianego-Nidy - reperowanie
zepsutych samochodów. I nawet jeżeli ktoś powie, że cała ta teoria nie bardzo
ma sens - przyznam mu rację, przyklasnę i znienacka pocałuję w czoło.
Człowiek ten bowiem, nie rozumiejąc nic, zrozumiał właśnie to, o co mi w ogóle
chodzi.

Biorę tutaj w obronę: nonsens, nierzeczywistość, bzdurność, niedosłowność,
niedorzeczność,

szczyptę

szaleństwa,

półuśmiech,

niedokończoność,

bałaganiarstwo myślowe, niezdyscyplinowanie humorystyczne, przewijanie się
na drugą stronę poczucia humoru, balansowanie na krawędzi tego, co śmieszy, i
tego, co raczej śmieszyć nie powinno (i też śmieszy)... Bronię niezłomnego prawa
humorysty do braku pointy, prawa błazna do mówienia serio, prawa moralisty
do niemoralności.
Bronię wreszcie prawa czytelnika do nieczytania. Czytanie (wyłączając szkolne
lektury obowiązkowe) nie jest przecież na razie przymusowe i wolno nam w
każdej chwili przerwać je, wyrzucając do kosza czytaną rzecz. Wolałbym
jednak, mówiąc szczerze, aby taki los nie spotkał tej książki. Już choćby ze
względu na liczne ilustracje, które można sobie po prostu powycinać,
przyozdabiając nimi białe ściany naszego pokoju, nie warto lekkomyślnie
pozbywać się Kocham pana, panie Sułku.
Namawiam także do czytania pewnych fragmentów na tak zwane głosy.
Wystarczą przecież do tego dwie osoby, mężczyzna i kobieta, oraz ewentualnie
narrator, którą to rolę powierzmy bez obaw naszemu dziecku (jeżeli je mamy)
lub dziecku sąsiadów, wyróżniającemu się trudną umiejętnością czytania słowa
pisanego.
Ileż to radości może być... ile fajnych nieporozumień w domu! Jak to będzie
śmiesznie, kiedy nasza żona wcieli się w postać Elizy, a my, jej mąż,
przedzierzgniemy się w pokrętną, pełną dwuznaczności postać pana Sułka...
Jeżeli dacie się namówić na ten (niewątpliwy) eksperyment, radzę nabycie od
razu trzech egzemplarzy książki, żeby potem nie było wyrywania sobie,
szarpaniny i tak dalej... W roli gajowego Maruchy obsadźmy przyjaciela domu
(temu egzemplarz niepotrzebny) i niech nam się on tylko zjawia i znika. Na tym
koniec. Zobaczy pan, nieznany Czytelniku, jak to przyjemnie pobyć sobie przez
kilka wieczorów panem Sułkiem... Zobaczy Pani, nieznajoma Czytelniczko, jakie
uroki kryje postać Elizy. Zobaczysz ty, przyjacielu naszego domu, ile to roboty z
takim znikaniem i pojawianiem się. Jak to strasznie męczy i wyczerpuje
fizycznie i psychicznie... A potem jak przyjemnie wrócić do swoich normalnych
ról, jakie powierzyło nam życie. Czasem są to role zupełnie inne, czasem tylko
trochę inne, a czasem zbliżone. Życzę Państwu miłej zabawy!
Do bra noc

Jacek Janczarski

Wstęp

Kocham pana, panie Sułku to literacka wersja minisłuchowisk emitowanych w
Ilustrowanym Magazynie Autorów w programie III Polskiego Radia. Z panem
Sułkiem i z panią Elizą spotykał się, kto chciał, w każdy piątek wieczorem albo
też w każdą niedzielę rano, jeżeli ktoś miał wieczór akurat zajęty lub po prostu
chciało mu się po ludzku - spać. Byli jednak i tacy słuchacze, którzy kładli się
późno spać w piątek i wstawali wcześnie w niedzielę, aby po raz drugi spotkać
się z panem Sułkiem, bohaterem niniejszej książki. Spotkania te nie dawały
słuchaczowi nic, jak wiele zresztą innych spotkań, poza pewnym
przyzwyczajeniem się do postaci, nauką regularnego słuchania radia według
jakiegoś tam schematu, nauką regularności w ogóle. Poza tym mógł słuchacz
nastawić sobie dobrze zegarek, który akurat mu się śpieszył czy późnił, co
gorsza.
Spotkania z panem Sułkiem nie dają bowiem wzorca do natychmiastowego
naśladowania w żadnym wypadku. Są jak gdyby zaprzeczeniem przekonania o
wychowawczej roli środków masowego przekazu. Jeżeli jednak kogoś
rozśmieszyło to lub owo, zasługa w tym wykonawców radiowych, którzy
martwej literze nadali żywy kształt, umiejętnie operując głosem. Jak każdy
aktor utożsamiali się oni z kreowanymi przez siebie postaciami bardzo solidnie,
tak że nierzadko dochodziło nawet do zabawnych nieporozumień na ulicy, w
kawiarni czy w lepszych lokalach (do których codziennie chadzają aktorzy),
kiedy to zapamiętały pierwszy lepszy słuchacz, widząc Krzysztofa
Kowalewskiego, wołał: O, pan Sułek! lub, spostrzegłszy nagle Martę Lipińską,
wrzeszczał: O, pani Eliza! I tylko nikt nigdy nie zawołał: O, gajowy Marucha! -
bowiem gajowy Marucha nie chadzał tam, gdzie inni, a siedział w swojej
gajówce i jadł chleb, przeważnie z masłem. Tyle o antenowych wydarzeniach
wokół całej sprawy. Jeżeli natomiast spytałby ktoś, skąd ten cały pan Sułek i ta
cała pani Eliza w ogóle się wzięli? - musiałbym opowiedzieć następującą historię:
Eliza Wymęga-Zarawiejska, niemłoda już kobieta, zakochała się pierwszą,
niewinną miłością w młodym człowieku nazwiskiem Sułek. Rodzina Wymęgów
nie ukrywała niechęci z powodu tego, jej zdaniem, niefortunnego wyboru
przedstawicielki swojego rodu. Robiono pani Elizie wiele nieprzyjemności,
szykanowano ją, dokuczano na każdym kroku. I w tym wypadku miłość jednak
nie znała granic, skutkiem czego pani Eliza postanowiła opuścić dom rodzinny i
jakoś urządzić się z panem Sułkiem, notabene uczniem szkoły podstawowej od
dłuższego już czasu. Kiedy po lekcjach siadywali na rozmaitych wzgórkach,
wspólnie czytając używane gazety, kiedy patrzyli na przyrodę i na wszystko to,
co ich przecież otaczało, kiedy pani Eliza kładła rękę na dłoni pana Sułka, a on
odsuwał tę dłoń z niechęcią sztubaka i warczał: Cicho! - wtedy właśnie pani
Eliza czuła, że dzieje się z nią coś nieokreślonego, coś pięknego. Czuła, że kocha
tego człowieka, który tu, na tym wzgórku, siedzi obok niej i czyta gazetę. Czuła,
że ten wzgórek to całe wzgórze ich miłości, i czuła, czuła, że pal licho Wymęgów-

Zarawiejskich z ich arystokratycznymi przesądami, że pal licho, pal licho
wszystko, że pal licho cały świat... poza tym wzgórkiem, poza tym panem
Sułkiem najsłodszym, który przecież był łagodnym zmierzchem ostatnich
wakacji jej życia!...
Aż tu nagle, pewnego dnia, kiedy to jak zwykle przeglądali pospołu prasę,
rzuciło im się w oczy następujące ogłoszenie:

Stary, zdezelowany, zmurszały, walący się chlew do rozbiórki sprzedam za jakie
sto zloty.
Marucha (gajowy)
Klasnęła w dłonie pani Eliza.
- No, panie Sułku najsłodszy, widzi pan?...
- Co?
- Trafia nam się niezła okazja. Będziemy mieli swój własny dom! Kocham pana.
- Cicho...
Pan Sułek przeleciał wzrokiem ogłoszenie, powąchał papier, oderwał część
gazety z ogłoszeniem i zaczął ją szybko zjadać. Postąpił tak, ponieważ nie chciał,
aby ogłoszenie dostało się. w niepowołane ręce, a trafiającą się okazję postanowił
chwycić natychmiast, jak chwyta się zawsze byka za rogi.
W krótkim czasie pani Eliza i pan Sułek zamieszkali w chlewie gajowego
Maruchy, który stał się ich prawdziwym domem. I tak się to wszystko zaczęło...

CZĘŚĆ I

Spotkania z przyrodą

ROZDZIAŁ I

Lelki kozodoje

Pierwsze promienie wiosennego, nieśmiałego słońca natychmiast skłoniły pana
Sułka i panią Elizę do odbycia pierwszej, nieśmiałej, wiosennej przechadzki.
Przyroda budziła się nieśmiało do życia. Było ciepło. Bardzo ciepło. Pani Eliza
przyodziana w futro ze sztucznych szopów i w sztuczną lisiurę stąpała wolno,
mając na uwadze swój podeszły przecież wiek i swoje świeżo zakupione walonki.
Pan Sułek w wellingtonach i sportowej wiatrówce truchtał swobodnie, nie
zważając na rozpryskujące się dookoła rzadkie, lepkie, brudnożółte, pierwsze,
nieśmiałe, wiosenne błoto. Drzewa w Lasku Wolskim szumiały przyjemnie,
ładnie śpiewały wiosenne, nieśmiałe ptaki, pachniało wokół rozmaitymi
zapachami...
Długo milczeli, posapując ze zmęczenia i zadowolenia nasi bohaterowie.
- Jest mi bardzo ciepło - powiedziała pani Eliza po namyśle.
- Spociła się pani - odpowiedział pan Sułek wyjaśniająco.
- Za ciepło się ubrałam.
- Aha. Za ciepło - potwierdził chłopak.

- Kocham pana, panie Sułku... - szepnęła pani Eliza, wzdychając po swojemu.
- Cicho. Wiem - brzmiała bezwzględna odpowiedź.
- Aj, opryskał pan mnie błotem! - zauważyła opryskana kobieta.
- No! Ale tutaj błocko. Słowo honoru. Opryskałem pani całą twarz. Ma pani
wąsy z błota, pani Elizo. Jak jakiś cesarz.
- Naprawdę?
- Słowo honoru. Jak jakiś Franciszek Józef. A to dobre... baba z wąsami!...
Tu zaśmiał się pan Sułek ordynarnie, po sztubacku.
- Kocham pana - szepnęła pani Eliza, ocierając twarz mantylką.
- Cicho.
Nagle tuż obok nich zaświergoliło coś znienacka i wyraźnie.
- Słyszy pani?... To lelek kozodój.
- Jaki kozodój?
- Lelek.
- Jak to lelek?
- Cholery można dostać! Lelek kozodój, taki ptak.
- Kocham... kocham ptaki.
- On tu musi być.
- Kto?
- Cicho. Lelek kozodój.
Nadsłuchując zbliżali się do miejsca, z którego słychać było świergolenie coraz to
wyraźniej. Wyszukawszy pierwszy lepszy patyk, pan Sułek jął nim grzebać w
piachu bardzo solidnie.
- Chyba tam się schował, świntuch. Znajdę cię i uduszę!
- Panie Sułku...
- Co?
- Panie Sułku, dlaczego grzebie pan patykiem w piasku?
- Szukam lelka kozodoja.
- Panie Sułku, dlaczego pan go szuka akurat w piasku?
- Niech mi pani nie przeszkadza.
- Panie Sułku...
- No!
- Kocham pana. Kocham pana, panie Sułku, tu i teraz.
- Cicho! Chwileczkę. Zaraz.
Pan Sułek grzebał teraz w ziemi, jak to mówią, pełną parą.
- Panie Sułku, dlaczego pan kopie taką norę?
- O rany, musi pani tyle gadać? Już go miałem, śmierdziela.
- Lelka?
- A kogo?
- Wiem! Lelka kozodoja, prawda?
- Cicho! Niech pani wsadzi teraz rękę do tej dziury.
- Do tej?
- Tak.
- Dlaczego, panie Sułku, mam tam niby wsadzać rękę, po co to wszystko?
- Żeby wymacać lelka.

- No dobrze, i co potem?
- Kiedy potem?
- No, jak go już wymacam - dociekała dociekliwie.
- A wymacała pani?
- Na razie nie.
- Musi pani sięgnąć głębiej. Znacznie głębiej. Chytre te całe lelki.
- Włożyłam już całą rękę. Po pachę.
- I nic?
- Nic.
- Dałbym słowo honoru, że on tam jest.
Wolną ręką pogładziła pani Eliza pana Sułka po rozwichrzonej czuprynie.
- Kocham pana... kocham...
- Cicho. I niech mnie pani nie głaszcze po głowie. Nie lubię, jak mnie ktoś gładzi
po głowie, i to brudnymi rękami.
- Mam brudną prawą ręką. Gładziłam pana czystą - lewą... Jest pan
niesprawiedliwy.
- Cicho! Słyszy pani?
- Nie.
- To on. Zarył się głęboko. Świnia. Dostanę cię, ty glisto!
- Myśli pan, że jest w tej właśnie dziurze?
- Ja wiem, że on tam jest. Wsadźmy tam kij.
Pan Sułek odszedł parę kroków w poszukiwaniu odpowiedniego kija. Z prawą
ręką w świeżej, nieśmiałej, wiosennej dziurze pani Eliza patrzyła tęsknie za
swoim chłopcem.
- Panie Sułku...
- Co?
- Po co panu lelek? Czy ja panu nie wystarczam?
- To co innego. Lelek jest lelek... a pani...
- Co ja?... No, co ja, panie Sułku najdroższy?...
- A pani... pani jest... kobietą.
- No właśnie, panie Sułku, i dlatego właśnie...
- Cicho! Muszę go mieć - upierał się pan Sułek.
- Ale po co on panu?
- Muszę go złapać, udusić i opisać w zeszycie.
- I po co to wszystko?
- Ona się pyta, po co! Zadane było!
- Zadane?
- Tak. Z przyrody.
- Zadano panu to wszystko? Boże, jak pan się męczy.
- Nie męczy mnie to. Lubię przyrodę. Przepadam za nią wprost.
- A za mną, czy za mną też pan przepada wprost?
- Za przyrodą przepadam. To chyba wystarczy. Jakbym miał za wszystkim tak
przepadać, tobym chyba zwariował. I tak ledwo się trzymam.
- Źle się pan czuje?
Twarz pana Sułka zieleniała pierwszą, wiosenną, nieśmiałą zielenią.

- Niedobrze mi. Zemdliło mnie od świeżego powietrza.
- Bardzo możliwe, panie Sułku, bardzo możliwe. Powietrze w nadmiarze źle
robi.
- No, kopmy dalej.
Na twarz pana Sułka wróciły po chwili normalne kolory.
- Kopmy porządnie.
- Tu, w tej dziurze?
- Tak. Kopmy solidnie. Niech pani też kopie. Co pani sobie wyobraża?!
- Nic, panie Sułku kochany. Z przyjemnością też się uwalam w tym błocie.
Wszystko dla pana. Z tej miłości do pana, panie Sułku, najsłodszy mój.
- Cicho!
Chwilę kopali w milczeniu, odrzucając precz pryzmy leśnej, nieśmiałej ziemi.
Pan Sułek badał głębokość jamy znalezionym wiosennym kijem.
- Już spora jama. Wezmę i wsadzę tam głowę.
Jak powiedział, tak zrobił. Spod ziemi już zakomunikował:
- O, ile tu piachu!...
- Jest lelek? - spytała pani Eliza, patrząc na wystające z ziemi smukłe nogi
narzeczonego. - Jest lelek? - powtórzyła.
- Kozodój?
- Aha.
- Aha. Lelek kozodój. Kopmy dalej.
- Idę do pana, panie Sułku jedyny.
- Gdzie?!
- Wchodzę za panem do naszej dziury.
- Hmm. Dobra. Będę czekał.
- Już idę, panie Sułku mój jedyny.
Wsadziwszy głowę w dziurę, pani Eliza zapomniała zamknąć usta, które
natychmiast wypełniły się po brzegi leśnym, nieśmiałym piaskiem:
- Aha, ile tu piachu... miał pan rację... - szepnęła, tracąc powoli świadomość i
przytomność.
Jeszcze jakiś czas rozmawiali jednak ze sobą coraz cichszymi, wiosennymi
głosami. Na skraju lasu o poranku dałby się widzieć kiedyś niewielki wzgórek.
Byłaby to niewątpliwie wspólna mogiła pana Sułka i pani Elizy.
Cóż z tego, kiedy gajowy Marucha, polujący akurat tego wiosennego dnia na tak
zwane lelki kozodoje, ujrzał wystające z ziemi dwie pary nóg, z których jedna
obuta była w wellingtony, a druga w ciepłe walonki...

ROZDZIAŁ II

Tęgoskór

W szkole, do której od wielu, wielu lat uczęszczał pan Sułek - święto. Sporym
staraniem zorganizowano atrakcyjną wycieczkę do Lasku Wolskiego. Pech
chciał, że jedna z najbliższych koleżanek pana Sułka poważnie zachorowała na
jakąś ciężką chorobę i tylko dlatego udało się dołączyć do wycieczki osobę pani
Elizy. Nie było to oczywiście łatwe. Dyrektor szkoły gorąco protestował,
podkreślając, że wycieczka ma charakter wybitnie młodzieżowy, pani Eliza
natomiast do młodzieży raczej się nie zalicza. W końcu, na prośby i groźby pana
Sułka, dyrektor, acz niechętnie, ustąpił.
Po przybyciu na miejsce młodzież rozsypała się w nieładzie po wzgórkach i
dolinach Lasku Wolskiego, szukając uporczywie tęgoskóra pospolitego.
Znalezienie bowiem tego właśnie grzyba równało się automatycznie bardzo
dobrej ocenie z przyrody.
Pan Sułek natychmiast poszedł w lewo. Za nim, trop w trop, pani Eliza. Pan
Sułek natychmiast skręcił w prawo. Pani Eliza za nim. Kluczył pan Sułek,
zacierał ślady, jak umiał, lecz pani Eliza, wiedziona instynktem wytrawnego,
wszechstronnego psa myśliwskiego zawsze potrafiła wytropić swego
narzeczonego, nawet w najgęstszych zaroślach. Właśnie, jak to się mówi,
zdybała go przykucniętego w dziwnej pozie.
- Jest tu jakiś grzyb, panie Sułku.
- Eee, to pieprznik. Tak zwana lejkówka pomarańczowka. Nie, to nie jest
tęgoskór. Bynajmniej nie.
- A jak wygląda taki tęgoskór?
- Jest kulisty. Podobny do kartofla.
- Znajdziemy go, prawda, panie Sułku?
- Oczywiście. Jasne, że tak. Muszę mieć piątkę z przyrody.
- Znajdę dla pana tego grzyba. Kocham pana.
- Cicho! Chłopaki jeszcze usłyszą. Słowo honoru, najem się wstydu przez panią.
- Panie Sułku...
- Co?
Na wyciągniętej dłoni pani Elizy leżał dziwny przedmiot.
- A to, to nie jest przypadkiem tęgoskór?
- Niech pani pokaże...
Pan Sułek powąchał dziwny przedmiot, wziął go na tak zwany ząb, trącił
końcem języka i splunął obficie.
- Nie, to nie jest w ogóle grzyb.
- A co to jest, panie Sułku jedyny?
- Cholera... nie wiem. Nie grzyb i tyle.
- To jest ze skóry.
- Myślę, że jest to cholewka od starego buta. Ktoś tutaj wyrzucił but. Zrobił to
zresztą bardzo dawno. Ta cholewka jest już stara.

- Panie Sułku...
- Co?
- Mam jakiegoś grzyba.
Na wyciągniętej dłoni pani Elizy leżał tym razem rzeczywiście jakiś grzyb.
- Aha! Niech pani pokaże.
Pan Sułek postąpił jak poprzednio. I jak poprzednio splunął. Następnie
zawyrokował:
- Aha. Pieprznik jadalny. Kurka.
- Zjemy go?
- Nie.
- Dlaczego, panie Sułku? Dlaczego nie? Jestem głodna.
- Nie jada się grzybów na surowo. Można się otruć.
- Dla pana mogę się też otruć. Kocham pana.
- Cicho! Niech pani tego nie robi. Obiecała mi pani przecież motorower,
prawda?
- Och, tak! Prawda, panie Sułku. Będzie go pan miał. - Kiedy? - Nasz bohater
kuł żelazo póki gorące.
- Już niedługo. Uskładałam już trochę pieniędzy.
- Ile? - zapytał chytrze pan Sułek, poważniejąc znienacka.
- Sporo już tego jest.
- A konkretnie, ile? - Nie ustępował tak łatwo.
- Dokładnie nie wiem, ale sądzę, że ładnych parę groszy już mam.
- Trzyma to pani w domu?
- Nie. Bałabym się trzymać wszystko w domu.
- Wsadziła pani wszystko na książeczkę... - domyślił się pan Sułek.
- Też nie. Mam wszystko przy sobie. O, tu!... Opuszczając oczy, wskazała na
miejsce, w którym spoczywały oszczędności. Pan Sułek odwrócił wzrok. Spłonął
żywym, młodzieńczym rumieńcem i wybełkotał:
- Ach, tu...
- A nawet jeszcze trochę wyżej - znęcała się nad nim.
- Rozumiem, bardzo dobrze rozumiem, co rozumiem, nie ma tu nic do
nierozumienia... oczywistego... niedokładnie... plątał się chłopiec.
Zrozumiawszy, że sytuacja jest bez wyjścia i przyszłości, pani Eliza zręcznie
zmieniła temat i patrząc w ziemię, rzuciła od niechcenia:
- A od czego są tutaj takie doły, panie Sułku?
- To dzikie świnie tak zryły ziemię - rozpogodził się pan Sułek, kładąc szczególny
nacisk na słowo "świnie".
- A dlaczego, po co to wszystko? Po co takie świnie to robią?
- Szukają żołędzi. Dzikie świnie jedzą żołędzie.
- Aha... Panie Sułku...
- Co?
- Mam znowu grzyba.
- Niech go pani natychmiast wyrzuci! - krzyknął pan Sułek widząc, co się święci.
- Dlaczego? Jest taki ładny, czerwony...
- To gołąbek wymiotny. Trucizna.

Pani Eliza delikatnie powąchała gołąbka wymiotnego.
- Fu, brzydko pachnie.
- Śmierdzi. Bo to jest grzyb trujący. Serowatka gorzkowata - powiedział
pogardliwie. - Czartopłoch!...
- Pan wie wszystko, prawda? Jest pan wspaniały.
- Nie przeczę. Nie boją się nikogo.
- Nikogo?
- Nikogo.
- A niedźwiedzia, panie Sułku?
- Też nie. Mam go w nosie - pokazał.
- Naprawdę? - spojrzała.
- Słowo honoru. Nic a nic nie boję się byle niedźwiedzia. Mam go gdzieś!
- Jest pan taki dzielny, dzielny... i piękny...
- Nie przeczę. Ładny to ja jestem. Można powiedzieć - bajka!
- Jestem o pana zazdrosna.
- Pewnie. Ma pani rację. Na pani miejscu też byłbym o mnie zazdrosny.
Dziewczyny na minie lecą. Będę miał motorower... Kiedy? - zmienił nagle ton.
- Kupię go panu jak najprędzej.
- No właśnie.
- Panie Sułku... - Oczy pani Elizy zaszkliły się niebezpiecznie.
- No?
- Kocham pana...
- Cicho!
W tym momencie pan Sułek znieruchomiał. Nadsłuchiwał uważnie przez długą
chwilę. Również pani Eliza nadstawiła ucha ciekawie. Z zarośli wydobywał się
cichy, ale dosyć głośny i potężny ni to chrychot, ni to charkot.
- Słyszy pani?...
- Nie.
Chrapliwy chrychot charkowaty charczał coraz wyraźniej.
- A teraz?
- Teraz też nie. A co, a co?
- Słyszę jakiś chrapliwy charkot - wyszeptał pan Sułek, drżąc na całym młodym
ciele.
- Aha. Teraz ja też to słyszę. Co to może być, panie Sułku jedyny?
- Nie wiem, pani Elizo. Boi się pani? - przysunął się bliżej pan Sułek.
- Nie - odparła swobodnie - jestem przecież z panem.
- No właśnie. No właśnie. Jesteśmy sami... Wycieczka, koledzy, koleżanki i
dyrektor są w zupełnie innym miejscu Lasku Wolskiego. Odeszliśmy za daleko,
słowo honoru!
- Ale za to jesteśmy sami. Szukajmy tego tęgoskóra, panie Sułku. Znajdziemy go,
prawda?
- Niewykluczone, pani Elizo. - Krew odpłynęła teraz z twarzy pana Sułka. -
Niewykluczone. Ale tutaj cały czas coś charczę. Nie lubię tego. O, nie lubię za
bardzo, jak coś charczę w lesie!
- To pewnie jakieś zwierzę. Co tam...

- O, nie przepadam za takim charkotem. Słowo honoru. Chodźmy stąd!
- Panie Sułku, nie możemy przecież wracać bez tęgoskóra pospolitego. Nie
dostanie pan w ten sposób piątki z przyrody. Co tam, chodźmy dalej...
Mrukliwy chrapowaty chrychot był coraz bliżej.
- Przybliża się - wyjęczał pan Sułek. - Uciekajmy stąd, pani Elizo!!!
Przez pokrętne wykroty, potykając się, gnali co sił w nogach, gdzie pieprz
rośnie.
- Boże, panie Sułku!... Niedźwiedź! Prawdziwy niedźwiedź!!!
- Zginęliśmy. Słowo honoru. Koniec z nami! - wycharczał pan Sułek, opadając z
sił i spodni.
I jakież było ich zdziwienie, ile to śmiechu było potem! Rzekomym
niedźwiedziem okazał się bowiem wszędobylski gajowy Marucha. Gajowy,
przebrany tego dnia za niedźwiedzia, tropił innego, prawdziwego niedźwiedzia,
który dał mu się ostatnio porządnie we znaki, charcząc chropawo po nocach w
pobliżu gajówki.

ROZDZIAŁ III

Owady

Na tle bujnej, kwiecistej łąki zamajaczyły nagle dwie ludzkie sylwetki. Ona,
niemłoda już kobieta, w długiej czarnej pelerynie przetykanej złotą nitką, obuta
w długie, plastikowe boty. On, szesnastoletni wyrostek w pumpach i pepegach,
podskakujący to na jednej, to na drugiej nodze, zgrabnie i beztrosko. Oboje
mają w dłoniach swych zwykłe siatki na motyle i butelki po żytniej mazowieckiej
na chrabąszcze oraz inne rozmaite robactwo. A łąka gra pitoleniem,
świergoleniem, bzykaniem i poświstywaniem. Bujna, kwiecista łąka na skraju
Lasku Wolskiego.
- Niech pani się nie rusza!
- Boże, co się stało? - szepnęła pani Eliza, nieruchomiejąc w pół kroku.
- Cicho. Ani kroku dalej!
Skradając się na palcach, pan Sułek podszedł do niej na odległość wyciągniętej
ręki i tąże walnął ją znienacka i na odlew.
- Oj, boli, panie Sułku! Uderzył mnie pan!
- To był komar widliszek. I drugi komar! - pan Sułek walnął po raz drugi. - Też
widliszek.
- Dziękuję panu - szepnęła pani Eliza.
- I trzeci! - powiedział pan Sułek, uderzając silniej niż poprzednio.
- Też widliszek? - spytała pani Eliza, chwiejąc się na nogach.
- Nie. To trzecie to był giez. Obsiadły panią gzy, pani Elizo.
- Tak zwane muchy końskie? - domyśliła się.
- Tak. Tak zwane muchy końskie panią obsiadły.
- Pogryzły mnie te gzy.
- Aha. Ma pani bąble wszędzie.

- Tak. I tu bąbel, i tam. Bąbel na bąblu. Boli mnie to.
- Wiem. To czasem bardzo boli.
- I swędzi.
- No cóż, niech się pani podrapie. Oto moja rada.
- Nie wszędzie mogę sięgnąć - powiedziała pani Eliza, w swoim przekonaniu
znacząco.
- Na szczęście mam ze sobą drut. - Pan Sułek rzeczywiście wyciągnął z kieszeni
zardzewiały kawał drutu. - Proszę, teraz pani sięgnie wszędzie.
- Kocham pana - powiedziała pani Eliza, prostując drut w białych dłoniach.
- Wiem.
- Od dawna pana kocham. - Drapała się teraz i tu, i tam.
- Wiem. Od pierwszego, można powiedzieć, wejrzenia.
- No właśnie. - Swędzenie nie ustępowało. - I co pan na to?
- Na co?
- Na tę moją miłość do pana? - Odrzuciła teraz drut precz i patrzyła na niego
dziwnym wzrokiem.
- A co ja mam powiedzieć? Czy to ja panią kocham, czy co?
- Nie kocha mnie pan?
- Cicho. Jest! - Aż podskoczył.
- Kto jest?
- Larwa chruścika! Słowo honoru. Ale nam się udało!
- Jaka to jest larwa?
- Larwa chruścika, mówiłem. Takiego owada. Właśnie ją zaskoczyłem przy
budowie domku.
- Ta rurka to jej domek? Niemożliwe!
- Ciało larwy chruścika - objaśniał pan Sułek - jest niezwykle delikatne, pani
Elizo. Dlatego buduje sobie ona domek, w którym już bez obaw się
przepoczwarzą.
- Co to może znaczyć?
- Zamieni się ta larwa w poczwarkę, a następnie w dorosłego chruścika. -
Rozejrzał się wokół, szukając odpowiedniego przykładu. - O, w takiego właśnie
chruścika, który chodzi sobie po pani.
- Boże, gdzie?!
- Jest chyba teraz we włosach. Nic pani nie zrobi. Chruściki chyba nie gryzą.
- Ja się boję! Słyszy pan? Boję się... Umieram ze strachu! Słyszy pan?!
- Słyszę. Głuchy na razie nie jestem.
- Więc niech pan mi to wyjmie z włosów!...
- Kiedy nie mam akurat czasu. - Pan Sułek pochylił się nad znalezioną larwą
chruścika. - O, mam cię! Domku jej się zachciało - mamrotał.
- Panie Sułku... - powiedziała ni z tego, ni z owego innym tonem.
- Co?
- Kocham pana tu, na tej łące...
- Cicho!. Pracować nie można. Niech pani spojrzy. O, tutaj ma - trzymał teraz
larwę w palcach - tutaj ma gruczoły przędne, a tutaj chitynowe wyrostki.
- Spore te gruczoły - zdziwiła się pani Eliza.

- Aha. Spore. Ich wyloty są na wardze dolnej.
- Aha. Coś z nich cieknie.
- To lepista ciecz, która następnie zastyga.
- Niemożliwe - zdziwiła się pani Eliza. - I po co, po co to wszystko? Na co to? -
dziwiła się bez tchu.
- Z tej zastygniętej cieczy - cierpliwie ciągnął chłopiec - robi się w ten sposób
jedwabista nitka.
- Och, kocham pana za wszystko! Kocham pana i za to, że pan wszystko wie o tej
larwie.
- Wszystkiego na razie o niej nie wiem.
- Ale wie pan o niej dużo. Bardzo dużo!
- To prawda. Wiem o niej sporo. Kocham przyrodę w jej obecnym kształcie.
- Ja też! I kocham też pana, panie Sułku jedyny!
- Cicho! Widzi pani tego motylka?...
- Tego?
- Aha.
- Widzę. I co, i co?
- To zerzynek rzeżuchowiec.
- I co, i co? - dopytywała się pani Eliza ciekawie.
- I nic. Tak się nazywa.
- I co, panie Sułku? - ciekawość gnębiła ją porządnie.
- Nic. Cholera, nic!
- Czy on ma też te wszystkie gruczoły?
- Właśnie nie wiem. Warto by go złapać i wszystko mu obejrzeć.
- Zaraz go złapię w siatką - zamachnęła się z rozmachem i runęła całym
ciężarem wątłego ciała na jedwabistą łąkę.
-. Nie tak, pani Elizo! - śmiał się pan Sułek w kułak. - Nie tak! Odleciał. Ależ z
pani, pani Elizo, fujara!
- Nie czuję się najlepiej. - Zbierała się z ziemi.
- No, niech no tylko pani spojrzy... Cały czas stoi pani na barczatce sosnówce. Co
za fajtłapa, słowo honoru!
- Jest mi niedobrze - tłumaczyła się pani Eliza - wszystko mnie boli.
- Nic dziwnego. Wszędzie ma pani bąble.
- Cała jestem pokąsana przez te wstrętne gzy. Kocham pana.
- Cicho! Poszukajmy leśnych pszczół. Jak je znajdziemy, objemy się miodem -
zaproponował. - Biegnijmy, pani Elizo!
Wolno, ale dosyć szybko, biegli po bujnej łące. Pani Eliza tak zwanym kątem
oka śledziła doskonale skoordynowane ze sobą ruchy rąk i nóg pana Sułka.
Przypominał dorodnego wierzchowca z jakiejś stadniny na licencji.
- Pan cały czas truchta - powiedziała. - Dziwi mnie to, prawda?
- To tak zwany świński trucht - wyjaśnił pan Sułek, nie przerywając świńskiego
truchtu. - Dzikie świnie tak właśnie robią - dodał.
- Dlaczego, panie Sułku, tak właśnie robią?
- Nie wiem. Świnią na razie nie jestem. Biegnijmy!
- Myśli pan, że znajdziemy pszczoły? - dyszała pani Eliza ze zmęczenia.

- Mam nadzieję. Jestem poza tym głodny.
- Ja też bym zjadła trochę miodu.
- Jak znajdziemy pszczoły, to się objemy. Słowo honoru!
- Tylko żebyśmy je tak znaleźli, prawda, panie Sułku?
- Aha! Szukajmy po drzewach. No i po dziuplach. Pszczoły leśne siedzą zwykle w
dziuplach.
- Widzę! - Pani Eliza przystanęła.
- Co?
- Widzę dziuplę.
- Z pszczołami? - zainteresował się pan Sułek.
- Nie wiem. Jest okropnie wysoko.
- No, to musimy tam wleźć.
- Oboje?
- Tak - zadecydował. - Niech pani idzie pierwsza.
- Jaki pan miły. Kocham pana!
- Cicho! W razie czego będę niżej.
- W razie czego? - zaniepokoiła się pani Eliza.
- W razie, gdyby się na przykład gałąź ułamała. Nie nią głupich. No, niech pani
włazi szybciej. Co tu czekać!?
- Idę już... idę...
Wspinali się na drzewo w ustalonej kolejności. Szło im to niesporo, ale byli
jednak coraz to wyżej i wyżej...
- Och, jak tutaj pięknie!... - westchnęła pani Eliza, patrząc wokół.
- Daleko jeszcze do tej dziupli?
- Jeszcze strasznie daleko. Kocham pana, panie Sułku. Kocham pana tu, na tym
drzewie!...
- Cicho!
Byli już prawie na miejscu.
- To ta dziupla? - spytał chłopiec, pokazując na otwór w drzewie.
- Tak - szepnęła kobieta.
- Nic w niej chyba nie ma...
- Zaraz zobaczymy. - To mówiąc, kobieta wsadziła rękę w otwór. -Oj!!! -
wrzasnęła jak opętana.
- Co? - spytał chłopiec.
- Coś mnie ugryzło... boli!...
- Hm. Pewnie wiewiórka. Wiewiórki strasznie gryzą. Niech pani pokaże.
Pani Eliza wstydliwie pokazała strasznie krwawiący, wskazujący palec lewej
ręki.
- Tak - potwierdził pan Sułek swoje poprzednie domysły - tak, to była
wiewiórka. W każdym razie na pewno nie pszczoła. Tak, na pewno nie pszczoła.
Tak, na pewno nie... Schodzimy!
- Teraz pan schodzi pierwszy.
- Kiedy... kiedy nie mogę. - Pan Sułek spojrzał w dół i zrobiło mu się bardzo
słabo.
- Dlaczego, panie Sułku najdroższy?

- Nigdy stąd nie zejdę - było mu coraz słabiej - mam lęk przestrzeni. Właśnie
dostałem lęku przestrzeni.
I wtedy ona popatrzyła na niego wzrokiem pełnym miłości i przywiązania
dozgonnego, i całkowitego oddania. I pogładziła swojego chłopca po płowej
czuprynie prawą ręką:
- Zostaję z panem na tym drzewie. Kocham pana!...
Do dziś na jednej z wysokopiennych sosen w Lasku Wolskim siedziałaby, być
może, zakochana para. Szczęściem, niezawodny gajowy Marucha, polujący
akurat na gryzące wiewiórki, natknął się na zawieszone miedzy niebem a ziemią
dwie ludzkie istoty, z których jednej było bardzo niedobrze, a drugiej przeciwnie
- bardzo, bardzo dobrze!

ROZDZIAŁ IV

Chwasty

Traf chciał, że na niedzielnym kiermaszu książki pani Eliza i pan Sułek nabyli
nieoczekiwanie pozycję pod tytułem Chwasty. Pracę tę dużym staraniem wydało
Stadni Zamedelsko Nakladatelstvi w Pradze oraz Państwowe Wydawnictwa
Rolnicze i Leśne w Warszawie. Ta piękna i pożyteczna książka zawierała cały
szereg najrozmaitszych ilustracji. Treść jej była zgodna z tytułem. W sposób
rzetelny i bezkompromisowy opisano w niej wiele, wiele chwastów
zachwaszczających, jak się okazuje, nasze pola, łąki i ogrody. Podano w niej
także sposoby walki z pasożytami, walki nierzadko żmudnej, kosztownej i
pasjonującej. Nic więc dziwnego, że pan Sułek - zagorzały miłośnik przyrody -
płonął, jak to się mówi, świętym oburzeniem. Jego oczy miotały błyskawice, a na
usta cisnęły mu się mimo woli najplugawsze wyrazy. Chodzili teraz z panią Eliza
wokół swego domostwa, wyrywali z korzeniami praktycznie wszystko,
pokrzykując przy tym i przekomarzając się złośliwie...
- Gasagardem po nich i cześć! - spluwał pan Sułek jak najęty.
- Dlaczego chce pan zniszczyć rumianek? - zapytała pieszczotliwie pani Eliza.
- To chwast... obrzydliwstwo!...
- Herbata z rumianku jest bardzo zdrowa, panie Sułku jedyny...
- Cicho! Albo topogardem, albo camparolem ich!!! Ostatecznie patoranem -
spuścił pan Sułek z tonu.
- Wytępię was, wy świnie!!! - denerwował się dalej.
- Nie rozumiem, co się panu stało, panie Sułku? Strasznie pan zdenerwowany.
Po co to wszystko? - próbowała załagodzić rzecz pani Eliza.
- Zdenerwowany, tak?! Jestem wściekły na te chwasty! Dopiero teraz sobie
wszystko uświadomiłem. Rany, jaki ja byłem głupi! Ja - idiota - uważałem, że
rumianek i podbiał są ziołami leczniczymi. Co za zakuta pała ze mnie!
- Przecież są to zioła lecznicze.
- Cicho. Teraz wiem, że to chwasty. Wytępię je! Życie na to poświecę. Niech no
mi pani poda lignopur forte!
- Ten? - spytała pani Eliza, podając odpowiednią tubę.

- Nie. To przecież regulex B-40!... Też silny środek...
- Trujący?
- Tak. Podbiał jest bardzo żywotny, pani Elizo. O, niełatwo go wytępić!
- A rumianek, panie Sułku?
- Rumianek też. Zachwaszcza on zboża, rośliny okopowe i pastewne.
- No tak, ale przecież w naszym ogródku nie ma ani zboża, ani tym bardziej tych
pana roślin?!
- Hm. Chwast jest chwastem. Poza tym nasiona niektórych chwastów zawierają
alkaloidy.
- Alka... co?
- ...loidy. Zwierzęta się nimi trują. Biedne krówki... - Chłopcu zbierało się na
płacz.
- Można od tego umrzeć? - spytała pani Eliza z nadzieją.
- Pewnie. Na takich chwastach rosną sobie w najlepsze grzyby pasożytnicze.
- Fu!...
- Pełno na nich wirusów i innego paskudztwa. Słowo honoru!
- Fu! - powtórzyła pani Eliza. - Brzydzę się.
- Fu! - powtórzył automatycznie pan Sułek. - Ja też, chociaż nie jestem
obrzydliwy.
- Chodźmy lepiej stąd. Możemy się jeszcze zarazić od takiego wirusa. - Pani
Eliza ostrożnie skierowała się w kierunku domu.
- Aha. ale najpierw, psiakrew! - zaklął chłopiec - muszę wytępić to ścierwo. O,
tutaj mam ramrod i krozamon!
- Pan wie chyba wszystko, panie Sułku, prawda?
- Wiem sporo. Ale wszystkiego to na razie nie wiem - odrzekł skromnie.
- Panie Sułku...
- Co?
- Widzi pan?
- Gdzie? - zapytał pan Sułek, nie patrząc na nią.
- Na mnie.
- W którym miejscu? - Pan Sułek systematycznie wąchał ramrod.
- Tu - pani Eliza pokazywała czubek swojej głowy. Przerwawszy wąchanie,
powiódł wzrokiem (jakby można było powieść czym innym) za wskazującym
palcem pani Elizy.
- Tu? - zapytał. Zatrzymał wzrok mimowolnie gdzie indziej.
- Nie... - roześmiała się kobieta. - Skąd, nie tu!! Na głowie.
- Rany boskie, co pani zrobiła najlepszego?!
- Uplotłam sobie wianek z rumianków. Ładnie mi tak?
- Nie za bardzo - wyznał szczerze.
- Woli mnie pan bez wianka, prawda? - zapytała pani Eliza, w swoim
przekonaniu niezwykle dwuznacznie.
- Bez wianka też nie za bardzo panią wolę. Nie za bardzo lubię panią bez wianka
- upewniał pan Sułek.
- Ach, co innego lubić, co innego kochać, prawda, panie Sułku?
- Tak. To dwie zupełnie różne sprawy.

- Kocham pana... A... pan?...
- Co ja?
- Czy pan mnie też, choć trochę?...
- Nic a nic!
- Słowo honoru?
- Słowo honoru! Najświętsze! Nie przepadam za panią za bardzo - powiedział
jak zwykle pan Sułek.
- Pokocha mnie pan kiedyś. Zobaczy pan!
- Jak zobaczę, to się przekonam - filozofował pan Sułek - sam wtedy pani
powiem.
- Zaczekam, panie Sułku, prawda?
- No!
Pochylony chłopiec wyciągał z ziemi jakąś roślinę, sapiąc i postękując.
Wyrwawszy, oglądał ją z uwagą.
- Co to?
- Które?
- To, co pan wyrwał z ziemi,
- Hm. Babka lancetowata.
- Chwast, prawda?
- Chyba nie. Przykłada to się do ran ciętych, ewentualnie kłutych lub innych...
Zresztą, sprawdźmy w tej książce.
Kartkowali dłuższy czas niezapomniane stronice. - Jest! - krzyknął pan Sułek,
pokazując brudnym palcem odpowiedni rysunek.
- A więc to także obrzydliwy chwast, prawda, panie Sułku?
- Rozmiażdżę go obcasem! Pod obcas z nim!
- Jaki pan jest silny, panie Sułku, prawda?
- Jak tur jestem silny. Nikogo się nie boję!
- I pomyśleć - rozmarzyła się pani Eliza - że właśnie taki silny mężczyzna, jak
pan, kocha zające, ptaki, ryby, rośliny...
Wzruszenie ogarnęło ich teraz ciepłą falą. Pan Sułek chlipał jak dziecko, z
wykrzywionymi w podkowę końską ustami.
- Niech pani przestanie... bo się rozbeczę...
- No, już dobrze, dobrze. Niech pan nie płacze, panie Sułku. Obetrę panu łzy
chusteczką. Boże, Boże!... jaki pan brudny!...
- Gdzie? - spytał zaczepnie.
- Wszędzie. Twarz, ręce, szyja.
- Ręce to od wyrywania chwastów.
- A szyja?
- No cóż., kurz straszny... Bezskutecznie usiłował obejrzeć własną szyję.
- Nie jest aż tak brudna - zauważył. - Niech ipani nie przesadza.
- Przepraszam. Nie chciałam pana urazić. Kocham pana i umyję panu wszystko.
Szyję oczywiście też.
- Nie potrzeba - obruszył się poruszony. - Sam to zrobię. Słowo honoru. Jutro ma
być w szkole kontrola czystości. Przyjdzie higienistka.
- Naprawdę?

- Tak.
Pan Sułek przeżuwał coś od pewnego czasu z niesmakiem.
- Co pan je?
- Ja? - spytał z głupia frant. - Nic!
- Coś pan żuje. Mnie pan nie nabierze! Widzę to bardzo dobrze!
- Zdawało się pani... - Szybko przełknął resztkę żutej substancji. - O, nic - i
pokazał język - nie ma w ustach. O!... aaa!... - Otworzył usta na oścież.
- Rzeczywiście - szepnęła pani Eliza, zaglądając przy okazji w głąb - ale język
ma pan zielony. Boże najświętszy, pan jest chory!
- Czuję się całkiem dobrze - powiedział niepewnie.
- Cały język - kontynuowała -i podniebienie są zielone. Dziwne! A może zaraził
się pan, panie Sułku najsłodszy, od tych wszystkich chwastów?
- A skąd, bardzo uważałem... Muszę jednak coś pani wyznać, pani Elizo...
- Kocha mnie pan? - podpowiedziała szybko.
- Nie. Co to, to nie. Nie o to chodzi.
- A o co panu chodzi, panie Sułku kochany?
- Objadłem się rzeczywiście.
To wyznanie sprawiło mu wyraźną ulgę. Zbladł jednak. Zachwiał się niepewnie
na chudych nogach.
- Więc jednak! - pogroziła mu palcem dziewczyna. - Oj, nieładnie kłamać
narzeczonej, panie Sułku! Narzeczonej mówi się wszystko.
- Objadłem się szczawiu polnego.
- Teraz?
- Przed chwilą.
- Stąd ta zieleń w ustach i na języku. Rozumiem. Szczaw jest przecież zdrowy.
Co tam!...
- Nie, pani Elizo. Myli się pani. Jest mi niedobrze.
- Dlaczego, panie Sułku najdroższy? Chyba nie umrze pan zaraz, prawda?
- No, nie wiem. Słowo honoru. Szczaw jest chwastem. Proszę - podał jej książkę
pod tytułem Chwasty - niech pani sobie przeczyta.
- Boże najdroższy! - zaskomliła pani Eliza, zajrzawszy do literatury - Boże...
niech pan mnie nie opuszcza!...
I właśnie wtedy, kiedy pan Sułek na oczach pani Elizy miał zamiar zacząć
rozstawać się z życiem, nadszedł niezawodny gajowy Marucha. Chcąc
udowodnić naszym bohaterom, że niepotrzebne są ich obawy, gajowy chodził
jakiś czas na czworakach i pasł się rozmaitymi chwastami. Nazajutrz gajowy
Marucha żył i czuł się nieźle.

Krótki, popularnonaukowy szkic o wzajemnych stosunkach człowieka z

przyrodą oraz wnioski stąd wypływające

"Po co mi tu jakiś tam szkic i zwłaszcza po jaką że chorobę jakieś wnioski stąd
wypływające? Co mnie to może obchodzić?" - żachnie się czytelnik. "Ja tam
chcę się jak najprędzej dowiedzieć, co tam nowego zaszło między panem
Sutkiem a panią Eliza" - doda inny czytelnik. "Nie będzie mi tu autor wypisywał
szkiców popularnonaukowych, i do tego krótkich!" - powie złośliwie trzeci
czytelnik. W tych, czy może jeszcze innych, słowach potencjalnego czytelnika
wyrażona zostanie, być może, niechęć do szkiców w ogóle lub do rozważań
teoretycznych w szczególności. Pytania te stawiają i mnie w trudnej sytuacji.
Sam bowiem dobrze nie wiem, co skłania mnie do napisania poniższego szkicu.
Może chęć szkicowania, nie zrealizowana we wczesnym dzieciństwie, wraca do
mnie w wieku dojrzałym ze zdwojoną siłą?
A może to po prostu niezaspokojona ambicja naukowca czy popularyzatora?...
W końcu może to być przecież chęć napisania o stosunkach, o wzajemności, o
człowieku, o przyrodzie... Może to być także niewyżyta pasja ciągnięcia
wniosków. Ciągnięcia ich w nieskończoność, wbrew innym, a nawet wbrew
samemu sobie. A może, kochani, chodzi mi o ciągnięcie w ogóle?
Niewykluczone także, że chcą, jak to czyni wielu, aby wnioski wypływały jak
korek, który zanurzony w wodzie, nawet do dużej głębokości, nagle puszczony,
wypływa sobie - chlump! - na powierzchnię i pływa po niej, kolebiąc się na
wiosennym wietrze... Tak czy owak, czas naszkicować ten szkic, zrobić to
prędko, aby szybko wrócić do naszych bohaterów i znowu przyłapać ich w
kolejnej sytuacji, w jakiej na pewno się znajdą.
Już od najdawniejszych lat przyroda dawała się człowiekowi we znaki, i to
porządnie. Człowiek jednak nie pozostawał jej dłużny i też dawał się we znaki
przyrodzie przy byle okazji. To kopnął w drzewo, to dźgnął tasakiem w piach, to
dłubał źdźbłem trawy w zębach bez najmniejszej nawet przyczyny. Dźgając,
dłubiąc, kopiąc i nawiercając, opowiadał dany człowiek ze zgrozą o wypadku,
jak to piorun pieprznął Józka Glebę przez plecy, kiedy ten wracał na
motorowerze ze sklepu. Opowiadając to, wygrażał dany człowiek niebu
zaciśniętą pięścią. Nie zastanowił się taki jeden z drugim, że może to właśnie
przyroda (rozumiana bardzo ogólnie i szeroko) za pomocą pioruna chciała sobie
Józkiem Glebą podłubać w zębach (także rozumianych ogólnie) swych.
Kiedy sobie bowiem uświadomić, że jako ludzie stanowimy cząstkę przyrody, to
przecież kopiąc w drzewo kopiemy także cząstkę przyrody i kto wie, czy czyniąc
tak nie kopiemy w pewnym sensie samych siebie, i to niekoniecznie w kostkę.
Jeżeli spojrzeć na ten fakt z odpowiedniej perspektywy (nazwijmy to pewnym
oddaleniem), to zauważymy, że nawet część, w którą w danym momencie
kopania kopiemy beztrosko, nie ma właściwie znaczenia i patrząc z góry na
danego człowieka kopiącego ordynarnie w drzewo, możemy nie dostrzec celu
ulokowania kopniaka zbyt dokładnie i możemy się na przykład zdziwić głośno:
A czemu to jakiś tam idiota na dole sam siebie kopie w d...?

Teraz widać już chyba jasno to, czego nie było widać przed lekturą tego
krótkiego szkicu: drzewa, ptaki, rośliny, płazy, gady, ssaki i wreszcie człowiek,
wszystko to kiełbasi się na naszej Ziemi w sposób absolutnie pokiełbaszony,
zamieszany, ba, nawet zamiąchany i bezpowrotny. W całym tym zamęcie panuje
pozorny ład i porządek, który w istocie ładem nie jest, ani porządkiem żadnym
bynajmniej. A jednak żyć trzeba, choć można oczywiście tego równie dobrze nie
robić, i dlatego ułatwiajmy sobie to pokiełbaszenie, starając się kochać przyrodę.
Kochając ją bowiem, i jednocześnie stanowiąc sami jej część, kochamy siebie
samych również. Im bardziej zatem kochamy zwyczajną glistę, węgorza,
morszczuka, warchlaka, tarpana czy najgorzej zapchlonego ratlerka, tym
bardziej kochamy samych siebie.
Ciągnąc tak ten szkic zauważam, że wyciągnął mi się on w podługowaty kształt
ni to nochala, ni to jaszczurczego ogona. Kontynuując jednak ciągnięcie, mam
nadzieję wyciągnąć z tego nie tylko jakiś ordynarny, podłużny ryj, lecz być może
coś na kształt węża boa, którego kocham przecież, chcąc pozostać
konsekwentnym w stosunku do tego, co do tej pory napisałem.
Tymczasem jednak odcinam się od tego całego szkicu, wywijając tak zwanego
orła, i przechodzę do opisywania dalszych losów naszych bohaterów...

ROZDZIAŁ V

Jesienna orka

Musicie wiedzieć, jeżeli oczywiście jeszcze tego nie wiecie, że zeszłego roku
jesienią pan Sułek postanowił zaorać spory kawałek Lasku Wolskiego. W jego
postępowaniu dała się zauważyć tak zwana gospodarska troska o przyszłość
obejścia, o jego rozwój, bogactwo i siłę. Poza tym zachciało się panu Sułkowi żyć
dostatniej, a od pewnego czasu zrozumiał, że bez tak zwanej pracy nie ma tak
zwanych kołaczy. Tak więc wczesnym, jesiennym rankiem wyszli z panią Elizą
Wcześnie z domu i stanęli przed ugorem, który niebawem zamierzali
przekształcić w uprawne pole.
- Ile tego może być, panie Sułku? - spytała pani Eliza, patrząc het, przed siebie.
Dwa, a może nawet trzy hektary...
- I to wszystko nasze!? - klasnęła w dłonie.
- Nie. Nic podobnego!
- Jak to?
- Ten kawał pola wytyczyłem całkowicie nielegalnie. Nie robimy jednak żadnej
szkody w razie czego.
- Dlaczego, panie Sułku jedyny?
- Cicho. Nie karczowaliśmy lasu, nie zniszczyliśmy drzewostanu.
- Bo nic tu nie rosło, prawda?
- No! Zaorze się - przeciągnął się pan Sułek wyzywająco - zaorze się te dwa albo
trzy hektary. Co to komu szkodzi?
- I obsiejemy to wszystko, prawda?

- Trzeba będzie. Słowo honoru. W przyszłym roku o tej porze będziemy zwozić
rzepak, bobik, groch, grykę i łubin.
- Tyle tego wyrośnie, prawda?
- Tak. Zasadzimy tutaj wszystkiego po trochu. Będę, poza tym, robił
eksperymenty...
- I ja też, prawda?
- Ustalmy jedno. - Pan Sułek spoważniał nie na żarty.
- Dobrze, ustalmy to. - Patrzyła na niego z niepokojem.
- Pani jest tutaj wyłącznie siłą fizyczną. Od myślenia mamy mnie!
- Dobrze, panie Sułku jedyny. Przecież pan wie, jak ja pana cenię.
- Poza tym. kocha mnie pani przecież - podsumował zręcznie - i zrobi pani dla
mnie praktycznie wszystko, tak?
- Och, tak!... Praktycznie wszystko dla pana zrobię. Ja nawet jestem gotowa na
najgorsze - szepnęła - nawet na najgorsze...
- No, już dobrze - wzruszył się chłopiec - nie będę przecież pani zmuszał aż do
takich rzeczy. Słowo honoru. No, do roboty!...
- Będziemy orać, prawda?
- Tak. Pani pociągnie pług, a ja będę szedł bezpośrednio za nim.
Pani Eliza niewprawnie szarpnęła pług, myląc orczyk z popręgiem.
- Nie tak - zdenerwował się chłopiec. - Źle się pani do tego bierze.
Cierpliwie objaśnił, co i jak.
- Popręg tutaj, szyja w chomąto, o, a tutaj orczyk...
- Nigdy nie chodziłam jeszcze w zaprzęgu - tłumaczyła się niezręcznie.
- Teraz dobrze - kontynuował instruktaż. - Jeszcze tylko wędzidło.
- Jakie wędzidło?
- To z żelaza.
- Co się z tym robi, w przybliżeniu?
- Hm. Koń bierze je po prostu do pyska...
- A ja?
- Hm. Chyba też. Inaczej nie będę mógł panią kierować. Musimy przecież równo
poodwalać wszystkie skiby.
- Sporo z tym będzie roboty, prawda? - Z niesmakiem włożyła wędzidło tam,
gdzie chciał chłopak. - Już mam w ustach to bądzidło - powiedziała z trudem.
- Wędzidło! Nigdy nie może się pani nauczyć fachowych nazw!...
- Przepraszam - wyszeptała - nie chciałam pana urazić.
- Niech pani uważa. Na "wio!" rusza pani przed siebie.
- Kocham pana - męłła w ustach wyznanie - kocham pana, panie Sułku jedyny!
- Cicho! Niech się pani nie wygłupia. Kochać tu będzie w takiej chwili...
- Kocham pana w każdej chwili dnia i nocy - wypluła żelazo - szaleję za panem,
najdroższy mój panie Sułku!!!
- Wypluła pani wędzidło?
- Przepraszam.
Zardzewiałe żelazo wróciło na swoje miejsce. Strzelił z bata pan Sułek.
- Wio! Wista!
- Jakie "wista"? - spytała kobieta.

- To znaczy w prawo.
- A w lewo?
- Hetta! No, wio! Bo przyłożę batem...
Jakiś czas pracowali w pocie czoła. Przed nimi rozciągało się dziewicze pole. Za
nimi czerniły się nierówne skiby zaoranej ziemi.
- Dużo jeszcze tego pola zostało? - spytała pani Eliza potykając się.
- Nie widzi pani?
- Nie bardzo znam się na tych pana hektarach.
- Wytyczyłem patyczkami. W każdym rogu pola wbiłem odpowiedni patyczek.
Powstał w ten sposób prostokąt. Taki kształt ma właśnie nasze pole.
- Równo ciągnę?
- Nie za bardzo. Słowo honoru. Nic pani właściwie nie potrafi robić przyzwoicie!
- Jestem tylko słabą kobietą.
- Ale ciągnie pani zdrowo. No, tyle że krzywo. Cholery można dostać!
Ciszę jesiennego poranka rozdarły całkiem wyraźne strzały.
- Boże, ktoś strzelał! - przeraziła się nie na żarty pani Eliza. - Czy to pan tak
strzela sobie z bata, panie Sułku?
- Nie.
- Słyszałam wystrzały!...
- Ja też. I co z tego?
- Boję się, a pan?
- Nie. Skąd?!
- Jaki pan odważny... Kocham pana.
- Cicho. To nie ma nic wspólnego z odwagą.
- Dlaczego?
- Ja wiem, skąd te strzały!
- Powie mi pan?
- Mogę. To pękają strąki łubinu i łuszczyna rzepaku.
- Nie wiedziałam, że rośnie już tutaj to wszystko, prawda?
- Bo to wszystko rośnie na sąsiednim polu. To przecież pole gajowego Mar uchy.
- Ajj!!! - krzyknęła pani Eliza, chwytając się za oko.
- Co tam, cholera jasna?
- Coś mi wpadło do oka.
- Pewnie nasiono rzepaku. Wyskakują one ze strąków na odległość nawet
kilkunastu metrów.
- Siedzi mi to nasiono w oku, panie Sułku.
- A to pech. Ma pani pecha, pani Elizo. Ja mam cały czas oczy przymrużone. Nie
ma głupich. Słowo honoru.
- Nie widzę drogi przed sobą...
- Nie szkodzi. Będę panią powoził. Hetta! - pokrzykiwał. - Wioo!!! Wlecze się
pani okropnie. Wioo!! Oj, bo będzie bat w użyciu! Nie lubię leniuchów...
- Dużo jeszcze zostało? - spytała dziewczyna skromnie.
- Do zaorania? - odpowiedział pytaniem z głupia frant.
- Aha.
- Nawet połowy nie zaorałem. Wie pani co?

- Słucham pana, panie Sułku najsłodszy.
- Ziemia nam dobrze obrodzi.
- Skąd pan wie?
- Bo za naszym pługiem chodzą po polu ptaki. Są tutaj: gawrony, pliszki, szpaki,
wrony, a gdzieniegdzie i mewy śmieszki.
Oho! - obejrzał się - jedzą sobie w najlepsze tłuste pędraki.
- Dlaczego? Po co to wszystko? Po co to? - zadała trzy podobne pytania jednym
tchem.
- To ich pożywienie. Przysłowie powiada: "za czyim pługiem stado ptaków
chodzi, temu ziemia dobrze obrodzi". Słowo honoru. Będzie dobry zbiór w
przyszłym roku... Prry!... Odpoczniemy trochę...
Pan Sułek wyprzągł panią Elizę i przysiedli w cieniu sosny.
- Oj, jak dobrze... Zmęczyłam się, prawda?
- Jest pani zgrzana... - poklepał ją po twarzy. - Czy mamy coś do jedzenia?
- Wzięłam z domu dużo jedzenia. Jest w tym koszyku. Spojrzał łakomie na
koszyk.
- Aha. Rzeczywiście! Jest kiełbasa... - zajadał w najlepsze - jaja i herbata.
Wystarczy mi!...
Pałaszował, jak to się mówi, nie owijając w bawełnę.
- A ja? - Patrzyła łakomie na jego pracujące żuchwy.
- Pani też chce się jeść? Cholery można dostać! A nie może pani skubnąć trochę
trawy?... Tam - pokazał ordynarnie palcem - pod lasem rośnie szczaw. Sam
widziałem, słowo honoru!
- Zgoda, panie Sułku. Kocham pana. Dla pana zjem nawet trawę...
Jakiś czas pasła się spokojnie pod lasem. Muchy cięły. Zbierało się na burzę.
Nagle pierwsze krople jesiennego deszczu zaczęły kapać: kap, kap...
- Zaczyna padać! - wytarł dłonią usta pan Sułek.
- Kropi rzeczywiście, panie Sułku - odpowiedziała spod lasu pani Eliza.
- Przemoczy nas do nitki.
- Żeby tylko pan się nam nie przeziębił, prawda? - rzekła już z bliska.
- Łatwo się przeziębiam. Raz dwa i zapalenie płuc gotowe.
- Okryję pana.
- Czym? - spytał kpiąco. - Ma pani tylko suknię z lamy...
- Przykryję pana nią właśnie. Kocham pana... Kocham pana, panie Sułku.
Z czułością otuliła chłopca wytworną sukienką. Deszcz tymczasem padał coraz
intensywniejszy. Praktycznie lało jak z cebra. Patrzyła na niego, a krople
deszczu spływały jej po policzkach, zostawiając szarawe smugi.
- Kocham pana, panie Sułku...
- Cicho! To przelotny deszcz. Przeczekamy, a potem do roboty!
Opad był rzeczywiście przelotny. Zaledwie kilka minut lało i lało. Zrobiło się
chłodno. Tak chłodno, że nawet pan Sułek szczelnie otulony suknią z lamy
nabawiłby się z pewnością co najmniej silnego kataru. Na szczęście wypogodziło
się niebawem i przyszło nieoczekiwane ocieplenie.
Skąd, cholender, ten przelotny i jednocześnie intensywny deszcz o tej porze
roku? Jesienią potrafi przecież lać niekiedy i trzy dni...

Nie był to jednak zwykły deszcz. Tajemnica wkrótce się wyjaśniła... To gajowy
Marucha podlewał z łatwością swoją świeżo zaoraną przez naszych bohaterów
uprawę...

ROZDZIAŁ VI

Bydło

Pani Eliza i pan Sułek stali tego dnia na rozległym pastwisku nie opodal swego,
tak zwanego, domostwa. Chłopiec patrzył na nią nic nie widzącym wzrokiem,
wykonując karkołomną pracę myślową. Ona patrzyła na niego wzrokiem
łakomym, pełnym uwielbienia i oddania. Wzdychała głęboko co kilka sekund.
Trwało to jakiś czas, aż nagle pan Sułek odezwał się po prostu:
- Zdecydowałem się, pani Elizo!
- Nareszcie, panie Sułku najdroższy. Czekałam na to wiele, wiele czasu... Cieszę
się, że wreszcie to nastąpiło. Zwodził mnie pan tak długo - pogroziła mu figlarnie
palcem.
- Nie rozumiem - powiedział z niesmakiem pan Sułek.
- Czekałam, aż wreszcie się pan zdecyduje...
- Na co?
- Myślę - wyszeptała - że chce pan mnie nareszcie poprosić o rękę, prawda?
- Ja?! - głos zachrypiał mu w gardle. - No wie pani? Co to za jakieś bzdury?!
- A ja myślałam... - zarumieniła się po uszy. - Ja tak właśnie sobie myślałam,
prawda?
- Cichooo!... Nie na to się właśnie zdecydowałem. O tym na razie nie ma nawet
mowy. Zdecydowałem, że zostanę weterynarzem.
- Ach, tak?... - ucieszyła się pani Eliza i dodała domyślnie - będzie pan leczył
zwierzęta, prawda?
- Tak - odparł. - Odpłatnie! - dodał. - Zarobię dużo pieniędzy... Słowo honoru.
Nie ma głupich - stwierdził uroczyście.
- Przy pana zdolnościach - zauważyła - mógłby pan być właściwie kimkolwiek.
- Wiem. Zostanę jednak weterynarzem. Kocham zwierzęta. Małe... i duże...
Domowe i dzikie...
- Och, tak wiele w panu uczucia, panie Sułku najdroższy. Starczy tej miłości dla
wszystkich zwierząt na świecie. A potem - rozmarzyła się niepoprawnie - potem
kto wie, może i mnie pan pokocha?...
- No, nie wiem. Czekają mnie całe lata nauki. Będę okropnie zajęty. Kolokwia,
egzaminy, zaliczenia, wykłady, indeksy, prodziekani... Ja kocham, pani Elizo,
nawet zwykłą świnię. Tak, świnię! Często mam ochotę pocałować ją w ryj.
- Boże, jak ja zazdroszczę tym wszystkim zwierzętom. Żeby to tak mnie pan
chciał kiedyś pocałować. Tak chciał - mnie, jak chce pan zwykłą świnię...
- Póki co - przerwał - nie ma o czym mówić. Mam ważniejsze sprawy.
- A ta łąka - zatoczyła koło ręką - a ta łąka zielona pełna kwiatów?... Czy ona nie
nastraja pana romantycznie?
- Nie. Łąka jest paszą dla bydła - powiedział. - O!...

- Dlaczego pan powiedział "O!..."?
- O, krowa!
- I co, i co? - drżała z podniecenia.
- Krowa na łące. Stoi sobie na łące zwykła krowa. Kocham krowy,
- Boję się - próbowała przytulić się do niego bezskutecznie.
- Krowy się pani boi?
- Patrzy na mnie jakoś dziwnie - powiedziała, patrząc dziwnie na krowę.
- Krowy zawsze tak patrzą - powiedział pan Sułek, zbliżając się do krowy.
Podszedł do niej na odległość wyciągniętej ręki. Poklepał zwierzę pieszczotliwie
po szyi. - Ładna krowa, ładna... Siwula... - dodał.
- Panie Sułku...
- Co?
- Dlaczego krowa macha i macha sobie ogonem? - zadała podstawowe pytanie
pani Eliza.
- Co za głupie podstawowe pytanie. Oczywiście, ogania się od gzów. W
przyrodzie wszystko jest dobrze pomyślane. Każdy giez musi mieć swój ogon. No
i oczywiście każdy ogon musi mieć swojego gie... gza... Ładna krowa, ładna,
ładna... - klepał ją teraz raz za razem. - Żuj sobie, żuj... głupoto.
- Do mnie nigdy pan tak nie powie.
- Jak?
- Tak pieszczotliwie "głupoto".
- Bo kocham krowy. Słowo honoru. Wszystkie krowy na świecie kocham.
- Ciekawe, ile też może ich być?... Tych krów.
- W sumie? - zapytał, marszcząc czoło.
- Aha.
- Jest całe mnóstwo - wyjaśniał cierpliwie - krów na świecie. Kocham, ma się
rozumieć, wszystkie gatunki krów, jakie są tylko możliwe. Kocham nawet
afrykańskie zebu.
- Jakie zebu? - spytała ciekawie pani Eliza.
- Afrykańskie. Są to krowy z dużym, tłuszczowym garbem na plecach. Spotyka
się je w Afryce na każdym kroku.
- A ta - wskazała palcem - którą pan właśnie tak gładzi po mordzie?...
- Ta?... Rasa nizinna czarno-biała. Ot, zwykła polska krowa. To zresztą bardzo
stara krowa. Ma chyba z piętnaście lat co najmniej.
- Boże święty, skąd pan to wie, panie Sułku jedyny?!
- Po rogach, po rogach poznałem. Po tych pierścieniach na rogach. O! -
pokazywał - widzi pani?
- Widzę je dobrze, prawda?
- Skąd ja mam wiedzieć, czy pani je dobrze widzi? - obruszył się chłopak.
- Bo przecież pan wie wszystko, panie Sułku. Pan wie wszystko o krowach i o
mnie...
- Wiem sporo - klepał teraz krowę wszędzie. - Piękny, piękny kawał mięsa.
Wołowina zadnia - mlasnął.
- Na pieczeń, prawda, panie Sułku?
- A to - wodził palcem po krowie - to tak zwany mostek.

- Jest pyszny. - Pani Eliza poczuła ssanie w żołądku.
- Gdzieś tutaj - szukał zapamiętale - muszą być nerki. Lubi pani nerkówkę?
- Podobnie jak pan. Nie mniej, panie Sułku.
- O, tak... Kocham tę krowę. Zjadłbym ją z kopytami! - oblizał się pan Sułek
głośno.
Pani Eliza zaśmiała się perliście.
- Ja też, prawda?
- Też ją pani kocha?
- Też bym ją zjadła z kopytami. Kocham tylko pana, panie Sułku najsłodszy.
- Ciicho... Hm, a może... - kombinował - może by tak ją wydoić, póki co?
- Niezła myśl, prawda?
- Mleko prosto od krowy jest bardzo zdrowe. Słowo honoru.
- Wydoi ją pan, panie Sułku?
- Zastanawiam się właśnie... Sęk w tym, że to nie nasza bynajmniej krowa.
- I co, i co? - spytała bezmyślnie.
- Możemy nieźle "oberwać, jak nas ktoś przyłapie na dojeniu. Nikt nie lubi, żeby
ktoś doił jego krowę. Słowo honoru.
- Wydójmy ją szybko i uciekajmy - zaproponowała pani Eliza.
- Łatwo powiedzieć - zakpił. - Nigdy nie doiłem krowy... Pan Sułek wprost oczu
oderwać już nie mógł od zwierzęcia.
- Ładna, ładna krowa... - powtarzał bezmyślnie. - Ładny kawał cielęciny. Aż
ślina cieknie...
- Mnie też - zauważyła pani Eliza. - Zjadłabym kawał tej krowy.
- Przedtem - zauważył - musielibyśmy ją zabić. Nie jestem jednak na razie
rzeźnikiem. Słowo honoru!...
- Pan może być wszystkim. Dla mnie - zniżyła głos do szeptu - dla mnie, panie
Sułku, jest pan wszystkim!
- Mam przecież właśnie - zastanawiał się chłopak - zostać weterynarzem. Sam
już teraz nie wiem, na co się zdecydować. W jednym i drugim zawodzie pociąga
mnie jedno: kontakt z przyrodą. Kocham zwierzęta. Powtarzam to przecież
tysiące razy.
- Stale pan to mówi. Rzeczywiście.
Pan Sułek patrzył łakomie na przeżuwającą, starą krowę.
- Jest piękna, tłusta... Nie, nie jest wzdęta chyba.
- Skąd pan wie? - zainteresowała się pani Eliza.
- Po koniczynie krowy wzdyma. Ta nie jadła koniczyny. Ładna krowa, ładna...
Aj!... - krzyknął - polizała mnie.
- Aha. W policzek pana polizała - ucieszyła się pani Eliza.
- Zwierzęta mnie lubią. Zwierzęta wyczuwają dobrego człowieka na kilometr, a
nawet na więcej.
Krowa wykonała nieokreślony ruch.
- Stój, bo jak cię!!! - krzyknął ordynarnie chłopiec.
- Chciała pana tryknąć rogami, prawda?

- To z miłości - wyjaśnił pan Sułek. - Oho, widzę, że ta krowa mnie lubi. Wszyscy
mnie lubią. W ogóle jestem lubiany w klasie... I w ogóle. Słowo honoru! Jest za
co, oczywiście...
- Oj tak, panie Sułku naj... naj... najulubieńszy!
- Cicho! No i przestraszyła ją pani...
Krowa zaryczała przeciągle i ruszyła w stronę pana Sułka.
- Zamknij się, dobrze?! - powiedział pan Sułek. - Won, bydlaku! - opędzał się od
nacierającej krowy.
- Czemu ona tak znowu ryczy? - spytała wprost pani Eliza.
- Bydło domowe nie jest za mądre. Nie przeszkadza mi to jednak kochać głupie
cielęta i kretyńską jałowiznę. Zamknij się! - powiedział do krowy i zwracając się
następnie do pani Elizy zaproponował - chce się pani przegalopować?
- Jak to? - Nie wierzyła własnym uszom.
- Dosiądziemy tej krowy we dwoje i wio!
- I wio? Na krowie? - zadała aż dwa pytania pani Eliza.
- Pewnie. Parę razy okrążymy sobie to pastwisko. Lubię pęd. Szybkość!
Podsadzi mnie pani?
- Oj, tak... tak, panie Sułku jedyny - powiedziała szybko i zaczęła go wyraźnie
podsadzać. Szło to niesporo, ale mimo wszystko już za chwilę galopowaliby
śmiało po pachnącej łące. Letni wiatr rozwiewałby im falujące włosy...
Niestety, musieli zrezygnować z przejażdżki. Krową bowiem okazał się być
wszędobylski gajowy Marucha, obserwujący życie polnych świerszczy w tym
nieco dziwacznym przebraniu. Po wyjaśnieniu zabawnego nieporozumienia
udali się wszyscy troje do domu, otworzyli drzwi, weszli do izby i... usiedli.

ROZDZIAŁ VII

Wędrówki ryb

Przez Lasek Wolski z południa na północ przepływa swobodnie normalny,
górski potok. Nikt nie zna jego nazwy, chociaż woda w nim przejrzysta i
niezwykle bystra. Siedzi nad taką wodą pan Sułek i patrzy w nią zamyślony.
Obok pana Sułka siedzi nad wodą pani Eliza, niemłoda już przecież kobieta, i za
wszelką cenę usiłuje pana Sułka jakoś rozerwać. Czasem jej się to udaje, a
czasem znowu nie. Trwa ta sytuacja ładne parę dni.
- Co panu jest, panie Sułku? - spytała w pewnym momencie kobieta.
- Nic - odpowiedział krótko.
- Jest pan taki zamyślony i smutny...
- Jestem - warknął. - I co z tego?
- Martwię się o pana. Martwię się, ponieważ jestem przecież pana narzeczoną.
Dlatego właśnie to robię.
- Nikt panią o to nie prosi - burknął pan Sułek i trwał w zamyśleniu.
- Jestem... jestem pana... na... - jąkała - narzeczoną.
- I co z tego?
- Pana nastrój nie jest mi obojętny, prawda?

- To dobrze - zgodził się nareszcie.
- Bo... - ciągnęła - bo przecież...
- Bo co?
- Bo przecież - powiedziała szybko - kocham pana, panie
Sułku jedyny!
- Cicho - rzekł machinalnie i odruchowo zarazem.
- Boże - kontynuowała - jak ja pana kocham! Szaleję za panem wprost!!!
- To dobrze - skwitował jej niewczesny poryw.
- Cieszy się pan? - zapytała z nadzieją.
- Nie - odparł po prostu i szczerze.
- Właśnie widzę, panie Sułku, że jest pan jakiś nieswój... Pan Sułek zdenerwował
się tym razem nie na żarty.
- Czy pani przestanie wreszcie mną się zajmować, czy nie?! - wrzasnął.
- Nie chciałam pana urazić...
- A uraża mnie pani stale. Słowo honoru. Jestem okropnie wrażliwy i subtelny.
Wszystko mnie uraża! Byle co!
- Co prawda, to prawda - przyznała mu rację.
Zapadła długa cisza. Potok szemrał i szemrał, pluskając wesoło.
- One muszą tutaj wrócić - westchnął chłopiec.
- Jakie one? - zaniepokoiła się pani Eliza. - Jakieś kobiety?
- Jakie kobiety, dziewczyno? Tfu - splunął. - Jakie dziewczyny, kobieto? Tfu! -
splunął potwornie. - Wszystko mi się plącze przez panią, pani Elizo.
- A powie mi pan?
- Co?
- Kto musi tutaj wrócić?
- Kto? - zażartował z niesmakiem. - Ona się pyta, kto?... O rany! ... łososie!
- Jakie łososie? - płonęła z ciekawości.
- Takie ryby - odparł spokojnie. Patrzył w wodę cały czas namiętnie.
- Wiem - zauważyła pani Eliza - jadłam łososia nieraz..
- Ja też. Łyżkami... - Uśmiechnął się do wspomnień.
- A ja widelcem.
- Nie o to chodzi - uśmiechnął się pan Sułek pobłażliwie. - Chodzi o to, że jadłem
dużo łososi. Tak się mówi "łyżkami".
- Rozumiem. Wszystko zrozumiałam, panie Sułku, prawda? -mówiła bez ładu i
składu. - A dlaczego łososie mają tutaj wrócić? Właśnie tutaj?
- "Dlaczego... właśnie tutaj?" - przedrzeźniał ją pan Sułek. - Rok temu płynęły w
przeciwną stronę. Teraz sobie czekam, aż wrócą.
- Jak to? - zapytała z głupia frant.
- Nie słyszała pani nigdy o wędrówkach łososi? - zdziwił się nie na żarty.
- Przenigdy - zapewniła go skwapliwie. - Przenigdy nie słyszałam o czymś
podobnym. Opowie mi pan o nich?
- Tak.
- No więc, jak to właściwie z nimi jest, panie Sułku jedyny? Z tymi łososiami -
dodała dla wszelkiej pewności.
- Z łososiami?... - igrał z jej ciekawością.

- No tak. Tak właśnie. Niech pan nie igra z moją ciekawością. Płonę z
ciekawości.
- Z ciekawości?... - igrał dalej pan Sułek.
- Niech pan się ze mną nie droczy, panie Sułku. Nie mogę już wytrzymać. No
więc łososie wędrują, tak?
- Gdzie wędrują?... - igrał teraz pan Sułek, ile wlezie.
- Oj, sam pan to przed chwilą powiedział.
- Wiem, ja tylko tak dla żartu! - Roześmiał się udobruchany.
Pani Eliza zawtórowała mu niezdrowym śmiechem.
- Niezły żart, prawda, panie Sułku? Dowcipny pan jest.
- Wiem. - Śmiał się otwarcie i szczerze. - Czasem można 26 mnie skonać.
- Ze śmiechu - domyśliła się pani Eliza - prawda?
- Aha, właśnie ze śmiechu. Słowo honoru. Jestem najzabawniejszy w całej naszej
klasie. Jak coś powiem, wszyscy ryczą.
- Ze śmiechu - domyśliła się już po raz drugi pani Eliza - prawda?
- Aha - odparł.
- Wracajmy jednak do tematu. Opowie mi pan o tych wędrówkach łososi?
- Dobrze - zgodził się nareszcie. - Łososie rodzą się w górnych biegach rzek -
zaczął.
- Czyli gdzie?
- Czyli po tamtej - wskazał palcem - południowej stronie Lasku Wolskiego.
- Aha - słuchała w napięciu. - I co, i co?
- Następnie płyną do morza, gdzie sobie dorastają - wyjaśniał cierpliwie.
- Aha. I co, i co?
- Następnie... - przerwał, patrząc w wodę. - O, płynie łosoś!!!
- Nie, panie Sułku. To nie łosoś, to szyszka jodłowa - zauważyła pani Eliza.
- Racja - zgodził się bez trudu. - No więc, kiedy już .dorosną, płyną do rzek, aby
w nich złożyć ikrę...
- Jaką ikrę? - przerwała mu pani Eliza ze zdziwieniem.
- Takie jaja - wyjaśnił dobitnie.
- Jak kury? - zarumieniła się niespodziewanie pani Eliza.
- Z grubsza... tak... Większość wędrówek na tarło... - wyjaśniał dalej.
- Na jakie tarło? - przerwała, nie rozumiejąc znowu.
- Gody - powiedział pan Sułek niezadowolony, że tak mu przerywa i przerywa.
- Nie rozumiem - nie rozumiała dalej.
- Jak by to pani wyjaśnić? - zastanowił się głośno młody człowiek.
- Wiem: - Rumieniec na jej twarzy był niezdrowy, lecz silny. - One... one żenią
się w tych rzekach, prawda?
- Z grubsza... tak. No więc większość takich wędrówek odbywa się jesienią.
Samce przybierają wtedy barwy biało-nie-biesko-czerwone...
- Ładne muszą być. - Spojrzała na niego z dumą.
- Kto? - spytał, nie rozumiejąc.
- Te samce. Takie kolorowe...
- Niech pani nie przeszkadza. Wiosną ze złożonej ikry wylęgają się młode łososie.
- Biało-niebiesko-czerwone - domyśliła się natychmiast.

- A skąd?! - zawołał z oburzeniem pan Sułek. - Szare. Młode są szare. Szare,
rozumie pani? Dopiero po roku młode łososie wędrują znów do morza. Dziś
właśnie mija rok od dnia, kiedy widziałem tutaj biało-niebiesko-czerwone samce.
Tu. W tym strumieniu!
- Tu, w Lasku Wolskim? - spytała, nie dowierzając.
- A gdzie? - oburzył się ruchliwie. - Mówię, że tu. Cicho, pani Elizo. Niech pani
sobie za wiele nie pozwala.
- Nie chciałam pana, panie Sułku, urazić...
Nie słuchał jednak jej odpowiedzi. Patrzył w strumień. Po chwili aż się poderwał
na tak zwane równe nogi.
- O, jest!!! - wrzasnął piskliwie lub, jak kto woli, pisnął wrzaskliwie.
- Co, panie Sułku? - pochyliła się nad potokiem pani Eliza.
- Łosoś, łosoś!!! - wołał zapamiętale. - Mówiłem, że tutaj będą!!!
- Rzeczywiście, mówił pan - popatrzyła na niego. - Jest pan wspaniały.
- Złapiemy go!
- Rękami, prawda, panie Sułku?
- Jak się da - był niezwykle podniecony. - Jak się da rękami, to rękami. Słowo
honoru, łosoś!
- Biało-czerwono-niebieski? - spytała pani Eliza, nie widząc dobrze.
- Nie. Jest szary. To młody łosoś wędrujący właśnie do morza. Złapiemy go!!!
Kocham przyrodę, pani Elizo. Wszystko w niej się zgadza, i potwierdza. Do tej
pory wiedziałem, że łososie wędrują wyłącznie z książek. Teraz widzę to na
własne oczy.
- A ja nie - powiedziała pani Eliza zgodnie z prawdą.
- Chyba jest pani ślepa. Słowo honoru. Niech mi pani poda ręką. Niech mnie
pani trzyma. Muszę się nachylić nad strumieniem.
Chwyciła go z całej :siły za dłoń i zaparła się mocno obiema nogami. Pan Sułek
nachylał się coraz to niżej nad lustrem wody.
- Wpadniemy teraz razem do wody, prawda, panie Suł...?
Nie skończyła, gdyż właśnie fakt ten nastąpił jak najbardziej.
W strumieniu nie znaleźli jednak młodego, podrośniętego łososia, wędrującego
właśnie z Lasku Wolskiego wprost do morza. Rzekomym łososiem okazał się być
nieomylny gajowy Marucha, płynący spokojnie z prądem strumienia w szarym,
wizytowym garniturze...

ROZDZIAŁ VIII

Dzioby i przylgi

Tego dnia siedział pan Sułek na pierwszym lepszym pagórku w Lasku Wolskim.
Obok niego na innym, pierwszym lepszym pagórku siedziała sobie pani Eliza.
Było ciepło i przyjemnie. Pan Sułek uśmiechał się sam do siebie raz po raz. Coś
tam sobie szeptał. Gaworzył jak dziecko. Pani Eliza przyglądała mu się w tak
zwanym niemym podziwie. Nie śmiała jednak ingerować. Ględził pan Sułek
kilka godzin w ten Sposób, aż wreszcie kobieta nie wytrzymała...

- Jaki pan jest dziwny, panie Sułku kochany - powiedziała ostrożnie.
- Bo co?! - spytał niezadowolony, że mu tak przerywa to, co przerwała.
- Bo nic, tylko uśmiecha się pan do siebie i uśmiecha.
- Marzę sobie - wyjaśnił.
- O czym pan tak znowu marzy? Kupię panu przecież wszystko.
- Hej!... - westchnął radośnie chłopiec - hej, gdybym to ja miał dziób! Heeej!!!
- Jaki dziób, panie Sułku? - zaniepokoiła się poważnie pani Eliza.
- Jakikolwiek dziób. Jak ptaki - dodał. - Na skrzydłach mniej mi zależy...
- Nie chciałby pan mieć skrzydeł jak ptaki? - zdziwiła się na dobre.
- Dziób by mi wystarczył. Bezwarunkowo!
- Do dziobania, prawda? - domyśliła się chytrze.
- Nie tylko - sprostował. - Dziób służy do rozmaitych rzeczy, pani Elizo. Dzięcioł,
ten ma dziób!... - westchnął z zazdrością.
- Nie wiem jeszcze, czy podobałby mi się pan z takim dziobem jak u dzięcioła.
Oj, nie wiem, panie Sułku!...
- To co z tego? Mógłbym za to wyrąbać sobie dziuplę. Taki dziób to siekiera i
dłuto zarazem. Żarłbym też korniki. Słowo honoru. Przyroda jest piękna...
- Też ją kocham - powiedziała szybko pani Eliza.
- Albo sikora - snuł marzenia dalej. - Ta ma dziób delikatny. Wydobywa nim ze
szczelinek kory owady. Ich jajeczka i larwy. Precyzyjny mechanizm. Słowo
honoru.
- A ja i tak wolę pana od dzięcioła i sikory - szepnęła pani Eliza zdecydowanie.
- Krzyżodziób ma dziób skrzyżowany - powiedział pan Sułek całkiem
ortograficznie. - Jest to rodzaj dłuta do wyłuskiwania szyszek.
- Przecież nie jada pan szyszek, panie Sułku, na miłość boską!...
- Co z tego. Gdybym miał dziób - jadałbym. W przyrodzie wszystko jest
wspaniale zorganizowane.
- Człowiek na przykład jada mięso, prawda? - spytała z nadzieją w głosie.
- Też przydałby się dziób.
- Do jadania mięsa?
- Jastrząb ma taki właśnie dziób. Jest haczykowato zagięty i służy do rozrywania
mięsa. Albo taki kormoran. Niby zwykły dziób, a guzik.
- Jaki guzik? - spytała pani Eliza inteligentnie.
- Tak się mówi. Na końcu tego dzioba jest haczyk.
- I po co, po co to wszystko?
- Ona się pyta, po co! Jest to narzędzie do chwytania ryb. Niech pani spróbuje
kiedyś schwytać rybę własnymi ustami. Nic z tego. Trzeba mieć dziób jak
kormoran... Co z panią...?
Teraz zauważył, że od pewnego czasu pani Eliza wykonywała dziwne ruchy
wargami. Układała je w najrozmaitsze kształty. Wreszcie wydała z siebie
okrzyk:
- Kwak, kwak, panie Sułku!... Kwak, kwak!!!...
- Co pani wyrabia? - patrzył z niesmakiem.
- Nie widzi pan?
- Widzę - popatrzył uważniej - widzę i nie rozumiem.

- Udaję kaczkę - wyjaśniła.
- Po co?
- Kaczka ma właśnie taki... - wysunęła obie wargi ku przodowi - o, taki ma
właśnie dziób. Płaski i szeroki. Wiem już, że lubi pan dzioby. Chciałam właśnie
zrobić panu przyjemność.
Spoglądał na nią z mieszanymi uczuciami.
- Głupio to wygląda - zawyrokował. - Głupio to wygląda, pani Elizo - powtórzył.
- Udawać kaczkę w pani wieku jest co najmniej nierozsądne.
- Tracę dla pana głowę, panie Sułku - powiedziała prędko, wciąż udając kaczkę -
tracę ją, ponieważ kocham pana, panie Sułku!...
- Cicho - warknął beznamiętnie. - Cholera jasna! Wszyscy mają dzioby, tylko ja
nie. Słowo honoru!
- Co by tu zrobić? - zmartwiła się nie na żarty pani Eliza. - Sama nie wiem.
Dziób panu raczej nie wyrośnie, prawda?
- Raczej nie. Nie ma na co w każdym razie liczyć. Nie znam wypadku. Żeby
chociaż - skarżył się dalej pan Sułek - jak u gawrona. Prosty i twardy.
- Kopałby pan nim sobie w ziemi, prawda?
- Ile wlezie. Bez najmniejszej przerwy! Przekopałbym cały Lasek Wolski!!!
- Panie Sułku. - Pani Eliza od dłuższego czasu przyglądała mu się z rosnącym
zainteresowaniem. - Po co panu ta żaba?
- Jaka żaba? - spytał z roztargnieniem.
- Ta, którą pan, trzyma w ręku.
- Ta? - Na wyciągniętej dłoni leżała w najlepsze prawdziwa żaba.
- Ta. Właśnie. Po co panu ona?
- Obserwuję ją cały czas - wyjaśnił z głupia frant. - Ścierwo ma przylgi.
- Jakie przylgi!?
- Te poduszeczki na końcach palców. Dzięki nim rzekotka może utrzymywać się
na gładkich liściach. A ja nie mogę - był bliski płaczu - ja nie mogę. Cholery
można od tego dostać!
- Bo nie ma pan przylg, prawda?
- Ani przylg, ani dzioba...
- Ani, ani...
- Zwariuję od tego!
- Niech pan nie wariuje, panie Sułku. Coś się poradzi. Zrobimy panu dziób na
pewno - pocieszała go, jak mogła.
- Z plastiku nie chcę - upierał się bez sensu. - Mam w nosie taki dziób z plastiku.
Chcę prawdziwy!
- Może ze sklejki... - podsunęła nowy pomysł bez przekonania.
- Złapmy dzięcioła - powiedział pan Sułek, ocierając oczy -złapmy dzięcioła.
Ukręci mu się dziób i cześć!
- Dobra myśl - ucieszyła się pani Eliza. - Złapmy dzięcioła krzyżodzioba albo
kormorana. Ukręci im się dzioby i cześć. Nie wiedziałam, swoją drogą, że aż tak
kocha pan przyrodę, panie Sułku...
- Szaleję za nią! Kocham gzy, pająki i bociany!!!...
- Jaki pan jest męski, panie Sułku! - powiedziała z dumą pani Eliza.

- Serio? - zapytał kokietliwie.
- Serio - odparła. - Silny i sławny.
- Tylko forsy nie mam za dużo - zmartwił się trochę pan Sułek.
- Nie szkodzi. Starczy moich pieniędzy dla nas obojga.
- Też nie śmierdzi pani groszem, pani Elizo...
- Nie szkodzi. Od ust sobie odejmę, a panu dam! - powiedziała dwuznacznie.
- Poświęci się pani dla mnie, tak?
- Oj tak!
- Nie trzeba...
- Chcę tego!
- Serio?
- Jak najbardziej, panie Sułku kochany! - krzyknęła w u-niesieniu.
- Cicho! - Tego było już za wiele. - Niech sobie pani -za bardzo nie pozwala!
Krzyczeć tu mi będzie... Zaczaimy się teraz na dzięcioła albo na bociana...
- Są w Lasku Wolskim bociany? - spytała naiwnie pani Eliza.
- Tak. Właśnie dlatego - wymachiwał trzymaną w ręku żabą - wymachuję tą
żabą. Bociany jedzą żaby z łatwością. Przyjdzie tutaj bocian, jak go znam. Słowo
honoru!
- A wtedy za dziób go, prawda?
- I dziób mój! Wreszcie go będę miał...
- Prawdziwy dziób - ucieszyła się jak dziecko. - Cieszę się jak dziecko!
- Ciiii... idzie...
- Kto?!
- Ciii... bocian...
Wspaniały bocian zbliżał się od zachodu.
- Aha. Wstrząsający - szeptała pani Eliza, tuląc się do narzeczonego przy okazji.
- Wspaniały. Jedyny...
- Aha - pan Sułek patrzył na bociana jak najęty. - Fajny jest!
- Ale ja - wyjaśniła pani Eliza, tuląc się coraz bardziej do chłopca - ja do pana to
wszystko mówiłam, jedyny panie Sułku...
- Cicho... - powiedział pan Sułek, odsuwając ją od siebie. - Ciiii...
W odpowiedniej chwili poderwał się i skoczył śmiało w kierunku nadchodzącego
ptaka.
- Teraz! Bij! Zabij! Trzymaj! - Trwała uparta szamotanina.
- Brawo, brawo! - klaskała w dłonie pani Eliza. - Mamy go, nareszcie!
Tym razem nie był to jednak taki zupełnie prawdziwy bocian. Nastąpiło
nieporozumienie. Ot, zabawny zbieg okoliczności. To gajowy Marucha,
przebrany za najprawdziwszego bociana, udawał się na bal maskowy do
pobliskiego Dzielnicowego Domu Kultury i Wypoczynku...

ROZDZIAŁ IX

Walki owadów

Była godzina dwunasta w południe. Pan Sułek, który niedawno się obudził,
polegiwał leniwie w ciepłym łóżku. Pani Eliza krzątała się po mieszkaniu za tym
i za owym. Początkowo, zajęta codziennymi czynnościami, nie zauważyła nawet,
że jej chłopiec otworzył już oczy. Kiedy to jednak spostrzegła, powiedziała,
wkładając w to, co powiedziała, maksimum Ciepła i czułości.
- Dzień dobry, panie Sułku.
- Dzień dobry - mruknął chłopiec, przeciągając się na wszystkie strony.
- Jak się panu spało? - zapytała wesoło i swobodnie.
- Źle! - padła odpowiedź.
- Dlaczego źle, panie Sułku najdroższy? - pani Eliza niewątpliwie dociekała
przyczyn fatalnego stanu rzeczy.
- Złe sny miałem - powiedział ponuro pan Sułek. - Fatalne sny...
- A co się panu tam śniło?
- Pani...
- Och, naprawdę - ucieszyła się pani Eliza - śniłam się panu?
- Tak.
- I co, i co? - zadała dwa identyczne pytania, z nadzieją na rychłą odpowiedź.
- I nic. Cholery można dostać! Nawet we śnie mnie pani nie opuszcza.
- Bo... bo kocham pana, panie Sułku...
- Ciichoo... Mam tego dosyć. Eee, pójdę sobie!... - zaproponował.
- Boże, niech pan tylko nie odchodzi, panie Sułku jedyny. Och, panie Sułku
najdroższy... nigdy! Wszystko, tylko nie to.
- Pójdę sobie gdzieś w diabły!... - droczył się z nią wyraźnie.
- Już niedługo - kusiła - kupię panu motorower.
- Kiedy? - zapytał niby od niechcenia.
- To kwestia dni.
- Ilu dni? - trzymał temat twardo.
- Dwóch, trzech... - zaryzykowała.
- Zostaję - powiedział pan Sułek, wichrząc włosy.
- Tak chciałabym kiedyś pana pocałować, panie Sułku... Pani Eliza wolno
zbliżała się w kierunku łóżka.
- Teraz nie - powiedział szorstko chłopiec. - Może za dwa, trzy dni...
- Śniadanie na stole, panie Sułku - niechętnie zmieniła temat pani Eliza.
- Teraz nie mogę. Jestem zajęty.
- A co pan robi, panie Sułku?
- Nic ważnego. Myślę.
- O mnie? - spytała z nadzieją.
- A skąd. Skąd pani to przyszło do głowy?
- Przecież śniłam się panu?...
- Ale ja już nie śpię...

Pan Sułek pomrukiwał pod nosem. Twarz miał skupioną, czoło zmarszczone.
- Da radę czy nie da rady?... Cholera jasna!...
- Kto? - spytała pani Eliza, łowiąc treść pomrukiwań.
- Co kto?
- Kto da radę czy nie da rady?
- Pachówka.
- Jaka pachowka?
- O rany! - zniecierpliwił się chłopiec - taki owad.
- Jaki owad, panie Sułku? Niech mi pan opowie przy śniadaniu.
- Nie będę teraz jadł śniadania, mówiłem przecież tysiąc razy! Jestem piekielnie
zajęty myśleniem.
- Siądę przy panu, dobrze? - przycupnęła na skraju łóżka.
- Tylko nie na łóżku! Niech pani weźmie krzesło. Wykonała polecenie. Siadła,
patrząc na niego łakomie.
- No... więc jak to jest z ta pachówką?...
- Pachówka strąkóweczka jest szkodnikiem. Wyjada ona groch ze strąka.
- To tak, jak i ja, prawda?
- Tak... - zawahał się. - Nie! Nie tak jak pani.
- Wczoraj wyjadałam groch, panie Sułku. Pan też wyjadał. Zaniosła się
zdrowym śmiechem. - Jesteśmy też szkodnikami, prawda, panie Sułku?
- Nie o to chodzi - powiedział z rosnącym niesmakiem. -Człowiek może sobie
wyjadać, ile chce.
- A pachówka strąkóweczka?
- Ona nie. Ona jest szkodnikiem.
- No już dobrze. I co dalej?
- Zastanawiam się, czy taka pachówka da radę śmietce!
- Jakiej śmietce?
- Śmietce cebulance - wyjaśnił skwapliwie pan Sułek. - Też szkodnik. Zjada
cebulę.
- Jak to? Samą cebulę?... - zdziwiła się pani Eliza nie na żarty.
- Jest bardzo zdrowa. - Zadziwiająco długo nie tracił cierpliwości.
- Racja. Właśnie na śniadanie przygotowałam cebulę. Nie dostaniemy potem
szkorbutu.
- Samą cebulę pani przygotowała?
- No więc, jak to jest z tą śmietką? - zręcznie zmieniła temat pani Eliza.
- Sam nie wiem. Pachówka śmietkę czy śmietką pachówkę?
- Nie rozumiem pana, panie Sułku kochany.
- Nic tutaj nie ma do rozumienia. Chodzi po prostu o to, czy pachówka zeżre
śmietkę, czy odwrotnie.
- Czy śmietką zeżre pachówkę, prawda?
- No! Nareszcie pani zrozumiała. Chryste, jak ja kocham... - Kogo? Mnie? -
spytała szybko.
- Jak ja kocham przyrodę. Owady, ptaki, węże, tygrysy i lamparty. Wszystko
kocham w przyrodzie tak samo.

- Ja też, ja też... - zapewniła pani Eliza. - Ale przede wszystkim kocham pana.
Szaleję za panem! - zagalopowała się trochę.
- Wiem, pani Elizo. Nie pani jedna. Jestem jak najbardziej kochany przez
wszystkie koleżanki z klasy. Wyją do mnie po nocach, można powiedzieć.
- Smarkule! - warknęła złośliwie pani Eliza.
- Jak pani powiedziała? Niech to pani powtórzy!
- Smarkule!
- Jeszcze raz niech to pani powtórzy...
- Smarkule, smarkule, smarkule!... Starczy?
- Hmmm... jest pani zazdrosna...
Pani Eliza westchnęła przeciągle i znacząco.
- Taak... strasznie...
Mówiąc to, zauważyła, że pan Sułek dziwnie manipuluje ręką, wkładając ją co
chwila pod poduszkę.
- Co pan tam wyrabia?
- Gdzie?
- Pod poduszką. Stale pan tam wkłada rękę. Raz prawą, raz znowu lewą. Nie
rozumiem pana...
- Mam tam owady - wyjaśnił szeptem.
- Ma pan tam te wszystkie szkodniki? - Nie wierzyła własnym uszom.
- Tak.
- Boże, boję się!... - Drżała teraz na całym, można powiedzieć, ciele.
- Nie ma czego. Są maleńkie... - Ostrożnie otworzył dłoń. - Widzi pani?
- Aha... To jest pachówka. Widzę.
- To jest właśnie śmietką - poprawił ją bez ogródek.
- A ten z wąsami? - pokazała palcem wąsatego owada.
- Sprężyk. Też szkodnik. O! - pokazywał dalej. - A to zwykła stonka.
- Jest piękna - szepnęła pani Eliza w niemym zachwycie - cała w paski.
- Zżera ziemniaki. Bulw nie rusza - wyjaśnił pan Sułek. - Żre liście.
- Muszą być pyszne - oblizała się pani Eliza.
- Nie wiem. Nie jadłem na razie. Postanowiłem urządzić walki owadów.
- Słyszałam o walkach kogutów...
- Na walki kogutów mnie nie stać. Do tego potrzebne są co najmniej dwa koguty.
- A nas nie stać nawet na jednego koguta, prawda?
- Nawet na pół koguta nas nie stać. Właśnie dlatego urządzę walki owadów. No,
śmietką, bierz ją! - pokrzykiwał, zagrzewając do walki śmietkę.
- Na kogo teraz ją pan napuszcza?
- Na pachówkę. Bierz ją, śmietką! Lej ją! W mordę ją! -darł się na całe gardło
pan Sułek.
- Rusza się - zauważyła pani Eliza, patrząc na śmietkę.
- Zaraz się zacznie... No, śmietką, prawym ją!... - zachęcał chłopiec.
- Ale którym prawym? Śmietką ma trzy prawe nogi, panie Sułku.
- Racja! Cholera jasna, nie chcą się bić - stwierdził ze smutkiem pan Sułek. -
Słowo honoru. Nie rozumiem. No, stonka, weź sprążyka!...
- Też nie chce. Może głodna?

- Racja. Dajmy im jeść. Jak się nażrą, to się zatłuką - powiedział chłopiec z
nadzieją. - I my coś zjedzmy, pani Elizo.
- Śniadanie jest na stole. Od godziny cebula czeka na pana.
- Gdzie?
- Na sto... - stół świecił pustką. - Było tu! Co się stało ze śniadaniem?
Rzeczywiście. Przygotowane dopiero co śniadanie zniknęło bez śladu. Wkrótce
jednak wszystko się wyjaśniło do końca. To wszędobylski i niepokonany gajowy
Marucha złożył cichą, nieoczekiwaną wizytę w domu naszych, zafascynowanych
walkami owadów, bohaterów. Zafascynowany ich zafascynowaniem gajowy
zjadł śniadanie, nie zważając na nic.

ROZDZIAŁ X

Na wzgórzu przy torach

Przez Lasek Wolski z północy na południe przebiega linia kolejowa. Co jakiś
czas przejeżdża tędy pociąg towarowy. Przyjemnie jest siedzieć sobie na
jakimkolwiek pagórku i liczyć w skupieniu, wybijające równy takt, wagony.
Pani Eliza i pan Sułek w ten właśnie sposób postanowili spędzić dzisiejsze
popołudnie. Ona, w złotych pantofelkach i krótkiej sukience z żorżety, niosła na
plecach składany rower pana Sułka. On, uzbrojony w lornetkę i notatnik, szedł
pogwizdując prawie dobrze refren znanej piosenki Miłość ci wszystko chyba
wybaczy.
Tak gwiżdżąc i posapując z wysiłku, doszli wreszcie na miejsce, które wydało im
się odpowiednie.
- Jesteśmy na miejscu, pani Elizo. To tutaj.
- Aha, są tutaj tory kolejowe - powiedziała pani Eliza, patrząc na tory.
- Ciekawe, kiedy będzie przejeżdżał tędy pociąg?... - zadumał się pan Sułek.
- Będziemy wtedy liczyć wagony, prawda panie Sułku?
- Tak.
- Pan będzie sobie oglądał wszystko przez lornetkę, prawda?
- No, to co? - spytał podejrzliwie.
- Nic. Opowie mi pan o tym, co pan zobaczył, prawda?
- Zobaczymy.
- Kocham pana - padło z jej ust, jak jakiś wystrzał.
- Cicho - zgromił ją spojrzeniem. - Trzeba się wdrapać na ten pagórek - pokazał
palcem.
- Na ten, tam? - upewniła się pani Eliza, wodząc wzrokiem za palcem pana
Sułka.
- Tak. Niech pani się wdrapie i poda mi rękę.
- Czy mam tam wejść z rowerem?
- Tak. Boję się zostawiać go na dole.
- Bo mógłby go jeszcze ktoś gwizdnąć, prawda, panie Sułku?
- Skąd pani nauczyła się takich słów? - spytał surowo i po ojcowsku.

- Od pana. Wszystkiego uczę się od pana, panie Sułku najdroższy. Chcę być
taka, jak pan. I kropka.
- Cicho... - zignorował jej wyznanie. - Niech się pani wreszcie wdrapuje.
- Nie będzie to łatwe w tych złotych pantofelkach - powiedziała, gramoląc się
nieporadnie na wskazany pagórek.
- Włożyła je pani jak kto głupi. O, ja mam pepegi! - pokazał lewą nogę obutą w
używany, szary pepeg.
- Wiem, kupiłam je panu tydzień temu - pochwaliła się radośnie.
- A teraz niech mi pani poda rękę! - zawołał do stojącej, a raczej przykucniętej
na pagórku kobiety.
Chwycił za pomocną, białą dłoń i wprawnie wgramolił się na czubek pagórka.
Rozejrzał się wokół z zadowoleniem.
- Wie pani co?
- Słucham, panie Sułku.
- Fajnie tutaj.
- Och, taak... Cudownie! Jesteśmy sami na wzgórzu, wśród lasu... - rozmarzyła
się.
- Wśród Lasku Wolskiego - sprostował. - To Lasek Wolski.
- Wiem. No, przecież wiem... - mówiła pieszczotliwie. - Przychodzimy tutaj stale.
- Świetnie się czuję, wie pani?
- Tak? Dobrze panu ze mną?
- Nie za bardzo - skwitował sucho. - Wie pani co?
- Słucham.
- Niech pani stąd zejdzie. Weźmie pani aparat fotograficzny i zrobi mi pani
fotografię. Tylko żeby objęła mnie pani całego i jak najwięcej pagórka. No i żeby
las było widać, i tory kolejowe też.
- Postaram się - powiedziała, schodząc z pagórka. - To będzie piękna fotografia.
- Damy pod nią podpis Pan Sułek na szczycie - zaproponował chłopiec.
- A potem poślemy ją do czasopisma - podpowiadała pani Eliza.
- Aha. Do kącika "Moja dziewczyna" czy też "Mój chłopiec", nie zapamiętałem
dobrze.
- To nic. Poślemy i tak. Oho, ma pewno wygra pan jakieś bony albo talon.
- Na pewno!...
Pani Eliza przyłożyła aparat do lewego oka.
- No i co, objęła pani wszystko, co trzeba? - zapytał pan Sułek.
- Chyba tak. Jeszcze się cofnę... Odeszła kilka kroków.
- A teraz? - dopytywał się.
- O, teraz jest wszystko. Niestety, w głębi widać wyraźnie budynek
Dzielnicowego Domu Kultury i Wypoczynku.
- Trudno. A może to nawet lepiej. Niech pani pstryka.
- Za chwilę.
Szamotała się z obiektywem, macając go na wszystkie strony.
- No i na co pani naciska? - spytał z naciskiem pan Sułek.
- Na spust.

- Obiektyw to jest dla pani spust!? - zdenerwował się fotografowany. - Bo jak
zejdę z tego pagórka, jak pani pokażę, gdzie jest ten spust, jak...!
Trzasnęła migawka znienacka.
- I po wszystkim - powiedziała pani Eliza z zadowoleniem, odejmując sobie
aparat od oka. - Będzie piękna fotka!
- Jak wyglądałem?
- Och, pięknie! Krzyczał pan ze wzgórza, jak jakiś Napoleon.
- Już dobrze, dobrze... - zamruczał udobruchany. - Ciekawe, kiedy będzie
przejeżdżał ten pociąg... Niech no pani przyłoży ucho do szyny.
Pani Eliza posłusznie przyłożyła ucho, gdzie chciał.
- I co?
- Nic na razie.
- Teraz niech pani przyłoży ucho do drugiej szyny. Wykonała polecenie bez
mrugnięcia okiem.
- I co?
- Coś puka. Puk, puk...
- To pociąg - stwierdził autorytatywnie pan Sułek. - Zaraz tu będzie.
- Czy ja mam jeszcze przykładać uszy do szyn?
- Wystarczy.
- Czy ja mogę wejść tam teraz do pana na pagórek? - spytała cicho.
- Niech pani wchodzi - pozwolił. - Trudno. Słowo honoru! Psuje mi pani każdą
przyjemność. Człowiek chciałby mieć odrobinę samotności, a tu masz! Włóczy
się pani za mną wszędzie. Dlaczego łapie mnie pani za nogę? - spytał niechętnie.
- Tego już za wiele.
- Inaczej się nie wdrapię - poinformowała cichutko nasza bohaterka.
- Jeden pepeg mi przez to zleciał - zauważył głośno nasz chłopiec. - Przeziębię
się.
- Boże - zmartwiła się nie na żarty. - Owinę panu stopę szalem.
- Niech mi pani lepiej odda mój pepeg. Słowo honoru, lubię mieć obute nogi. Nie
lubię mieć nie obutych nóg! - biadolił dalej.
- A mnie jest zimno - zadrżała. - Cała drżę z zimna.
- Bo ubrała się pani, jak na bal.
- Chciałam tylko się panu podobać.
- I nici z tego - powiedział krótko.
- Nie podobam się panu? Niech pan tylko na mnie spojrzy - kokieteryjnie
zamrugała rzadkimi rzęsami. - Ta suknia, te pantofelki...i...i nic więcej... To
wszystko!
- Naprawdę? - Pan Sułek nie starał się nawet patrzeć w jej stronę.
- Suknia jest z przezroczystej żorżety... - kusiła.
- Aha... - zarumienił się jak uczniak. - Rzeczywiście - powiedział, wbijając wzrok
w ziemię.
- Widzi pan? - dopytywała się bezczelnie i bezwstydnie.
- Jedzie pociąg - zmienił temat. - Widzę go przez lornetkę.
- Duży jest on, panie Sułku?
- Ogromny. Wyładowany traktorami, koparkami, obrabiarkami... - wyliczał.

- Czy jest daleko?
- Nie. Jeszcze kawałek. Zaraz tutaj będzie.
- Zimno mi - przytuliła się do niego pani Eliza.
- Ejże, co pani robi? - pan Sułek odsunął się wyraźnie.
- Tak mi zimno, panie Sułku najdroższy...
- Wykorzystuje pani to, że jestem zajęty pociągiem, tak? Przytula się pani do
mnie, tak? Pogadamy potem!
- Jak już pociąg przejedzie? - upewniła się kobieta.
- Cicho!!! Jest!!! - zawył pan Sułek.
Rzeczywiście. Pędził właśnie, wyładowany rozmaitym sprzętem, pociąg
towarowy. Towarów na nim było bardzo wiele. Wagonów miał ten pociąg całe
mnóstwo. Pan Sułek liczył je wprawnie. Przy trzynastym wagonie pani Eliza
zbliżyła się do niego niebezpiecznie. Przy dziewiętnastym znienacka pocałowała
go w policzek. Dwudziesty czwarty wagon był świadkiem pocałunku w same
usta.
- Dwadzieścia pięć! - wykrztusił pan Sułek w końcu. - Dwadzieścia pięć wagonów
miał ten pociąg cały - dodał bez tchu.
- Kręci mi się w głowie... - szepnęła pani Eliza, bliska omdlenia.
- Właśnie. Pocałunków się pani zachciało, tak?
- Jestem pijana...
- Może ze szczęścia, co?!!! - wrzasnął.
- Chyba tak. Nie panuję nad sobą. Och!...
- Idziemy stąd! - rzekł ostro. - W domu pogadamy! -dodał.
- Ziemia mi tańczy pod nogami... - szepnęła pani Eliza, krzycząc.
- A wie pani - zatrzymał się pan Sułek - wie pani, że mnie jakoś też. Z tym że
mnie nie ze szczęścia. To pewne. Słowo honoru, coś się tutaj rusza! Oho, nie
lubię tego! Nie przepadam za tym, kiedy jakiś pagórek tak się cały rusza.
Trzęsienie ziemi czy co?! Ratunku! - pisnął jękliwie.
- Zginiemy razem, tu, na tym pagórku - powiedziała zdecydowanie pani Eliza. -
Zginę chętnie razem z panem, po tym, co nas łączy...
Mały początkowo pagórek rósł teraz w oczach i rósł. Na prawo i lewo waliły się
pokaźne pryzmy żyznej ziemi Lasku Wolskiego.
Hej, czy był to kres zaczynającej się dopiero miłości? Hej!...
Czy takimi, jak właśnie przed chwilą, zachowamy ich w naszych sercach?...
A jednak nie. Nie było to bowiem zwykłe trzęsienie ziemi. To gajowy Marucha
przebudził się z poobiedniej drzemki, po pełnym trudów poranku...

ROZDZIAŁ XI

Przerębel

Wesołek, Rzęsawka, Brudas, Bambetłuch, Świntuszek, Morskie Oko, Gardziel,
Przełyk Jadwigi, Pobabraniec - to tylko kilka z wielu nazw, jakie nosi niewielkie
jeziorko położone w Lasku Wolskim. Zimą, kiedy skuwa je lód, można z
powodzeniem wyrąbać sobie przerębel dowolnej średnicy i siedząc nad nim z
wędką, oczekiwać na coś, co może się niekiedy trafić. Tak właśnie zeszłej zimy
postanowili spędzić kilka godzin nasi bohaterowie. Mróz brał trzaskający...
- Cicho!!! - wrzasnął nagle pan Sułek nie wiadomo po co.
- Jestem cicho, panie Sułku. Ledwie oddycham.
- Cicho!!! - wrzasnął po raz drugi. - Chyba bierze!!!
- Gdzie? - spytała pani Eliza, patrząc w otwór wyrąbany w lodzie. - Aha,
rzeczywiście, cały spławik się panu zanurzył...
- No!
- Dlaczego właściwie pan nie ciągnie? Moim zdaniem, należy właśnie teraz z
całym spokojem wyciągnąć to coś, co właśnie panu bierze.
- To na pewno szczupak, pani Elizo.
- Więc tym bardziej niech pan ciągnie co sił! Na co pan czeka?
- Kiedy ciągnę jak wóz - wystękał chłopak.
- Myślałam, że pan tak poczerwieniał od mrozu...
- A to od wysiłku. No, nie mogę... nie mogę... - jęczał, zapierając się nogami. -
Niech pani ciągnie też, pani Elizo!
- Za co?
- Za mnie!!! Cholera jasna, ale ryba!....
Pani Eliza ucapiła go mocno wpół i ciągnęła z całych sił.
- Nie dam rady - zaskomliła.
- Dobra - powiedział zrezygnowany pan Sułek. - Nie ciągnijmy. Zmęczy się, to
sama wyjdzie. Co za świnia?! Co za świnia?! - powtórzył.
- Kto? - spytała dziewczyna.
- Ten szczupak. A pani myślała, że kto?
- Ja nic nie myślałam, panie Sułku, prawda?
- Na to wygląda - ironizował.
- Zimno mi nad tym przeręblem, panie Sułku, prawda?
- Widzę, widzę - rzekł, nie patrząc, jak zwykle, w jej stronę.
- Przeziębię się chyba, prawda, parne Sułku? - dopytywała się, jak mogła, chcąc
jakoś nawiązać rozmowę, która rwała się na prawo i lewo.
- Chyba tak - odparł - chyba się pani przeziębi. Mówiłem, żeby nałożyć futro?...
- Łatwo panu powiedzieć - powiedziała szczerze. - Pan dobrze wie, że nie mam
żadnego futra.
- Więc o co pani właściwie chodzi? Kto pani kazał iść ze mną na ryby? To nie
jest bynajmniej zajęcie dla kobiet...

- Serce! - pokazała palcem - serce mi kazało, panie Sułku! To samo serce, które
za panem poszłoby wszędzie. Nawet na jakąś poniewierkę...
- A gdybym wyjechał za granicę? - spytał chełpliwie.
- Ja za panem.
- A gdybym tak poszedł do restauracji? - badał dalej.
- Poszłabym za panem.
- Aaa... - szukał w myślach - aa... gdybym tak umarł?
- Nie żyłabym nawet minuty dłużej.
- A gdybym tak wpadł do tego przerębla?
- Bez słowa skoczyłabym tam za panem.
- Naprawdę?
- Słowo honoru - uniosła dwa palce w górę - kocham pana przecież!...
- Cicho! - przeciął jej dalsze zapędy. - Nie radzę pani dużo mówić. Mówiąc,
otwiera pani przełyk bardzo szeroko. Odmrozi sobie pani gardło i kłopoty
gotowe.
- W razie czego, mamy doktora Wałaszewskiego - uśmiechnęła się z
zadowoleniem. - Wczoraj dostałam od niego odkrytkę: "Drogiej pacjentce,
wdzięczny doktor".
- To inna sprawa.
- Kochany doktor Wałaszewski skoczyłby za mną w ten przerębel bez słowa -
rzekła z uzasadnionym przekonaniem.
- Aha. Byłoby fajnie - ucieszył się pan Sułek. - Najpierw ja, pani za mną, a za
panią doktor Wałaszewski...
Jakiś czas marzyli, milcząc i przeżywając tę scenę, każdy na swój sposób.
- Jak tam szczupak, panie Sułku? - przerwała milczenie pani Eliza.
- Męczy się, świnia. Umorduje się i sam wyjdzie. Zobaczy pani.
- Liczy pan na to, prawda?
- Jak najbardziej.
- Wierzę w pana, panie Sułku najsłodszy...
- Ciiichooo... Oho! - popatrzył na spławik pani Elizy - i u pani coś ciupie... Cicho!
- Mam ciągnąć? - spytała szeptem.
- Tak. Tylko ostrożnie...
Stojąc w rozkroku, pani Eliza mocowała się z wędziskiem.
- Nie mogę... no, nie mogę!...
Pan Sułek wyjął jej kij z ręki. Szarpnął nim silnie. Bez skutku. Szarpnął
powtórnie i dał spokój, wtykając na powrót długi kij w dłoń pani Elizy.
- Cholera, widocznie jakaś druga świnia - skonstatował.
- Czyli drugi, ogromny szczupak, prawda, panie Sułku jedyny?
- Jak najbardziej. Słowo honoru!
- Próbujemy go wyciągać czy męczymy go, jak tego pańskiego?
- Męczymy go - zadecydował pan Sułek. - Jak się zmęczą, to same wyliżą.
Zobaczy pani. Wyliżą jak nic!
- No właśnie, prawda?
- Prawda.
- Stopy mi zmarzły, panie Sułku - poskarżyła się znowu.

- Trzeba było założyć ciepłe boty. Jak ja. O, proszę!
- Łatwo panu powiedzieć - powiedziała łatwo pani Eliza. - Dobrze pan wie, że
nigdy nie miałam i nie mam żadnych ciepłych botów...
- Więc o co pani chodzi? - tracił cierpliwość z każdą sekundą. - Nie mogę się w
tym wszystkim połapać. Mówiłem tysiąc razy, żeby nie wlokła się pani za mną
nad ten mój ulubiony przerębel. Mówiłem czy nie?
- Mówił pan - powiedziała ze skruchą.
- To teraz cicho mi tu! Kobiety i ryby głosu nie mają! Mimo zimna wybuchnęła
pani Eliza niezdrowym śmiechem.
Zanosiła się wprost ze śmiechu jak chore dziecko.
- Świetny żart, prawda?
- Oczywiście - zaśmiał się pan Sułek siarczyście.
- I jeszcze, na tej odkrytce od doktora, było co nieco więcej... - znienacka podjęła
przerwany temat.
- Co? - spytał pan Sułek bez zainteresowania.
- Pyta, jak się czuję. Dosłownie pisze: "Co tam słychać u pani w łóżeczku, bo
przecież nigdy nie miałem okazji widywać pani w innej sytuacji?..."
- Dowcipny, chociaż to tylko lekarz - powiedział pan Sułek z uznaniem.
- I miły, panie Sułku.
- A ja? - zaniepokoił się trochę.
- A pan, od dawna, najdroższy.
- Cicho, cicho... - uspokoił się chłopiec.
- Jak tam szczupaki?
- Wymęczone jak wielbłądy - stwierdził pan Sułek. - Wielbłądy są jak szczupaki.
Też trudno je zmęczyć. Nieprędko się mordują. Słowo honoru. Niech mi pani
wierzy.
- Wierzę panu, prawda?
- Lepiej niech mi pani rozetrze plecy. Zdrętwiały mi od tego siedzenia.
Jęła rozcierać mu plecy, jak sobie życzył.
- A potem mnie pan rozetrze, prawda?
- Nie, pani Elizo - rozwiał jej nadzieje.
- No, to nie, ty mój słodki egoisto. Nie, to nie, prawda, panie Sułku?
- Tak. Och, wy świnie, wy świnie, kiedy się nareszcie zmęczycie? - niecierpliwił
się pan Sułek.
- ...i wyjdziecie z tego przerębla, prawda? - uzupełniła ze zrozumieniem pani
Eliza.
- Tak.
- A może - zaproponowała - spróbujemy teraz już wyciągnąć nasze wędki?
- Hm. Można. Można spróbować. Słowo honoru. Po kilku próbach zrezygnowali
jednak.
- Eee... - powiedział pan Sułek - nie ma co. Wykończymy się tylko fizycznie.
Poczekajmy. Zmordują się na pewno. Słowo honoru...
Mylił się jednak nasz bohater, i to gruntownie. Niebawem nad ten sam przerębel
nadciągnął z zachodu niezastąpiony gajowy Marucha. Przy jego pomocy udało
się wyciągnąć na światło dzienne cenną zdobycz. Ku zdziwieniu wszystkich

okazała się nią być kuchnia szamotowa, trzyfajerkowa, w zupełnie niezłym
jeszcze stanie. Gajowy Marucha zainstalował ją natychmiast w gajówce,
podłożył drewna, zapalił i... usiadł wprost na rozgrzanej płycie. Po chwili jednak
szybko wstał i usiadł w miednicę pełną zimnej wody.

Gajowy Marucha symbol naszych dni. Wypracowanie.

Wyjadanie, podjadanie, najadanie się, nasycanie, pojawianie się i znikanie, nagłe
pomaganie, przeszkadzanie, mącenie, wprawianie w osłupienie, prześmiewanie,
doradzanie, wtrącanie się, korzystanie, wykorzystywanie, siedzenie, stanie,
leżenie, przysiadanie, dosiadanie się, dojadanie, nakłanianie, dożywianie się,
marnowanie, marnotrawienie, trawienie, przełykanie, przeżuwanie, dożywianie,
odżywianie, spanie, sprzątanie, paskudzenie, brudzenie, śmiecenie, rozwijanie
się, zwijanie się, nawijanie na coś, zawijanie lub owijanie, odwijanie, wicie się
wstęgą, dyskutowanie, szermowanie, podgryzanie - oto tylko niektóre z cech,
jakie niesie ze sobą postać gajowego Maruchy. Jej wszechobecność,
zagadkowość i wszędobylskość zastanawia i każe spojrzeć na całe zagadnienie
nieco szerzej. Owszem, bywa, że ni z tego, ni z owego ktoś dosiądzie się do nas,
wypije nam kawę, wstanie i pójdzie, wychodząc na sposób angielski. Będzie to
jednak zawsze ktoś konkretny, namacalny, ktoś, kogo możemy w każdej chwili
złapać za klapy marynarki i rzucić mu w twarz sakramentalne: "No, no ty...
uważaj no!...". Ten ktoś nie będzie nigdy jednak gajowym Maruchą.
Gajowy Maruchą towarzyszy nam bowiem na każdym kroku, w każdej minucie,
ba, sekundzie naszego życia. Niewidoczny gołym okiem, jest jednak zawsze tam,
gdzie aktualnie przebywamy. Będąc obok nas, jest jednocześnie w nas samych, w
samym naszym środku, w samym centrum naszego jestestwa. Siedząc na
pagórku, nie mamy najmniejszej nawet pewności, że siedzimy na prawdziwym
pagórku, a nie na gajowym Marusze, odpoczywającym po ciężkim dniu.
Stąpając zgrabnie po kładce, przerzuconej przez strumyczek szemrzący w
zaroślach, nie dajmy się zwieść pozorom: kładka ta, to przecież może być nasz
gajowy Maruchą, obserwujący na przykład życie ryb w tej pozycji niewygodnej,
lecz - z punktu widzenia obserwatora - koniecznej.
Kiedy już tak dokładnie zdamy sobie sprawę z tej wszech-obecności naszego
gajowego, zrozumiemy, że początkowa uciążliwość takiego stanu rzeczy
przestanie nam dokuczać. Przeciwnie, znajdując się w niezłych tarapatach,
zawsze możemy jeszcze liczyć na to, że gajowy Maruchą przyjdzie, a raczej
pojawi się znienacka i wyciągnie nas z bagna (jeżeli akurat mieliśmy nieszczęście
ugrzęznąć w nim). Rozumując zatem logicznie, wiemy już, że nie wiemy
właściwie nic. Nigdy nie możemy niczego przewidzieć, gdyż nagłe pojawienie się
gajowego Maruchy potrafi diametralnie zmienić to, co zaplanowane,
zaprogramowane, czyli, jak to się mówi, zafiksowane.
Jest więc gajowy Maruchą symbolem naszych dni na tym padole śmiechu
poprzez łzy. Jest czynnikiem kształtującym nasze życie, zmieniającym układy
stosunków międzyludzkich, będących przecież wynikiem ogromnego zbiegu
drobnych i większych zbiegów okoliczności. A może splotów? Może po prostu

splotów okoliczności uplecionych przez złośliwy los na kształt warkocza
Bereniki?... Może gajowy Maruchą wpleciony w ten splot odcina się w nim
jasnoblond nitką, wijącą się na całej długości splotu i widoczną na każdy rzut
oka?... Plećmy więc tę książko-opowieść... i przejdźmy do części drugiej.

CZĘŚĆ II

różne sprawy

BILANS ROZMAITYCH SPRAW

Całe mnóstwo rozmaitych spraw ma każdy człowiek na głowie, niezależnie od
pory roku, pory dnia... Kobiety i mężczyźni, dzieci ł starcy, młodzież szkolna
ucząca się i nie ucząca się, wszyscy oni budzą się każdego dnia w głębokim
przeświadczeniu o nie kończącym się nigdy (od urodzenia do śmierci) ciągu
spraw ważnych, mniej ważnych i takich zupełnie błahostek, które w rezultacie
też okazują się niesłychanie trudne do załatwienia z najprzeróżniejszych
powodów. Cały skomplikowany układ stosunków międzyludzkich stawia nas
nieustannie w sytuacji pełnej napięć, konfliktów i nieporozumień.
Pomyślmy tylko, że trzeba przecież: jeść, spać, podrzemywać, przydrzemywać,
pochrapywać, posapywać, zakochiwać się, odkochiwać, rozwodzić, żenić się,
rodzić dzieci, wychowywać, odpowiadać na pytania, zadawać pytania sobie,
zadawać pytania innym, płacić, inkasować, kupować, sprzedawać, targować się,
dotrzymywać słowa, nie dotrzymywać słowa, kręcić, wiercić, nawiercać,
odkorkowywać, zakorkowywać, nie zabijać, wyłapywać muchy, tępić myszy,
tracić z oczu, łapać wzrokiem, wypełniać rubryki, wysyłać listy, wysyłać
pieniądze, uczyć się od innych, uczyć się w ogóle, wyuczyć się zawodu,
wykonywać zawód, zarabiać, oddawać zarobki żonie, płacić podatki, płacić
rachunki, myć się, prysznicować, namydlać, golić się (dotyczy głównie
mężczyzn), szorować, prać, zmywać, chodzić za czymś, chodzić za kimś, chodzić
koło kogoś, nachodzić kogoś, nudzić się, weselić się... A jeszcze przecież trzeba
się przy tym wszystkim rozerwać, zabawić, zaszaleć...
No, proszę, czy to wszystko nie jest przerażające?!... Nie! Niestety, nie jest
możliwe kompletne wyłączenie się z tego ciągu, ponieważ tworząc jedno z jego
ogniw, zawsze mamy szansę, że nas ktoś: umyje, najdzie, zanudzi, sprzeda, kupi,
wyszoruje, wypierze, nawierci, zada nam pytanie, nakarmi i tak dalej, i tak
dalej... Wyliczyłem tutaj zresztą tylko to, co mi akurat tak zwana ślina na język
przyniosła. Tego wszystkiego jest oczywiście o wiele, wiele więcej i, co więcej,
liczba tych wszystkich spraw rośnie w sposób zastraszający, w jakimś
matematycznym czy geometrycznym postępie, równolegle do postępu
rozumianego szeroko, a odbywającego się na naszych oczach niemal z dnia na
dzień. Ktoś tam sobie nagle wynajdzie (a może wynalezie - wynalazca) most i
nowe sprawy dochodzą. Trzeba budować mosty, spawać przęsła, sprowadzić
dźwigi na licencji, przyuczyć dźwigowych... Wymyśl żarówkę, człowieku, i zaraz

pożałujesz. Dawaj budować elektrownie, kształcić kadrę specjalistów-
elektryków, konserwatorów, inżynierów, inkasentów i dawaj płacić takiemu
inkasentowi, ile zechce. Krótko mówiąc: daj świni palec...
Całe to rozumowanie zmierza, wydawać by się mogło, do praktycznej rady, aby
najlepiej nic nie robić, nie ruszać się z łóżka i tak leżąc jak trusia wyeliminować
sporą część rozmaitych spraw do załatwienia. Nie o to mi jednak chodzi.
Człowiek, jak wiadomo, jest częścią społeczeństwa i, niezależnie od swej woli,
przychodząc na świat, wchodzi w zaistniały już układ ról, norm i przyzwyczajeń.
I to, czy się rusza, czy się nie rusza, nie ma najmniejszego znaczenia. Życie
płynie obok nas, i w nas, otacza nas, opływa, nawadnia jak system melioracyjny
piaszczyste gleby. Nie sposób nie dać się temu opływaniu i otaczaniu (czy
otoczeniu), nie sposób wysmyknąć się z niego, jak to uczniowie, chadzając
chętnie na wagary.
Dlatego radzę, aby na swoim skromnym życiowym poletku postarać się tak to
wszystko ułożyć, aby nas jak najmniej uwierało, doskwierało i ściskało.
Wieczorem, jeszcze przed zaśnięciem, spróbujmy sporządzić sobie krótki bilans
spraw na jutro. Przykładowo: zadzwonić do Dzidki, przeprosić Janka, obrazić
Waldemara, zapłacić za światło, kupić chemosil, kupić bilety do kina, oddać
torbę Wieśce, pozmywać po kolacji, napisać podanie do Zarządu Budowy Dróg i
Mostów, zanieść to podanie gdzie trzeba, dziecko do przedszkola, drugie dziecko
do szkoły, sprawdzić dzienniczek ucznia Pawełka, wypełnić kwestionariusz,
umyć się, wytrzeć się, przetrzeć szyby, ugotować obiad, pozmywać po obiedzie,
zaprosić Józefa z żoną, przetkać zlew... Jeżeli jeszcze nie ogarnął was nerwowy
sen, można do tego parę spraw dorzucić. Przeciętnie każdy zasypia niesmacznie
w połowie powyższego bilansu, budząc się rano z trudem, lecz za to z nową
energią, tak potrzebną do życia we współczesnym świecie.
"Różne sprawy" - tytuł części drugiej tej książki - jest w pełnej zgodzie z treścią
w niej zawartą. Przez tę rozmaitość, różnorodność i wielorakość prowadzi nas
dalej sympatyczna para naszych dobrych znajomych... Do dzieła zatem (jak
powiedział Dzielnik lub jak mawiał Dzielnicowy)!...

ROZDZIAŁ I

Magazynier

W domu naszych bohaterów panował właśnie nieopisany wprost bałagan.
Wszystko walało się tu i tam. Nieskładnie poniewierały się stare i nowe
przedmioty. Pan Sułek krzątał się w tym wszystkim na prawo i lewo.
Pani Eliza, nie rozumiejąc, stała z opuszczonymi rękami. Chłopiec trzymał w
dłoni ołówek zatemperowany w szpic i wymięty zeszyt. Mruczał pod nosem
całkiem niezrozumiałe wyrazy.
- Worki parciane... trzy sztuki, linijka... jedna sztuka... -notował w zeszycie. -
Piórnik... jeden, stalówki zwykłe... czternaście sztuk, redisówki... jedna sztuka...
cholery można dostać od tego! - zaklął siarczyście.
- Co pan wyrabia, panie Sułku najdroższy? - spytała z troską pani Eliza.

- Inwentaryzuję.
- Nie rozumiem pana nic, a nic - wybałuszyła wypukłe oczy.
- Bo nie jest pani magazynierem - rzucił na odczepnego.
- To prawda, ale przecież pan też nim nie jest.
- To nieprawda. Jestem magazynierem. Zostałem nim właśnie.
- Ima się pan rozmaitych zawodów, prawda?
- No i dobrze.
- Kiedyś wreszcie się pan ustatkuje, mnie pan nie nabierze...
- Ustatkuje się teraz albo nigdy. Polubiłem mój nowy zawód. Kocham spisy
kontrolne, remanenty, przyjęcia towarów... Kocham cały transport, ciężarówki,
wywrotki, kolejnictwo... - wyliczał bez wytchnienia.
- A ja - szepnęła podtrzymując temat - ja kocham pana najbardziej, najbardziej
na świecie całym!...
- Cicho. Bo się pomylę i.. - liczył dalej, inwentaryzując spokojnie. - Skarpetki...
trzy pary, slipy męskie... dwie pary, podkolanówki... trzy sztuki, zaraz -
przeraził się nie na żarty -jak to, trzy sztuki?!
- Coś się nie zgadza? - spytała niespokojnie pani Eliza.
- Jednej podkolanówki brakuje.
- Może wkręciła się w pralkę, panie Sułku?... Nasza pralka nie działa najlepiej.
Zawsze coś tam się w nią wkręci. Za każdym razem.
- Wiem. W zeszłym tygodniu - przypomniał sobie pan Sułek - podarła mi na
strzępy podkoszulek. No cóż, zapiszę tę podkolanówkę w rubryce "straty".
- Niech pan się nie martwi. Kupię panu tyle podkolanówek, ile pan tylko zechce,
panie Sułku jedyny.
- Kiedy? - zapytał, odrywając się od roboty.
- Na dniach. Dosłownie na dniach.
- Spodziewa się pani jakiejś grubszej gotówki? - spojrzał podejrzliwie na panią
Elizę.
- Pradziadek Hubert powiedział, że już wysłał przekaz.
- Jak tylko dostanę od pani te podkolanówki, to natychmiast zapiszę je w
rubryce "przychody".
- Jaki pan skrupulatny i solidny zarazem... - nie ukrywała podziwu pani Eliza.
- No!
- Kocham pana za to.
- Cicho. My, magazynierzy, musimy być solidni i uczciwi. Za to nam płacą...
Popatrzył nagle na nią wzrokiem podejrzliwym i pełnym braku zaufania.
- Stój, bo strzelam!!! - krzyknął na całe gardło.
- Niech pan nie strzela, to przecież ja... - zaskomliła kobieta.
- Jaki "ja"? - spytał surowo.
- To przecież ja, pana narzeczona.
- Nie widzi pani napisu? - wskazał palcem. - "Na teren magazynu obcym wstęp
wzbroniony! Pod karą odpowiedzialności!"
- Widzę dobrze ten napis, ale przecież nie jestem dla pana nikim obcym.
- Na służbie znajomości nie mają dla mnie żadnego znaczenia - powiedział
surowo pan Sułek i splunął po magazyniersku. - Ani kroku dalej!

- Panie Sułku najdroższy, ja przecież niczego nie ukradnę.
- Być może, ale przepis jest przepisem. Powierzono mi mienie i ja to mienie
ochronię. Póki żyję, nie oddam ani jednej podkolanówki. No, proszę się rozejść...
- nie ustępował.
- Jak pan chce. Nie chciałam pana urazić, prawda?
- Prawda. Dodam tylko, że za napad na magazyniera grożą poważne
konsekwencje, które będą wyciągane.
- Panie Sułku... - spojrzała zalotnie pani Eliza - ...a gdyby tak, znienacka ktoś...
kiedyś?...
- Co?!
- Ktoś... gdyby tak?...
- Kto?!
- Choćby i ja. Więc gdyby tak ktoś znienacka zechciał?...
- Co by pani zechciała?!
- Gdybym tak zechciała pana, nie jako magazyniera... - rozchyliła usta kusząco i
zalotnie.
- A jako kogo?!
- Jako mojego pana Sułka...
- Powie pani wreszcie o co chodzi?! Cholery można dostać!
- Gdybym tak zechciała pana pocałować? - powiedziała szybko i zamilkła.
- Pocałować magazyniera na służbie, tak? - nie mógł się już opanować. - Na
stanowisku pracy, tu, w magazynie, tak?! Byłby to po prostu bezczelny,
chuligański wybryk, pani Elizo! Nie radzę pani próbować. Niech pani sobie z
głowy wybije te idiotyzmy. Skończmy z tym. Proszę się rozejść. Przeszkadza mi
pani w pracy!... - uciął niewczesne zaloty.
- Niełatwo pana kochać, panie Sułku kochany... - stwierdziła ze smutkiem
dziewczyna.
- Jakby było łatwo, toby było nudno. A tak, naharuje się pani, ale jaki efekt! -
powiedział filozoficznie, wracając do inwentaryzowania.
- To prawda - odrzekła - życie z panem jest jednym pasmem gwałtownych
przemian i przewrotów. Splotem dni pogodnych z porami burz i naporów.
- Gumy od majtek... trzynaście metrów - zapisywał dalej - guzików do bielizny,.,
trzy, szmaty zwykłe... trzy metry czterdzieści centymetrów...
- O tak, życie z panem to nieprzerwany sen o szczęściu, po które wystarczy tylko
wyciągnąć rękę i brać... - wyciągnęła rękę, próbując wziąć to, o czym mówiła...
- Ej, ręce przy sobie, pani Elizo - odsunął się chłopiec. - To magazyn, a nie skład
kartofli. Słowo honoru. Samych zapałek trzy pudełka, o!...
- Zmęczy się pan - powiedziała z troską. - Niech pan tyle nie pracuje. Końca tego
nie widać. Należy się panu zasłużony odpoczynek.
- Nie przerwę, aż skończę - rzucił niepewnie pan Sułek.
- Spisze pan cały sprzęt w całym naszym domu, prawda?
- Tak. Nawet dla głupiej szczotki do zębów mam odpowiednią rubrykę. Słowo
honoru.
- Cały nasz dom przekształcił pan w jeden ogromny magazyn, prawda?

- Tak. Muszę teraz wszystko spisać. Następnie przeprowadzimy kontrolę -
powiedział, uśmiechając się triumfalnie.
- Nie rozumiem pana, prawda?
- Prawda. Skontroluję sobie ten cały spis - powiedział kpiąco. - Skontroluję sobie
to wszystko, a wtedy się nareszcie okaże, czy magazynier był uczciwy. Czy
przypadkiem -zapalił się - nie gwizdnął paru metrów szmat! Niech ja go tylko
przyłapię! - był już rozpalony do białości.
- Kogo, panie Sułku, na miłość boską?
- Magazyniera.
- Czyli sam pan siebie przyłapię, prawda?
- Trudno. My, kontrolerzy, nie uznajemy w pracy żadnych znajomości. Od razu
raport, skarga i cześć!
- Będzie miał pan nieprzyjemności, prawda? - upewniała się pani Eliza.
- Trudno...
Zastanowił się chwilę... Pomyślał. Żal mu się zrobiło samego siebie.
- I za co, za co to wszystko?... Za moją uczciwą pracę, za moją sumienność? -
Płakał już na dobre. - Ja mam żonę i dzieci... Inni też kradną. Dlaczego właśnie
mnie?...
- Jak to, panie Sułku? - zaniepokoiła się pani Eliza. - Co pan opowiada? Jaką
żonę, jakie dzieci?
Uśmiechnął się poprzez łzy i nagle wypogodził się.
- Cicho - powiedział szorstkim, zwykłym tonem. - Mówiłem to wszystko dla
wprawy. Jakby co...
- Rozumiem, takie żarty. Kocham pana za to poczucie humoru i wigor.
- Cicho już...
Inwentaryzował z zapałem dalej, śliniąc co chwila kopiowy ołówek. Pani Eliza
chodziła za nim z kąta w kąt, pomagając w ciężkiej, ale uczciwej przecież pracy.
W jednym z czterech kątów pokoju leżał sobie stary, dziwny tłumok, zupełnie
chyba nieprzydatny.
- Hm... Co zrobić z tym tłumokiem? - poskrobał się w głowę chłopiec.
- Nie ma pan odpowiedniej rubryki, prawda?
- No!
- Co zrobić, co zrobić? - szukała w myślach jak w koszu z brudną bielizną.
- Wiem! - krzyknął pan Sułek. - Wiem, wpiszę go w rubrykę "zgniło".
- No pewnie - zgodziła się pani Eliza - ma pan rację, panie Sułku, jedyny mój...
Co tu dużo ukrywać, tym razem nasz bohater popełnił spory nietakt. Tłumok
leżący w kącie nie był zwyczajnym, zgniłym tłumokiem i zapisanie go w rubryce
"zgniło" było zwykłym nieporozumieniem. Tłumokiem bowiem okazał się
nieoceniony gajowy Marucha, szczelnie zawinięty w skórę zdobycznego wilka
leśnego...

ROZDZIAŁ II

Stolarka

Tego dnia mieszkanie naszych bohaterów przedstawiało opłakany wygląd. Pełno
było wokół wiórów, ścinków, trocin, drzazg i paprochów. Pan Sułek z zapałem
piłował, co popadło, wymachując ręczną piłą. Pani Eliza przyglądała się temu
wszystkiemu jak zwykle z rosnącym zainteresowaniem.
- Nieźle panu to wychodzi, panie Sułku, prawda?
- Radzę sobie nie najgorzej - rzucił, piłując zapamiętale. - Piła trochę tępa.
Cholera jasna!
- A mimo wszystko przerżnął pan już niezliczoną liczbę desek...
- Na razie wszystko rżnę przez pół - wyjaśnił. - Wszystko!
- A potem, panie Sułku jedyny? Co potem?
- Potem... - pomyślał chwilę... - Potem na wymiar. Następnie zrobię felc.
- Jaki felc? - zdziwiła się pani Eliza jak dziecko.
- Deska - objaśnił - musi wejść w drugą deskę. Do tego potrzebny jest felc.
- Żeby wszystko pasowało jak należy, prawda? - niezmordowanie dopytywała się
pani Eliza.
- Tak.
- Porznął pan stół i wszystkie krzesła w całym mieszkaniu...
Popatrzyła po pustym pokoju z niepokojem.
- Żaden dosłownie kawałek drewna nie może się panu oprzeć.
- O, tak. Drewno to piękny materiał. My, stolarze, wiemy o tym najlepiej.
- A my, narzeczone stolarzy, kochamy naszych narzeczonych stolarzy tak, jak
oni zapewne kochają swoją pracę i swój materiał.
- Znaczy, drewno, tak? - spytał, śledząc zawiły tok jej rozumowania.
- Właśnie to miałam na myśli, panie Sułku jedyny - ucieszyła się pani Eliza z
objawu jego inteligencji.
- Cicho - rzucił zwięźle pan Sułek. - Oj, pani Elizo, widzą, że kocha mnie pani
nad życie. Jeżeli kocha mnie pani tak, jak ja kocham moją pracę, to znaczy, że
kocha mnie pani nad życie.
- Zgadł pan. Kocham pana, panie Sułku, z całych sił!
- Cicho - zamruczał pod nosem, nie przerywając rżnięcia. - Metr sześćdziesiąt na
czterdzieści trzy... - mruczał. - Wycięcie dwadzieścia na dwadzieścia. O tak, tak
będzie najlepiej...
- Co pan tam wymierza tak skrupulatnie?
- Wyliczam wymiary. Zastanawiam się, czy słusznie postępuję.
- Na pewno, jak zwykle ma pan rację.
Zajrzała mu przez ramię, czego nikt nie lubi podczas roboty.
- A co to ma być? - spytała, nie domyślając się niczego.
- Niespodzianka - powiedział pan Sułek tajemniczo.
- Dla mnie?
- A dla kogo?! - zakpił. - Na razie nikogo więcej tutaj nie ma.

- A więc robi pan dla mnie niespodziankę! klasnęła w wątłe dłonie. - Boże, jak ja
pana kocham!... Czy to będzie jakiś prezent?...
- Cicho. Niespodzianka to niespodzianka. Nie pisnę ani słówka.
Pan Sułek ugryzł się boleśnie w język, zasyczał z bólu i dalej mamrotał, mrucząc
chrobotliwie.
- Tak - spojrzał na kobietę fachowym okiem stolarza - metr sześćdziesiąt w
zupełności wystarczy. I dwadzieścia na dwadzieścia. Tak, jak przypuszczałem...
Dno ze sklejki, a za to przód damy z płyty wiórowej. Boki zrobię z deski
sosnowej. Sosna teraz w modzie.
- Wiem, co to będzie, panie Sułku! - niezgrabnie podskoczyła na jednej nodze
pani Eliza, wykrzykując piskliwie.
- Cicho. Nie domyśli się pani i tak. Po co ta ciekawość? Niedługo skończę
robotę...
- A ja i tak już wiem, co to ma być - upierała się przy swoim.
- Niech pani mi nie przeszkadza w robocie.
- To będzie ogromne pudło.
- Skąd pani wie? - spytał zaskoczony.
- Widzę przecież, że zbija pan ogromne pudło. Pudło na kapelusze, prawda?
- Ha ha ha ha ha ha!!! - zaśmiał się pan Sułek szampańsko. - Ogromne pudło na
kapelusze... ha ha ha ha ha ha!!! - zaśmiał się jak poprzednio, choć trochę słabiej
tym razem.
- Rozśmiesza to pana, prawda? - domyśliła się chytrze pani Eliza.
- Ha ha ha! Opanować się nie mogę. - Nie mógł się rzeczywiście opanować. - Ona
myślała, że ja po to rozbijam szafę, przepiłowuję wszystkie krzesła i niszczę stół,
żeby zrobić dla niej jakieś głupie pudło na kapelusze... Niech mnie pani nie
rozśmiesza. Cicho.
- W każdym razie - upierała się pani Eliza - to, co pan robi, wyglądem
przypomina ogromne pudło. Mnie pan nie nabierze, panie Sułku jedyny.
- Cicho - poprosił - cicho już. Trumna to też może dla pani duże pudło, co?
- Ach taaak...?!
- I używałaby jej pani na kapelusze, tak?... - naigrawał się pan Sułek.
- Wiem, wiem, panie Sułku. Przejrzałam pana zamiary. Nie zwracając już na nią
uwagi, chłopak przerwał pracę, odszedł parę kroków i przyglądał się
rezultatowi. Cały czas mamrotał pod nosem.
- Obrzuci się to potem lakierem nitro...
- Teraz jestem już pewna, że robi pan dla mnie trumnę - powiedziała z dumą
pani Eliza.
- Tylko wielkość otworu - mruczał - mnie niepokoi. Wejdzie czy nie wejdzie?
Wypróbujemy potem. Ewentualnie poszerzy się go trochę. Co, co pani mówiła?
- Zgadłam, że robi pan dla mnie trumnę.
- Hm. Niezła myśl... Nie. Nie robię dla pani trumny tym razem. Słowo honoru.
Nie przyszło mi to do głowy, cholera jasna!
- A szkoda, prawda, panie Sułku?
- Tak. Teraz żałuję. Jest już za późno na żale. Robię dla pani coś zupełnie
innego, pani Elizo.

- Panie Sułku...
Patrzyła na niego cielęcym wzrokiem zakochanej kobiety.
- Co?
- Wie pan...
- Co?
- Wie pan, nieważne, co pan robi. Ważne jest, że robi pan to dla mnie. Nie wiem,
co to będzie, i nie będę już zgadywać. Kocham pana po prostu za ten nieludzki
trud, który podjął pan dla mnie.
- Hm. Zazdroszczę pani. Sam chciałbym się zakochać w kimś takim jak ja.
Często ostatnio myślę o sobie z niekłamaną sympatią.
- Do zakochania jeden krok, jak to mówią, prawda, panie Sułku?
- Ooo, znacznie bliżej. Zmieńmy jednak temat. To są moje osobiste sprawy.
Postawił na sztorc zbijany przedmiot.
- Niech pani przytrzyma - poprosił. - Zaraz zacznę zbijać przód, wtedy musi
pani wejść do środka.
- Więc jednak to jest trumna?! - ucieszyła się pani Eliza.
- Z otworem dwadzieścia na dwadzieścia, tak? - zakpił. - Z otworem na poziomie
głowy, tak? Poza tym, to będzie stało na balkonie. Przez cały, okrągły rok.
- A ja w tym, prawda?
- Przez calutką zimę. Bo to - głos miał uroczysty - to jest karmnik dla pani na
zimę, pani Elizo. Słowo honoru.
Przez otwór będę pani podawał pożywienie trzy razy dziennie.
Oniemiała kobieta biła się przez chwilę z myślami. Potem nagle padła mu w
ramiona.
- Boże... - wyszeptała - a więc na zimę stanę się ptakiem!...
- Tak, pani Elizo - powiedział pan Sułek otwarcie. Nie dam pani zginąć nawet w
najgorsze mrozy.
- Jaki pan jest, panie Sułku, miły i kochający...
- Tak. Rzeczywiście, kocham ptaki.
Nawiasem mówiąc, tylko przez kilka dni karmnik funkcjonował należycie i
zgodnie z przeznaczeniem. Potem uparty gajowy Marucha nieustannie zapychał
otwór sianem, obierkami i okruchami starego, tradycyjnego, kurpiowskiego
sękacza... W ten sposób gajowy bezkompromisowo demonstrował swą
bezkompromisową miłość do ptaków naszych łąk i lasów.

ROZDZIAŁ III

Bal maskowy

Pani Eliza siedziała właśnie w pustym domu, przeglądając z uwagą ilustrowany
magazyn "Morze, nasze morze, wiernie ciebie będziem strzec", kiedy rozległo
się nagle pukanie da drzwi.
- Kto tam puka? - zapytała instynktownie.
Pukanie ustało. Po chwili zza drzwi doszły jej uszu nieśmiałe skowyty,
przypominające szczekanie psa.
- Hej, kto tam szczeka? - zapytała tym razem. Szczekanie rozległo się tym razem
już zupełnie wyraźnie.
- Jestem sama w domu - zwróciła się pani Eliza do niewidocznego psa. - Nie
mogę otworzyć.
Tym razem coś zapukało i zaszczekało jednocześnie. Zastanowiło to z lekka
kobietę. - Czy to możliwe, żeby ktoś szczekał i pukał jednocześnie? - pomyślała. -
Czy to szczeka pukający, czy raczej może to puka szczekający? A może jeden
puka, a drugi szczeka? Lub jeden szczeka, a drugi w tym czasie puka?
Tego rodzaju myśli jak błyskawice przechodziły jej przez głowę.
- Kto tam? - zadała podstawowe pytanie.
- Ja. Cholery można dostać! - powiedział znajomy głos. - Niech pani wreszcie
otworzy.
Otworzyła drzwi. Stanął w nich pies.
- O Boże, a co to?! - przeraziła się pani Eliza.
- To po prostu ja - powiedział pies głosem pana Sułka (lub pan Sułek głosem
psa).
- Boże, wygląda pan po prostu jak ośnieżony, szary kundel, panie Sułku!
- Straszny wali śnieg w całej okolicy - wyjaśnił chłopiec. - Zaspy po pachy.
- Nie rozumiem tylko, dlaczego przybrał pan postać psa, panie Sułku! Nie
rozumiem tego i strach mnie obleciał, prawda?
- Po pierwsze - sprostował - nie jestem w tej chwili psem, a suką. Po drugie,
zmieniając wygląd miałem chyba coś na myśli, nie?
- Na pewno. Nie chciałam pana urazić, prawda?
- To dziwne przebranie jest moim strojem karnawałowym - wyjaśnił rzecz do
końca nasz bohater.
- Wystąpi pan jako suka, prawda, panie Sułku? - domyśliła się pani Eliza.
- Zgadła pani.
- I nikt, ale to nikt pana nie rozpozna w tym oryginalnym przebraniu, prawda?
- O to mi, z grubsza, chodzi. Ciąży mi popularność i te szepty, które stale słyszę
przechodząc: "To on, to on... o, popatrzcie!...". Cholery można dostać!
- A teraz, panie Sułku, jak to teraz będzie?
- Teraz wszyscy zapytają: "Nie wiecie, co to za suka?"
- A to będzie pan, prawda? - ucieszyła się nie na żarty.
- Zgadła pani. Uwielbiam bale maskowe.

- Ja też - powiedziała szybko pani Eliza. - Delikatne dźwięki muzyki czule
szepczą o miłości. Unosi się dyskretny zapach perfum... Och!... drżę cała. na
samą myśl o wszystkich urokach takiego balu. A kiedy jeszcze moja dłoń
zabłądzi i nagle odnajdzie pana rękę...
- Cicho - przerwał pan Sułek. - Błądzić mi tu będzie. Słowo honoru. Wie pani co,
pani Elizo?...
- Słucham pana.
- Taki jestem, jak pracować, to pracować... a jak się bawić, to się bawić. Do
upadłego! Choćbym miał skonać! Słowo honoru!
- Mam nadzieję, że aż tak się pan nie wyczerpie.
- No nie wiem. Zatracam się często w zabawię.
- Dopilnuję pana.
- Co?
- Zaopiekuję się panem, żeby mi pan nie skonał na tym balu.
- A ja właśnie skonam - powiedział pan Sułek przekornie. - Jak mi się spodoba -
skonam. A co, nie wolno?
Był już porządnie zziajany.
- Już jest pan porządnie zziajany. Niech pan sobie odpocznie - zaproponowała
pani Eliza.
- Nie mam czasu - żachnął się ordynarnie. - Trzeba jeszcze panią przebrać.
- Cudownie... - plasnęła, klaszcząc - ...za ...za księżniczkę, prawda, panie Sułku?
- Nie. Co to, to nie. Mam inne plany - rzekł tajemniczo.
- Więc może za Królewnę Śnieżkę?...
- Odpada. Banalne.
- W takim razie... - podpowiedziała - przebierzemy mnie za dobrą wróżkę!
- Nie. Nie sądzę. Słowo honoru. Mam inne plany - był nieustępliwy.
- Jakie, panie Sułku? - dopytywała się, konając z ciekawości. - Konam wprost z
ciekawości.
- Widzę.
- Więc?...
- Może być za żabę, krowę lub borsuka - wyrecytował bez zająknienia pan
Sułek.
- To już wolę za żabę. Za królewnę zaklętą w żabę...
- Mam! - wykrzyknął chłopiec, patrząc na nią przeciągle. - Mam całkiem niezły
pomysł. Przebierzemy panią za brzozę!
- Będę drzewem?
- Brzozą.
- Będę cała w zieleni - ucieszyła się pani Eliza. - Będą drżały na mnie listki...
jakie to romantyczne... Usiądzie pan pode mną, panie Sułku. Usiądzie pan sobie
w moim cieniu... Och, jakże wspaniały pomysł pan miał! Będę panu szumiała,
jak umiem najpiękniej. I w moim cieniu i szumie będzie pan spokojnie ogryzał
kości. Jak najprawdziwsza suka...
- Wątpię - powiedział wątpiąco.
- Och, dlaczego? - zmartwiła się.
- Ponieważ będzie pani brzozą późną jesienią. Bez liści.

- Och, dlaczego? - zmartwiła się powtórnie pani Eliza.
- Ponieważ tak będzie prościej. Zwiąże się pani ręce i nogi, a następnie pomaluje
się panią białą farbą. To wszystko. Cała robota.
- Szalenie pan to wszystko uprościł, prawda? - powiedziała niepewnie pani Eliza.
- Taki właśnie jestem...
- Jest pan racjonalistą, prawda?
- No, no...! - zgromił ją spojrzeniem i słowem - tylko bez takich... Cicho!
- Z tego widzę, że będę zwykłym pniem na tym balu, prawda? - domyśliła się.
- Pniem brzozy - potwierdził pan Sułek. - Zgadza się, co do joty. No, zaczynajmy.
Zaraz - zastanowił się - a może po prostu zanurzyć panią w wapnie? Tak byłoby
jeszcze prościej... I najrówniej wyjdzie. Tak. Tak właśnie postąpimy.
- Jaki pan jest, panie Sułku, mądry. Nie raz i nie dwa muszę to panu mówić. Nie
każdy jest taki mądry, panie Sułku.
- No pewnie. Jeszcze czego!
- Mało jest takich ludzi, jak pan. - Znikoma liczba. Słowo honoru!
- A takich kobiet, jak ja?... - spytała kokietliwie.
- Co, takich kobiet?
- Czy jest ich dużo?
- Jest ich sporo. Słowo honoru. Niech się pani nie boi.
- A jednak to właśnie ja kocham pana i duszą, i... i ciałem.
Nie zwracając uwagi na jej niewczesne wynurzenia, pan Sułek zanurzał ją
najspokojniej w wiadrze z wapnem. Kiedy już uznał, że robota skończona,
powiedział o tym natychmiast.
- Niech pani już wychodzi z tego wiadra. Robota skończona. Tak uznałem.
Popatrzył na swoje dzieło z nie ukrywaną satysfakcją.
- Mówiłem, że tak najrówniej wyjdzie. Wygląda pani ślicznie. Jak prawdziwy
pień brzozy. Postawi się panią w rogu sali i cześć.
- Nie będę mogła zatańczyć, prawda? - upewniała się, jak mogła.
- Pewnie. No, bo jak niby? Nogi ma pani solidnie związane.
- Szkoda - szepnęła cicho - tańczę jak piórko...
- Ja też. Tańczę jak... jak... pyłek. I kółeczko - pokrzykiwał - i wianuszek, i z
lewej rączki, i podziękowanie!!!
- Znów pan się zziajał, panie Sułku - zauważyła dziewczyna. - Niech pan na
siebie uważa. Och, niech pan spojrzy do lustra! Jak pięknie wyglądamy...
Patrzyli w lustro jak w obraz.
- A co? - powiedział pan Sułek. - Nie wolno? - rzekł, merdając ogonem.
- Pan jest jak najprawdziwsza suka! Daję słowo! Stali przed lustrem, nie mogąc
się nacieszyć swoim jakże zmienionym wyglądem.
- A pani - zaszczekał chłopiec - jak biały pniak! Hau, hauuu! - zawył.
- Aha. Niech pan mnie zaniesie na ten bal. Sama przecież nie dojdę, prawda?
- Po co? Bal będzie tutaj, u nas. Za chwilę zwali się tutaj cała okolica.
Zaprosiłem wszystkich. Słowo honoru.
Merdając ogonem, podskakiwał pan Sułek po całym mieszkaniu.
- I kółeczko - wołał, szczekając - i koszyczek, i z lewej rączki!!!
- Niech pan uważa, błagam pana! - cieszyła się pani Eliza razem z nim.

- Cicho... - warknął pan Sułek.
Na balu, z lewej rączki dostał się panu Sułkowi wszechobecny gajowy Marucha,
z którym następnie nasz bohater przetańczył całą noc... Gajowy wystąpił jako
Bolek i Lolek jednocześnie!

ROZDZIAŁ IV

Bajka na dobranoc

Nie każdy potrafi o dowolnej porze dnia czy nocy zasypiać natychmiast. Wielu z
nas dręczy bezsenność. Jednym ze sposobów na szybkie zaśnięcie jest na pewno
bajka na dobranoc, opowiadana przez kogoś życzliwego i bliskiego.
Pan Sułek, aczkolwiek potrafił zasnąć zawsze wtedy, kiedy mu się podobało,
lubił po prostu bajki, których opowiadania nigdy nie odmawiała mu wierna pani
Eliza. Leżał zatem nasz bohater w pościeli, a nasza bohaterka opowiadała, jak
umiała najpiękniej.
- I ja tam byłam - kończyła kolejną bajkę - miód i wino piłam, po brodzie...
- A w gębie nic nie zostało, znam - powiedział pan Sułek zniecierpliwiony.
- Nie śpi pan jeszcze, panie Sułku?
- Nie śpię.
- Ziewał pan przez cały czas...
- To z nudów - wyjaśnił chłopiec.
- Opowiadam panu już czwartą bajkę i nic.
- Bo spać mi się nie chce. Słowo honoru. Chyba cierpię na bezsenność.
- To straszne, cierpieć na bezsenność w pana wieku.
- Nie mogę zasnąć za nic - kłamał jak najęty,
- Jeszcze coś panu opowiem, prawda?
- Chyba tak. Chociaż przestałem już wierzyć. Opowiada pani długo i nudno,
pani Elizo - powiedział z wyrzutem.
- Opowiem jeszcze raz. Może tym razem przyjdzie do pana sen, panie Sułku.
Tak mi pana żal. Biedactwo...
- Niech pani się tak nie lituje. Nie lubię tego. Słowo honoru. Nie jestem już takim
dzieckiem!
- Kochanemu mężczyźnie też opowiada się bajki na dobranoc - zauważyła pani
Eliza rozumnie.
- Skąd pani może o tym wiedzieć? Kochała się kiedyś pani w innym mężczyźnie?
- Skąd! - zaprotestowała. - Kocham pana pierwszą, niewinną miłością mego
życia. Ale mimo to wiem, jak należy postępować z ukochanym. Opowiem o
Koniku Garbusku, dobrze?
- Ojejej... znowu o Koniku Garbusku - ziewnął.
- Albo o Królewnie Śnieżce...
- ...i o siedmiu liliputach czy krasnoludkach, tak? Znam.
- Więc może o Smoku Siedmiogłowym? - zaproponowała.
- Po czymś takim na pewno nie usnę. Straszyć mnie tu będzie. To musi być coś
łagodnego, miłego... - ziewał dalej.

- Wiem, panie Sułku...
- Co?
- Opowiem panu o Księżniczce na ziarnku grochu.
- A o co tam chodzi? - zainteresował się pan Sułek.
- Księżniczka ciało miała delikatne... - zaczęła pani Eliza.
- Znowu jakieś świństwa! - zaprotestował gorąco.
- Jest to niezwykle subtelna opowieść, panie Sułku. Wiem przecież dobrze, co
można, a czego raczej należy unikać - powiedziała tonem nie znoszącym
sprzeciwu.
- Więc jak to było z tą księżniczką na strąku?
- Na grochu - poprawiła go - na grochu, panie Sułku. Przez siedem pierzyn
wyczuła ziarnko grochu.
- Hm. Ciekawe, w jaki sposób? - rozważał kpiąco. - Nie! Bzdury mi tu pani
wyplata. Cholery można dostać od tego, a nie zasnąć!
- Kiedy to bardzo znana bajka.
- Nie bardzo. Nie znam - rzekł rzeczowo.
- Wszystkie dzieci to znają.
- Znowu od dzieci mi pani wymyśla! - obruszył się w pościeli. - Stale traktuje
mnie pani jak dziecko.
- Jest pan niesprawiedliwy. Czy można kochać dziecko tak, jak ja kochani pana?
Czy można ze zwyczajnym dzieckiem wiązać się węzłem narzeczeńskim? No,
niech pan sam powie?...
- Raczej nie - odparł po namyśle.
- Sam pan widzi. Traktuję, pana jak prawdziwego mężczyznę Więc jak, chce
pan o tej księżniczce?
- Wolę co innego.
- Co by tu? - zastanawiała się pani Eliza. - Jest taika bajka o rybaku i złotej
rybce...
- Niemożliwe - powiedział chłopak - nigdy nie widziałem złotej rybki. Aaa,
chyba... - przypomniał sobie - ...widziałem. W akwarium. Co ma z tym
wspólnego rybak? - zaskoczył ją znienacka.
- Złapał rybak złotą rybkę... Aż tu nagle rybka odzywa się do niego ludzkim
głosem...
- Ludzkim głosem, tak? - Pan Sułek chichotał zapamiętale.
- To przecież bajka, panie Sułku...
- To co z tego. Niech pani przestanie zalewać. Mam tego dość. Słowo honoru!
Bzdury mi tu plecie... "Aż tu nagle rybka odzywa się do niego ludzkim
głosem..." - przedrzeźniał ją, ile wlazło. - Głupiego sobie pani znalazła czy jak? -
Był już bardzo zdenerwowany.
- Kocham pana, panie Sułku - powiedziała pani Eliza zmęczonym, sennym
głosem. - Tak chciałabym, żeby pan zasnął.
- To niech pani wali prawdę. Prosto z mostu. Co i jak. Jestem szczerym i
prostym chło... to znaczy... mężczy... to znaczy... obywatelem! Brzydzę się
kłamstwem i matactwem. Kocham prawdę i... i... przyrodę. Te dwie rzeczy

kocham nad życie. Cholera. Zasnąć tylko nie mogę! Zwariuję od tego!!! -
zapędził się, jak to mówią, w kozi róg pan Sułek.
- Niech pan nie wariuje - szepnęła pani Eliza - błagam.
- Jak będę chciał, to zwariuję. Słowo honoru!
- Nie kłóćmy się już, panie Sułku... - poprosiła.
- Jak będę chciał.
- Właśnie - zauważyła - nie kłóciliśmy się, prawda?
- Sam nie wiem...
- Poprztykaliśmy się tylko trochę, prawda? - powiedziała zalotnie. - Zresztą, kto
się czubi, ten się lubi, prawda?
- Cicho! No, pora spać. Już późno.
- Jak to, tak bez bajki? - spytała ze zdziwieniem.
- Czuję, że teraz zasnę z najwyższą łatwością.
Rzeczywiście. Powieki opadały panu Sułkowi jedna za drugą. Oczy, jak to się
mówi, kleiły mu się okropnie. Ziewał na całą szerokość młodego gardła.
- Panie Sułku... - szepnęła ostrożnie pani Eliza.
- Co? - wymamrotał, poświstując.
- Przychodzi do pana senek?
- Uhum...
- Więc - zaryzykowała - niech przyśnię się panu ja. Ja, cała w kwiatach i długiej,
białej sukni...
- Dobra... dobra...
- Piękna - ciągnęła temat - i wzniosła. Ulotna jak jakiś obłok. Cała w bieli i w
tiulach. Nieuchwytna, a jakże jednocześnie bliska. Tak bliska, panie Sułku
jedyny, że wystarczy tylko wyciągnąć rękę...
Nachyliła się nad nim i pocałowała go w czoło. Musnęła wargami spragnionymi
jego rubinowe usta...
- Panie Sułku... panie Sułku...
Cisza była jedyną odpowiedzią.
Tymczasem po tamtej stronie powiek pana Sułka zjawił się siedmiogłowy
gajowy Marucha, siedzący na ziarnku grochu... Gajowy popijał miód i wino z
jednej szklanki.

POEZJE

Imając się rozmaitych zajęć, imał się pan Sułek również poezji. Imał się jednak
bez wyraźnego zamiaru zostania poetą. Ot, dla własnej przyjemności i
satysfakcji układał okazjonalne wiersze. Na przykład na swoje urodziny ułożył
takie coś:
Ten bezpretensjonalny w końcu ótwór, przepraszam utwór, przeczytał pan
Sułek podczas uroczystych obchodów swoich urodzin w zeszłym roku. Widać w
nim wyraźnie związek poezji z życiem i dlatego zapraszam do przeczytania kilku
uwag pt: Petrarka a wiertarka.

wiersz na moje órodziny

Sam jósz nie wiem jaki jestem
Ja nie jestem wcale kszesłem
ja nie jestem ruwniesz wołem
ani oknem ani stołem
ani bużom z pieninami
ani rużom ze kolcami
ani smokiem ani psem
ani rzabom ani gzem
ani muchom ktura brzenczy
ani krowom ktura jenczy
jak jom wezdmie koniczyna
ktura czensto krowy wzdyma
dziś som moje órodziny
a nie rządne imieniny
i prezęty nieh mi da
ktury co tam dla mnie ma

PETRARKA A WIERTARKA . . .
(korespondencja)
Warszawa, 5 września 1977 r.

Do
Wydawnictw Radia i Telewizji
Warszawa, ul. Chełmska

Zwracam się z uprzejmą prośbą o umieszczenie w mojej książce pt. "Kocham
pana, panie Sułku" eseju zatytułowanego "Petrarka a wiertarka, czyli o
związkach poezji z życiem". W pełni zgadzam się ze zdaniem Szanownej
Redakcji, wyrażonym podczas rozmowy na ten temat, że esej ten nie ma nic
wspólnego z pozostałą resztą. Dodam tutaj, moim skromnym zdaniem, że esej
ten w ogóle nie ma nic wspólnego z czymkolwiek, powiem więcej - on mi nie za
bardzo wyszedł. Napisany jest bardzo słabo w sensie literackim, a o jego stronie
intelektualnej lepiej nie mówmy więcej. Uważam, podobnie jak Szanowni
Państwo, że jest to tekst co najmniej zbędny. Na Waszym miejscu w ogóle nie
wahałbym się wyrzucić go po prostu do Redakcyjnego Kosza. A jednak proszę o
zamieszczenie "Petrarki a wiertarki..." z następujących powodów:
Jestem pełnym konformistą i zgadzam się ze wszystkimi na temat wszystkiego.
Żona ostatnio się przeziębiła i chrycha. Bardzo mnie to martwi i jednocześnie
zgadzam się z nią w zupełności. Ostatnio nie mogłem dostać wkładu do takiego
grubego długopisu, który dostałem od Dudzińskich, z którymi również się.
zgadzam. Długów nie mam. Cieszę się, kiedy pada deszcz, a jednocześnie cieszą
się także, kiedy świeci słońce. Zgadzam się nawet na byle jaką pogodę, bo mnie

w ogóle nie zależy... Zależy mi natomiast na u-mieszczeniu eseju "Petrarka a
wiertarka...", mimo nie najlepszego zdania (Waszego i Mojego) na jego temat.
Zwłaszcza mojego. Chciałbym po prostu spłatać sobie psikusa. Sobie... no i
czytelnikom. Z czytelnikami zresztą również się zgadzam, żeby nie było
nieporozumień. Ostatecznie można sobie potem ten esej wydrzeć z książki albo
jeszcze lepiej - wyciąć i cześć Jeszcze raz proszę o pozytywne załatwienie mojej
prośby.
Łączę wyrazy, z którymi się zgadzam Jacek Janczarski

Warszawa, 12 września 1977 r.
Pan Jacek JANCZARSKI
Szanowny Panie,
Po uważnej lekturze Pańskiego listu dotyczącego eseju "Petrarka a wiertarka..."
doszliśmy do wniosku, że zamieszczenie go w książce "Kocham pana, panie
Sułku" kłóciłoby się z elementarnym poczuciem wszystkiego, co można poczuć.
Miałkość, banalność i bałamutność proponowanego tekstu są zastraszające. Do
tego należy dodać liczne usterki merytoryczne, jak chociażby błędne daty
urodzin i śmierci Petrarki, fakt, że ich Pan nie podaje, pogarsza tylko sytuację, i
to w stopniu nie mniejszym niż choroba Pańskiej Małżonki.
Z uwagi na powyższe postanowiliśmy włączyć do książki tekst eseju "Petrarka a
wiertarka...", wyrażając jednocześnie ubolewanie, że jest on tak krótki.
Łączymy wyrazy współczucia
Redaktor Naczelny
(podpis nieczytelny)

ROZDZIAŁ V

Sen o zupie

Sny na ogół nie sprawdzają się, a jednak chcemy wierzyć, że to, co nam się
akurat przyśniło, będzie miało następnie jakikolwiek związek z najbliższą
przyszłością. Podobnie uczynili nasi bohaterowie pewnego dnia.
Tuż po przebudzeniu pan Sułek opowiadał pani Elizie swój sen. Ona słuchała z
właściwym sobie przejęciem, patrząc na niego, jak wytrawny znawca patrzy
zawsze na obraz.
- Zupa, zupa... powiada pan, panie Sułku? - zastanawiała się głośno pani Eliza.
- Ściślej mówiąc, pomidorowa zupa z makaronem - uściślił pan Sułek. - Taki
właśnie miałem sen dzisiejszej nocy.
- I nic, tylko zupa i zupa?... - dopytywała się wnikliwie.
- Przez calutką noc. Na okrągło. Zupa, zupa, zupa... - powtarzał bezmyślnie.
- Musiało się panu, swoją drogą, przyśnić kilka ładnych talerzy. Spał pan, jak
suseł, przez bite czternaście godzin, prawda?

- Spać to ja lubię - powiedział pan Sułek, przeciągając się i czochrając włosy.
- Zwłaszcza, kiedy ma pan takie piękne sny, jak ten dzisiejszy, prawda?
- A propos! - powiedział pan Sułek z cudzoziemska - co dzisiaj na obiad? Bo
może mi się sprawdziło... - dodał swojsko.
- Był pan blisko - ucieszyła się dziewczyna. - Zupa. Zupa dziś, panie Sułku
najsłodszy.
- Cicho. Pomidorowa z makaronem? - spytał z nadzieją.
- Niestety, nie - rozwiała jego złudzenia. - Zacierkowa z zacierkami.
- Też niezła - zauważył. - Co to może być, kiedy komuś przez całą noc śni się
tylko zupa? Interesujące... Frapujące... Ciekawe...
- Znaczy to, moim zdaniem, że jest pan po prostu głodny - powiedziała po prostu
pani Eliza. - Zaraz podam zupę na stół.
- Dobra, dobra... To nie jest takie proste - oburzył się lekko pan Sułek. - Zupa...
to płyn... - rozważał - płynem jest przecież woda... Hm... morze i ocean to też
woda - wnioskował bezbłędnie - ej, coś mi się zdaje, że mam kompleks
marynarza! - zaniepokoił się spokojnie.
- Czym to grozi, panie Sułku najdroższy? - zaniepokoiła się niespokojnie pani
Eliza. - Boję się o pana...
- Cicho! A może - kontynuował myślenie - może czekają mnie dalekie, zamorskie
podróże?... Hm, to możliwe. Planowaliśmy z gajowym Maruchą podróż
zamorską.
- Planowaliście i co z tego? - odparła kobieta z przekorą. - I co z tego? Gajowy
nie ruszy się ze swojej nowej placówki.
- No, nie wiem. W każdej chwili może ją przerżnąć w karty z doktorem
Wałaszewskim. Tak jak poprzednią gajówkę. Przez jedną noc. Niecałą...
- Nie sądzę, panie Sułku - zauważyła kąśliwie pani Eliza. 102
- Dlaczego, jeżeli wolno spytać?
- Po co doktorowi Wałaszewskiemu druga gajówka? Z jedną ma dość kłopotów.
Dach mu obecnie przecieka...
- Wszystkim dach przecieka. U niektórych woda zalewa piwnice. Wracając do
wody - trzymał temat chłopiec - woda, zdaje się, jest moim żywiołem. Jestem,
bądź co bądź, spod znaku Ryb. Niech pani sobie nie myśli. No, gdzie ta zupa
zacierkowa? - zmienił temat.
- Już nalewam - powiedziała pani Eliza i rzeczywiście nalała chochlę szarej zupy
na cynowy talerz.
Pan Sułek natychmiast zagłębił łyżkę w cieczy i podniósł ją szybkim, jak
błyskawica, ruchem do ust.
- Hu - powiedział - gorąca!
- Grzałam ją na gazie - wyjaśniła dziewczyna. - Grzałam ją dla pana, panie
Sułku, chciałam panu, jak zwykle, dogodzić... - nie chwaląc się powiedziała.
- Tylko sobie język poparzyłem. Z panią to tak zawsze. Intencje dobre, a
wychodzi z tego zawsze jakieś świństwo. Czy to ładnie?...
- Obiektywnie patrząc, nie - powiedziała bez przekonania, lecz ze skruchą.
- Zawsze spotykają mnie z pani strony jakieś upokorzenia.
Czy to ładnie?

- Bardzo nieładnie - zgodziła się pani Eliza. - Boleję nad tym. Sen mi to spędza z
powiek. Cóż ja jednak mogę na to poradzić, że nie zawsze mi wychodzi...
- Cicho siedzieć - poradził. - I nie zawracać głowy. Oto moja rada.
- Skorzystam z niej, panie Sułku - szepnęła pokornie.
- No, już dobrze, dobrze - powiedział udobruchany i trochę najedzony. - Co tam
na drugie danie? - spytał.
- Pyzy.
- Fiu, fiu!... - zafiukał. - Niech je pani poda - dodał. Na stół wjechała waza z
szarymi pyzami.
- Proszę sobie nałożyć, ile dusza zapragnie - powiedziała z powagą pani Eliza.
Pan Sułek przyglądał się pyzom ze skupieniem. Wąchał je, macał palcami.
- Zaraz, zaraz... dlaczego one są takie sine? - spytał podejrzliwie. - O, nie, nie
zjem tego świństwa!
- Pyzy są zawsze sine - powiedziała pani Eliza. - Taka ich natura...
- Naprawdę?
- Słowo honoru. Jak pana kocham - przysięgała.
- Cicho. A ja już myślałem, że w tym roku była jakaś sinica czy może jakaś inna
choroba kartofli. Człowiek uczy się przez całe życie - westchnął, opychając się
sinymi w naturalny sposób pyzami. - Pyszne pyzy - wykrztusił. - Pyzy nigdy mi
się jeszcze nie śniły...
- Więc może przyśnią się panu właśnie dzisiaj. To całkiem możliwe - dodała,
patrząc na swojego zajadającego z zapałem chłopca.
- Racja. Co na deser? - spytał, skończywszy z pyzami.
- Wafle - odparła tajemniczo.
- Jakie wafle?
- Takie zwyczajne. Tortowe. Po trzy dwadzieścia paczka.
- To lubię - powiedział, oblizując się. - Wafle to ja lubię. Oho!...
- No, przecież wiem o tym najlepiej, panie Sułku. Któż zna lepiej te wszystkie
pana słabości niż ja? Niż ja, pana opiekunka i narzeczona...
- Cicho. Wafle... - jadł ze smakiem - lubię naprawdę. Są... - mlaskał - naprawdę
pyszne.
- Proszę jeść, ile dusza zapragnie - ucieszyła się pani Eliza. - A potem - wyjaśnił
chłopiec - utnę sobie drzemkę.
Kropnę się spać. Co mi tam!
- Też się przyłożę - powiedziała pani Eliza przymilnie. Popatrzył na stos
brudnych naczyń piętrzący się piętrowo.
- A kto pozmywa? - spytał rzeczowo. - Ja nie cierpię zmywania - przypomniał. -
Nie pozmywam na pewno, niech się pani nie boi - uspokoił ją. - Słowo honoru.
Oho! - ziewnął - śpik już mnie chwyta. Jestem cholernie śpiący...
- To z przejedzenia, panie Sułku. To z tego jedzenia tak pana rozebrało. Zjadł
pan wszystkie pyzy i cały kocioł zacierkowej z zacierkami...
- Jak jem, to jem - powiedział z naciskiem.
- A jak pan śpi, to pan śpi - powiedziała, wykorzystując analogię. - Właściwie na
tym koniec - podsumowała znienacka.
- Dlaczego?

- Ponieważ w gruncie rzeczy albo pan właśnie je, albo pan właśnie śpi. Nic
więcej.
- Tak to wygląda? - zaniepokoił się.
- Tak to wygląda - przytaknęła pani Eliza potakująco. A ja - dodała - nic, tylko
na pana patrzę...
- I co? - zapytał chłopiec bez zainteresowania.
- I... kocham pana z całego serca!... Jest pan taki organiczny!...
- W tym jedzeniu i w tym spaniu, tak?
- Otóż to. Jest pan w jednym i drugim spontaniczny i naturalny.
- Naturalny to jest nawóz! - roześmiał się w głos pan Sułek.
Pani Eliza zawtórowała nerwowym chichotem.
- To zabawne, prawda?
- Można pęknąć! - śmiał się dalej chłopiec. - No, idę spać...
- Dobranoc, panie Sułku.
- Dobranoc.
Pan Sułek przykrył się szczelniej kocem.
- Czy rozstajemy się ponownie na czternaście godzin? - zapytała, znając i tak
odpowiedź.
- Nie wiem. Zobaczymy jeszcze.
- Ciekawe, co też panu się przyśni, prawda? Jaka zupa?
- No właśnie - ziewnął któryś raz z rzędu. - Ciekawe, jaka to będzie zupa?
- Może szczawiowa z jajkiem? - wyraziła nadzieję dziewczyna.
- Nie za bardzo - skrzywił się pan Sułek.
- Albo pieczarkowa z profitrolkami...
- Już wolę. A może, pani Elizo, przyśni mi się też coś na drugie?...
- Jak pana znam, przyśni się panu także i drugie danie.
- No i deser.
- I deser także...
- Jeżeli na drugie danie - rozumował chłopiec - przyśni mi się na przykład stek,
to jestem pewien, że czeka mnie daleka podróż za ocean. Tam są właśnie te
słynne steki...
- Możliwe.
- Dobranoc, bo już konam ze zmęczenia... - szepnął chłopiec. - Proszę stąd wyjść!
- dodał cierpko.
- Już idę, już idę... pójdę do sklepu...
- Słuszna uwaga - powiedział prawie bez związku. - To rozsądne. Słuszna uwaga
- powtórzył i zasnął.
Przed sklepem pani Eliza spotkała wszędobylskiego gajowego Maruchę pijącego
piwo wprost z butelki. Pani Eliza próbowała nawiązać z gajowym przyjacielską
rozmowę na temat teorii snów... Gajowy nie był jednak tego dnia w nastroju.
Szczerze mówiąc, w ogóle gajowy nie bardzo nadawał się do jakiejkolwiek
rozmowy. Pierwszych dziesięć butelek piwa wypił bowiem gajowy bez
przyjemności, ze względu na niską jakość ich zawartości.

ROZDZIAŁ VI

Pamiętnik

Pan Sułek siedział od rana nad czystą kartką papieru w jedną linię i zapewne
myślał intensywnie nad czymś. Szło mu to niesporo, więc trudno się tak znowu
dziwić, że był zdenerwowany okropnie. Co chwilę chwytał pióro kulkowe... i po
chwili odkładał je zrozpaczony. Pani Eliza przyglądała mu się z rosnącym
niepokojem. Nadsłuchiwała chciwym uchem mamrotania swego ukochanego i
jak mogła, tak zaglądała mu przez ramię.
- Urodziłem się w powiecie Puławy... - mamrotał chłopiec. - Co tu dalej?... Co
tam dalej? - poprawił się. - Co tutaj by dalej?... Co by tam, tutaj, tak dalej, by
tam, tu?... Słowo honoru! - powiedział wreszcie z naciskiem.
- Mówi pan do siebie, prawda, panie Sułku? - wtrąciła delikatnie pani Eliza.
- Nie pani rzecz - warknął.
- Słyszałam - wtrącała się dalej - że mówienie do siebie nie jest objawem
zdrowym. Och, panie Sułku jedyny, tak się o pana niepokoję... - Niepokój jej
wzrastał z minuty na minutę.
- Cichooo... Spokojna głowa. Na razie nie zwariowałem.
- Jest pan tego pewien, prawda?
- Najzupełniej - rzekł w roztargnieniu i mamrotał dalej. - Urodziłem się w
powiecie Puławy... No, nie... nie przebrnę przez ten początek. Proszę stąd wyjść,
pani Elizo. Nie mogę się skupić.
- Nie może pan sobie przypomnieć, kiedy się pan urodził, prawda? Słyszałam, że
takie zaniki pamięci to ciężka choroba psychiczna...
- Ach, to tak! - wrzasnął chłopiec. - Wariata ze mnie pani robi, co? Jestem
normalnym, zdrowym człowiekiem! Wszystko mam w największym porządku!
Słowo honoru!
- Wiem prawie na pewno, że nie jest pan zwyczajnym wariatem, panie Sułku. Z
drugiej strony obserwuję pana uważnie i widzę, że jest pan niezwykle
zdenerwowany... Czym mam to tłumaczyć, panie Sułku jedyny? - spytała z
prawdziwą troską.
- Tym - wyjaśnił - że podjąłem się ciężkiej pracy. Pracuję jak wół, jak koń...
- Lub jak wielbłąd, prawda? Wielbłądy też nie mają lekko, prawda?
- Wszystko to nic w porównaniu z tym, co ja teraz robię!...
- Powie mi pan? Jak żagiew smolna na wietrze, tak płonę z ciekawości -
powiedziała, płonąc jak smolna żagiew.
- Nie ma ognia bez dymu - odciął się chłopak. - Odciąłem się, nie ma co...
- Mniejsza z tym. Niech mi pan wreszcie opowie o swojej wytężonej pracy. Jak
na nią patrzeć tak z zewnątrz, wygląda ona bardzo dziwnie...
- Nie ma w tym nic dziwnego - powiedział pan Sułek skromnie. - Ot, piszę
pamiętnik...
- Pamiętnik? - zdziwiła się pani Eliza ogromnie.

- Opiszę w nim całe swoje życie do tej pory. Fakt po fakcie. Dzień po dniu.
Wszystko w nim opiszę. Całe swoje życie. Całe. Wszystko.
- Nareszcie rozumiem, dlaczego siedzi pan od kilku godzin pochylony nad czystą
kartką papieru, prawda?
- Papieru w linię. W jedną linię - uzupełnił. - Inaczej nierówno wychodzi -
wyjaśnił. - A tak, jak po sznurku. Słowo honoru.
Z zadowoleniem obejrzał pierwsze zdanie napisane równo.
- Naprawdę, opisze pan to wszystko? - dopytywała się pani Eliza.
- Fakt po fakcie.
- Och, sporo miejsca zajmę i ja w tym pana pamiętniku! - ucieszyła się pani
Eliza nie bez powodu. - Od wielu lat mieszka pan ze mną i zdarzyło nam się
mnóstwo najprzeróżniejszych faktów...
- Chcę pisać przeważnie o sobie - powiedział bez ogródek, chłopiec. - Znam
dobrze swoją wartość i spróbuję ją opisać jak najwierniej. Tak to wygląda.
- I po co to wszystko, panie Sułku? Po co to? - spytała podwójnie.
- Wydam to w formie książki - powiedział po prostu.
- Gdzie pan to wyda, na litość boską?! - przeraziła się nie na żarty.
- W jakimś pierwszym lepszym wydawnictwie. A co, nie wolno? - spytał
zaczepnie.
- Nie wolno tego panu robić pod żadnym pozorem! - wykrzyknęła, krzycząc.
- No, no... - pogroził wskazującym palcem - kto tak powiedział?
- Ja, panie Sułku. Nie dam się skompromitować... Jestem uczciwą kobietą.
- Więc czego się pani tak wystraszyła? Czytelnicy poznają prawdę i tylko
prawdę. Pod karą odpowiedzialności do lat pięciu...
- Ach, tak?... - rozpogodziła się pani Eliza. - A gdyby tak dodał pan tam coś od
siebie?... Coś miłego... ciepłego?... Więc gdyby pan tak coś takiego dodał, nie
będę miała żalu.
- A jakbym coś solidnie przesolił? - spytał chłopiec.
- Zależy, do jakiego stopnia...
- Jakbym tak nagle opisał jakieś orgie z pani udziałem? Coś w sensie... seksu -
zarumienił się - w sensie... prywatek... w sensie, w sensie...
- No, śmiało, mój chłopcze... - zachęcała go śmiało pani Eliza.
- Coś ogólnego... i... niemoralnego. Coś o zepsuciu moralnym.
- A konkretnie?
- Nie wiem sam - przyznał.
- Pomogę panu, jak pan już dojdzie do tego miejsca, prawda? Na razie nawet
pan nie zaczął. Odwagi, panie Sułku jedyny - dodawała mu odwagi.
- Kiedy - mamrotał - jakoś mi nie idzie.
- Co pan tam na razie napisał?
- Na razie napisałem: "Urodziłem się w powiecie Puławy". Wyszło równo.
- I to wszystko? - uśmiechnęła się po swojemu.
- Sam nie wiem, co dalej, słowo honoru...
- A co było dalej? Właściwie, jakie pan miał dzieciństwo, mój panie Sułku?
- Sęk w tym, że nie bardzo sobie przypominam...
- Więc dajmy temu spokój. Niech pan zacznie od szkoły podstawowej...

- I na tym będę musiał skończyć - zmartwił się chłopiec.
- Faktem jest, że jest pan rzeczywiście w trakcie kończenia szkoły podstawowej.
A jednak to nic nie szkodzi.
- Szkodzi - zaprzeczył.
- Nie szkodzi. - Trwała w dziwnym uporze.
- Szkodzi, oto jest moje zdanie na ten temat! Poza tym jest to mój pamiętnik, a
pani coś za bardzo wtyka mi tu nos w nie swoje sprawy! Chce pani na pewno
upiec na tym jakąś swoją pieczeń. Znam pani cwaniactwo - nie przebierał w
słowach. - Wiem, co mam o tym myśleć! Proszę stąd wyjść! Przeszkadza mi pani
w pracy!
- Boże, nie chciałam pana urazić, mój słodki... literacie.
- Oooo, tego już za wiele!!! - wrzasnął pan Sułek. -Na zbyt wiele sobie pani
pozwala! Niech pani się ode mnie odczepi!
- Co to, to nie - powiedziała spokojnie. - Nigdy. Mogę wyjść, ale wrócę tu. Wrócę
jak bumerang. Jak wracają ptaki do swoich ulubionych gniazd... Bo właśnie pan
- recytowała zapamiętale - jest dla mnie tym gniazdem, do którego wraca się z
najdalszych podróży...
- Co? - zainteresował się pan Sułek. - Jestem gniazdem? To ciekawe...
- Jest pan gniazdem i koniec - uparła się dziewczyna.
- To niezwykle oryginalne - wymamrotał. - Coś podobnego?... Ja - gniazdem?
Wiem!
- Co pan wie, panie Sułku najdroższy?
- Nareszcie wiem, jak zacząć! - Zatarł ręce i chwycił za pióro.
- Co jak zacząć? - spytała, nie domyślając się niczego.
- Mój pamiętnik. Och, ty głupi cymbale...
- Chyba "ty głupia cymbałko"? - poprawiła go pani Eliza.
- Mówiłem tak do siebie. Zacznę tak: "Jestem gniazdem, do którego się wraca z
najdalszych podróży..."
- Bardzo dziwnie to brzmi, ale jak na początek - interesujące... I co dalej, co
dalej, panie Sułku jedyny? - drżała z niecierpliwości.
- Ciichoo...
Skreśliwszy poprzednie zdanie, pan Sułek napisał teraz: "Jestem gniazdem, do
którego się wraca z najdalszych podróży..." i utknął jak poprzednio. Mamrotał
teraz, postękując.
- Jestem gniazdem... jestem gniazdem... Cholera jasna! Nierówno wyszło.
Bardzo nierówno wyszło - powiedział, przyglądając się kartce papieru.
Trzeba trafu, że właśnie w tym momencie wszedł niedoceniany gajowy Marucha
i oświadczył całkiem po prostu, że bociany uwiły sobie piękne gniazdo na jego
nowej gajówce. Gajowy wpisał równo ten fakt do swego pamiętnika.

ROZDZIAŁ VII

Palcem po mapie

Nawet w najbardziej pomyślnym i pełnym miłości współżyciu dwojga ludzi
zdarzają się nieliczne chwile, kiedy człowiek po prostu nie wie, co ma ze sobą
zrobić. Chwile, kiedy człowiek siedzi bezmyślnie i wlepia oczy nieruchomo w
jeden punkt (no, czasem w dwa), a usta jego są rozwarte i nieruchome. Właśnie
taka chwila nadarzyła się pani Elizie. Wzrok miała nieostry, zamglony... Kiedy
wreszcie złapała ostrość, spojrzała na swego chłopca i zapytała całkiem
zwyczajnie:
- Zastanawiam się, panie Sułku, dlaczego my do tej pory nie mamy jeszcze
telewizora?
- To proste - odpowiedział pan Sułek. - Pytałem w sklepie. Nie ma.
- Zawsze były - zdziwiła się pani Eliza. - Wczoraj pan pytał?
- Taaak!... - przytaknął chłopiec. Od dłuższego czasu interesowało go zupełnie co
innego.
- I rach, i ciach! - powiedział do siebie, pochylając się nad stołem.
- Wysłałam pana wczoraj do sklepu po telewizor, panie Sułku - przypomniała
pani Eliza - i okazuje się, że nici z tego, prawda?
- Tak. Nie ma w sklepie - powiedział wolno pan Sułek.
- Wobec tego poproszę o zwrot gotówki. - Była nieustępliwa.
- Nie mam nic.
- Żarty żartami, panie Sułku... Niech mi pan odda pieniądze.
- Jakie pieniądze? - obruszył się ruchliwie.
- Te - przypomniała - przeznaczone na pierwszą ratę za telewizor.
- Mówiłem, że telewizorów nie ma - przypomniał tym razem pan Sułek.
- Rozumiem. Trudno. Wobec tego wrócił pan z pieniędzmi, prawda?
- Kto tak powiedział? - spytał chłopiec zaczepnie. W zamyśleniu powtarzał coś
pod nosem.
- Oho... nieźle mi się trafiło... Dobre Miasto. Hm... całkiem niedaleko od
Olsztyna.
- Niech pan posłucha, panie Sułku...
- Słucham, słuchani... -rzekł, nie słuchając.
- Telewizorów nie ma, prawda? - kontynuowała cierpliwie.
- Chryste Panie!!! - wybuchnął. - Tysiąc razy powtarzam, że telewizorów nie
ma!!! Tysiąc razy jej to powtarzać, a ona będzie jeszcze przez pięć godzin pytać,
czy telewizory są! No, przecież to naprawdę cholery jasnej można dostać! Jestem
zajęty jak diabli i mimo tego staram się być miły dla niej, a ona zanudza mnie
tymi swoimi ciągłymi pytaniami!...
- Nie chciałam pana urazić, mój najdroższy panie Sułku - zaskomliła lękliwie
pani Eliza.
- Cicho!

- Sądzę jednak - dodała odważnie - że należy mi się choćby informacja o tych
pieniądzach, przeznaczonych wyraźnie na kupno telewizora. Telewizor miał
nam zastąpić wiele innych rozrywek, których nam tak stale brakuje...
- Komu brakuje? - spytał z głupia frant.
- Nam. Nas miałam na myśli.
- A ja, ja już pani nie wystarczam? - obruszył się poruszony.
- Pan wystarcza mi najzupełniej - odparła zgodnie z prawdą.
- Więc o co chodzi? Coś się musiało pani poplątać. No, cicho już - powiedział
łagodnie - cichoo...
- Wiem - domyśliła się pani Eliza - nie ma pan już tych pieniędzy, prawda? Mnie
pan nie nabierze... - ciągnęła temat jak przysłowiowego kota za ogon.
- Nie mam... - odparł. - To znaczy, może mam, a może nie mam, tak to wygląda.
- A konkretnie? - dociekała.
- Konkretnie to muszę pani wreszcie powiedzieć, że kupiłem nam mapę!
- Naprawdę?
- Jak najbardziej. Kupiłem ją i tyle.
Na stole leżała rzeczywiście fizyczna mapa Polski. - Oto ona - powiedział z dumą
nasz bohater.
- Jest to chwila uroczysta - powiedziała uroczyście pani Eliza. - Jest to bardzo
uroczysta chwila, panie Sułku.
- No, no... dlaczego?
- Jest to chwila podniosła i wzruszająca... - dodała, nie przesadzając.
- Przyznam - przyznał - że nie bardzo rozumiem, co pani ma na myśli?
- A ja mam na myśli to - powiedziała pani Eliza wesoło - że zrobił pan pierwszy
raz w życiu coś, na co daremnie czekałam przez długie lata naszego życia.
- Co ja takiego właściwie zrobiłem? - szepnął zdezorientowany chłopak. - Sam
nie wiem...
- Po raz pierwszy w życiu kupił pan coś dla domu. Na nasze wspólne
gospodarstwo. I to jest piękne. Nie raz i nie dwa posyłałam pana po
najprzeróżniejsze przedmioty, a pan zawsze wracał z pustymi rękami.
- Bo nic, ale to nic nie można dostać - wyjaśnił wyjaśniająco.
- Wierzę panu. Zawsze jednak wracał pan i bez zakupów, i bez pieniędzy.
- Kto tak powiedział? - spytał pan Sułek na wszelki wypadek ostro.
- Pamiętam to dobrze. Dziś jednak kupił pan do domu mapę. Oho, to piękny
zakup, panie Sułku...
- I niezwykle pożyteczny - dodał chłopiec. - Ta mapa zastąpi nam telewizor w
zupełności. Po cóż to wydawać taką kupę... furę pieniędzy na telewizor, kiedy
można kupić po prostu mapę i cześć?!
- I cześć, prawda, panie Sułku?
- I cześć - zgodził się właściwie sam ze sobą. - A teraz wystarczy tylko zamknąć
oczy...
Pani Eliza wykonała skrupulatnie polecenie.
- Już zamknęłam.
- Tylko niech pani nie podgląda - powiedział, przyglądając się jej podejrzliwie.
- Nie podglądam. Jedna powieka, jak pan wie, nie bardzo mi się domyka.

- Prawda... zapomniałem... - uspokoił się natychmiast.
- Co mam obecnie robić? - spytała, nic nie widząc.
- Niech sobie pani teraz dźgnie palcem w mapę.
- Tak po prostu? - spytała, nie dowierzając, pani Eliza.
- Po prostu, na oślep i gdziekolwiek... Dźgnęła energicznie.
- Już dźgnęłam, prawda?
Zbyt energiczne dźgnięcie całkiem pokrzyżowało jego plany.
- Chryste Panie i dziura gotowa! Kto pani kazał tak dźgać?!
- Pan, panie Sułku.
- Cichoo! Nie kazałem pani dźgać aż tak mocno. No, trudno. Podklei się. Da mi
pani pieniądze i wyskoczę po klej.
- Teraz?
- Nie. Potem. No, zobaczymy, co się pani trafiło... Pochylił się ciekawie nad
mapą.
- Trudno przeczytać z powodu tej dziury... zaraz, zaraz... Raciąż. Trafił się pani
Raciąż.
- I co? I co? - zadała podwójne pytanie.
- Raciąż - wyjaśniał - to jest takie miasto. Nieźle... nieźle... Hm, między
Płońskiem - rozważał sytuację - a Sierpcem. I do Warszawy nie tak znowu
daleko... Tak. Można dojeżdżać zwykłym autobusem. No, no... nieźle...
- Mogło być gorzej, prawda, panie Sułku? - podzielała jego optymizm.
- Oczywiście - przytaknął. - Mogła się pani trafić taka dziura zabita deskami, że
w żaden ludzki sposób nie można się stamtąd wydostać.
- A panu, panu co się trafiło? - spytała ciekawie nasza bohaterka.
- Poprzednio Dobre Miasto. Niedaleko od Olsztyna.
- Oj, to dobrze, prawda?
- Pewnie. Zobaczymy jeszcze raz.
Przygotowywał się do powtórnego dźgnięcia.
- Swoją drogą - zauważyła pani Eliza - jaka to wspaniała rozrywka! Wystarczy
tylko zamknąć oczy, dźgnąć sobie palcem, i to gdziekolwiek, i już...
- Proste i pouczające - dodał poważnie pan Sułek. - Bo w każdej rozrywce, pani
Elizo, powinien być jakiś sens. I w tym właśnie, wbrew pozorom, jest jakiś sens.
W tej pozornej - powiedział cynicznie i kpiąco - zabawie...
- Można się z tego wiele dowiedzieć, prawda? - spytała pani Eliza.
- O miastach, wsiach... czasem się dźgnie w jakieś jezioro lub w rzekę...
- Chciałabym dźgnąć w jakąś bezludną wyspę -. marzyła kobieta.
- A to dlaczego? - spytał pan Sułek znad mapy.
- Bo wtedy, panie Sułku jedyny, zacisnęłabym mocne powieki...
- Z wyjątkiem tej, która się pani nie domyka?
- Z wyjątkiem tej, oczywiście... I natychmiast ujrzałabym siebie z panem na tle
dzikiej, okrutnej przyrody, z którą natychmiast podjęlibyśmy wspólnie
nieubłaganą walkę...
- No, dźgnę sobie - powiedział pan Sułek, przerywając jej wywód - co mi tam.
- Niech pan dźga śmiało, odwagi, mój chłopcze! - dodawała mu odwagi pani
Eliza.

- Cicho! - powiedział pan Sułek i dźgnął mocno i zdecydowanie. Zbyt mocno i
zbyt zdecydowanie zarazem.
- Ha ha ha ha ha ha ha!!! - zaśmiała się niezdrowo pani Eliza - sam pan zrobił
dziurę, panie Sułku... Sam pan podziurawił mapę, prawda?
- Za duży zamach... - szepnął, oglądając dziurę - za duży zamach. Cholera
jasna!...
W tym momencie złożył naszym bohaterom wizytę kochany gajowy Marucha.
Gajowy dosłownie na kolanach błagał o pożyczenie mapy, potrzebnej mu do
obchodu służbowego gajówek położonych w okolicach Raciąża, Dobrego Miasta,
Płońska i Sierpca. Swoją mapę gajowy przegrał nie tak dawno wraz z gajówką w
karty z doktorem Wałaszewskim... Doktor podobno dźgał w nią wieczorami, ile
wlazło.

ROZDZIAŁ VIII

Niezwykłe kubły

Tocząc ciekawą rozmowę, szli nasi bohaterowie w jakimś bliżej nie określonym
kierunku. Prowadził pan Sułek, a pani Eliza posłusznie dreptała za nim w
przyzwoitej odległości.
- Dokąd to, ach, dokąd tak pan mnie prowadzi, panie Sułku jedyny? - zapytała
pani Eliza po raz szesnasty.
- Za chwilę się pani przekona - odpowiedział pan Sułek również po raz
szesnasty.
- Aż płonę cała z ciekawości, prawda? Spojrzał na nią. Płonęła rzeczywiście.
- Kto ciekawy, nos do kawy - powiedział żartobliwie.
- Cięty ma pan dowcip, prawda, panie Sułku?
- Właśnie z tego jestem najbardziej znany - odparł. - Przeważnie z tego. Bo z
tego, co pani za chwilę pokażę, też jestem bardzo, bardzo znany...
- W ogóle jest pan znany i lubiany, prawda? - spytała, znając i tak odpowiedź.
- I szanowany - dodał chłopiec.
- I uwielbiany - dorzuciła.
- Tak - potwierdził - i uwielbiany przez kobiety.
- No wie pan, coś podobnego?! - oburzyła się pani Eliza.
- A tak - powtórzył pan Sułek z przechwałką - przez kobiety.
- Niech pan się do mnie nie zbliża - powiedziała na wszelki wypadek kobieta.
- Ani mi się śni - wyjaśnił. - Cały czas dzieli nas przestrzeń kilku metrów.
- Gniewam się na pana, prawda?
- O te kobiety, tak?
- Tak - powiedziała wydymając wargi i wybałuszając oczy.
- A co ja na to poradzę, że kobiety szaleją za mną? Za mną i za moją pracą. Co
ja mam na to poradzić? To moja wina, czy co? "Och" - mówią - "panie Sułku,
och!..."
- Mówią "och"?
- Stale - potwierdził jej obawy.

- Gniewam się na pana. - Jeszcze bardziej, niż to w ogóle możliwe, wydęła się i
wybałuszyła.
- Albo mówią - dręczył ją dalej - "więc jak to będzie, panie Sułku?"
- A pan co na to?
- Nic.
- Dlaczego?
- Ponieważ sam nie wiem, jak to będzie, i tyle - wyjaśnił przekonująco.
- To dobrze - uspokoiła się pani Eliza. - Och, przeprosiłam się z panem, prawda?
- Czy ja wiem?... Może i tak... - powiedział bez ładu i składu.
Szli jakiś czas w milczeniu, stąpając powoli po zroszonej trawie.
- To tutaj - powiedział pan Sułek, kiedy byli już na miejscu.
Wskazującym palcem pokazał cały szereg zwykłych kubłów na śmieci, takich,
jakich używa się w Zakładach Oczyszczania Miast.
- Proszę, to tutaj - powiedział jeszcze raz.
- Co, to tutaj? - spytała pani Eliza, wolno wędrując wzrokiem za jego palcem.
- To są rezultaty mojej wytężonej pracy - powiedział poważnie chłopak.
- Och, tam?... W tych pojemnikach wyglądających jak kubły na śmieci? -;
spytała pani Eliza, drżąc z podniecenia.
- Tak, pani Elizo - rzekł z namaszczeniem pan Sułek. - To rzeczywiście są kubły
na śmieci. Ważna jest jednak ich zawartość.
- A co tam jest, jeżeli można wiedzieć?
- Niech pani sobie sama sprawdzi - zaproponował.
- Czy mam po prostu otworzyć jeden taki kubeł i zajrzeć do niego?
- Tak właśnie należy postąpić w tym wypadku - pochwalił jej inicjatywę. -
Zgadła pani...
Pani Eliza przez jakiś czas popatrywała to na kubły, to na pana Sułka i
odwrotnie. Popatrywała tak, węsząc w całej tej historii jakąś pułapkę.
- No dobrze - powiedziała wreszcie - a czy pan mnie przypadkiem nie nabiera?
Czy przypadkiem z takiego kubła nie wyskoczy po otworzeniu jakaś ręka w
rękawicy bokserskiej, aby najzwyczajniej ugodzić mnie w nos?... Znam pana,
panie Sułku, i -wiem, że żarty trzymają się pana niezgorzej.
- Nie wyskoczy stamtąd tym razem żadna ręka w rękawicy - uspokoił ją. -
Zobaczy pani...
- A czy nie chluśnie stamtąd na mnie jakaś ohydna ciecz? Znam pana, panie
Sułku, aż nadto dobrze. Nie raz i nie dwa dawałam się natrać jak dziecko.
- Tym razem, pani Elizo, nic na panią nie chluśnie. Nic też pani nie ugodzi na
razie. Słowo honoru - zapewniał uroczyście.
- No dobrać - zgodziła się dziewczyna. - A czy tym razem nie wciągnie mnie coś
po prostu do środka tego kubła? Czy mnie po prostu nie wessie? Wiem, że to
może się zdarzyć. Znam te pana chwyty i sztuczki... - pogroziła mu palcem
figlarnie.
- No, niech pani śmiało otwiera. Nic pani nie grozi - tracił cierpliwość chłopak.
- I tak pana kocham.
- Ciiicho...
- Gdyby nawet... - zaczęła.

- Niech pani wreszcie otwiera! Żarty sobie pani ze mnie stroi czy co? Zaczynani
tracić cierpliwość! - wykrzyknął pan Sułek wzburzony.
- No już, już dobrze... już otwieram... Niech pan nie myśli, że się boję...
Zbliżyła się do pierwszego lepszego pojemnika, otworzyła klapę i zaglądając do
wnętrza wciągnęła w płuca spory haust powietrza wydobywającego się z kubła.
Skrzywiła się z niesmakiem.
- Coś czuć - powiedziała.
- Zatkało panią, nie? - spytał z satysfakcją chłopiec.
- Tak. Zatkało mnie - powiedziała bardzo już zatkana. - Strasznie śmierdzi. Czy
to trujące?
- Ona się pyta, czy to trujące!... Ha ha ha ha ha ha! - zaśmiał się jak dziecko. -
Coś podobnego! Jasne, że trujące.
- Boże - szepnęła, tracąc grunt pod nogami - otruł pan mnie. Jestem otruta!
- Nie, pani Elizo - sprostował pan Sułek - na razie nie jest pani otruta. Tylko raz
pani powąchała. Ooo, nie tak łatwo panią otruć - dodał z szacunkiem.
- Nie wiedziałam o tym, prawda?
- No pewnie że nie. Niech pani teraz śmiało otworzy drugi pojemnik. No, śmiało!
- zachęcał. - Nikt pani tutaj nie chce otruć ani nabrać na razie...
Zupełnie już uspokojona, otworzyła śmiało drugi z pojemników. Jak
poprzednio, wąchała ze wstrętem i odrazą.
- Boże, ależ smród! To wprost nie do zniesienia!... - powiedziała, krztusząc się
okropnie.
- A teraz trzeci pojemnik - podpowiedział pan Sułek. Był rozpromieniony na
skutek skutków, jakie wywarły dwa poprzednie kubły. Pani Eliza powtórzyła
poprzednie czynności i stwierdziła ponad wszelką wątpliwość:
- Cuchnie jak tamto. A może... może jeszcze bardziej...
- Może, może... - przedrzeźniał ją. - I teraz widzi pani, czym ja się zajmuję.
- Nie rozumiem ni w ząb, prawda?
- Bo to nie jest wcale proste. Słowo honoru. Sam na to ledwie wpadłem, choć
musi pani przyznać, że inteligentny to ja jestem.
- Och, tak - przyznała - wybitnie!
- Dlatego to ja wpadłem na to, a nie ktoś inny. Jasne?
- Jasne. Wpadł pan na te wszystkie smrody i na to, żeby zmagazynować je w
tych kubłach na śmieci, prawda? Na to wszystko wpadł pan sam, bez niczyjej
pomocy, prawda?
- Nie potrzebuję niczyjej pomocy. Taki jestem - powiedział skromnie chłopak.
Spojrzał zadziornie na zachmurzone niebo.
- Jest pan wspaniały i samodzielny - drażniła jego próżność pani Eliza.
- Taki jestem - powiedział, patrząc w niebo - zgadła pani.
- No, to chodźmy już do domu - rzuciła myśl pani Eliza znienacka.
- Zaraz, zaraz... powoli... - obruszył się pan Sułek. - A dlaczego pani nie pyta
mnie, po co to wszystko? Zawsze pyta, a tu masz!
- Co, "a tu masz"? - spytała bez sensu nasza bohaterka.
- Oooo, pani Elizo, jest pani bezczelna jak rzadko kto. Pani nie obchodzi moja
praca nic, a nic! Pani mną gardzi - załkał.

Płakał cicho i cienko.
- Pani mnie nienawidzi, tak?... Pani ma mnie za zwykłą szmatę... dobrze... pójdę
sobie z moimi pojemnikami w świat... A co, nie wolno?...
- Oj, panie Sułku - zmartwiła się nie na żarty - niech pan nie płacze... Tak mi
przykro.
- Akurat... akurat... - łkał jeszcze z lekka.
- Po prostu teraz spytam pana o to. Nie, niech pan się uśmiechnie... No... mój
mały, mój... kochany... - szeptała miękko.
- Cicho! - wypogodził się pan Sułek. - Cicho, dobrze? - dodał, wycierając łzy
rękawem.
- Panie Sułku - zaczęła z innej beczki - a po co gromadzi pan te rozmaite
paskudztwa?
- Czekałem na to pytanie - ucieszył się. - Ja - powiedział - przechowuję
najprzeróżniejsze niezdrowe zapachy naszej cywilizacji. Tak - mówił dalej
uroczyście - tak, przechowuję je dla przyszłych pokoleń. Żeby po prostu
wiedzieli. Słowo honoru. Jestem pionierem. W tej dziedzinie. Tak to wygląda.
Być może kiedyś inny chemik przerobi to wszystko na perfumy. Niewykluczone
to jest. Tak. Tak... tak... O!
- Ach, tak?... O, teraz wiem wszystko - domyśliła się pani Eliza całej reszty. -
Stąd to kobiety tak do pana lgną... dla tych perfum. Nędzne wywłoki. Niechby
spróbowały, jak ja, wciągnąć śmiało w płuca prawie całą zawartość każdego z
tych pojemników... Niełatwo jest pana kochać, panie Sułku. O, nie!...
- Cicho - powiedział chłopiec na wszelki wypadek. - Cicho! Chodźmy teraz do
domu...
I poszli, a tam już czekał niezmierzony gajowy Marucha. Gajowy bardzo skarżył
się na miejscowych chuliganów, którzy nieustannie kradli mu zwykłe, tanie
kubły na śmieci. Gajowemu nie chodziło nawet o koszty, lecz o sam, godny
pożałowania, fakt. Gajowy powiedział ponadto, że gdyby złapał takiego łobuza,
to sam nie wie, co by z nim zrobił. W bardzo przykrych słowach wyrażał się
gajowy Marucha o tym wszystkim. Nie przytoczymy tutaj tych słów.

Pamiętnik osobisty
Pani Eliza Wymęga-Zarawiejska - (narzeczona pana Sułka)

30 maja
Bzy pachną natrętnie, kojąc moje nozdrza swym delikatnym zapachem. Ich woń
rozwiewa się wokół. Szłam dzisiaj wolno przez warzywnik i zauważyłam, że
marchewka zasiana przeze mnie wczesną wiosną ma już pokaźną nać. Schyliłam
się i pociągnęłam z całych moich sił za nać. Z ziemi wydobyła się w całości
okazała marchewka. Przyjrzałam się jej bliżej. Długo patrzyłam na jej
podłużny, spiczasty kształt... Boże!...

15 czerwca
Szłam polną drogą pełną kwiatów i ziół. Boso stąpałam dziś po zroszonej ziemi.
Ach, jakaż to niesłychana przyjemność! Zatrzymałam się przy słupie
telefonicznym i przyłożyłam, do niego Ucho. Ach, tam. po tych drutach -
pomyślałam - wędruje tyle cudownych słów. Tyle słów o miłości, o czułości, a
pieszczotach bez końca, Tam może - myślałam - rozmawiają sobie kochankowie,
gruchając jak para zakochanych gołębi szaropiórych. Oj, dziewczyno,
dziewczyno!... przestań podsłuchiwać niecnoto - pomyślałam o sobie i
uśmiechnęłam się do swoich myśli. Popatrzyłam jeszcze raz na druty wiszące w
powietrzu, popatrzyłam na gładki, wysmukły słup Boże!...

1 sierpnia
Żniwa. Wesołe głosy żniwiarzy dochodzą aż tu, do naszego domu. Biedne kłosy
padają pod wprawnymi ostrzami maszyn. Och, kłosy wy moje pszeniczne,
czemu musicie teraz ginąć? Czemu życie wasze jest takie krótkie? Czemu trwa
tylko od wiosny do lata? A może ja, jak ten kłos dojrzały pszeniczny, padnę
kiedyś?... Nie, nie, nic! Nigdy

20 sierpnia
Początek roku szkolnego. On w galowym stroju dziś wystąpił. Inauguracja roku
szkolnego. Mój chłopiec mój kochany, jedyny chłopiec, podskakując na jednej
nodze, tak śmiesznie wymachiwał: workiem z kapciami. Wzruszył mnie
prawdziwie widok jego opalonej, okrągłej twarzy, jego opalonych, mocnych rąk,
jego zgrabnych łydek .. . Boże!...

15 września
Miałam sen dzisiejszej nocy. Byłam gdzieś w afrykańskim buszu, wśród
poplątanych lian. Nagle, z zarośli wyskoczył wąż boa. Padłam bez tchu, a wąż
zbliżył się do mnie, pełzając, i po chwili objął mnie całą swoim mocnym
cielskiem. Czułam, że tracę oddech w jego zaciskającym się uścisku. Straciłam
przytomność i obudziłam się. Szkoda...

30 września
Śniadanie we dwoje. Jajka na miękko, bułka z masłem i kawa Inka. Jedliśmy z
zapałem w milczeniu. Kiedy już skończyliśmy, wyjęłam zza pleców moją
niespodziankę: banana. Najprawdziwszego banana, kupionego w sklepie
warzywniczym. Położyłam go ostrożnie na jego talerzu. Początkowo nawet
ucieszył się, bo za bananami przepada przecież. Potem jednak popatrzył na
owoc. To na owoc, to na mnie patrzył po kolei. Och, zarumienił się mój chłopiec
po uszy. Spuściłam oczy...

2 stycznia
Dziś mija kolejny rok naszego pożycia. Wszystko układa się jak najlepiej.
Jeszcze rok, dwa-no - trzy ... i kto wie?...

ROZDZIAŁ IX

Zabawa szkolna

W najwyraźniej znakomitym nastroju wrócił wieczorem pan Sułek do domu.
Podskakiwał nieustannie na jednej nodze, pokazywał język całemu światu i
podejrzanie podrygiwał w takt podśpiewywanej melodii.
- Ledi ledi ledi ledi ledi ledi la...
- Oho, widzę, że nieźle się pan bawił - zauważyła pani Eli-za.
- Ledi ledi ledi la... fantastycznie! - wykrzyknął chłopiec. - Słowo honoru. Ledi
ledi ledi la!... - nucił zapamiętale. - Och, ten Cypis, to jest facet! - powiedział z
niemym podziwem.
- Ciszej, panie Sułku - uciszała go pani Eliza. - Strasznie głośno pan mówi.
- A komu to przeszkadza? - zapytał pan Sułek czupurnie. - Ledi ledi ledi la...
Cypis będzie miał troję ze sprawowania! Słowo honoru!
- Na miłość boską, panie Sułku, ciszej! Zupełnie dobrze pana słyszę...
- A ja chcę - perorował - żeby mnie pani słyszała jeszcze lepiej! O wiele lepiej!
Raz się żyje!!! "Za zdrowie pań, za zdrowie, szampana pijmy aż do dna,
panowie..." - nucił bawolim głosem. - Wyleją go ze szkoły chyba! Jak nic wyleją!
- Cypisa? - spytała pani Eliza.
- A kogo? To jest ktoś! - powiedział pan Sułek z zazdrością.
- Cypis?
- A kto? Mój najbliższy przyjaciel. Jest mały wzrostem, ale...
- Widzę, panie Sułku, że zabawił się pan na tej szkolnej zabawie, prawda?
- Zabawiłem.
- Nie jestem pewna, czy pan był na zabawie szkolne j... - powiedziała, kładąc
nacisk na ostatnim słowie.
- Dlaczego niby? - zainteresował się chłopiec.
- Czaić od pana - powąchała - alkohol, panie Sułku.
- Co?
- Urżnął się pan, panie Sułku, w kij!
- Ja?... Ja...? - wybełkotał.
- Tak. Pan.
- Jedliśmy jabłka - zaczął tłumaczyć.
- Ach, rozumiem. Sfermentowały i skutek gotowy.
- Jaki skutek? - zatoczył się, pytając.
- Rozebrało pana trochę. To zaraz przejdzie, panie Sułku jedyny. Niech się pan
położy - radziła całkiem już uspokojona pani Eliza.
- Nigdy! - zaprotestował.
- No, mój mały... Niech mi pan opowie o tej waszej zabawie. Umieram z
ciekawości, prawda? - spytała, umierając z ciekawości.
- Hm... - zastanowił się pan Sułek - od czego by tu zacząć?... Tak... Było tak:
najpierw część artystyczna...

- Na czym ona polegała, panie Sułku, z grubsza?
- Przygotowaliśmy piosenki i skecze z życia naszej szkoły.
- Boże, naprawdę? - zainteresowała się pani Eliza nie na żarty.
- Słowo honoru - zapewnił ją chłopak. - Ja ułożyłem kilka satyrycznych fraszek
na naszych wykładowców.
- Sam pan tego chyba nie ułożył? Znam pana... - powiedziała stanowczo.
- Co?! - oburzył się pan Sułek. - Sam nie ułożyłem?! A kto ułożył takie coś na
matematyka?...
- Jakie coś, panie Sułku?
- Zaraz... zaraz... jak to było? - szukał w pamięci. - Wiem: "Nasz matematyk jest
jak patyk!"
- Dlaczego jak patyk? - spytała poważnie pani Eliza.
- Bo jest chudy - wyjaśnił chłopiec. - Stąd ten patyk.
- Nieźle panu to wyszło - powiedziała niepewnie pani Eliza.
- No - potwierdził pan Sułek. - Wszyscy konali ze śmiechu.
- A matematyk?
- Co... matematyk?
- Też konał ze śmiechu?
- Hm... trochę mniej niż inni. Albo takie coś na panią od fizyki: "Nasza fizyczka
jest jak perliczka!"
- To też pana utwór? - zaniepokoiła się pani Eliza.
- Mój własny - potwierdził jej obawy. - Bo - wyjaśnił - fizyczka jest piegowata.
Stąd ta perliczka. O raju, wszyscy konali ze śmiechu. Cypisowi zrobiło się aż
niedobrze, tak wył ze śmiechu. Wynieśli go.
- Krótko bawił się pana kolega... - wyciągnęła słuszny wniosek.
- Potem go wnieśli na jego własne życzenie. Musiało przecież dojść do występu
Cypisa...
- To Cypis też występował? Nie wiedziałam o tym, prawda?
- A nigdy, skąd miałaby pani wiedzieć?...
- Też racja. Więc, jak to było z występem kolegi Cypisa? - spytała pani Eliza dla
formalności.
- Nie kolegi - sprostował pan Sułek - a najbliższego przyjaciela. Niech pani się
liczy ze słowami! Otóż Cypis poszedł na całość!
- Boże święty... - westchnęła pani Eliza ciężko.
- To jest facet! Wygarnął prosto z mostu dyrektorowi!
- Niemożliwe!...
- Niemożliwe? Niech pani posłucha. Powiedział taką fraszkę własnego pomysłu:
"Nasz dyrektor jest mamutem!
W tym momencie pan Sułek ryknął zdrowym śmiechem. Długo nie mógł się
opanować. Śmiechem swym zaraził nawet do pewnego stopnia panią Elizę.
- Ho ho ho!... I co na to dyrektor? - spytała.
- Nic. Wyznaczył Cypisowi spotkanie na jutro. Z rodzicami.
- A co na to Cypis? - spytała pani Eliza, chichocząc niezdrowo.
- Nic - odpowiedział pan Sułek. - Powtarzał tylko w kółko: mamut, mamut,
mamut...

- A co było potem, panie Sułku jedyny?
- Potem zaczęła się prawdziwa zabawa: kółeczko, koszyczek, przeplatanka, białe
tango...
- Która koleżanka poprosiła pana do białego tanga? - spytała pani Eliza z
błyskiem zazdrości w lewym oku, którym zresztą łypnęła ni z tego, ni z owego.
- Wszystkie!!! - wrzasnął chłopiec. - Tłok się zrobił przy mnie i przy Cypisie.
Gdyby nie dyżurni, pognietłyby nas.
- Pogniotły - sprostowała pani Eliza.
- No! Już bym nie żył, gdyby nie dyżurni... Tak to wyglądało.
- Udusiłyby pana, prawda, panie Sułku? - dręczyła się dziewczyna.
- Niewykluczone - nie wykluczył tej możliwości chłopak. - Słowo honoru! Ledi
ledi ledi la... - zanucił znienacka.
- Nie zatańczyłby pan ze mną? - spytała nieśmiało pani Eliza.
- Po co? - spytał zdziwiony. - Zabawa skończona.
- Ale ot tak, jak to narzeczeni... - namawiała, jak umiała.
- Cicho. Cypisowi żadna nie odmówiła - kontynuował opowiadanie. - Podchodził
i mówił: chodź no, maleńka!
- I szły?
- Jak do miodu. Jedna za drugą, chociaż Cypis nie jest wysoki. Jest mały raczej.
O, gdzieś dotąd - pokazał - mi sięga. No, może - pokazał jeszcze raz - niżej. Może
gdzieś dotąd...
- Nie jest z nim aż tak źle - powiedziała pani Eliza, śledząc ruch ręki pana Sułka
z niepokojem. - Właściwie - dodała, patrząc jak najęta - spory z niego kawał
chłopa.
- Mężczyzna, pani Elizo, nie musi czarować urodą - powiedział poważnie pan
Sułek. - Cypis na przykład zyskuje przy bliższym poznaniu. Wyleją go jak nic.
To jest facet!
- No i jak to się wszystko właściwie skończyło, panie Sułku kochany?
- Ciiicho. Potem - opowiadał - zepsuł się adapter. Właściwie to Cypis go zepsuł.
No i światło wysiadło, a właściwie to Cypis zepsuł światło. Po prostu wsadził drut
do kontaktu i nastąpiło spięcie.
- Czy wtedy panowie wynieśli Cypisa? - domyślała się, jak mogła, pani Eliza.
- Chcieli. Niech pani spróbuje wynieść Cypisa! Wybił cztery szyby, stłukł
żyrandol, połamał kilka ławek, podarł rajstopy Marysi...
- Jakiej Marysi?
- Koleżanka z klasy... następnie wyrwał kaloryfer ze ściany, wybił dziurę w
suficie pracowni fizycznej, zjadł preparat zaskrońca razem z probówką pełną
formaliny, napisał w ubikacji... i został spokojnie na zabawie. Aha, jeszcze
wypalił cztery carmeny, jeden po drugim. Zrobiło mu się niedobrze, ale został.
Słowo honoru - powiedział z podziwem pan Sułek - to jest ktoś!...
- Właściwie - zauważyła pani Eliza - nie miał już po co zostawać. Zabawa była
skończona...
- Tak - potwierdził pan Sułek. - Posiedzieliśmy jeszcze trochę i poszliśmy do
domów. I oto jestem...

- Jak to dobrze, panie Sułku... - szepnęła kobieta, oddychając z ulgą. - Jak to
miło mieć pana w domu... Kocham... -zaczęła wyznanie.
- Cicho - przerwał jej z niesmakiem. - Chodź no, maleńka! - powiedział
znacząco.
- To do mnie? - zdziwiła się pani Eliza.
- A skąd. Cypis tak mówi. Ciiicho...
W kilka dni potem pani Eliza i pan Sułek dowiedzieli się, że Cypisa wziął na
swoje utrzymanie nieoceniony gajowy Ma-rucha. Gajowy postanowił w leśnych
warunkach wychować młodego, trudnego człowieka. Gajowy ponadto był
pewien, że albo mu się to uda, albo nie...

ROZDZIAŁ X

Korepetycje - język polski

Ponieważ koniec roku szkolnego zbliżał się jak na złość wielkimi krokami, zaszła
konieczność zaangażowania wytrawnej korepetytorki dla pana Sułka.
Doświadczona ta osoba, w zamian za mieszkanie i wyżywienie, zgodziła się
pomagać panu Sułkowi we wszystkich, praktycznie, przedmiotach. Na czas
lekcji pani Eliza udała się dyskretnie do doktora Wałaszewskiego...
Kiedy korepetytorka z panem Sułkiem zasiedli do nauki, chłopiec miał akurat
bardzo wiele do powiedzenia na temat bardzo ciekawych wydarzeń.
- ... Cypis z tej, a ja z tamtej! - pokazywał. - I tak na zmianę: jak on z tamtej, to
ja z tej! Ale było śmiechu!... - śmiał się serdecznie.
- No - powiedziała pani korepetytorka - my tu sobie gadu, gadu, panie Sułeczku,
a czas nagli. Zaczynajmy.
- Zaraz - przerwał jej chłopiec. - Na drugiej przerwie - opowiadał dalej - od
początku: ja z tej, on z tamtej. To ja, to Cypis... Nagle wchodzi dyrektor...
- Opowie mi pan resztę innym razem, panie Sułku - powiedziała spokojnie
kobieta. - Zaczynajmy.
- Zaraz. Wchodzi dyrektor, a tu ani mnie, ani Cypisa. Cicho, spokój... cisza...
- Panie Sułeczku drogi, czas na nas. Bardzo pana proszę - powiedziała z
naciskiem pani korepetytorka.
- Ledwie wyszedł - kontynuował chłopiec - a my od nowa... Raz Cypis, raz ja.
Łeb w łeb! Słowo honoru!
- Wierzę panu - powiedziała kobieta ze spokojem. - To wszystko jest szalenie
zajmujące - dodała.
- Lubię szkołę... - westchnął pan Sułek.
- No właśnie, i dlatego, panie Sułeczku, powinien się pan podciągnąć. Przy
odrobinie dobrej woli zda pan na pewno. Jest pan zdolny...
- Wiem - odparł po prostu.
- I inteligentny - próbowała rozbudzić w nim zapał do nauki.
- No i... kulturalny - powiedział w uzupełnieniu pan Sułek.
- Wszystko to razem predysponuje pana...
- Co to, to nie! - zaprzeczył gorąco.

- Nie zrozumiał pan! Chciałam tylko powiedzieć, że z łatwością mógłby pan być
pierwszym uczniem w klasie.
- Co to, to tak - powiedział pan Sułek po namyśle.
- A nie ostatnim, jak to ma miejsce.
- O, nie... - sprostował szybko - Cypis jest ostatni. Ja zaraz przedtem. O włos.
Łeb w łeb!
- Cypis też powinien się podciągnąć. Jest zdolny - powiedziała kobieta z
przekonaniem.
- Jest bardzo zdolny - dodał chłopiec.
- Zaczynajmy, panie Sułeczku - powiedziała kobieta, kartkując rozłożony zeszyt
w jedną linię. - Co tam z polskiego?
- Wyrazy na "dor" - poinformował pan Sułek.
- Nie rozumiem - rzekła kobieta, nie rozumiejąc rzeczywiście.
- Ułożyć wyrazy kończące się na "dor" - wyjaśnił pan Sułek niecierpliwie.
- No dobrze. Ułożył pan?
- Ułożyłem.
- No, panie Sułeczku, niech pan przeczyta...
Pan Sułek pochylił się nad zeszytem. - Matador... - przeczytał pierwszy wyraz.
- Dobrze.
- Torreador.
- Dobrze.
- Pikador.
- Dobrze. Świetnie! - ucieszyła się kobieta.
- ...i Izydor. Koniec.
- Bardzo poprawnie. Tak... To wszystko z polskiego? - spytała pogodnie.
- Nie.
- A co tam jeszcze zadali?
- Fragment na pamięć.
- Jaki to fragment?
- Wszystko jedno - powiedział pan Sułek z rezygnacją.
- Niemożliwe, panie Sułeczku - zdziwiła się pani korepetytorka.
- Pani nie mówiła. Ma to być fragment na pamięć. Słowo honoru!
- I ani słowa o tym, jaki to ma być fragment? Niemożliwe... - dziwiła się kobieta
nie po raz pierwszy.
- Ani słowa - potwierdził pan Sułek. - Prawdę powiedziawszy pani nie
dokończyła myśli... Cypis w tym momencie zwariował i trzeba go było wynieść.
- Jak to zwariował? - przeraziła się pani korepetytorka. - To straszne!...
- Zawsze pod koniec lekcji - wyjaśniał chłopiec - Cypis udaje wariata. Wynosi się
go i zaraz jest dzwonek. Tak, że nie wiem ani ja, ani nikt w klasie, jaki to ma być
fragment...
- No cóż - powiedziała kobieta - spróbujemy coś dobrać, panie Sułeczku... Coś
prostego, bo nie da pan rady. Coś znanego... coś - szukała w myślach -
oczywistego, coś wartościowego...
- I żeby było do wiersza - zaproponował pan Sułek. - Prozy nie lubię.
- Hmmm... A może to:

Jak tam w lesie coś huknęło,
jak pod dębem coś stuknęło,
komar upadł na kamienie,
potłukł głowę i golenie.

Nagle pan Sułek ryknął takim śmiechem, że zachodziła poważna obawa, że zrobi
mu się niedobrze. Wył, skręcał się ze śmiechu jak opętany.
- Z czego pan się tak śmieje?... - spytała niepewnie pani korepetytorka.
- Ha ha ha ha ha!... z tego komara! - wyjaśnił wreszcie, krztusząc się.
- To rzeczywiście śmieszny fragment - przyznała, nie wątpiąc kobieta. - Nie
sądziłam jednak, że aż do tego stopnia - dodała z niepokojem.
- Bo się pani nie zna na żartach - powiedział bez ogródek pan Sułek. - Ha ha ha
ha ha! "Jak tam w gaju coś nie grzmotnie, a to komar złamał gnata!" -
wyrecytował.
- Nie tak, panie Sułeczku, nie tak... Niech pan powtarza: "Jak tam w lesie coś
huknęło..."
- "Jak tam w lesie coś huknęło..." - powtórzył posłusznie.
- "jak pod dębem coś stuknęło..." - podpowiadała tekst.
- Drugi raz? - spytał chłopiec, nie rozumiejąc.
- Co... drugi raz?
- Dwa razy to samo? - spytał.
- Nie, panie Sułeczku - wyjaśniła kobieta. - Podobnie, ale nie tak samo. Niech
pan posłucha...
Jak tam w lesie coś huknęło,
jak pod dębem coś stuknęło...
- Aha - powiedział pan Sułek - rzeczywiście ma pani rację. "Jak tam w dębie coś
huknęło, jak pod lasem coś grzmotnęło..." - powiedział z triumfem. - Dobrze?
- Prawie, prawie - szepnęła pani korepetytorka. - Ale niezupełnie.
- A co było źle? - spytał pełen dobrej woli chłopak.
- Właściwie wszystko, panie Sułeczku. No, jeszcze raz! - powiedziała bez zapału.
- Jeszcze raz powtórzmy:

Jak tam w lesie coś huknęło,
jak pod dębem coś stuknęło,
komar upadł na kamienie,
potłukł głowę i golenie.

- Ha ha ha ha ha!!! - zaśmiał się pan Sułek zdrowo. Kobieta spojrzała na niego z
tłumionym niesmakiem.
- Nie, panie Sułeczku, w ten sposób do niczego nie dojdziemy. Niech pan tak nie
ryczy ze śmiechu. W ten sposób nigdy nie nauczy się pan tego bardzo prostego
fragmentu. No, panie Sułeczku, niech pan się stara powtórzyć...
- Całość? - zapytał na wszelki wypadek.
- Jeżeli pan zdoła...

- "Jak nie pieprznie coś na dębie!..." - zaczął chłopiec.
- Już źle! - przerwała mu kobieta.
- Już? - zdziwił się pan Sułek.
- Początek jest nieco inny - powiedziała, chrypnąc. - "Jak tam w lesie coś
huknęło..."
- Zaraz - powiedział pan Sułek. - Jak to było?
- "Jak tam w lesie coś huknęło..." - powtórzyła. Dreszcz przeszył całe jej ciało od
stóp do głowy.
- A o tym dębie? - dopytywał chłopiec.
- "Jak pod dębem coś stuknęło..." - powiedziała pani korepetytorka, pocąc się
obficie.
- A to komar zleciał, tak? - domyślił się pan Sułek.
- A to komar... - zaczęła. - Nie, zaraz... zaraz.....Komar upadł na korzenie".
- I złamał... - podpowiadał teraz pan Sułek.
- "Potłukł głowę i golenie" - powiedziała kobieta, tracąc przytomność.
- Uuuu!... nie wchodzi mi to do głowy - zauważył chłopak. - No. Szkoda - martwił
się. - Szkoda, bo to ładny i zabawny fragment. Cypisa pokręciłoby chyba ze
śmiechu. Szkoda. Słowo honoru.
W zamyśleniu powtarzał pan Sułek to, co zdołał w swoim przekonaniu
zapamiętać.

A to komar upadł na kamienie,
potłukł gnaty i piszczele...

Pani korepetytorka ocknęła się w tym momencie z omdlenia.
- Źle! Źle! Bardzo źle! Fatalnie, panie Sułku!
- Niech pani tak nie krzyczy... Staram się, jak mogę, pracuję jak bawół...
- I pamięć ma pan także nie lepszą niż bawół! Nie może pan zapamiętać prostego
zdania: "Jak tam w dębie coś nie rąbnie!"
- Oho... - zauważył pan Sułek - nie dam głowy, ale chyba to nie tak było.
- A jak ja powiedziałam?! - wrzasnęła kobieta.
- "Jak tam gruchnie gdzieś na dębie..." Nie dam głowy - nie dawał głowy pan
Sułek - ale tam chyba nie tak było...
- No pewnie, że nie tak!!! - ryknęła wściekle pani korepetytorka. - Było tak: "jak
tam komar... jak tam w dębie... jak tam korzenie... jak tam w lesie..." Wszystko
mi pan poplątał! Zwariować można!...
- Zawsze to powtarzam - powiedział spokojnie pan Sułek. - Szkoła to wariactwo.
Tak samo zresztą powtarza Cypis... - dodał triumfalnie.
Czas było jednak kończyć odrabianie zadanych lekcji z języka polskiego i brać
się czym prędzej do matematyki. Zwłaszcza, że gajowy Marucha już dawno
przyszedł, aby posłuchać lekcji matematyki na zasadzie wolnego słuchacza...
Gajowemu bardzo odpowiadała taka forma samokształcenia i podnoszenia
swoich leśnych kwalifikacji.

ROZDZIAŁ XI

Korepetycje - przyroda

Dziś pani korepetytorka postanowiła stanowczo podciągnąć pana Sułka z
przyrody. Zaniedbany ten przedmiot należało, jej zdaniem, przerobić od
samych, jak to się mówi, podstaw. Tylko takie bowiem podejście do zagadnienia
rokowało cień szansy powodzenia. Pan Sułek, jak zwykle, nie kwapił się do tego
podciągania, kwapił się natomiast do opowiadania niezwykle ciekawych
wydarzeń z życia swojej macierzystej szkoły.
- Wtedy Cypis - opowiadał chłopiec - chwycił w obie ręce ten róg antylopy gnu z
pracowni biologicznej, przycisnął go do ust, nadął się jak bania, oczy mu się
zamgliły z wysiłku...
- Panie Sułeczku - przerwała pani korepetytorka - na nas już czas...
- ...i jak nie zatrąbi! - opowiadał dalej pan Sułek. - Jak nie zahuczy! Jak nie
ryknie! Bębenki pękały w uszach wszystkim naokoło! Słowo honoru! Działy się
rzeczy straszne. Przede wszystkim pani od biologii rąbnęła na ziemię jak długa.
Za nią kolejno koleżanki, dyżurni i ci koledzy, którzy stali najbliżej! Słowo
honoru...
- No właśnie - przerwała łagodnie pani korepetytorka - no właśnie, a propos
przyrody, panie Sułeczku... zdaje się, że nie najlepiej stoi pan z przyrody?...
- Nie wiem - powiedział pan Sułek na odczepnego. - Następnie - kontynuował -
przyniesiono Cypisowi, na jego własne żądanie, z pracowni muzycznej zwykłe
cymbały... Wszyscy, ale to wszyscy prosili, żeby na nich zagrał. A on, że nie
nastrojone, że dawno nie grał... A oni...
- Weźmy się wobec tego ostro do przyrody - ciągnęła kobieta.
- A on, że wstydzi się koleżanek... aż wreszcie...
- Wiem, panie Sułeczku, jak to się skończyło - powiedziała nieoczekiwanie pani
korepetytorka.
- A to niby skąd?! - zbaraniał chłopiec.
- Znam, panie Sułeczku, Pana Tadeusza.
- Jakiego pana Tadeusza?
- Pan Tadeusz to utwór, a właściwie poemat, Adama Mickiewicza...
- Nie przerabialiśmy - powiedział szybko pan Sułek.
- Tak myślałam - westchnęła pani korepetytorka. - W przeciwnym razie
wiedziałby pan, że Cypis jest pod ogromnym wrażeniem tego dzieła literatury
polskiej. Gdybyście to już przerabiali, wiedziałby pan, że pana kolega, panie
Sułeczku, nieustannie wciela się w postaci bohaterów tego eposu. Kto czytał
Pana Tadeusza, ten wie, że początkowo miły Cypis trąbił jak Wojski, a następnie
bębnił jak Jankiel...
- Nie wiedziałem o tym. Słowo honoru - powiedział niepewnie pan Sułek. - A
jednak coś tu nie gra. Jest w tym jakaś bujda.
- Co pan ma na myśli?
- Przecież Cypis też nie przerabiał tego... tam... jak mu?...

- Pana Tadeusza - podrzuciła kobieta.
- W takim razie skąd może to znać, co?
- Nie wiem, panie Sułeczku, nie wiem, lecz sądzę, że jego opiekun, gajowy
Marucha, może przecież mieć w gajówce zbiorowe wydanie dzieł Adama
Mickiewicza...
- Możliwe - przyznał pan Sułek.
- Sądzę także - rozumowała logicznie pani korepetytorka - że Cypis mógł,
choćby przez pomyłkę, przeczytać to lub owo...
- Tak - powiedział pan Sułek - musiało do tego dojść.
- Nie świadczy to najgorzej o pańskim przyjacielu, panie Sułeczku.
- Ha ha ha... dlaczego? - uśmiał się chłopiec.
- Pan też powinien czytać jak najwięcej. To rozwija... No, do roboty, jak to wy
mówicie. Co z tą przyrodą?
- Same przekroje - powiedział pan Sułek stanowczo.
- Nie rozumiem.
- Tu nie ma nic do rozumienia. Pani zadała nam dwa przekroje: cebuli i
dżdżownicy...
- Spory - zauważyła kobieta - materiał do opanowania...
- Nie - nie zgodził się pan Sułek.
- Tak pan sądzi? - ironizowała pani korepetytorka.
- Tak. Przekroi się jedno i drugie, i zobaczy się, co tam może być w środku.
Słowo honoru.
- Sądzę - powiedziała drżącym głosem kobieta - że wystarczy nam teoretyczne
opanowanie tematu...
- A ja nie sądzę - nie sądził pan Sułek. - Dlatego będziemy - powiedział z
naciskiem - kroić i cebulę, i dżdżownicę! Jak nie obejrzę sobie dokładnie, co tam
może być w środku, nic z nauki. Taki jestem. Słowo honoru.
Kobiecie zrobiło się, delikatnie mówiąc, nieswojo...
- Możemy przecież - proponowała - ostatecznie skorzystać z rysunków... W
podręczniku są odpowiednie rysunki. Nie krójmy, panie Sułeczku, zwłaszcza
dżdżownicy... Proszę pana...
- Od czego zaczniemy? - spytał ostro pan Sułek.
- Przekrójmy sobie, ostatecznie, panie Sułeczku, cebulę i skończmy, panie
Sułeczku kochany, na dziś z przyrodą. Nie pędźmy tak do przodu, panie
Sułeczku najdroższy, z materiałem. To za duże tempo... - powiedziała
pojednawczo pani korepetytorka.
- A dżdżownica? - zapytał zdezorientowany chłopiec.
- Dajmy jej spokój.
- I dwója murowana. Miałem się podciągnąć, tak? - spytał rozżalony. - Pani
miała mi w tym pomóc, tak? Za mieszkanie i utrzymanie obiecała mi pani dawać
korepetycje ze wszystkiego, tak?
- No tak... to prawda - ze skruchą stwierdziła kobieta.
- A pani nic, tylko odciąga mnie od nauki, zamiast mnie przyciągać...
- Ależ nie - zaprotestowała - przyciągam pana, jak tylko umiem.

Pan Sułek włożył rękę do kieszeni i wyciągnął z niej kłębek dżdżownic pętlący
się i zwijający na okrętkę.
- O - pokazał - mam tutaj kilka dżdżownic... Dobre będą?
- Brr... - zadrżała kobieta. - Niech pan je trzyma przy sobie...
- Dobre czy niedobre? - spytał stanowczo.
- Dobre, dobre... - szeptała. - Nawet bardzo dobre... znakomite... świetne... Z tym
że może zacznijmy jednak od przekroju cebuli... Najpierw cebula, panie
Sułeczku najsłodszy... - chwyciła się ostatniej szansy.
- Mnie tam bez różnicy - rzekł obojętnie.
- I poświęćmy temu jak najwięcej czasu, panie Sułeczku. Ostatecznie przekrój
cebuli bardzo przypomina przekrój dżdżownicy.
- To się jeszcze okaże. Słowo honoru - powiedział pan Sułek spokojnie.
- O ile wiem - mówiła naukowo pani korepetytorka - cebula także należy do
rzędu pierścienic... Budową - mówiła elokwentnie - i kształtem cebula
przypomina nam dżdżownicę.
- Nie, tego mi pani nie powie - powiedział pan Sułek. Trzymał teraz w jednej
ręce cebulę, w drugiej zaś dżdżownicę. - O, proszę... niech pani tylko spojrzy!...
- Niepotrzebnie, panie Sułeczku, ściska pan z całej siły jedno i drugie...
Pani korepetytorce krew odpływała szybko z twarzy. Słaniała się na nogach na
dobre.
- Racja - powiedział chłopiec. - Cebula nie ucieknie. No, ale dżdżownicę ściskam
słusznie. Mnie to robal nie nabierze! Stój!!! - wrzasnął chłopiec do wijącej się
dżdżownicy. - Stój!!! Ho ho ho... chciała mi się wyślizgnąć ta świnia. No i co? -
spojrzał na bladą kobietę. - Czy dalej pani sądzi, że jedno przypomina drugie?
- Do pewnego stopnia - szepnęła nauczycielka - wszystko przypomina wszystko...
- Ale nie cebula dżdżownicę. Tak właśnie sądzę. Słowo honoru. Zresztą przekroi
się i porówna szczegółowo.
- Dobrze... - zadrżała kobieta - przekroimy i porównamy...
- Weźmiemy na język - dorzucił chłopiec.
- O nie!!! Nigdy!!! - ryknęła ostatkiem sił kobieta.
- Powąchamy... rozmiażdżymy... weźmiemy tak zwany rozmaz... - dręczył ją
coraz bardziej pan Sułek.
- Boże, Boże... - szeptała pani korepetytorka.
W tym momencie pan Sułek chwycił za nóż i wprawnym ruchem rozpołowił
cebulę.
- No i mamy przekrój... - powiedział ze łzami w oczach. - Cebula - płakał - ma,
jak widać, słoje... jak sosna...
- Składa się ona - płakała także pani korepetytorka - panie Sułeczku, z pierścieni
ułożonych koncentrycznie...
- Jak? - spytał chłopiec przez łzy.
- Koncentrycznie - załkała kobieta. - W środku mniejsze, potem większe i tak
dalej, i tak dalej...
Pochlipując rozglądał się pan Sułek wokół siebie z rosnącym niepokojem.
- Zaraz, zaraz... a gdzie moja dżdżownica?! - krzyknął.

Cichutko, żeby nie przeszkadzać w lekcji, wszedł do mieszkania gajowy
Marucha, przydeptując mocno przygotowaną w charakterze pomocy naukowej
pokaźną dżdżownicę. Poproszony, gajowy siadł swobodnie w miednicy pełnej
śmietany i płakał chętnie, przypatrując się przekrojowi cebuli...

ROZDZIAŁ XII

Malarz - artysta

Pani Eliza pracowicie gryzmoliła coś w swoim pamiętniku, kiedy w drzwiach
pokoju stanął pan Sułek ubrany bardzo dziwacznie. Spojrzawszy na swego
chłopca, pani Eliza nie mogła opanować niezdrowego śmiechu, który nią targnął
bardzo brutalnie.
- Ha ha ha ha ha ... Chrym, prym, brummmm.. brhhha-hakarach! trach! -
zakaszlała.
- Nie rozumiem - powiedział poważnie pan Sułek - co panią tak śmieszy, pani
Elizo!
- Pan - prychnęła - panie Sułku. To pan mnie tak śmieszy i śmieszy.
- Ja? Dlaczego, jeżeli można wiedzieć?
- Bo pan, panie Sułku najdroższy, wygląda pan po prostu śmiesznie. Przebrał się
pan tak, żeby było komiczniej, prawda?
- Nieprawda - powiedział twardo chłopiec.
- Więc dlaczego naciągnął pan ten ogromny beret na ucho? I tak jest o wiele za
duży, chociaż ma pan przecież bardzo dużą głowę...
- To pani beret, pani Elizo... - przypomniał pan Sułek spokojnie.
- A dlaczego narzucił pan na siebie plandekę, którą przykrywamy słomę? No,
dlaczego, panie Sułku jedyny?...
- Cicho. To przecież peleryna - nie dał się wyprowadzić z równowagi pan Sułek.
- To plandeka. Zwyczajna plandeka, panie Sułku. Nie nabierze mnie pan... -
śmiała się pogodnie i chorobliwie zarazem.
- Proszę milczeć! - urwał pan Sułek te niewczesne żarty. - Artysty mi tu nie
poznała!
- Jakiego artysty, panie Sułku?
- Artysty-malarza, oczywiście - wyjaśnił.
- Mamy tu jakiegoś malarza w okolicy? - spytała pani Eliza jak dziecko.
- W okolicy, w okolicy... - przedrzeźniał ją jak najęty. - Ja jestem malarzem!
Stąd ten beret i peleryna... - dorzucił pogardliwie.
- Ahaa!... żeby nie kapało na głowę i żeby się nie uwalać, prawda? - zrozumiała
nagle dziewczyna.
- I tak się uwalałem. O, proszę! - pokazał uwalaną garderobę - tu i tu.
- Rzeczywiście. Jedno ucho ma pan całkiem zielone.
- A drugie - pokazał - różowe. Był taki malarz, co sobie takie ucho uciął.
- Na miłość boską, nie utnie sobie pan chyba ucha?! - wykrzyknęła wystraszona.
- Nie wiem, nie wiem...
- O Boże, panie Sułku, to straszne! Jacy ci malarze są dziwni...

- A jacy oni są zdolni. Nic, tylko malują i malują. Jak ja. Słowo honoru.
- Teraz wiem, co pan tam wyrabia na strychu - powiedziała pani Eliza,
domyślając się całej reszty. - Nie nabierze mnie pan...
- Maluję tam. Pracuję nad płótnami.
- A co przeważnie pan tam maluje, panie Sułku jedyny?
- Gdzie?
- No, na tych pana płótnach...
- Różne rzeczy ja tam maluję. Raczej nowocześnie...
- W zygzaki - domyśliła się pani Eliza.
- I w zygzaki, i w zakrętasy... jak podleci...
- Co jak podleci? - spytała naiwnie.
- Jest tak - wyjaśnił - tak jest, leżę sobie godzinami na strychu i ni to śpię, ni to
czuwam... Leżę tak sobie i nagle ni to mi się śni, ni to widzą na suficie zygzak.
Wtedy wstaję, maczam pędzel w farbie i robię taki właśnie zygzak na płótnie.
Tak to ze mną wygląda. Słowo honoru.
- Nie wiedziałam, że pan taki jest, prawda? - powiedziała z podziwem pani Eliza.
- Prawda. Nie wiedziała pani.
- Chociaż z drugiej strony przeczuwałam, że drzemie w panu jakaś potencjalna
siła, która w każdej chwili może zostać wyzwolona w jakimś potencjalnym
kierunku artystycznym. Że taka siła napędzi pana dłoń, doda jej wprawy i
nieomylności... O, tak, panie Sułku, jest pan wielki!
- Wiem - powiedział, spuszczając beret.
- Jest pan piękny i zdolny - mówiła w uniesieniu.
- To też wiem - rzekł, upuszczając pędzel. - Nie wiem tylko, co teraz ze mną
będzie...
- Jak to? Dlaczego?
- Nie wiem, jaki obrać sobie temat? Chciałbym na przykład namalować portret
kąpiącej się kobiety...
- Więc niechże pan śmiało maluje! - podjęła szybko kwestię.
- Nie mam modelki - rozejrzał się na wszelki wypadek.
- A ja - przysunęła się do niego - a ja to co? Ja mogę w każdej chwili panu
pozować.
- Ciichooo... Jak pani sobie to wyobraża?
- Jak najzwyczajniej. Rozbiorę się, wejdę do wanny i pan mnie namaluje.
- Nago? - spytał niepewnie.
- Jeżeli dobrze zrozumiałam, ma to być portret kąpiącej się kobiety, prawda? -
stwierdziła naturalnym tonem.
- W zasadzie, tak... Słowo honoru.
- Więc rozbiorę się i mie mówmy już o tym. No, do roboty! - ochoczo zachęcała
pana Sułka i zaczęła ściągać sukienkę przez głowę.
- Nie, nie! I jeszcze raz nie! - zaprotestował przerażony. - Nie zgadzam się na to...
- Rozumiem, co pan ma na myśli - rozumiała pani Eliza. - Nie ma się czego
wstydzić. Sztuka nie zna konwenansów.

- To akurat wiem - przyznał chłopiec. - A jednak jestem skrępowany. Krępuje
mnie to bardzo, pani Elizo. Niech pani się jednak nie rozbiera. Jakoś dam sobie
radę...
- Ale jak, panie Sułku jedyny? Jak pan to sobie wyobraża?
- Wejdzie pani do wanny w ubraniu i ja to namaluję - zdecydował.
- Zamoczą sobie sukienkę!...
- Nie szkodzi. Proszę już wejść do wanny.
Udali się do łazienki w wiadomym nam celu. Pani Eliza, przełamując
wewnętrzny opór, weszła do zimnej wody jak stała.
- No i jak to wygląda? - spytała z wanny.
- Nie najbardziej - powiedział pan Sułek, mierząc ją wzrokiem. - Nie wygląda to
naturalnie. Wygląda to nienaturalnie. Wygląda to tak, jakby pani zapomniała
się rozebrać. Ha ha ha... mnie to śmieszy, a panią?
- Mnie to nie śmieszy, ponieważ jest mi zimno - odparła zgodnie z prawdą.
- No trudno. Do pracy...
- Mam stać czy leżeć? - spytała, żeby mu dogodzić.
- I tak, i tak. Mam dwa płótna. Mam przecież jeszcze dwa płótna.
Pani Eliza spojrzała na płótna świeżym okiem.
- To przecież pana rozprute spodnie, a nie jakieś płótna...
- A następnie zszyte - wyjaśnił chłopiec. - Z nogawek zrobiłem większe, a z całej
reszty mniejsze płótno. Słowo honoru!
- Zniszczył pan ostatnie spodnie, panie Sułku jedyny!
- Nie szkodzi. Mam teraz pelerynę. Spodnie są zbędne. Cicho tam. Namaluję
panią w dwóch pozycjach: siedzącej i leżącej. I na tym koniec na dzisiaj. Taki
jestem. Niech się pani nie rusza, bo mi wyjdzie zamazany obraz!
Przybierając kuszącą w swoim przekonaniu pozę, pani Eliza nie ułatwiała mu
zadania.
- Tak jest dobrze? - spytała. - Czy może tak lepiej?
- Lepiej było przedtem - powiedział pan Sułek, przyglądając się modelce.
- Taaak? - spytała.
- O, tak jest wystarczająco - powiedział pan Sułek i chwycił za pędzel.
Pracował teraz szybko i w skupieniu. Z wywalonym językiem.
- No i jak wychodzi? - spytała pani Eliza.
- Nieźle. Słowo honoru. Wyczuwalne podobieństwo do modela. Wychodzi mi taki
zmokły, zziębnięty i wodnisty portret... Właściwie, szczerze mówiąc, wychodzi
mi najlepiej wanna i woda...
- A ja? Jak tam u pana wyglądam, panie Sułku jedyny? - pytała kobieta,
ciekawa jak to kobiety.
- Cicho. Wanna wyszła mi jak prawdziwa. Woda też. Wie pani co, pani Elizo?...
- Słucham? - słuchała.
- Ja chyba zostawię tylko wannę i wodę. Będzie to obraz pod tytułem: "Wanna z
wodą". Do malowania ludzi nie mam akurat zdolności. Słowo honoru.
- Szkoda, panie Sułku... - powiedziała pani Eliza, podzwa-niając zębami -
szkoda...
- Cicho... - powiedział pan Sułek zza płótna.

Tymczasem gajowy Marucha, który od dłuższego czasu obserwował powyższą
scenę, siedząc sobie w najlepsze na rezerwuarze, odezwał się do pana Sułka w te
oto słowa: "Sprzedajcie mi, Sułek, ten kawał płótna. Przykryję se nim
motorower, jak będzie padało".
Nazajutrz lało jak z cebra!...

ZAPISKI GAJOWEGO MARUCHY

Leży oto przede mną luźny pakiecik wymiętoszonych karteluchów, wyrwanych z
zeszytu w kratkę. To "Zapiski gajowego Maruchy". Na pierwszy rzut oka
widać, że "Zapiski" są świadectwem licznych śniadań na leśnej trawie, obiadów
czwartkowych, piątkowych, a nawet świątecznych, kolacyjek w gronie
najbliższych przyjaciół i znajomych, a także innych posiłków, spożywanych w
tak zwanym międzyczasie... Niewątpliwie towarzyszyły one także innym
czynnościom, jakie gajowy Marucha wykonywał w czasie swojego bogatego i
jakże ciekawego życia. Treść zresztą tych świstków wyjątkowo koresponduje z
formą. Jest ona niechlujna (ta treść), wymiętoszona, nieporządna... A jednak
przerzućmy te kartki, rzucając na nie życzliwym okiem badacza osobowości
gajowego...
MARUCHA
(gajowy)

Zapiski

3 kilo kartofli żem kupił wczoraj rano po 3,50 dałem razem - 25 złoty. Muszę
wybrać szambo i już i to już Cypis podpie... kradnie. Wczoraj podpłe... ukradł
3,50 (słownie: trzy pięćdziesiąt). Świnia co ją żem widział dzika ukatrupię jak
dopadnę jutro może nawet też Morda w kubeł jakby nagła kontrol naszła

Przepis: zrobić z cukru zacier, podgrzewać, chłodzić i niech kapie w dół, pić
niezadużo

Prąd opłaciłem jeszcze wczoraj też.

Wałaszewski (doktor) - telefon ma on 2134

Dynda coś na strychu w ty gajówce chyba naraz
Sułkowi panu winienem jestem pieniądze małe chyba
U tej pani Elizy cały za... du... pu... takie ma to okrągłe że..
Dziurę mam w spodniach dużą - załata się
Na jutro: Obejść gajówkę i po robocie narazie
Jajka są tera po 2,80 świeże raczej
Nie lubię jak kto dużo mówi, lubię jak kto mało mówi ja
2673526243991999266252534266626513324151251 - niemożliwe żeby była taka
liczba chyba

Wtorki piątki piwo dowożą do nas
"Nic nie robić, lecz robić to dobrze, a nade wszystko doprowadzić rzeź do
końca" Beaumarchais - przepisał Marucha (gajowy) od doktora W.

Całe pisma są takie zagraniczne z gołymi babami

sałata
selery
muchomory
dziesięć sport nie da rady teraz kupić - teraz trzeba od razu dwadzieścia
Co było pierwsze: jajko czy kura? Odpowiedź - jajko.
Odpowiedź druga: kura.
Spluwać można przez lewe ramie na psa urok

"Być albo nie być" - to nie jest pytanie, to jest art... alte... artel... alternatywa
Przepraszam, wyszedłem do roboty, będę za jakie dwie, trzy godziny - Marucha
(gajowy)
Kolorowe jarmarki, pierzaste koguciki, baloniki na druciku, motyle drewniane,
koniki bujane, cukrowej waty, z piernika chaty, co wyliczę to wyliczę...
wyliczył: Marucha (gajowy)

ROZDZIAŁ XIII

Dynda na strychu u gajowego

Przez calutki dzień pan Sułek zachowywał się co najmniej dziwnie. Pani Eliza,
wpatrzona w swego ulubieńca, nie rozumiała ni w ząb powodów jego dziwnego
zachowania. Chłopiec spluwał. Spluwał jednak nie tak, jak zwykli spluwać inni.
Spluwał dziwnie i tajemniczo.
- Tfu, tfu i jeszcze raz tfu!... - splunął nagle i przestał.
- Dziwnie pan spluwa, panie Sułku najdroższy... - powiedziała pani Eliza.
- Co w tym takiego dziwnego, jeżeli można wiedzieć? - spytał pan Sułek
bezczelnie.
- To - wyjaśniła - że spluwa pan... jakby... do tyłu.
- I co z tego? Słowo honoru!
- Prościej byłoby spluwać chyba ot, przed siebie, jak inni, prawda?
- Może byłoby prościej, ale byłoby bez sensu - powiedział chłopiec tajemniczo.
- A jakiż to sens, panie Sułku jedyny, ma spluwanie jako takie w ogóle?
- Spluwanie przez lewe ramię? - spytał pan Sułek, czekając na to pytanie od
dawna.
- Przez prawe czy przez lewe... Po co to wszystko, panie Sułku?
- Żyje pani długo na świecie - zaczął tłumaczyć - o wiele dłużej niż ja i moi
szkolni koledzy i koleżanki, a nie rozumie pani nic. Nie wie pani w ogóle, co to
jest życie... - skarcił ją surowo.

- Prawdą jest - przyznała dziewczyna - że jestem w zasadzie niewinna i
niedoświadczona. Tak... to prawda.
- Nie słyszała pani, że spluwanie przez lewe ramię niesłychanie pomaga i często
zapobiega?
- Pomaga? Na co, panie Sułku jedyny?
- Na wszystko: na chorobę, na ból, na zły humor, na zakochanie się, na zarazki,
na paskudnych facetów... no, na wszystko.
- A zapobiega czemu? - pytała dalej pani Eliza.
- Hmm... I grypie, i jak jest komuś zimno, i zakochaniu się... No, zapobiega
wszystkiemu!
- Aż wierzyć się nie chce, że to takie proste! - wykrzyknęła pani Eliza bardzo
piskliwie. - Wystarczy tylko splunąć...
- Przez lewe ramię - uzupełnił pan Sułek. - Splunąć i cześć!
- Zastanawiam się - zastanowiła się kobieta - dlaczego pan teraz właśnie
spluwał? Nie ma pan chyba jakiejś choroby?... Mnie pan nie nabierze, panie
Sułku!...
- Jestem zdrów jak ryba - potwierdził jej podejrzenia.
- I raczej jest pan w dobrym humorze, prawda?
- Od dawna tak mi dobrze nie było. Tfu, tfu i jeszcze raz tfu!
- Więc czemu spluwa pan jak najęty? Co pana tam znowu dręczy, mój
najdroższy uwodzicielu? - spytała, kładąc szczególny nacisk na ostatnie słowo.
- Klasówka z matmy - powiedział jednym tchem.
- Nie rozumiem, prawda?
- Jutro - wyjaśnił na razie cierpliwie - ma być klasowa z matmy. Oto dlaczego
spluwam. Jestem pewien, że wszyscy moi koledzy i koleżanki spluwają również
przez cały dzisiejszy wieczór.
- Tak pan myśli? - upewniała się skwapliwie.
- Tak - potwierdził chłopiec jej domysły.
- Jeżeli tak, na pewno do klasowy nie dojdzie - pocieszała go, jak umiała.
- Tak pani myśli? - spytał teraz chłopiec z nadzieją.
- Z tego, co pan mówi, wynika, że to pewne. Niech pan pomyśli, panie Sułku:
czterdzieści kilka osób spluwa na ten sam temat... Wierzę głęboko w skuteczność
tej metody. Tfu, tfu i jeszcze raz tfu, panie Sułku! Splunę i ja, co mi tam!
- Dziękuję pani.
- Nie ma za co. Tfu! Wierzę w każde pana słowo, nawet wtedy, kiedy plecie mi
pan te wszystkie słodkie bzdurki, od których rumienią się dziewczyny...
- Nie rozumiem, o czym pani mówi? - nic nie rozumiał.
- O tych wszystkich "ochach" i "achach", i o słowach tchnących przepojeniem.
- Co?! - przeraził się chłopak.
- O miłości mówię, panie Sułku najsłodszy...
- Cicho! Dobrze?! Z miłością mi tu będzie wyjeżdżać! A kysz! Tfu, tfu! A kysz!
Od zarazy, od ognia, od wody, od złych kobiet! Tfu, a tfu!!! - pluł i krzyczał jak
opętany.
- Nie chciałam pana urazić, panie Sułku... - wystraszyła się pani Eliza. - Boże -
spojrzała na niego - co pan wyprawia z tym korkiem od butelki?!

- Nic - powiedział chłopiec, chcąc zmylić tropy.
- Niech pan nie udaje. Gryzie pan, panie Sułku, i żuje pan panie Sułku, korek od
butelki. Widzę to - pokazała palcem.
- To od złamania nogi - rzekł, żując pieczołowicie. - Nogę teraz łatwo złamać,
cholera jasna! Nawet na najrówniejszej drodze...
- A ten suwak - patrzyła na niego w dalszym ciągu - tak zwany ekler?
- Co, ekler? - próbował udawać niewinnego.
- Niech pan nie udaje. Do ucha ma pan przytroczony ekler, panie Sułku. Tak
zwany zamek błyskawiczny. Po co to wszystko, panie Sułku kochany?
- Kiedy nosi się taki suwak na prawym uchu - szeptał tajemniczo - nigdy
człowieka nie boli głowa.
- To ciekawe - przyznała z ciekawością.
- Jak ręką odjął. Nigdy od tej pory nie mam migreny.
- Powiesimy i mnie na uchu taki ekler, prawda?
- Można... - zgodził się chłopiec bez tak zwanego entuzjazmu.
- I korek będę żuła jak pan, panie Sułku, prawda?
- Można - powiedział tym samym tonem, co poprzednio.
- I co dalej, panie Sułku? Czy ma pan jeszcze jakieś propozycje? - spytała,
gotowa na wszystko.
- Trzeba przede wszystkim - tłumaczył jak dziecku - unikać kotów. Kot jest
fałszywy i jak świnia potrafi czasem przebiec drogę. Wtedy klapa. Śmierć albo
kalectwo...
- Boże, Boże... - miauknęła pani Eliza jak kot.
- A co pani myślała? Trzeba - zniżył głos do szeptu ledwie słyszalnego - na
cmentarzu zostawiać resztki pożywienia. Inaczej - grób...
- O Boże najświętszy... - powiedziała dziewczyna grobowym głosem.
- A co pani myślała! - triumfował. - Jak złapie prąd, trzeba zakopać się w ziemi
po szyję...
- Naprawdę? Boże!... - krzyknęła zdławionym głosem.
- Jasne. Słowo honoru. Trzeba po północy mieć zamknięte okna...
- Nie wietrzyć? - upewniała się, jak mogła.
- Pod żadnym pozorem! Tak to wygląda - powiedział już głośno. - Złe czyha!
- Gdzie? - zainteresowała się pani Eliza.
- Wszędzie. Naokoło. Wszędzie pełno jest skretyniałych, namolnych i jadowitych
wilkołaków.
- Umieram ze strachu, prawda, panie Sułku? - spytała umierając pani Eliza. -
Niech mnie pan uspokoi... - poprosiła.
- Cicho! - krzyknął uspokajająco pan Sułek. - Lepiej pani?
- Trochę lepiej - przyznała.
- Mógłbym zatelefonować z budki po doktora Wałaszewskiego...
- Kochany doktor... przybiegłby tutaj jak na skrzydłach - rozmarzyła się
kobieta.
- Ale jak widzę, nie ma na razie po co - zauważył pan Sułek. - Tfu!
- To prawda. Tfu! Wiem, panie Sułku, spluńmy przez lewe ramię na to wszystko.
- Na wszystko?

- Tak.
- Co pani ma na myśli? - spytał podejrzliwie.
- Tę pana klasowe z matmy, te wilkołaki, koty... wszystko. Tfu, tfu i jeszcze raz
tfu, panie Sułku!
- Nie przez to ramię - sprostował chłopiec. - Przez lewe trzeba. O, tak: tfu, tfu,
tfu - pokazał prawidłowy rodzaj spluwania.
- Tfu, tfu! Tak? - spytała.
- Tak - przyjrzał się jej chłopiec - właśnie tak. Teraz jest prawidłowo. Tfu, tfu... i
tfu!
Po chwili przyłączył się do nich wszędobylski gajowy Ma-rucha. Gajowemu o
północy coś nieustannie dyndało na strychu w nowej gajówce. Oto dlaczego
spluwał chętnie razem z nimi... Gajowy nie przepadał, generalnie rzecz biorąc,
za dyndaniem jako takim. Zwłaszcza na strychu.

ROZDZIAŁ XIV

Wytop

Pan Sułek od rana uwijał się przy kuchni szamotowej. Podkładał co chwila do
ognia co tylko miał pod ręką. Piec był rozgrzany niewypowiedzianie. Pani Eliza
siedziała i, jak zwykle, gapiła się na swego chłopca, jak przysłowiowy wół na
przysłowiowe malowane wrota. Oczywiście znowu nie rozumiała niczego.
- Widzi pani - mówił pan Sułek - w ten sposób zostałem hutnikiem. Kocham
moją pracę. Ten codzienny rytm i pot, który ze mnie taka praca wyciska. Nie
nudzę się jak przedtem. Znalazłem sens życia - entuzjazmował się wyraźnie
coraz bardziej.
- Wczoraj w ten sam sposób został pan murarzem... - powiedziała pani Eliza
przypominające.
- To co z tego?
- A przedwczoraj słynnym sportowcem... Zmienny pan jest, panie Sułku jedyny.
- Cicho, dobrze?!
- Kotłują się w panu najprzeróżniejsze tendencje. Jak w kalejdoskopie.
- Co się kotłuje i w czym? - Był zdezorientowany.
- Wszystko w panu aż wrze. Bucha z pana optymizm i siła.
- O, tak. Jestem piekielnie silny - powiedział chłopak, naprężając muskuły.
- Och, kawał chłopa z pana, panie Sułku. W tej narzutce ze starej opony
wygląda pan naprawdę imponująco. Kocham pana...
- Cicho! To fartuch hutniczy. Co może wiedzieć kobieta o wytopie stali? - rzucił
pogardliwie.
- Za moich czasów - zamyśliła się pani Eliza - nie zajmowano się tym tak
nagminnie...
- A teraz każdy powinien wiedzieć, jak to się robi! - powiedział chłopiec z
głęboką wiarą. - I robić to, jeżeli czas pozwala. Ja czasu mam dużo i dlatego
wytapiam...
- Nie wiedziałam, że stal wytapia się w kuchni szamotowej, prawda?

- A jednak to fakt. W tej właśnie kuchni nastąpi mój pierwszy w życiu spust
surówki. To będzie moja surówka. Z mojej własnej rudy!
- Boże, jakiej znowu rudy, panie Sułku jedyny?
- Syderyty.
- Nie rozumiem tego. Boję się o pana, panie Sułku!
- Syderyty to rudy żelaza. Występują one w Polsce między Zawierciem a
Wieluniem. Cypis tam właśnie spędzał wakacje i uzbierał trochę tych rud. A
teraz ja, hutnik, wytopię z tego żelazo!
- Jest pan wspaniały i męski! - powiedziała pani Eliza z podziwem.
- Tak - zgodził się bez trudu chłopiec.
- A ja taka drobna i krucha...
- Jest pani chuda. Powinna pani jadać dużo kartofli i mąki.
- Jestem wątła i delikatna, panie Sułku... Jak kwiat...
- A mnie się wydaje - powiedział, mierząc ją wzrokiem hutnika - że jest pani po
prostu chorowita. Jest w pani jakaś nieznana choroba.
- Wiem - przyznała, spuszczając oczy. - Lecz przecież i pan dobrze wie, jaka to
choroba...
- Niech mnie pani zabije - nie wiem.
- Nie domyśla się pan?
- Niech pani dorzuci do ognia - zmienił temat.
- To przecież właśnie - rzekła, dorzucając - miłość do pana. Ona nie daje mi spać
po nocach, a za dnia każe chodzić senną i bladą...
- Jak trup, tak? - spytał po hutniczemu.
- Raczej jak zjawa... - sprostowała po kobiecemu.
- Że też - nie mógł się nadziwić hutnik - tak panią wzięło?... Co to miłość może,
swoją drogą, zrobić z człowieka...
- No, widzi pan...
Patrzył na rozgrzaną kuchnię wzrokiem pełnym miłości.
- Ciekawe, ile to może być stopni?
- W mieszkaniu jest całkiem ciepło i przytulnie... - powiedziała dziewczyna
zalotnie.
- Chodzi mi ł o liczbę stopni w samym środku pieca.
- I po co, po co chce pan to wiedzieć?
- My, hutnicy - wyjaśniał - dobrze wiemy, że spust surówki, inaczej wytop,
odbywa się w temperaturze pięciuset stopni Celsjusza.
- Nie wiedziałam o tym, prawda, panie Sułku?
- Na to wygląda. Jeżeli tylko uda mi się uzyskać taką temperaturę, z pieca
popłynie stal.
- Do tego rondla, prawda? - spytała pani Eliza, wskazując na rondel w ręku
pana Sułka.
- Tak.
- Z tej kuchni szamotowej, prawda?
- Tak. Ta kuchnia jest zresztą w tej chwili zwyczajnym piecem hutniczym.
- A pan, panie Sułku, jest w tej chwili zwyczajnym hutnikiem, prawda?
- Jestem nim.

- A ja, panie Sułku, jestem zwyczajną narzeczoną hutnika. I zwyczajnie...
kocham pana... - zwyczajnie zakończyła wywód pani Eliza.
- Cicho. Jak to, zwyczajnie? - zaniepokoił się pan Sułek.
- Kocham i już.
- Ejże, pani Elizo, nie podoba mi się to - powiedział jak hutnik.
- Zgasło pod kuchnią - zauważyła jak narzeczona hutnika.
- Pod piecem hutniczym - sprostował.
- Zapalę - zaproponowała- podrzucę drobnicy, prawda?
- Nie podoba mi się to - wrócił pan Sułek do podjętego uprzednio tematu. - Nie
podoba mi się to, i to bardzo. Powinna pani stać, patrząc na mnie, i upajać się.
Stanęła w pewnej odległości i uczyniła, co kazał.
- Upajam się, prawda?
- Jakoś nie widać - grymasił pan Sułek. - Cholera jasna! Bądź co bądź, jestem
hutnikiem i mężczyzną!
- Wiem o tym... - upajała się pani Eliza po swojemu. Cofnęła się jeszcze kilka
kroków i po chwili wydała z siebie bardzo dziwny dźwięk.
- Słyszy pan? - spytała.
- Nie.
- A teraz?
Wydała powtórnie ten sam dźwięk.
- Coś skrzypi... - zauważył chłopiec.
- To ja - stwierdziła z satysfakcją.
- Gdzie pani jest? - spytał, nie widząc.
- Tutaj, za kominem... - powiedziała pani Eliza zza komina.
- Ahaaa!...
- Chcę być panu kobietą i świerszczem.
- Jednym i drugim naraz? - zdziwił się nie bez podstaw.
- A czemuż by nie? Chcę być dla pana wszystkim, najdroższy panie Sułku...
- I tym, i owym? - upewnił się połechtany przyjemnie.
- I jeszcze czymś więcej... Kocham pana, panie Sułku.
- Cicho... - powiedział chłopiec, patrząc na piec. - Za chwilę przewiduję pierwszy
wytop. Tak zwany spust surówki.
- Boże, czy taka chwila właśnie nadchodzi, panie Sułku jedyny?
- Zbliża się ona nieuchronnie. Oooo, leci! - krzyknął chłopiec. - Prędzej! Rondel!
Pierwszy wytop powiódł się naszym bohaterom tylko do pewnego stopnia. Z
niewielkiego otworu kuchni szamotowej spłynął bowiem żywy jak srebro gajowy
Marucha. Przewiany jesiennymi szarugami gajowy, z prawdziwie leśnym
instynktem, tutaj właśnie znalazł sobie ciepłe przytulisko...

ROZDZIAŁ XV

Świąteczna trzaskanina

W radosnym podnieceniu wszyscy ludzie na świecie szykowali się do spędzenia
Świąt Wielkanocnych. W takim samym, a może nawet większym podnieceniu,
szykowali się do świąt nasi mili bohaterowie. Właśnie szykowali tradycyjne
świąteczne pisanki, bez których święta są naprawdę nie do pomyślenia.
- Mój już ma chyba dosyć - powiedział pan Sułek poważnie.
- A mój, panie Sułku jedyny? - spytała pani Eliza nieporadnie.
- Niech pani pokaże... ja bym go jeszcze potrzymał - zadecydował.
- Ojej jej jej jej! Jaki pana jest piękny! - wykrzyknęła" dziewczyna szczerze.
- A co, nie wolno? - spytał pan Sułek swobodnie. - Jest sinobrązowy. Udał się, nie
ma co...
- Ciekawe, jak wyjdzie mój, prawda?
- Nie sądzę, żeby był ładniejszy. Słowo honoru. Miał gorszy kształt.
- To prawda. Pana kartofel do złudzenia przypominał prawdziwe jajko.
- Był po prostu jajowaty. Musi pani wiedzieć, że jajowaty kartofel to prawdziwa
rzadkość. Zwykle kartofle są bezkształtne, kulfonowate...
- Ale nie ten pana, prawda?
- Od razu go wypatrzyłem w sklepie - powiedział chytrze pan Sułek. -
Wypatrzyłem go i mówię: "Poproszę uprzejmie o dwa kartofle... o, tego
poproszę". I pokazałem właśnie na ten jajowaty.
- I co dalej, panie Sułku jedyny? - niecierpliwiła się pani Eliza.
- Nic. Sprzedawczyni zważyła i gotowe. Oto są.
- Zawsze mówię - mówiła pani Eliza - że mężczyzny i dziecka nikt nie oszuka.
- No, no... - pogroził palcem pan Sułek - tylko nie dziecka. Myślę - spojrzał na
kartofel pani Elizy - że może go już pani wyjąć. Z tej farby - dodał.
- Z jakiej farby? Z jakiej znowu farby? - zatrzepotała powiekami pani Eliza. -
Przecież to zwykły atrament...
- Barwi lepiej - powiedział uroczyście i świątecznie pan Sułek - niż prawdziwe
barwniki do prawdziwych jajek. O, mój kartofel - pokazywał - do złudzenia
przypomina świąteczną pisankę. Proszę spojrzeć.
- A mój - pokazała pani Eliza - a mój, co panu przypomina?
- Niech pani pokaże... bo ja wiem... jest kulfonowaty, par-chowaty i sparciały...
Oho - skrzywił się - robaczywy, fuu!
- Gdzie, panie Sułku kochany?
- O, tu... - pokazywał dziurę w kartoflu. - W tej dziurze jest na pewno robak.
Fuu! Brzydzę się! Niech pani to stąd zabierze.
- Wykroję to świństwo, panie Sułku. O! - kroiła. - W ten sposób... A teraz
wyrzućmy to do kosza. Fuuu! Prawda?
- Fuu! - prychnął chłopiec. - Już? - zapytał, nie patrząc.
- Co już?
- Wyrzuciła go pani?

- Tak. Do kosza z tym. Fuu! prawda? No, może pan otworzyć oczy.
Otworzywszy oczy, pan Sułek zaniósł się śmiechem.
- Ha ha ha ha ha!!!
- Z czego pan się tak znowu śmieje, panie Sułku? - spytała niepewnie pani Eliza.
- Ha ha ha ha ha! Teraz pani kartofel przypomina... - zakrztusił się.
- Co panu teraz przypomina mój kartofel? - spytała z nadzieją.
- On mi teraz - śmiał się głośno chłopiec - on mi teraz przypomina ogryzek, pani
Elizo. Ogryziony, sczerniały ogryzek ze zgniłego jabłka. I to ma być pisanka,
tak? Ha ha ha ha!!!
- Mógłby się pan opanować, panie Sułku - powiedziała dotknięta kobieta. -
Mamy święta i wszyscy chłopcy powinni być uprzejmi dla swoich dziewcząt...
- A ja - powiedział na to pan Sułek - i tak obleję panią w lany poniedziałek.
- Naprawdę?
- Tak. Ja tak panią obleję, że nie wiem!
- No jak, panie Sułku najdroższy? - dopytywała się zadowolona z obrotu rzeczy.
- No jak?...
- Ja panią tak zaskoczę...
- No czym, no czym? - popiskiwała szczęśliwa. - Czym mnie pan opsiuka?
- Ja na panią wyleję kubeł wody. Słowo honoru.
- O Boże, o Boże... naprawdę?
- Taki jestem. Jak zabawa, to zabawa. Na całego!
- Przecież mogę się utopić, panie Sułku. Wiem, zachłysnę się i utopię.
- Się.
- Co się?
- Zapomniała pani dodać "się". Nie sądzę zresztą, żeby aż do tego doszło. Nie
będzie tak źle. Nie zależy mi akurat na tym. Słowo honoru!
- Więc jednak - wnioskowała nielogicznie - pan mnie kocha, panie Sułku? Kocha
pan swoją słodką kruszynę, prawda?...
- Cicho. No, do roboty!
- Do jakiej roboty, panie Sułku jedyny?
- Będziemy się trzaskać kartofla... to znaczy pisankami.
- Dlaczego, panie Sułku?
- Nie zna pani tego zwyczaju? - zdziwił się chłopiec. -W moim domu rodzinnym
trzaskaliśmy się pisankami podczas świąt nieraz przez cały dzień. A czasem i
dłużej. Taki Cy-płs trzaskał się pisankami już w styczniu tego roku. Trzaskał się
zresztą w klasie. Głównie na matematyce.
- Już w styczniu?
- I słusznie - powiedział pan Sułek z zazdrością. - Już w połowie stycznia był
trzykrotnie zawieszony w prawach ucznia. To jest ktoś!
- Aż trzykrotnie zawiesili go tylko za to, panie Sułku?
- Szczerze powiedziawszy - nie tylko.
- A co on, jak to się mówi, zmajstrował?
- Nic. Jak zwykle tylko oblał atramentem woźnego, zjadł dwa kilo kredy, obciął
krawat dyrektorowi, spalił wszystkie mapy w gabinecie geograficznym, wrzucił

zdechłego szczura do kotła zupy w stołówce, urwał parapet w pokoju
nauczycielskim i ogólnie... spluwał sobie...
- Energiczny chłopiec z tego Cypisa, prawda?
- Jest moim najserdeczniejszym przyjacielem. Wszyscy za nim przepadają...
- Ja też go lubię - powiedziała pani Eliza - chociaż tak mało się znamy...
- A wszystko poszło o tę trzaskaninę jajkami - kontynuował opowieść chłopiec. -
Cypis chciał się tradycyjnie trzaskać jajkiem z matematykiem. I to wszystko.
- Nie wierzę, panie Sułku... Dlaczego, poza tym, robił to już w styczniu?
- Cypis wie, co robi - wyjaśnił pan Sułek dobitnie. - Pech, że matematyk nie miał
akurat jajka. I drugi pech, że Cypis trochę o tym zapomniał. I trzeci pech, że
trzasnął matematyka, zanim sobie o tym przypomniał. I wreszcie czwarty,
najbardziej pechowy pech, że jajko nie było ugotowane... Tak to wygląda!
- Swoją drogą, panie Sułku - zauważyła pani Eliza - tradycja ginie w narodzie.
Ot, choćby i my... Zamiast tradycyjnymi jajkami trzaskamy się zwykłymi
kartoflami zanurzonymi w atramencie. Nie tak wyobrażałam sobie święta...
- Mówiłem pani sto razy - denerwował się pan Sułek - że jajek nie było. No,
trzaśnijmy się po razie. Niech pani uważa.
Pan Sułek odmierzył rozbieg jak wytrawny trójskoczek. Rozpędził się i
trzymanym jak pika kartoflem trzasnął w kartofel swojej dziewczyny.
- Och, panie Sułku - szepnęła pani Eliza, padając - co pan wyprawia?
- Nic. No, jak tam? Patrzył na skutki uderzenia.
- Bo mój - pokazał swój kartofel - cały. Nawet rysy nie ma. Słowo honoru.
- A mój - powiedziała pani Eliza, prostując zaciśniętą dłoń - jest właściwie cały w
strzępach.
- Aha. Rzeczywiście. Ma pani pełną garść miałkiej, bezkształtnej, powalanej
atramentem, kartoflanej mazi... Wygrałem w sposób druzgocący...
- Co było do przewidzenia, panie Sułku kochany... - powiedziała uradowana jego
sukcesem dziewczyna.
- A teraz - poinformował pan Sułek - pójdę się tradycyjnie trzasnąć z gajowym
Maruchą.
- Niech pan pozdrowi Cypisa, panie Sułku.
- Cicho - powiedział w drzwiach - trzasnę się z gajowym. Zobaczymy,
zobaczymy...
Pan Sułek prędzej, niż przypuszczał, trzasnął się z gajowym Maruchą.
Zdarzenie miało miejsce w drzwiach. Gajowy Maruchą przyszedł właśnie złożyć
najserdeczniejsze życzenia Wesołych Świąt i wszystkiego najlepszego od siebie i
od Cypisa... Po trzaśnięciu się z panem Sułkiem gajowy zrezygnował jednak ze
składania życzeń. Warknął tylko coś pod nosem i wyszedł przez okno.

CZĘŚĆ III

spotkania z filozofią

Wstęp do spotkań z filozofią

Musimy teraz, chcąc nie chcąc, uczynić założenie, że każdą naszą czynność
poprzedza pewien mniej lub bardziej precyzyjny proces myślowy. Wobec
powyższego sformułowanie "ktoś działał bezmyślnie" zastąpmy zdaniem: "ktoś
myślał głupio". Głupio, ale myślał. Każdy, największy nawet idiota, ma swój
rozum (patrz "Idiota" Dostojewskiego). A więc żyjemy myśląc i myślimy żyjąc,
co na jedno wychodzi. "Myślę, więc jestem" - powiedział ktoś, a my dodajmy:
"Jestem, więc myślę". Proces myślenia w sensie ogólnym towarzyszy nam od
pradziejów niezależnie od naszej woli (czy niewoli).
Często jednak mało nam tego i organizujemy specjalne spotkania towarzyskie w
celu wzajemnej wymiany myśli, doświadczeń i podzielenia się ze znajomymi
własnymi osiągnięciami na polu przemyśleń własnych i cudzych. Mówimy
wtedy, że spotkaliśmy się, żeby pofilozofować sobie w najlepsze. I tak w sposób
łatwy, lekki i przyjemny budujemy swoje systemiki filozoficzne, bazując
oczywiście na najnowszych osiągnięciach w dziedzinie nauki, kultury i sztuki. A
czasem, leżąc do góry brzuchem na bujnej łące i obserwując filozofię obłoków,
filozofię wiatru, filozofię szumiących sosen w Lasku Wolskim, filozofię drzew,
ptaków, owadów i kwiatów, myślimy o tym wszystkim bez ładu i składu, bo
słońce przypieka nam ciało i nie chce się wstać, a chce się leżeć i leżeć, i słuchać, i
patrzeć, i wąchać, i wdychać świat w siebie, i chłonąć piękno i brzydotę, nasycać
się nimi do zmierzchu, do kiczowatego zachodu słońca...
Już kilka razy udało nam się wcześniej przyłapać naszych bohaterów na
myśleniu. W tej jednak części przyłapiemy ich bardziej, że tak powiem,
namacalnie. W ten sposób część ta nie będzie w gruncie rzeczy "Spotkaniami z
filozofią" w znaczeniu podstawowym; będzie ona spotkaniami z naszymi
bohaterami, przyłapanymi na myśleniu o sobie, o swoim życiu. Spotkaniami z
panem Sułkiem, przyłapanym w momencie snucia refleksji, snutych dla snucia li
tylko.
Dlatego tytuł być może nie pasuje do tej część:. Nie będę go jednak zmieniał na
lepszy, gdyż, jak wiadomo, ]epsze jest wrogiem dobrego.

ROZDZIAŁ I

Silny instynkt

Pan Sułek tego dnia zajęty był właśnie intensywnym myśleniem. Myślał i myślał
biedny chłopiec, aż w głowie mu huczało, i wydawać by się mogło, gdyby ucho
nadstawić ciekawie, że słychać lekki trzask pracujących komórek mózgowych,
szarych zresztą, jak u każdego z nas.
- Hej, gdybym miał motor... - powiedział wreszcie.
- I co, i co by pan wtedy zrobił najlepszego, panie Sułku jedyny? - spytała, nie
wiedząc, pani Eliza.
- Gdybym miał motor?
- Gdyby pan miał prawdziwy motocykl.
- SHL-kę? - pytał pan Sułek precyzyjnie.
- Tak. SHL-kę. Czy wtedy pojechalibyśmy sobie na wycieczkę do Lasku
Wolskiego? My, razem...
- Nie, pani Elizo - powiedział pan Sułek stanowczo. - Nie pojechalibyśmy.
- Ależ dlaczego to znowu? Och, pociąga mnie, panie Sułku jedyny, dzikie piękno
tego naszego Lasku Wolskiego. Och, tam jest pięknie. Och!
- Wiem - powiedział pan Sułek, wiedząc. - A jednak wsiadłbym przede
wszystkim sam na ten swój nowy motor.
- Mówi pan o nim tak, jakby go pan już miał, prawda?
- Nie szkodzi. Wsiadłbym na niego natychmiast. Wrzuciłbym czwórkę!... -
zapalał się coraz bardziej chłopiec. - Na gaz, czwórka! Prawda, tam są tylko trzy
biegi... No więc choćby i trójkę! Słowo honoru.
- I co, panie Sułku, i co dalej? - dopytywała się kobieta.
- Następnie rozpędziłbym się, jak tylko można...
- A co wtedy, panie Sułku jedyny? - spytała, nie posiadając się z ciekawości.
- Cicho - uciszył ją pan Sułek. - Na pierwszym zakręcie wypadłbym z trasy! Z
całej siły wyrżnąłbym w drzewo... Śmierć na miejscu! Słowo honoru!
- Boże! - szepnęła pani Eliza, ujrzawszy plastycznie całą tę makabrę.
- Nie byłoby co zbierać... Koniec! Słowo honoru!
- I po co, po co to wszystko - załkała - po co to, panie Sułku jedyny?...
- No, no... - uspokajał ją po męsku - niech pani nie płacze. Żyję na razie.
- Ujrzałam całą tę scenę niezwykle realistycznie. Ten pęd i ten zakręt śmierci. To
okropne... Pan jest taki młody...
- Wiem. Nie byłoby co zbierać, pani Elizo. Tak się sprawy mają - powiedział z
dumą.
- Och, panie Sułku jedyny, niech pan nie opowiada takich rzeczy. Nie usnę dziś
za nic...
- Albo - powiedział pan Sułek po głębszym namyśle -gdybym tak miał
samochód... hm... hej!... - dodał marzycielsko.
- Boję się, panie Sułku - zadrżała pani Eliza na samą myśl o samochodzie.
- Jakiś szybki, sportowy wóz... - marzył chłopak.

100

- Tylko nie za szybki. Boję się o pana.
- Wsiadłbym, wrzuciłbym czwórkę i gaz do dechy!
- Niech pan tak szybko nie jedzie! Błagam pana! - błagała pani Eliza.
- Cicho. Z przeciwka nadjeżdżałaby oczywiście jakaś ciężarówka, wyładowana
po same burty.
- Niech pan się trzyma prawej, na litość boską! - krzyczała histerycznie kobieta.
- Nie chcę, co mi tam. Idę na zderzenie czołowe, oczywiście. I trach! - trachnął. -
I krach! Brzdęk i pa-pa-pa-pa-pa-pa-pa! I brum! I cisza... cisza i spokój...
Koniec ze mną. Słowo honoru...
- Boże święty, panie Sułku jedyny, gdzie pan? Kocham pana...
- Cicho... Może pani na przykład powiedzieć: "Kochałam go, i to jak!" Już i tak
po mnie...
- Boję się... - bała się pani Eliza.
- Nie ma czego. Albo - rozmyślał dalej chłopak - gdybym miał po prostu zwykłą
kuchnię gazową...
- O, tak - zgodziła się uspokojona. - Kuchnia gazowa to niezwykle praktyczna
rzecz. Kupmy ją, panie Sułku jedyny. O, tak!
- Natychmiast odkręciłbym kurek i ciach, głowę w piekarnik...
- A to po co, panie Sułku najdroższy? Nie rozumiem ni w ząb, prawda?
- Zrozumie pani, jak pani zobaczy - objaśnił pan Sułek.
- Co zobaczę i co zrozumiem wtedy? - dopytywała się ciekawie dziewczyna.
- O nie - powiedział uroczyście chłopiec - o nie, pani Elizo, ja nie będę chyba
długo żył. O, tak...
- Rozumiem. Chce się pan otruć gazem, prawda? Co za chłopiec...
- Jaki chłopiec, jaki chłopiec?... Cicho.
- Ma pan, panie Sułku - podsumowała - niezwykle silny instynkt śmierci.
Martwię się o pana, ukochany... prawda?
- Tylko nie ukochany, tylko nie ukochany... - obruszył się pan Sułek.
- Sprawę tę jednak można załatwić o wiele, wiele prościej, moim zdaniem.
- Jak to? - zdziwił się zaskoczony.
- No tak. Po co narażać się na niepotrzebne wydatki? - rzekła praktycznie.
- O czym pani mówi? Co pani ma na myśli? - zadał dwa pytania, jedno po
drugim.
- To, że i tak nie stać nas na kuchnię gazową, a tym bardziej na motocykl czy
sportowy samochód...
- Więc co robić, co robić, pani Elizo? - zmartwił się chłopak.
- Moim zdaniem, wystarczy położyć się wygodnie na szynach kolejowych w
naszym ulubionym Lasku Wolskim i spokojnie czekać, aż będzie przejeżdżał
pierwszy lepszy pociąg... - rzekła z prostotą.
- Który zrobi swoje, tak? - domyślił się pan Sułek. - Na pewną śmierć mnie pani
wysyła, pani Elizo. Nie ma co. Ta masa, którą jest rozpędzony pociąg, towarowy
oczywiście, zrobi swoje. Wstyd, wstyd, pani Elizo... Narażać mnie na pewną
śmierć! I to kto? Pani, która mnie rzekomo kocha?... - rozżalił się chłopiec.
- Kocha - potwierdziła kobieta spokojnie.
- Która rzekomo mnie uwielbia i podziwia?

101

- I szaleje za panem, jak zawsze - uzupełniła pani Ełiza.
- A może po prostu - zbierało mu się na płacz - niech pani kupi siekierę, niech
pani weźmie zamach, niech mi pani po prostu łeb utnie!... Słowo honoru!
- Nigdy! - zaprotestowała. - Nigdy, panie Sułku! Zmieńmy temat...
- Nie zmieniajmy, nie zmieniajmy... - płakał już na dobre.
- No już, no już niech pan nie płacze... Ja tylko chciałam panu pomóc. Sam pan
opowiadał te wszystkie okropności... O tych wypadkach drogowych i o tym
truciu się gazem... Ja tylko tak, panie Sułku, z dobrego serca...
- A ja - zmienił temat na diametralnie inny - chciałem e obie po prostu
sprawdzić!
- Co pan sobie chciał sprawdzić, jeżeli wolno wiedzieć?
- Chciałem zobaczyć, jak pani zareaguje na to wszystko.
- Na co wszystko, panie Sułku kochany? - spytała nic nie rozumiejąc.
- Cicho. Chciałem sprawdzić, jak pani się zachowa, kiedy zabraknie pani mnie.
Oto mój cel.
- Och - uśmiechnęła się pani Eliza - ja głupia. Jaka ja jestem głupia. Nie brałam
tego tak zupełnie serio...
- Wobec tego - zaproponował pan Sułek - porozmawiajmy sobie teraz zupełnie
serio, pani Elizo.
- O czym, panie Sułku?
- O smutnej chwili, kiedy odejdę z tego świata.
- Ta chwila nigdy się nie zdarzy.
- Dlaczego, jeżeli można wiedzieć? Nie będę przecież żył wiecznie. Mam chyba
pełne prawo nie żyć, co?
- Ja odejdę pierwsza.
- O nie, nie zgadzam się. To ja będę pierwszy. Kłócić mi się tutaj będzie! Słowo
honoru! Cichooo już!
Awantura wisiała w powietrzu. Jedno musiało w tej sytuacji ustąpić.
- Dobrze - powiedziała pani Eliza - niech i tak będzie. Niech pan odchodzi
pierwszy...
- I co pani wtedy zrobi? - spytał pan Sułek, przyglądając się jej w napięciu.
- Nie wyżyję chyba ani dnia dłużej. Kocham pana - powiedziała szybko.
- Cicho. W takiej chwili kochać mi tu będzie! Człowiek umiera, cholera jasna, a
ona tutaj wyjeżdża z kochaniem! Cicho!
- No dobrze. Założą czarną, długą suknię...
- Ciekawe, skąd ją pani weźmie? - spytał kpiąco chłopak.
- Pożyczę. Albo, o, zawinę się w tę kotarę... Nam firanki już nie będą potrzebne
wtedy...
Jak powiedziała, tak zrobiła. Zawinięta w kotarę wyglądała całkiem nieźle.
- Wygląda pani nieźle - powiedział pan Sułek, przyglądając się jej krytycznie.
- I będę szła przez cieniste alejki cała we łzach...
- Tego chcę. O to mi właśnie chodziło - ucieszył się pan Sułek.
- I wtedy zapyta ktoś...
- Może Cypis na przykład - podpowiedział chłopak.

102

- "Boże - zapyta ten ktoś - kim jest ta urocza nieznajoma, cała spowita we mgłę
rozprzestrzenionego smutku?..."
- Nigdy - powiedział pan Sułek dobitnie - nigdy Cypis tak nie zapyta. Słowo
honoru.
Chwilowy brak kotary, w którą spowiła się właśnie nasza bohaterka, ujawnił
obecność siedzącego na parapecie w kucki gajowego Maruchy. Gajowy zszedł z
parapetu i natychmiast przystąpił do złożenia pani Elizie serdecznych, szczerych
i, jak to określił, dozgonnych kondolencji, z powodu tak smutnego obrotu
rzeczy...

ROZDZIAŁ II

Teoria naprawy światła

Zmierzchało porządnie i nieodwracalnie. Pan Sułek w pozycji leżącej czytał coś
niezmiernie zajmującego. Pani Eliza patrzyła na niego, jak zwykle, pożądliwie i
radośnie.
- Ile razy mam mówić, żeby pani wreszcie włączyła lampę? Czytam, przecież -
zwrócił się do niej z wyrzutem.
- Nic z tego nie będzie, panie Sułku kochany - powiedziała dziewczyna spokojnie.
- A to dlaczego, jeżeli można wiedzieć? Co to za nowe porządki? - zapytał już
porządnie rozzłoszczony chłopak. - Czytam przecież! - podkreślił jeszcze raz
dobitnie.
- Widzę, widzę, chociaż ledwo, ledwo... - powiedziała bezmyślnie patii Eliza.
- Ja też ledwo, ledwo odróżniam litery. Ilustracji to w ogóle nie widzę. No cóż,
ślepniemy chyba, pani Elizo. Tak to wygląda.
- Nie ślepniemy, panie Sułku, jedyny.
- Cicho. To dlaczego tak słabo widać ogólnie?
- Ponieważ nie ma światła - powiedziała po prostu pani Eliza.
- Hmm... prawda, zapomniałem... No cóż - powiedział uroczyście - trzeba je
naprawić...
- Widzę - zauważyła pani Eliza - że od trzech dni nie zmienia pan zdania na ten
temat. I wczoraj, i przedwczoraj mówił pan to samo...
- Bo tak uważam. Trzeba wreszcie naprawić światło. A może to po prostu korek
wysiadł?...
- Zgadzam się z panem całkowicie, panie Sułku. To może być korek po prostu -
zgadzała się cały czas pani Eliza.
- Albo - rozważał chłopiec - żarówka się przepaliła. Nie widzę po prostu innej
możliwości.
- Bo innej możliwości nie ma, najdroższy mój panie Sułku...
- Cicho. Tylko nie najdroższy.
Pan Sułek próbował bezskutecznie kontynuować czytanie.
- Albo - oderwał się od lektury - jedno i drugie naraz wysiadło...
- Cóż... To tylko hipoteza - zauważyła pani Eliza filozoficznie.

103

- Tylko nie hipoteza, dobrze? - zaprotestował, nie rozumiejąc. - Mądrzyć mi się
tutaj będzie. Słowo honoru. Choroba wie, co z tym światłem. Nie działa i nie
działa...
- Nie działa i nie działa, prawda? - powtórzyła dziewczyna.
- Nie działa - przytaknął. - No cóż... - rozumował logicznie - trzeba będzie je
naprawić...
- Otóż to - szepnęła zachwycona pani Eliza - otóż to. Z ust mi pan to wyjął, panie
Sułku ukochany.
- Cicho. Nie można jednak tak naprawiać na łapu capu. To głupio. Słowo
honoru. Nie lubię tak na łapu capu - powiedział chłopiec wolno.
- Ja też tak uważam, prawda? - upewniła się pani Eliza.
- Do tego trzeba podejść ostrożnie. Trzeba mieć jakiś pomysł. Tak myślę, pani
Elizo. O, tak.
- Ja też tak myślę, prawda? - upewniła się pani Eliza instynktownie.
- Trzeba to gruntownie przemyśleć, a następnie zaplanować, przekonsultować...
- Boże jedyny, skąd pan zna tyle nowych słów? Nie poznaję pana. Skąd to tak?...
- Co znam, to znam - zaspokoił jej ciekawość. - To trzeba rozpracować, stworzyć
jakąś linię postępowania, jakąś szczegółową konstrukcję myślową i dopiero
wtedy przejść od teorii do praktyki...
- Nie bardzo śledzę pana tok myślenia, panie Sułku... - przyznała szczerze pani
Eliza.
- Krótko mówiąc, dla pani wiadomości, na chłopski rozum: najpierw należy
myśleć, a dopiero o wiele, wiele później - działać. Nigdy odwrotnie.
- Najpierw działać, a dopiero o wiele, wiele później myśleć, prawda? - ucieszyła
się pani Eliza, łapiąc, w czym rzecz.
- Tak postępują szczeniaki. My, ludzie dorośli, postępujemy inaczej. Słowo
honoru - powiedział, zmieniając pozycję z powodu mrówek w łokciu.
- Widzę, panie Sułku kochany, że z pana człowiek i myśli, i czynu - zauważyła z
dumą pani Eliza. - Kocham pana za to na swój sposób.
- Jak to, na swój sposób? Co pani ma na myśli?
- Mam na myśli to, że kocham pana tak, jak tylko ja potrafię kochać: gorąco,
szczerze...
- ... i sumiennie - dorzucił chłopiec. - W ludziach cenię szczerość i sumienność.
Wymagam tego od ludzi, pani Elizo.
- No dobrze - zgodziła się bez przeszkód. - Kocham pana sumiennie.
- Cicho.
Milczał jakiś czas. Próbował znowu czytać napoczętą lekturę.
- Co tu tak ciemno? - spytał wreszcie.
- Światło zepsute - służyła mu odpowiedzią jak na zawołanie.
- Prawda - przypomniał sobie. - No cóż... trzeba je naprawić.
- No właśnie, no właśnie... - zgodziła się pani Eliza już któryś raz z rzędu.
- Myślę - mówił powoli chłopak - że za chwilę wstanę i spokojnie podejdę do tej
szafki z korkami, co to pani wie...
- Zrobi to pan, najdroższy?

104

- Zrobię to jak najbardziej. O, tak. Wykręcę korek i następnie najzwyczajniej
przypatrzę mu się dokładnie.
- I co, i co, panie Sułku jedyny? - drżała z niecierpliwości.
- Stwierdzę sobie, czy jest on zepsuty, czy może nie jest on zepsuty?...
- Boże, stwierdzi to pan tak bez przeszkód?
- Wystarczy mieć trochę wprawy. Ja ją, oczywiście, mam - powiedział bardzo
pewnym tonem chłopak. - Słowo honoru...
- A następnie, panie Sułku? Co tam następnie?
- Hmmm... Następnie, jeżeli, powiedzmy, korek może się okazać przepalony, po
prostu trzeba będzie go naprawić... To wszystko. Tak to wygląda. Naprawię go.
- Taki pan jest, prawda?
- I wkręcę. Na swoje miejsce - dorzucił pan Sułek.
- Boże - westchnęła wzruszona dziewczyna.
- Potem - ciągnął myśl jak statek holowniczy barki pełne towarów -
wypróbujemy sobie, czy nareszcie jest światło, czy może nie ma jeszcze światła...
- A jeżeli nie, jeżeli jeszcze w dalszym ciągu nie będzie? Co wtedy?...
- No cóż, wtedy skieruję swoje kroki w kierunku żarówki.
- Na szczęście mamy tylko jedną, prawda?
- Tym lepiej i tym szybciej przekonamy się, jakie to może być uszkodzenie.
- A więc, jak to będzie dalej z tym wszystkim, panie Sułku?
Umieram wprost z ciekawości...
- Wykręcę sobie żarówkę i wystarczy mi spojrzeć tylko na nią pod światło. To
znaczy... pod światło świecy, powiedzmy...
- To właśnie panu wystarczy, prawda?
- Jeżeli jest przepalona - rozumował dalej pan Sułek - wymienimy ją na jakąś
nie przepaloną...
- A imamy nie przepaloną? - zapytała drżąc pani Eliza.
- Mamy. Wystarczy tylko skoczyć do gajowego Maruchy. Ten ma, jak go znam.
- I co następnie, panie Sułku kochany? Co następnie po tym wszystkim?
- Koniec - powiedział zwyczajnie chłopak. - Po robocie i po kłopocie, jak to
mówią.
- Mówią tak, prawda? - upewniła się, nie wiadomo po co, dziewczyna.
- I wtedy, pani Elizo, znowu będę mógł poczytać sobie dopiero co rozpoczętą
Anię z Zielonego Wzgórza. Swoją drogą, długa jest to powieść... Hmm... Co tu
tak ciemno, u licha?
- Światła nie mamy, panie Sułku, od trzech dni - powiedziała cierpliwie pani
Eliza.
- Prawda.
- Lecz mnie się wydaje, panie Sułku, że nawet i bez światła życie, ogólnie rzecz
biorąc, ma swój styl i wdzięk...
- Bez przesady... Kto tak powiedział? - zainteresował się nagle.
- Mnie się tak wydaje. Przyjemnie jest tak po ciemku słuchać pana i czuć pana
bliskość tak namacalną i jedyną w swoim gatunku.
- Też prawda - przyznał pan Sułek. - Słowo honoru.

105

- Przyjemnie jest tak po ciemku słuchać tej pana całej Teorii Naprawy Światła,
panie Sułku... Ooooo, wiele się można od pana nauczyć...
- Niech więc pani śmiało korzysta - zezwolił. - Póki czas.
- Pamiętam każde pana słowo. Nic nie uronię, prawda?
- No - zaproponował - włączmy grzałkę. Czas na herbatę, pani Elizo.
- Kiedy... nie ma światła, panie Sułku...
- No cóż... hmm... trzeba je naprawić - powiedział uroczyście chłopak.
Po omacku, roztrącając sprzęty wszedł właśnie wszędobylski gajowy Marucha.
Gajowy także dopracował się swojej bardzo oryginalnej Teorii Naprawy
Światła. Podzielił się nią z panem Sułkiem natychmiast.
"Zapłaćcie, Sułek, rachunek" - powiedział. - "A zobaczyta" dodał.
I rzeczywiście!...

ROZDZIAŁ III

Czy mnie jest dobrze?

Bez najmniejszego powodu leżał nasz pan Sułek kochany w łóżku od trzech dni i
czterech nocy bez przerwy. W nogach przycupnęła skromnie pani Eliza,
poprawiając mu nieustannie poduszkę aż do znudzenia. Pan Sułek leżał, a leżąc
myślał...
- Pani Elizo... - zaczął sennie.
- Słucham? - spytała natychmiast.
- Jak pani sądzi, czy mnie jest dobrze?
- No, nie wiem - kokietowała. - Właśnie nie wiem, panie Sułku najdroższy. Sama
jestem tego ciekawa, prawda?
- Ja też nie wiem, cholera jasna. Raz tak, raz siak! Dziwny ze mnie człowiek.
Słowo honoru!
- Nie jest pan aż tak dziwny, panie Sułku. Wydaje się panu - pocieszała go pani
Eliza.
- O, nie - zaprzeczył - jestem dziwny. Znam siebie dobrze. Słowo honoru. Hm...
czy mnie jest dobrze? Cholera wie!
- Niech pan się chwilę zastanowi Leży sobie pan już trzeci dzień w łóżku...
- I to, można powiedzieć, bez najmniejszego powodu.
- Donoszę panu jedzenie i prasę...
- I picie - dodał chłopak.
- Drapię pana po plecach całymi godzinami.
- Ponieważ przepadam za tym, pani Elizo.
- Czytam panu już -po raz piąty Winnetou.
- To moja ulubiona książka. Są tam fajne miejsca. Słowo honoru - ucieszył się
pan Sułek.
- Wydawać by się mogło, że nie jest panu złe, panie Sułku.
- Tak to rzeczywiście wygląda. Zresztą ja nie mówię, że jest mi źle. Ja tylko nie
wiem, czy mnie jest dobrze. To spora różnica...
- Obiektywnie nie może się pan uskarżać.

106

- To prawda.
- Mnie samej - mówiła pani Eliza z uśmiechem - kiedy na to wszystko patrzę, jest
bardzo dobrze.
- Ha, bo ma pani mnie. Mądrala...
- A pan ma mnie...
- Jak na razie - powiedział pan Sułek z namysłem. - Masz ci los...
- Co się stało, panie Sułku jedyny? - spytała, widząc zmianę wyrazu jego twarzy.
- Cholery można dostać! Słowo honoru! - denerwował się chłopak.
- Dlaczego znowu?
- Noga - wyjaśnił - wystaje mi spod kołdry...
- Rzeczywiście - powiedziała, spojrzawszy i zobaczywszy.
- Do tej pory myślałem, że to pani noga, pani Elizo...
- Niemożliwe, panie Sułku!
- Dlaczego?
- Ponieważ już na oko widać, że pana nogi są trzy, a może nawet cztery razy
większe od moich.
- Phi... z daleka nie widać różnicy... - zbagatelizował pan Sułek ten argument.
- Poza tym - argumentowała dalej pani Eliza - ma pan owłosione nogi, panie
Sułku. Co tu kryć...
- Pani też - odciął się chłopak.
- Ale nie do tego stopnia.
- Z daleka trudno się zorientować. Różnica jest niewyczuwalna. Gdyby nie to, że
zaczęło ciągnąć od okna, nigdy w życiu nie zgadłbym, że to chodzi o moją nogę, a
nie pani nogę. Nawiasem mówiąc, z nogami pani tu wlazła, pani Elizo. Słowo
honoru - powiedział, patrząc na nią podejrzliwie.
- Gniewam się na pana - powiedziała pani Eliza, spuszczając oczy.
- Dlaczego? - spytał bez zainteresowania pan Sułek.
- Dlatego - wyjaśniła, wydymając wargi.
- Aha - zrozumiał. - To mi wystarczy. Proszę stąd wyjść!
- Dlaczego, panie Sułku?
- Chcę być sam. Mam do tego prawo.
- Na pewno. Ja jednak nie mam się dosłownie gdzie podziać. Przecież panu
chyba nie przeszkadzam, prawda?
- Krępuje mnie ta sytuacja. Bardzo krępuje - powiedział zarumieniony na całej
twarzy pan Sułek.
- Jaka sytuacja, panie Sułku najdroższy?
- Taka - wyjaśnił - że jesteśmy, było nie było, w jednym łóżku. To wstrętne!
- Nie robimy nic złego.
- No, nie wiem.
- Przysięgam panu.
- A jednak jest w tym coś świńskiego... - upierał się bez przerwy.
- Ale co, panie Sułku, co takiego?
- Nie znam się może na tym, ale myślę, że to nieprzyzwoite. Tak sądzę.
- Najważniejsze, panie Sułku, że jest panu dobrze...
- Tego nie powiedziałem! - powiedział ostro.

107

- Ja się tylko domyślam...
- No... teraz, kiedy przykryła pani wreszcie tę wystającą spod kołdry nogę,
wyczuwam zdecydowaną poprawę. Jest mi znacznie lepiej.
- I mnie, panie Sułku - powiedziała szybko dziewczyna.
- A to dlaczego? - zainteresował się znienacka pan Sułek.
- Kiedy tylko jest lepiej panu - wyjaśniła - i mnie jest natychmiast lepiej. Taka
jestem.
- To dobrze - pochwalił pan Sułek. - Taaak... teraz, kiedy nie wystaje mi wreszcie
ta noga, jest mi nieźle. Czuję to...
- I widać to po panu od razu, panie Sułku najdroższy. Jest pan cały rozanielony.
- Hm... i to kompletnie bez powodu. Słowo honoru.
- Właściwie - przyznała - powód żaden.
- Jest mi po prostu chyba dobrze, pani Elizo.
- Jest pan tego pewien?
- Nie.
- Znowu ta dręcząca niepewność... Jak mogłabym panu pomóc?
- Nie wiem - powiedział chłopak z rozpaczą.
- Może herbaty?
- Nie wiem. Może herbaty...
- Zaraz zaparzę - ruszyła zaparzać.
- Z cukrem - zażądał twardo chłopak.
- Z tym będzie gorzej - wróciła z połowy drogi pani Eliza.
- Masz ci los, dlaczego? - warknął.
- Wyjedliśmy cały cukier. Cały zapas. Szczerze mówiąc, pan wyjadł.
- Możliwe - zgodził się bez przeszkód pan Sułek. - Możliwe....
- Od trzech dni, to znaczy od tego dnia, kiedy tak dobrze się pan nagle poczuł,
jadł pan wyłącznie cukier. Rzadziej chleb z masłem i z cukrem.
- Możliwe. Słowo honoru, możliwe... No, ale widzę już z tego, że nigdy nie dojdę
do takiego stanu, żeby mi było dobrze ogólnie, pod każdym względem. Nigdy -
mówił z rezygnacją pan Sułek. - Nigdy, i to przez panią!
- Ja nie chciałam pana urazić, panie Sułku kochany, prawda?
- No, nie wiem, słowo honoru. Nie wiem, pani Elizo...
Pan Sułek ziewnął przeciągle i byłby zasnął sobie w najlepsze, gdyby nie nagły
rumor, który oboje poderwał z łóżka na równe nogi. Nie stało się właściwie nic
takiego strasznego. Okazało się tylko, że pod łóżkiem pana Sułka od trzech dni
drzemał spokojnie gajowy Marucha... Gajowy właśnie się obudził, otrząsnął się i
wyszedł...

HEGEL A HEBEL
(korespondencja)

Warszawa, 20 września 1977 r.
Do
Wydawnictw Radia i Telewizji
Warszawa, ul. Chełmska

108

Zwracam się z uprzejmą prośbą o umieszczenie w mojej książce pt. "Kocham
pana, panie Sułku" rozprawki zatytułowanej "Hegel a hebel". W pełni i w całej,
jak to się mówi, rozciągłości zgadzam się ze zdaniem Szanownych Państwa,
wyrażonym podczas rozmowy na ten temat, że rozprawka ta w żaden sposób nie
pasuje do całości, że wystaje ona, inaczej mówiąc, poza całość, jak gwóźdź w
przysłowiowym bucie. A jednak, o ile z butem sprawa jest stosunkowo prosta, o
tyle z literaturą, czyli ze słowem pisanym, rzeczy mają się nieco inaczej.
Zgadzam się ponadto, że jako rzecz wystającą można, a nawet należy, wyrzucić
powyższą rozprawkę i nie będzie wystawała. Zgadzam się także ze zdaniem
Państwa, że rozprawka ta jako taka posiada pewną wartość merytoryczną i
można ją sobie wydrukować gdzie tylko dusza zamarzy. Krótko mówiąc:
zgadzam się, a jednak proszę o uwzględnienie mojej uprzejmej prośby. Moja
motywacja jest następująca:
Jestem nie karany. Opinię od sąsiadów mam bardzo dobrą. W zimie muszę
opalać za pomocą koksu całe mieszkanie, bo inaczej jest, cholender, zimno. Na
utrzymaniu mam dwoje dzieci (jedno w szkole, drugie w wieku przedszkolnym).
Telefon mi już dwa razy psuli w tym roku za pomocą spychacza, który
przerywał sobie w najlepsze kabel podziemny. Trzy lata temu woda zalała mi
piwnicę. Wczoraj tak się rąbnąłem w głową, że zobaczyłem niektóre nieznane
nawet gwiazdy. Z tych (i wielu podobnych) powodów proszę o pozytywne
załatwienie mojej prośby.
Łączę wyrazy współczucia JACEK JANCZARSKI

Warszawa, l października 1977 r.
Pan
Jacek JANCZARSKI
Szanowny Panie,
W odpowiedzi na Pański Ust w sprawie zamieszczenia tekstu "Hegel a hebel" w
książce "Kocham pana, panie Sułku" komunikujemy z wielkim żalem, że
argumenty zawarte w liście trafiły nam do przekonania.
W związku z tym, że zarówno wartość merytoryczna tych argumentów, jak też
logiczna spójność wywodu są niewątpliwe, pozwalamy sobie z radością
zawiadomić Pana, że zdecydowaliśmy odrzucić tekst rozprawy "Hegel a hebel" z
przyczyn, o których wolelibyśmy nie mówić publicznie.
Łączymy gratulacje
Redaktor Naczelny
(podpis nieczytelny)

109

ROZDZIAŁ IV

Kąpiel

Pan Sułek kąpał się właśnie. Prychał, chrychał i otrząsał się co chwila. Trzy
powyższe czynności sprawiały mu jednakową, niekłamaną przyjemność. Przy
kąpieli asystowała pani Eliza w charakterze pomocy.
- Tak to w życiu jest, pani Elizo - powiedział pan Sułek refleksyjnie. - Tak to
jest...
- Jak to właściwie jest? - spytała kobieta, podając mu kawałek szarego mydła.
- Śmierdzi to mydło jakoś - powiedział pan Sułek, powąchawszy. - Tak to jest.
Raz na wozie, raz pod wozem. Słowo honoru.
- A kiedy to tak był pan pod wozem, panie Sułku jedyny?
- W siedemdziesiątym piątym. Podczas żniw. Nie pamięta pani? - spytał
urażony.
- Pamiętam, pamiętam... - przypomniała sobie szybko pani Eliza. - Zmiażdżyło
panu przecież palec.
- O, ten - pokazał pan Sułek.
- Który? - spytała pani Eliza, patrząc uważnie. - O, ten.
- Eee... nic już nie widać. Do wesela się zagoi, panie Sułku kochany.
- Nie widać? - zmartwił się pan Sułek. - No tak, bo nie ten pani pokazałem.
- Wobec tego niech pan pokaże tamten - zaproponowała.
- Który? - spytał pan Sułek z głupia frant.
- No, ten po wypadku. Zmiażdżony. Mój biedny paluszek... - rozczuliła się jak
dziecko.
- Cicho. Nie wiem, czy mam go pani pokazać.
- Co panu szkodzi, panie Sułku jedyny? Wypadek widziałam na własne oczy...
- Zemdlała wtedy pani, jak jakaś dama...
- A kiedy się ocknęłam - przypomniała sobie z łatwością dziewczyna - było już po
wszystkim. Udzielono panu i pierwszej, i drugiej pomocy.
- Trzy dni chodziłem z zabandażowanym palcem. Słowo honoru - powiedział z
dumą chłopak. - Gąbkę, pani Elizo, gąbkę niech mi pani poda - poprosił
niegrzecznie.
- Widzę, że myje się pan dzisiaj solidnie. Czy to jakieś święto, czy co? -
zgadywała na chybił trafił.
- Cicho! O, ten palec mi wtedy rozmiażdżyło - pokazał tym razem właściwy
palec.
- Aha - westchnęła.
- Kciuk - powiedział wyjaśniająco - pani Elizo.
- Nie widać nawet śladu draśnięcia - zauważyła pani Eliza. - Prawda?
- Rzeczywiście.
- Można powiedzieć, że goi się na panu jak na psie, prawda?
- Jak na psie. Ma pani rację.
- Mój biedny, mały piesku... - powiedziała pieszczotliwie.

110

- Cicho! Szczotkę niech mi pani teraz poda.
- Którą?
- Ryżową.
- Ciekawe, do czego jest panu potrzebna szczotka ryżowa, prawda, panie Sułku?
- Wyszoruję sobie nią plecy - odpowiedział po prostu. -Taki jestem.
Przyjrzała mu się nieco uważniej.
- Chociaż nie wygląda pan na aż takiego, prawda?
- Tak to właściwie w życiu jest... - mówił chłopak, szorując plecy - tak to jest,
pani Elizo...
- Ale jak to jest, prawda?
- Człowiek, pani Elizo, zawsze wyjdzie w życiu na swoje w rezultacie.
- Ale dlaczego?
- Dlatego, że jeżeli jest się człowiekiem, a nie zwykłą świnią, wyjdzie się na swoje
w rezultacie. Tak to jest....
- A moim zdaniem - powiedziała pani Eliza - wiele świń wyszło także niekiedy w
rezultacie na swoje.
- Niekiedy tak - zgodził się pan Sułek. - Bo tak to jest. I tak, i tak. Jak podleci.
- Mówi pan takie dziwne rzeczy, że aż dech zapiera. Kocham pana - powiedziała
wprawnie dziewczyna.
- Cicho. Jak ktoś jest szują, to jest nią i koniec.
- Nie zawsze, panie Sułku.
- Pumeks.
- Proszę.
- Co tam pani powiedziała najlepszego? - zainteresował się chłopak.
- Powiedziałam, że moim zdaniem, nie zawsze jak ktoś jest szują, to jest nią i
koniec. Moim zdaniem...
- Co, pani zdaniem? - spytał kpiąco.
- Moim zdaniem, taka szują ma szansę, przy naszej pomocy, stać się porządnym
obywatelem - stwierdziła odważnie.
- Bzdury - powiedział stanowczo pan Sułek. - Odwrotnie, tak. Porządny człowiek
przy naszej pomocy ma spore szansę stać się normalną szują. I zostać, przy
naszej pomocy, szują na zawsze. Słowo honoru. Niejeden się zeszmacił, pani
Elizo.
- Ale nie pan, panie Sułku, prawda?
- I tak, i nie. Taką zwykłą szmatą to ja nie jestem...
- A jaką szmatą pan jest, panie Sułku?
- Taką jak każdy - odparł chłopak. - Pół szmaty pół porządnego człowieka.
Takie jest życie, pani Elizo... tak to jest...
No, będę się już chyba wycierał.
- Już? - spytała z żalem kobieta.
- Tak. Proszą się odwrócić. Będę wychodził z tej beczki.
- Źle tam panu, prawda?
- Dobrze, ale czas na mnie.
- Dokąd się pan tak śpieszy, panie Sułku jedyny.

111

- Cicho. Wytrę się i zobaczymy, co tam dalej... Jaki tam dalej mamy program na
dzisiaj?...
- No właśnie - przytaknęła pani Eliza -mamy program, prawda?
- Zmęczyłem się w tej beczce - powiedział pan Sułek, wychodząc z beczki.
- Woda wyciąga, panie Sułku. Wiem coś o tym.
- Jestem wyczerpany fizycznie i umysłowo...
- Może niepotrzebnie tak pan natężał umysł, panie Sułku kochany?... Mówił pan
tak dużo... i tak mądrze.
- Wiem - powiedział krótko chłopak.
- Może niepotrzebnie także szorował się pan z taką werwą?
- Może i niepotrzebnie, ale z drugiej strony - zauważył chłopiec - za często tego
nie robię...
- To prawda - potaknęła pani Eliza. - Od dawna nie pamiętam, żeby aż tak pan
się mył. Od dawna nie pamiętam pana w podobnej sytuacji.
- Tak. Racja.
- Dlaczego pan to robił właśnie dzisiaj? Czy to jakaś tajemnica, panie Sułku?
- Nie.
- Powie mi pan?
- Niech pani sama zgadnie - zaproponował pan Sułek.
- Wszedł pan dzisiaj rano do beczki - zgadywała - siedział pan w niej... i...
rozmyślał.... Mam!
- No, no...
- Jak jakiś Diogenes, panie Sułku! Jak jakiś Diogenes!
- O to mi chodziło! O to chodziło! Wyszło mi, nie ma co!
- Nie ma co - zgodziła się pani Eliza, jak zwykle.
- A przy okazji - pokazał pan Sułek -o, jestem czysty. Niegłupio pomyślane.
Słowo honoru. Jutro od rana to samo - rozochocił się na dobre.
- Nie nastarczymy z mydłem, prawda?
- No, nie wiem... nie wiem...
- W ten sposób na pewno dojdzie pan do jakichś rezultatów, prawda?
- Wiem.
- I będzie pan mądry, tak mądry, jak starożytni filozofowie.
- Tylko nie filozofowie, dobrze?! - powiedział pan Sułek niepewnie.
- Podbije pan świat. Będą pana cytować.
- Tylko nie cytować, dobrze?! - spojrzał na nią karcąco. -Cicho...
- Już sam fakt, że wiedział pan to wszystko o Diogenesie i o jego beczce, świadczy
o panu jak najlepiej.
- Hm... Cypis mi powiedział... - wyjaśnił pan Sułek. - Gdzieś o tym przeczytał. Ja
tylko wlazłem do beczki i koniec... - dodał skromnie.
- Och, panie Sułku - zawołała pani Eliza z zapałem - niech pan wchodzi do tej
beczki jak najczęściej! Kocham pana!
- Cicho! Niech się wytrę...
- No właśnie! Rzuciła się na pomoc.
- Sam się wytrę - powiedział pan Sułek wstydliwie. -Niech się pani odsunie...
Słowo honoru...

112

W tej sytuacji pan Sułek jął się wycierać tak zapamiętale, że nawet nie zauważył,
kiedy wytarł do sucha gajowego Maruchę zmokłego jak przysłowiowa kura...
Gajowy siedział bowiem w tej samej beczce i nie myślał o niczym innym, jak o
tym, w jaki sposób się z niej szybko wydostać.

ROZDZIAŁ V

Idol

Tego słonecznego przedpołudnia pani Eliza obierała kartofle, wrzucając je do
blaszanej miski. Było już tego dosyć sporo. Pan Sułek, siedząc naprzeciw,
obserwował z zainteresowaniem wprawne ruchy rąk swojej narzeczonej.
Oblizywał się przy tym nieprzyzwoicie. Pani Eliza obierała i obierała...
- No i jak, panie Sułku - spytała w końcu - wystarczy teraz?
- Nie - powiedział pan Sułek, mierząc wzrokiem kopiec kartofli - niech pani
obiera dalej.
- Obrałam już cztery kilo...
- Nie szkodzi. Słowo honoru. Lubię kartofle.
- Jadamy je dosyć często - zauważyła dziewczyna.
- Ponieważ je lubię! - podkreślił pan Sułek głośno.
- Nie zje pan jednak aż tylu kartofli za jednym razem. Och, panie Sułku, nie da
pan rady...
- Dam radę! - powiedział stanowczo pan Sułek i zaczął pałaszować jeden z
obranych ziemniaków. - Z łatwością zjem te wszystkie kartofle - mówił z trudem
- i jeszcze poproszę o repetę.
- Boże! Co pan wyprawia?! - przeraziła się pani Eliza. - To przecież surowy
kartofel...
- Nie szkodzi. Cicho - powiedział pan Sułek, żując.
- Rozchoruje mi się pan jeszcze...
- Naprawdę?... - zaniepokoił się nie na żarty.
- Jest pan już bardzo blady... I wargi panu pośmiały....
- Niemożliwie. Słowo honoru.... - powiedział niepewnie pan Sułek.
- Chyba mi pan nie umrze, panie Sułku najdroższy?... Nie przeżyłabym tego,
nigdy, prawda?
- Cicho - powiedział chłopak. - No, już mi lepiej.
- Wracają panu rumieńce...
- No i siły - dodał. - A byłem już taki słaby - odjął. - Taki chory - dodał.
- Całe szczęście, panie Sułku, że już wszystko dobrze. Ugotuję teraz te kartofle,
podje pan sobie porządnie i...
- I zdrzemnę się...
- A ja pozmywam, prawda?
- Jak się obudzę - rozważał pan Sułek - znów sobie podjem. Co tam mamy na
kolację?
- Pastę rybną.
- Ho, ho... będę miał przyjemne sny...

113

- A może nawet, panie Sułku jedyny, przyśnię się panu ja?...
- Wątpię... - powątpiewał.
- Cala w bieli - ciągnęła obierając kartofle - w koronkach i tiulach. Albo po
prostu w sukni z etaminy lub żorżety... Na nogach będę miała srebrne pantofelki
tak lekkie, że chodząc nie strącę nawet pyłka z kwiatka...
- Nie, pani Elizo - powiedział twardo pan Sułek - nie będę o tym śnił. Będę śnił o
paście rybnej. Wiem to na pewno. Już teraz o niej marzę... Och... kocham pastę
rybną...
- Żeby to tak mnie pan kochał jak tę pastę... - westchnęła kobieta.
- Widzą, że jest pani zazdrosna.
- Nie wstydzę się tego - powiedziała dumnie pani Eliza.
- Zadam pani pytanie, pani Elizo.
- Słucham, panie Sułku najdroższy... - powiedziała kobieta, cała zamieniając się
w słuch.
- Nie chodzi mi o komplementy. Nie chodzi mi o to, żeby mnie pani podziwiała i
chwaliła.
- Więc o co panu chodzi? - przerwała mu niecierpliwie.
- Nie chodzi mi o łatwy poklask, o zawrotne sukcesy... o sławę...
- Jest pan zbyt skromny... Ja jednak cały czas pana nie rozumiem, prawda?
- Chodzi mi o taką rzecz...
- Płonę z ciekawości...
- Czy ja dla pani, pani Elizo, jestem wzorem?...
- Jakim wzorem? - spytała zdziwiona kobieta.
- Ogólnym - wyjaśnił pan Sułek ogólnie.
- No, oczywiście... Jest pan wzorem mężczyzny... człowieka...
- A, czy na przykład pani chciałaby być taka, jak ja?
- W jakim sensie?
- W sensie mądrości, siły, odwagi, łatwości obcowania z ludźmi... - podpowiadał.
- Tak - powiedziała zdecydowanie pani Eliza. - Za to nigdy, ale to nigdy nie
chciałabym być mężczyzną.
- A to dlaczego? - zainteresował się pan Sułek.
- Ponieważ - szepnęła - nie mogłabym wtedy... wtedy byłoby mi trudno... tak
kochać pana... Tak mocno i szczerze.
- I to jest jedyna bariera?
- Tak. Poza tym jest pan dla mnie wzorem!
- To właśnie chciałem usłyszeć! - ucieszył się pan Sułek. - Wzorem! Tak, jestem
wzorem! Słowo honoru, jest tak, jak przypuszczałem zawsze! Jak tam kartofle?
- zmienił zręcznie temat.
- Jeszcze nie doszły, panie Sułku.
- Wzór... - powtarzał pan Sułek. - Tak, tym właśnie pragnę teraz zostać. A może
- powiedział nagle - spróbujemy tej pasty?
- Jeszcze się nie przegryzła - doradzała dziewczyna - wieczorem będzie znacznie
lepsza.
- Chcę być na ustach wszystkich.
- I żeby matki pokazywały pana swoim dzieciom, prawda?

114

- Tak. I żeby mówiły: "Dlaczego ty, smarkaczu, nie jesteś mi taki, jak pan
Sułek?"
- W pewnym sensie na pewno mówi już tak niejedna... - wtrąciła pani Eliza.
- I nie dwie - wtrącił chłopak. - Poczułem moje powołanie. - Zostanę gwiazdą!...
- Idolem.
- Czym?
- Idolem. To to samo. To ktoś ubóstwiany, podziwiany do szaleństwa. Jak pan.
- Chcę - zapędzał się pan Sułek - doprowadzić do tego, żeby kochali mnie
wszyscy. Żeby za mną szalały kobiety, a mężczyźni tylko wzdychali z
zazdrością...
- Masz ci los - zauważyła pani Eliza - zjada pan kolacyjną pastę...
- Cicho - powiedział niewyraźnie. - Będę sobie chodził i słuchał, jak rośnie moja
popularność. Tu się odkłonię, tam szepnę słówko, tej poślę całusa!...
- Czuję w pana głosie jakąś ponurą wróżbę... - posmutniała pani Eliza. - Czuję,
że teraz, jako gwiazdor czy idol, nie zechce mnie pan tak szybko...
- Tak może się stać. Bądźmy szczerzy...
- Boże, panie Sułku, ratujmy naszą miłość! - zaskomliła pani Eliza.
- Ciekawe, jak pani to sobie wyobraża. Mój czas stanie się cenny. Spotkania,
zebrania, pogawędki...
- Jeść gdzieś pan musi...
- Muszę - zgodził się. - W grę wejdą restauracje, lokale...
- Nie wejdą, panie Sułku kochany, mnie pan nie nabierze.
- Dlaczego niby tak stawia pani sprawę? - spytał cicho pan Sułek.
- Pan dobrze wie dlaczego!
- Tak dobrze tego nie wiem. Słowo honoru... Chociaż... domyślam się... - zaczął
się domyślać pan Sułek.
- No, właśnie, najdroższy! - ucieszyła się pani Eliza. , , - Cicho mi tu! Pieniądze
mi tu będzie wypominać! Taaak?!
To ja haruję jak osioł, a ona mi tu będzie wymawiać, taak?!
- Nie, panie Sułku kochany. Dajmy temu spokój...
- I zjedzmy wreszcie te kartofle - zaproponował pan Sułek.
- Tak - powiedziała pani Eliza. - Są na pewno pyszne...
Zwabiony zapachem pasty rybnej, przybył gajowy Marucha. Usiadł spokojnie w
garnku pełnym kartofli i siedział tam tak długo, aż wszystkie kartofle
kompletnie wystygły... I były bardzo zimne i zdębiałe... I wcale nie tak pyszne. Z
tego powodu, być może...

ROZDZIAŁ VI

Rozmyślania przy jedzeniu bobu

Pan Sułek i pani Eliza siedzieli oto przy oknie, patrzyli w nie jedno przez drugie
i zajadali ze smakiem bób z głębokiego talerza, który stał między nimi. Jedząc i
patrząc rozmyślali, a myśli ich szły sobie leniwie zupełnie odmiennymi torami.
Niezależnie, swobodnie i spontanicznie. Nie mówili nic i tylko czasem popatrzyli

115

na siebie, i znów po chwili spoglądali w okno, pojadali smaczny bób i zagłębiali
się w myślach swoich po same, jak to się mówi, uszy.
- No tak... - myślał pan Sułek - są dwie teorie: świat się kurczy lub świat się
rozkurcza. Cholera jasna! Słowo honoru!
- No tak... - myślała pani Eliza - są dwie możliwości: kocha mnie lub nie kocha
mnie. Jeżeli kocha... to, och... jeżeli on mnie kocha... Oj, za to, żeby tak było,
oddałabym wszystkie skarby tego świata.
Tu wypluła pani Eliza łupinę przez okno, sięgnęła do talerza. Trafił się jej
wyjątkowo okazały okaz bobu. Obracała go nieporadnie w palcach, aż wreszcie
bez słowa podała go na wyciągniętej dłoni swojemu chłopcu. Ten przyjął jej hołd
w milczeniu i rozmyślał, spluwając w najlepsze.
- Jeżeli się kurczy - myślał - jeżeli cały świat się kurczy, to znaczy, że zmniejsza
się on. Będzie wobec tego coraz mniejszy, cholera jasna. Do czego to dojdzie,
kiedy świat będzie taki mały, taki malutki?...
- Jeżeli mnie kocha - myślała dziewczyna - dlaczego mi o tym nie mówi?... Czy
grają tu rolę jakieś nieznane kompleksy, wyniesione z wczesnego dzieciństwa?
Jeżeli tak, to jak mu mogę pomóc? Co robić, ach, co robić?...
- Więc - myślał pan Sułek - jeżeli będzie ten świat taki malutki i coraz mniejszy,
to najwyżej mnie zgniecie. Na miazgę mnie rozmiażdży jak gąsienicę. No i dobra
- pociągnął nosem - niech sobie rozmiażdży, najwyżej...
Przykro mu się zrobiło, ponieważ sytuacja zmiażdżonego rzeczywiście nie należy
do najprzyjemniejszych. Popatrzył przez okno i splunął łupiną, celując w sam
środek grządki ze szczypiorkiem. Trafił.
- A może - myślała pani Eliza - ośmielić go jakoś? O, nie... tyle razy już
bezskutecznie próbowałam... Nic z tego. A może posłać mojego chłopaka na
jakieś kursy uświadamiające? Ciekawe, czy są, i ile mogą kosztować takie
kursy? Moim zdaniem - spluwała, gdzie popadło - takie kursy powinny być
bezpłatne. Oczywiście.
- Oczywiście - rozważał pan Sułek - nie mnie jednego przecież rozmiażdży.
Razem ze mną ulegnie rozmiażdżeniu cały szereg rozmaitych rzeczy. Choćby -
pomyślał patrząc na talerz z bobem - ten bób. Zrobi się z niego niezła paciajda...
Spluwając po raz kolejny, celował teraz w okolicę spoczynku pierwszej łupiny.
Rozrzut miał nawet niewielki. Wypluwane łupiny układały się całkiem
koncentrycznie na środku grządki szczypiorkowej.
- Takie kursy - snuła myśl kobieta - powinny dawać młodemu człowiekowi wiele
praktycznych wskazówek dotyczących kultury miłości, kultury uczuć w sensie
ogólnym... No, i szczegółowym też... oczywiście...
- Podobno - przypomniał sobie pan Sułek strzępy artykułu z "Przyjaciółki" - to
kurczenie się idzie bardzo powoli. W takim razie wcale nie jest takie pewne, czy
mnie przygniecie w ogóle. Może po prostu umrę sobie spokojnie w późnym
wieku...
- Umrzeć bez miłości? - martwiła się pani Eliza. - O, nie! Nigdy! Przenigdy!
Dlaczego tyle kobiet zaznaje szczęścia za życia? Dlaczego tyle kobiet, mniej
przecież wartych uczucia - splunęła - jest kochanych, ubóstwianych,
szanowanych...

116

Łupina, wypluta przez panią Elizę, spoczęła miękko obok łupin wypluwanych
przez pana Sułka. Żadne z nich nie zwróciło na to jednak uwagi. Zajęci byli
swoimi myślami szalenie.
- No, dobrze - myślał pan Sułek - a jeżeli przyjąć, że cały nasz świat nieustannie
się rozkurcza? To co? Czy to znaczy, że w pewnym momencie mnie po prostu
rozerwie? Że eksploduję jak ładunek dynamitu i fiu?
- No, dobrze - myślała pani Eliza - a jeżeli mnie nie kocha? To możliwe. Wiele
nas dzieli przecież. On jest mężczyzną, a ja kobietą - uśmiechnęła się do siebie
głupawo. - Cóż to za bzdury mi chodzą po głowie?
- Nawet jeżeli mnie rozerwie - domniemywał pan Sułek - nie sam zostanę
rozerwany. Rozerwie także przecież wiele innych przedmiotów - spojrzał
powtórnie na talerz bobu. - Jak już to wszystko pieprznie, to naokoło będzie
pełno rozchlaśnię-tego bobu... Fajnie to będzie wyglądało - ucieszył się na samą
myśl. Splunął teraz tak niefortunnie, że łupina przykleiła się do czoła jego
narzeczonej.
Nie zauważywszy tego, pani Eliza machinalnie otarła czoło wierzchem dłoni i
rozmyślała dalej.
- Tak czy siak - myślała - póki co, jesteśmy razem. Nie zanosi się ponadto na
jakąś katastrofę. W pewnym sensie mój chłopiec jest ode mnie zależny. Opiekuję
się nim, pomagam w lekcjach... Nie powinno być mu źle... Zresztą najważniejsze,
że przecież ja go kocham. Kocham go, jak mało kto... Myślę - myślała - że
mojego uczucia wystarczy na nas dwoje...
Ona z kolei splunęła dość niefortunnie, zaklejając swojemu chłopcu prawe oko.
- Ciekawe - pomyślał pan Sułek - czy w razie czego oślepnę? Niezależnie od
skurczu czy rozkurczu. Nie chciałbym oślepnąć - wyjął łupinę z oka - ponieważ
chciałbym na własne oczy zobaczyć, co i jak.
- Jestem w każdym razie dla niego prawie wszystkim - przypomniała sobie pani
Eliza. - Byłam mu świerszczem, anteną telewizyjną, byłam mu wiatrem i
słońcem w dni pochmurne...
- Jestem przekonany - pomyślał chłopak - że albo mnie rozerwie, albo mnie
rozmiażdży.
- Jestem przekonana - pomyślała kobieta - że albo mnie kocha, albo nie.
- Innej możliwości nie widzę - pomyślał pan Sułek.
- Innej możliwości nie ma - pomyślała pani Eliza. Pagórek z rosnących, dzięki
wypluwaniu, łupin rósł w oczach.
- Im więcej spluwać, tym więcej łupin - zauważył pan Sułek w milczeniu.
- Im więcej łupin, tym większy pagórek - wysnuła niemy wniosek pani Eliza.
- Lubię bób - pomyślał chłopak.
- On lubi bób - pomyślała dziewczyna. - I ja go lubię. To znaczy bób lubię, a
jego, jego po prostu kocham.
- Cicho - pomyślał pan Sułek. - Słowo honoru.
Jedli znakomity bób aż do wyczerpania się zapasów, a także myśleli sobie, co
chcieli, pojadając. Czynność jedzenia bobu, jak żadna inna, nie przeszkadza w
rozmyślaniu, a nawet przeciwnie - pobudza wyobraźnię. Podobnie zresztą

117

zachowywał się tego dnia gajowy Marucha. Gajowy z Cypisem Siedzieli sobie na
kładce, jedli bób z papierowej torby, spluwali i majtali nogami...

ZAKOŃCZENIE

Zostawiamy, Drogi Czytelniku, naszych bohaterów jedzących bób i majtających
swobodnie nogami. Zadaliśmy im, jak to się mówi, bobu, z czego wydają się być
raczej zadowoleni... Gdybyśmy rozstawali się na antenie radiowej,
powiedzielibyśmy: "Nasz czas się kończy", kończąc natomiast tę książkę,
powiedzmy raczej: "Nasz papier się kończy"...
Być może spotkamy się jeszcze z panem Sułkiem, panią Eliza i z gajowym
Marucha w innej książce lub w zupełnie innym, nieznanym miejscu. A teraz
wróćmy sobie do naszych spraw, do naszych radości i smutków, do naszych
codziennych kłopotów i przyjemności. Przedtem jednak, choćby przez chwilę,
posiedźmy na jakiejkolwiek kładce i pomajtajmy sobie spokojnie nogami...
Do usłyszenia i do zobaczenia.
Kiedy wstałem skurczony od mojej maszyny do pisania marki "Continental" i
wyszedłem na ganek, znalazłem się w samym środku łagodnego, letniego
zmierzchu. Gdzieś z daleka szczekały wiejskie psy, porykiwały krowy, kumkały
żaby, pogęgiwały gęsi, gdakały kury, rżały konie, kwakały kaczki, piały koguty,
miauczały koty, darły się dzieci oraz... płynął z radia głos Maryli Rodowicz...
Moja żona, ubrana w ciepły sweter własnej produkcji przycupnęła właśnie na
schodkach. Przycupnąłem i ja obok nie. Rozprostowałem obolałe plecy. Przez
chwilę wsłuchiwaliśmy się w ten zmierzch.
- Kocham cię... - powiedziałem.
- Cicho... - odpowiedziała.

PETRARKA A WIERTARKA, CZYLI O ZWIĄZKACH POEZJI Z ŻYCIEM

(esej okolicznościowy)

Poeci to też ludzie... można by od tego zacząć i jednocześnie na tym zakończyć
ten esej o związkach poezji z życiem. Oczywiście treść wiersza, jego kształt (czyli
tak zwana forma) zazwyczaj wiernie oddające treści duchowe poety w momencie
aktu tworzenia, są lustrzanym odbiciem jego przeżyć rozmaitej natury, sytuacji,
w jakiej poeta aktualnie się znajduje... Adam Mickiewicz, wsparty na Judahu
skale, pisał swobodnie o tym, co stamtąd widział. Cyprian Kamil Norwid,
widząc, jak wyrzucają fortepian Szopena przez okno, udał się do domu, siadł i
opisał całe to świństwo ze szczegółami... Inni czynili i czynią nadal podobnie i co
który się, powiedzmy, zakocha, to łup wierszyk na temat ukochanej, dokonując
w nim niekiedy wnikliwej analizy anatomicznej podmiotu lirycznego. Stąd roi
się w poezji naszej i obcej od Maryl, Zoś, Urszul, Eufemii, Stell, Laur i tym
podobnych. Tego rodzaju związki poezji z życiem (zazwyczaj z życiem poety)
stanowią często przedmiot wypracowań szkolnych, typu: "Życie poety a jego
twórczość". No i dobrze, i dajmy sobie z tym spokój. Poeci to też ludzie.

118

Przedmiotem tego eseju jest związek zgoła inny. Związek niejako mechaniczny,
formalny, ogólny przez szczegóły i szczegółowy przez ogóły jednocześnie.
Petrarka a wiertarka. Ta pozorna, dowcipna gra słów znaczy więcej niż żart
tylko. Żart dla żartu, dla żartowania żartobliwego, dla żartowności
żartownisiów pokojowych (epokę salonów mamy chwalić Boga za sobą), nie
pragnących niczego więcej w życiu, jak tylko rozśmieszyć, zabawić, zadziwić i
przestraszyć... Petrarka był poetą. Wiertarka jest maszyną. Wiertarka jest
stosunkowo skomplikowaną maszyną. Petrarka jest dosyć skomplikowanym
poetą.
Przyjrzyjmy się bliżej wiertarce, co nam szkodzi. Urządzenie to składa się z
wiertła, korpusu oraz korby. Kręcąc korbą, wprawiamy w ruch wiertło.
Przyjrzyjmy się Petrarce. Urządzenie to składa się z pióra (wiertła), ciała
(korpusem to ciało jest niewątpliwie) oraz głowy (korby). Pracując głową
wprawił taki Petrarka w ruch pióro. Wiertarką możemy nawiercać otwory
różnej średnicy w desce, metalu lub betonie. Petrarka nawiercamy wyobraźnią
czytelnika, która często bywa deską, metalem lub betonem. I tu, i tam wiercimy
dziurę w całym, nawiasem mówiąc. I tu, i tam sypią się obficie trociny... Jedno i
drugie urządzenie sięga tam, gdzie wzrok nie sięga, a sięgając pogłębia, drąży,
wygryza, nawierca, uwiera, podrażnia, wylotuje, drąży rozpruwając, rozpruwa
drążąc, kręcąc, obrotując, wgryza się w miąższ... A więc Petrarka i wiertarka
osiągają swój cel, pod warunkiem jednak, że wiertło jest ostre (pióro cięte),
korba prawidłowa (umysłowość pracująca jak należy), a korpus w należytym
stanie (ciało w miarę zdrowe).
No i co powiecie? Wiercenie przez lata nie ustaje, przeciwnie, wiercenia
przeprowadzamy na skalę przemysłową, a poetów przybywa jak wody w
rzekach, kiedy kończy się zima i zaczyna wiosna. To prawda, szkoda, że nie żyje
już Petrarka, który nam tak świetnie pasował do wiertarki. Dziś, czytając jego
sonety do Laury, widzimy, że wiercił prawidłowo, że wiertacz był z niego nie w
kij dmuchał.
Proponuję: do zbioru wierszy Petrarki przyłóżmy wiertło wiertarki i włączmy
prąd. Po chwili otrzymamy w książce dziurę o przekroju użytego wiertła. A
teraz przyłóżmy oko do tego otworu. Przyłóżmy oko i dobrze popatrzmy, co tam
widać ciekawego. Och, widać tam to wszystko, co nas otacza! Drzewa, domy,
Józka Glebę, płot opłotki, jeziora mazurskie spowite akurat we mgłę, obłoki
wariackie, trawę na zielono, kocanki, świerszcze, koniczynę, jaszczurkę i żonę,
wygrzewające się na słońcu; a także widać żal, tęsknotę za czymś nieokreślonym,
marzenia o spokojnym zmierzchu, przypływy i odpływy uczuć... ŻYCIE.

119

WYSZŁO
(Recenzja książki Jacka Janczarskiego
"Kocham pana, panie Sułku"

Chciałbym podzielić się z Państwem kilkoma refleksjami na temat książki Jacka
Janczarskiego pt. "Kocham pana, panie Sułku". Przeczytałem ją właśnie, jak to
się mówi, jednym tchem i natychmiast o niej piszę, chcąc uprzedzić innych.
Uwaga pierwsza: "Kocham pana, panie Sułku" czyta się z dużymi trudnościami.
Po prostu czytając tak zanosiłem się od śmiechu, że literki skakały mi przed
oczyma, a ponieważ akurat była głęboka noc, musiałem śmiech mój tłumić, żeby
nie postawić na nogi całego, pogrążonego w głębokim śnie, domu i domowników
jego. Druga trudność polegała na tym, że w pewnych momentach zaczynałem po
prostu płakać. Ze wzruszenia. Nie wstydzę się tego, nie wstydzę się moich łez...
łez tłumionych również ze względu na późną porę. I tak na przemian: to śmiech,
to łzy. I tak do samego końca. Ale nie tylko śmiech i łzy towarzyszyły lekturze.
Niekiedy zwyczajnie baraniałem i głupiałem, w innych miejscach wydawałem się
mądrzeć, poważnieć, dojrzewać, ba, zacząłem nawet rewidować swój własny do
siebie stosunek. Zacząłem nabierać do siebie szacunku i zaufania. W tej bardzo
przyjemnej atmosferze mój szacunek do siebie rozciągnął się na szacunek do
innych ludzi, do bardzo dużej grupy ludzi godnych przecież najwyższego
szacunku. Były też takie miejsca w tej książce, kiedy paraliżował mnie strach.
Strach o losy naszych sympatycznych bohaterów, strach o Autora, który tymi
losami kieruje, i wreszcie zwyczajny nocny strach, kiedy w krzakach coś ci nagle
zaszeleści, a nie wiesz, co to tak szeleści i po jaką cholerę tam w te krzaki to coś
wlazło. Tak więc "Kocham pana, panie Sułku" śmieszy, tumani i przestrasza. To
chyba bardzo wiele jak na debiut autorski. Może nawet nieco za wiele.
Uwaga druga: jakże ładna jest ta książka, traktowana jako przedmiot
domowego użytku. Dzięki ślicznej okładce jakże zdobi ona nasze wnętrze. Jakże
staranna i piękna jest cała szata graficzna wykonana przez Zośkę (przepraszam
- przez panią Zofię Góralczyk). Ilustracje mamią wzrok, jeżeli tak można
powiedzieć, przykuwają uwagę czytelnika, który ma wrażenie przechadzania się
po wystawie grafiki. Tu przystanie na dłużej, tam zamyśli się i parsknie sobie
zdrowym śmiechem, ówdzie otrze łzę szybciutko, żeby ta łza nie kapnęła
przypadkiem na kartki książki. Mogłaby je przecież pobrudzić.
Uwaga trzecia: wielorakość i wielowymiarowość dzieła to trzeci poważny jego
atut. Janczarski ze swobodą linoskoczka porusza się w naszej codzienności i
niecodzienności, naszej rzeczywistości i nierzeczywistości, żartując peroruje i
filozofując żartuje jednocześnie. Krótko mówiąc, Autor bawiąc uczy, a ucząc
bawi. Z drugiej strony nie wykłada Janczarski tak zwanej kawy na ławę -
zostawia czytelnikowi formułowanie swoich myśli na temat rozmaitych spraw.
Animuje czytelniczą wyobraźnię, pobudza do myślenia i radosnego odkrywania
prawd w rodzaju: "Lepiej być bogatym i pięknym niż biednym i brzydkim" czy
"Mężczyzna nie musi być brzydki" lub "Nie ma się czym tak znowu

120

przejmować, kochani", "Lepiej być zdrowym niż chorym" i tak dalej, i tak
dalej...
Język "Kocham pana, panie Sułku" to zupełnie odmienny temat. Autorowi
chodziło o to, żeby ten język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa.
Obcujemy zatem z giętkością, jędrnością, zwięzłością, skrótowością, a
jednocześnie z rozgadaniem, rozmemłaniem i pokiełbaszeniem. Wszystko to,
użyte z największym rozmysłem, tworzy efekt niezapomniany i nieprzemijający.
Czy to wszystko? Nie. Trzeba bowiem dodać, że książka ma bardzo dużo
rozdziałów i aż trzy części następujące kolejno jedna po drugiej. Przypadek ten
nie jest oczywiście odosobniony. Znamy już książki o większej liczbie części, a i
rozdziałów w niektórych do wyboru, do koloru. A jednak dzięki tej, a nie innej
liczbie jednego i drugiego możemy mówić o częściowości i rozdziałowości
Janczarskiego. Częściowości i rozdziałowości nieomal klasycznej i jedynej w
swoim rodzaju.
Podsumowując - nasuwa się nieodparcie jedno słowo: wyszło. Wyszło w
Wydawnictwach Radia i Telewizji.

Jacek Janczarski

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Jacek Janczarski Kocham Pana, Panie Su3Ku Notatnik
Janczarski Jacek Kocham pana, panie Sułku
janczarski jacek kocham pana
Kocham Cię Panie!, DOKUMENTY NP KOŚCIOŁA ŚW I NIE TYLKO
Kochamy Pana Boga z?lego serc Nieznany
Kochamy Pana Boga z?łego serca
Kocham Cię Panie
Kocham Pana
Kocham pana Budzynska Agata
Jacek Żakowski Co dalej panie Mrożek
Kocham Cię Panie
Kocham również dziwaków, S E N T E N C J E, E- MAILE OD PANA BOGA
Kurt Vonnegut Niech pana bóg błogosławi, panie Rosewater
Żakowski Jacek Co dalej panie Mrożek

więcej podobnych podstron