10 - wyk³ad dla prawa - definicje, pytania

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Podział definicji

1. ze wzgl

du na kształt

1.1.

równościowa (normalna) to taka definicja, która ma następującą strukturę:

definiendum - to wyraŜenie definiowane (jest nazwą definiowaną lub ją zawiera)
definiens - to wyraŜenie definiujące, czyli wyraŜenie przy pomocy którego definiujemy

definiens

łącznik definicyjny - to funktor zdaniotwórczy od dwóch argumentów (definiendum i

definiensa)

łącznik definicyjny moŜe mieć następującą postać:

„

↔

”, „=”, „wtedy i tylko wtedy, gdy”, „jest”, „to”, „jest to”,

„znaczy tyle samo, co”, „to tyle, co”, „znaczy, Ŝe” „nazywamy”, „oznacza”,
„denotuje”, itp.

definiendum

definiens

cznik

definicyjny

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

1.1.1.

równościowa wyraźna to taka definicja, której definiendum ma postać definiowanej

nazwy (nie zawiera innych nie definiowanych w tej definicji wyraŜeń)

Przykład 1

„Kwadrat jest to prostokąt równoboczny”

Przykład 2

„Dniem tygodnia jest poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek, sobota, niedziela”

1.1.2.

równościowa kontekstowa to taka definicja, która nie jest wyraźna. Oznacza to, Ŝe

definiendum poza definiowaną nazwą zawiera takŜe inne nie definiowane w tej definicji
wyraŜenia.

Przykład

A jest dziadkiem B wtedy i tylko wtedy, gdy A jest ojcem rodzica B.

⊆

↔

∀

x (x

∈

→

∈

Wśród definicji równościowych kontekstowych wyróŜnić moŜna dwa szczególne rodzaje
definicji: przez abstrakcję oraz przez indukcję.

definiendum

definiens

definiendum

definiens

definiowana nazwa

definiendum

definiens

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

równościowa kontekstowa przez abstrakcję to definicja mająca postać:

P(a) = P(b) wtw aRb,

gdzie P to definiowana cecha, a i b to indywidua, a R to relacja równowaŜnościowa na
zbiorze indywiduów do którego naleŜą a i b (wykorzystuje przynaleŜność do jakiejś klasy
abstrakcji).

Przykład 1

moc prawna aktu normatywnego a = moc prawna aktu normatywnego b

wtw

akty normatywne a i b mogą się wzajemnie uchylać.

Przykład 2

znaczenie a = znaczenie b wtw a i b są równoznaczne

równościowa kontekstowa przez indukcję to definicja wykorzystująca zasadę indukcji
matematycznej.

Przykład
Parą uporządkowaną nazywamy zbiór dany równością:

> = {{a

},{a

}}.

Niech n

∈

−

{0,1,2}. n-tką uporządkowaną jest zbiór dany równością:

,...,a

> = <<a

,...,a

n-1

>,a

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

1.2.

przez postulaty (uwikłana) to definicja, na którą składają się zdania, które spełniają

następujące warunki:

- kaŜde zdanie zawiera termin definiowany,
- pozostałe terminy występujące w kaŜdym ze zdań mają juŜ ustalone znaczenie,
- termin definiowany naleŜy rozumieć tak, aby kaŜde ze zdań było zdaniem prawdziwym.

Uwaga: Znaczenie terminu definiowanego jest odgadywane z kontekstu ustalonego przez
pozostałe terminy występujące w zdaniach. Jest to interpretacja terminu definiowanego.
Nie musi być jedyną moŜliwą - moŜliwą interpretacją jest kaŜda, która nie jest sprzeczna.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Przykład
Jak w geometrii zdefiniować wyraŜenie „... leŜy między ... a ...” aby dotyczyło punktów
prostej? WyraŜenie to definiuje się przez postulaty. MoŜna przyjąć trzy następujące:

Definicja
1. JeŜeli punkt C leŜy na prostej między punktami A i B, to leŜy on teŜ między punktami B
i A.
2. Z trzech punktów A, B i C na prostej jeden i tylko jeden leŜy na tej prostej między
dwoma pozostałymi.
3. Jeden z trzech punktów A, B, C na prostej leŜy na tej prostej między dwoma
pozostałymi wtedy i tylko wtedy, gdy leŜą one w róŜnych częściach prostej, na które on tę
prostą dzieli.

Warto zauwaŜyć, Ŝe:

•

Sam postulat pierwszy umoŜliwia interpretację, zgodnie z którą „C leŜy między punktami A i B”

moŜemy rozumieć jak „C leŜy po tej samej stronie punktu A co po tej samej stronie punktu B”.

•

Dwa pierwsze postulaty umoŜliwiają interpretację, zgodnie z którą „C leŜy między punktami A i B”

moŜemy rozumieć jak „C leŜy po lewej stronie punktu A i po lewej stronie punktu B”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

2. ze wzgl

du na supozycj

wyra

enia definiowanego

2.1.

realna to taka definicja, w której wyraŜenie definiowane występuje w supozycji

prostej lub formalnej. Zatem, definicja realna definiuje przedmiot lub zbiór przedmiotów.

Przykład
Popielniczka

jest to

przedmiot słuŜący do gromadzenia niedopałków papierosów oraz

strząsanego z papierosów popiołu.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

2.2.

nominalna to taka definicja, w której wyraŜenie definiowane występuje w supozycji

materialnej. Zatem, definicja nominalna definiuje wyraŜenie (wyjaśnia znaczenie
wyraŜenia).

2.2.1.

nominalna słownikowa to taka definicja nominalna, w której definiens występuje w

supozycji materialnej. Zatem, definicja nominalna słownikowa wyjaśnia znaczenie
podając wyraŜenie równoznaczne definiendum.

2.2.2.

nominalna semantyczna to taka definicja nominalna, w której definiens występuje

w supozycji prostej lub formalnej. Zatem, definicja nominalna semantyczna wyjaśnia
znaczenie wyraŜenia podając jego treść.

Przykład
[2.2.1.] Słowo „popielniczka”

znaczy to samo

, co wyraŜenie „przedmiot słuŜący do

gromadzenia niedopałków papierosów oraz strząsanego z papierosów popiołu”.

[2.2.2.] Słowo „popielniczka”

oznacza

przedmiot słuŜący do gromadzenia niedopałków

papierosów oraz strząsanego z papierosów popiołu.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Uwaga natury erystycznej:

•

Jeśli chcemy przedstawić swój pogląd na daną sprawę tak, aby nie wzbudzał wątpliwości,

powinniśmy stosować definicje realne „A jest B”.

•

Jeśli chcemy przedstawić pogląd przeciwnika tak, aby wzbudzał wątpliwości, powinniśmy

stosować definicje nominalne„A oznacza B”, „A nazywamy B”, „A jest (bywa) nazywane B”.

Chodzi tu o to, Ŝe jeśli coś nazywa się tak a tak, to jasnym jest, Ŝe moŜe nazywać się jakoś
inaczej: „Wolnością nazywamy ...” - moŜna więc wolnością nazwać teŜ i coś innego.
Jeśli zaś stwierdzimy, Ŝe coś jest tym a tym, to takie wątpliwości mogą się w umyśle słuchacza
nie pojawić: „Wolnością jest ...”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

3. ze wzgl

du na genez

znaczenia wyra

enia definiowanego

3.1.

sprawozdawcza to taka definicja, która podaje znaczenie definiendum zgodne z

obowiązującą konwencją znaczeniową. Zatem, definicja sprawozdawcza zdaje sprawę ze
znaczenia jakie posiada definiendum, odtwarza to znaczenie, przypomina je.

Przykład
Popielniczka jest to przedmiot słuŜący do gromadzenia niedopałków papierosów oraz
strząsanego z papierosów popiołu.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

3.2.

projektująca to taka definicja, która nadaje nowe lub zmienia dotychczasowe

znaczenie definiendum.

3.2.1.

konstrukcyjna to taka definicja, która nadaje nowe znaczenie definiendum.

Przykłady
Popielniczka jest to człowiek, którego oddech nasycony jest zapachem wypalonych
papierosów.

Smark jest to polityk nie mający, ani prawniczego, ani ekonomicznego wykształcenia,
który będąc w opozycji jest histerykiem i chamem, a po dojściu do władzy jest obibokiem
i nieudolnym pajacem.

3.2.2.

regulująca to taka definicja, która częściowo zmienia dotychczasowe znaczenie

definiendum (zupełna zmiana znaczenia, to przecieŜ nadanie nowego znaczenia).
Najczęściej, definicja regulująca ma za zadanie wyostrzyć (uściślić) znaczenie wyraŜeń
nieostrych.

Przykład
Pełnoletni jest to osoba fizyczna, która ukończyła 18-sty rok Ŝycia, lub kobieta, która
ukończyła co najmniej 16 lat i za zgodą sądu opiekuńczego zawarła małŜeństwo.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

4. ze wzgl

du na zakres stosowalno

ci definicji

4.1.

zupełna (bezwarunkowa) to definicja podająca warunek, który jest zarazem

konieczny i wystarczający (dostateczny) na to, aby dany obiekt mógł zostać uznany za
desygnat definiendum. Nie istnieją warunki ograniczające stosowanie definicji zupełnej.

∀

x (A(x)

↔

K(x))

K jest warunkiem zarazem koniecznym i wystarczającym na to, aby jakiś przedmiot
moŜna było nazwać A (zaliczyć do gatunku A).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Przypomnienie:

K jest warunkiem wystarczającym (dostatecznym) zajścia A, jeśli zajście K pociąga za
sobą zajście A:

∀

x (K(x)

→

A(x))

Przykład. Warunkiem wystarczającym wyłączenia sędziego ze sprawy (A) jest to, Ŝe pozostaje
on w stosunku pokrewieństwa z jedną ze stron w tej sprawie (K).

K jest warunkiem koniecznym zajścia A, jeśli z faktu, iŜ zaszło A wynika, Ŝe zaszło K
(tzn. nie moŜe być tak, aby zaszło A i nie zaszło K)

∀

x (A(x)

→

K(x))

Przykład. Warunkiem koniecznym wymierzenia komuś kary pozbawienia wolności (A) jest
uznanie go za winnego popełnienia przestępstwa (K).

Pamiętajmy, Ŝe

nie jest moŜliwe P = konieczne nie-P.

W szczególności więc,
nie jest moŜliwe A i nie-K = konieczne jest, Ŝe jeśli A to K.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

4.2.

niezupełna (warunkowa, częściowa) to taka definicja, która podaje warunki

konieczny i dostateczny na to, aby dany obiekt mógł zostać uznany za desygnat
definiendum, jednak warunki te nie wyczerpują wszystkich moŜliwości.

jest tu warunkiem wystarczającym zajścia A

jest tu warunkiem koniecznym zajścia A

Uwaga: Kryterium K

nie musi wyczerpywać wszystkich przypadków, w których zachodzi A.

Podobnie, kryterium K

nie musi wyczerpywać wszystkich przypadków, w których nie zachodzi A.

Jeśli A jest nazwą nieostrą, ani K

, ani K

nie wyczerpują wspomnianych przypadków.

Szczególnym przypadkiem definicji częściowej jest definicja ostensywna (deiktyczna),
czyli definicja przez wskazanie.

Przykład
Wypowiedzeniu „to jest drzewo” towarzyszy wskazanie ręką lub odpowiednim innym
gestem, np. głowy, na jakieś konkretne drzewo. Wygląd tego drzewa ustala wybiórczo, a
więc częściowo kryteria stosowalności słowa „drzewo”.

∀

x (K

(x)

→

A(x))

∀

x (K

(x)

→

A(x))

¬∀

x (K

(x)

∨

(x))

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Definicja klasyczna

Jest ona szczególnym przypadkiem definicji zarazem równościowej wyraźnej i realnej.

Definicją klasyczną nazywamy definicję równościową wyraźną danego gatunku przez
podanie dla niego rodzaju oraz róŜnicy gatunkowej:

definitio fit per genus et differentiam specificam

Zatem, definiendum jest nazwą gatunku, zaś definiens zawiera nazwę rodzaju oraz podaje
róŜnicę gatunkową, czyli tę cechę (ew. zespół cech) która wyróŜnia spośród przedmiotów
tego rodzaju wszystkie i tylko przedmioty gatunku. Zazwyczaj jest to cecha, którą
posiadają wszystkie i tylko te przedmioty rodzaju, które naleŜą do definiowanego gatunku.

Przykład

Bursztyn jest to skamieniała Ŝywica.

„bursztyn” to gatunek
„Ŝywica” to rodzaj
„skamieniała” to róŜnica gatunkowa

definiens

definiendum

rodzaj

gatunek

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Uwaga
Nazwy „gatunek” i „rodzaj” są tu wykorzystywane jedynie w tym sensie, Ŝe nazwa
określająca gatunek jest podrzędna wobec nazwy określającej rodzaj. Jest to jedyne
kryterium stosowalności w definicji klasycznej nazw „gatunek” i „rodzaj”.

W definicjach

„Człowiek jest to zwierzę rozumne”

oraz

„Blondyn jest to człowiek mający jasne włosy”

nazwa „człowiek” występuje jako nazwa gatunku (w pierwszej definicji) oraz jako nazwa
rodzaju (w drugiej definicji).

W prawidłowo zbudowanej definicji klasycznej nazwa definiowanego gatunku jest nazwą
iloczynu dwóch krzyŜujących się nazw: rodzaju oraz róŜnicy gatunkowej:

ssak

posiada

rozum

człowiek

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Definicja klasyczna moŜe mieć postać naturalną, finalną i genetyczną.

Definicja klasyczna jest definicją

- naturalną, gdy róŜnica gatunkowa wskazuje na cechy istotne, charakterystyczne dla
natury definiowanego gatunku;

KsiąŜka telefoniczna jest to

ksiąŜka zawierająca spis abonentów telefonicznych wraz z numerami ich telefonów.

- finalną, gdy róŜnica gatunkowa wskazuje do czego słuŜy, do czego jest uŜywany
przedmiot będący desygnatem definiowanego gatunku;

Kasownik jest to urządzenie słuŜące do drukowania aktualnej daty i godziny na bilecie.

- genetyczna, gdy róŜnica gatunkowa opisuje powstawanie lub pochodzenie przedmiotu
będącego desygnatem definiowanego gatunku.

Mgła jest to zjawisko atmosferyczne,

które powstaje, gdy powietrze nasycone parą wodną zostaje nagle ochłodzone.

[w powyŜszych przykładach podkreślone zostały róŜnice gatunkowe]

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Błędy definiowania

Błędy zakresowe definiowania

(są to błędy logiczne)

1. Definicja jest za szeroka jeśli definiendum jest nazwą podrzędną wobec definiensa.

Przykład: „Prokurator jest to pracownik prokuratury”.

2. Definicja jest za wąska jeśli definiendum jest nazwą nadrzędną wobec definiensa.

Przykład: „Zwykły ołówek to przyrząd do pisania złoŜony z pręcika grafitu
umieszczonego w niebieskiej oprawce z cedrowego drzewa”.

3. Błąd krzyŜowania się zakresów definiendum i definiensa.

Przykład: „Stoper to urządzenie elektroniczne słuŜące do pomiaru czasu”.

4. Błąd rozłączności zakresów definiendum i definiensa. Dość trudny do popełnienia,
chyba Ŝe ma postać przesunięcia kategorialnego. Błąd przesunięcia kategorialnego polega
na tym, Ŝe definiendum i definiens reprezentują róŜne kategorie ontologiczne.

Przykład: „Czerwienią (C) nazywamy kaŜdą rzecz czerwoną (R)”.

MoŜna wyróŜnić następujące kategorie ontologiczne: rzeczy (R), cechy (C), zbiory (Z) i
sytuacje (S).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Inne błędy definiowania:

1. Błąd nieznane przez nieznane (ignotum per ignotum) ma miejsce wówczas, gdy
odbiorca definicja (traktowanej jako przekaz informacyjny) nie rozumie nie tylko
znaczenia definiendum ale i znaczenia definiensa.

(nie jest to błąd logiczny)

Przykład: „Dusza jest entelechią lub pierwszą formą uorganizowanego ciała, które posiada
Ŝ

ycie potencjalne”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

2. Błędne koło w definiowaniu

(jest to błąd logiczny)

2.1. pośrednie (idem per idem): definiowany termin A występuje w definiensie
(A to A).

Przykład: „Policja ruchu drogowego jest to policja, która strzeŜe porządku ruchu
drogowego”.

2.2. pośrednie: ma miejsce wówczas, gdy jakiś ciąg terminów, z których kaŜdy
następny słuŜy zdefiniowaniu poprzedniego ma tę własność, Ŝe ostatni z tego ciągu
termin jest definiowany przy wykorzystaniu pierwszego
(A

to A

, A

to A

, ..., A

to A

n+1

, A

n+1

to A

)

Przykład: „Czyn nakazany jest to czyn dozwolony i obowiązkowy zarazem. Czyn
obowiązkowy to czyn nakazany lub zakazany”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Pytania

Schemat odpowiedzi zwany datum quaestionis (dana pytajna) jest wyznaczony przez kształt
zdania pytajnego, które tworzy partykuła pytajna oraz fragment zdania oznajmującego lub całe
zdanie oznajmujące.

pytanie

datum queaestionis

„Kto zabił Cezara?”

⇒

„Cezara zabił x”

„Kto i kiedy zabił Cezara”

⇒

„Cezara zabił x w [czasie] y”

gdzie zakresem zmiennej x jest zbiór ludzi, zaś zakresem zmiennej y zbiór dat.

Odpowiedzią właściwą na pytanie jest podstawienie za [wszystkie] zmienne w datum
quaestionis nazw obiektów naleŜących do zakresów zmiennych.

datum queaestionis

odpowied

wła

ciwa

„Cezara zabił x”

⇒

Cezara zabił Brutus.

Cezara zabił Kasjusz.

Cezara zabił Zbychu.

„Cezara zabił x w [czasie] y”

⇒

Cezara zabił Brutus 15-go marca 44 roku p.n.e.

Cezara zabił Kasjusz 11-go marca 24 roku p.n.e.

Cezara zabił Zbychu 1-go maja 2009 roku.

Zakresy zmiennych są wyznaczone przez partykuły pytajne: „kto”, „czyj”, „kiedy”, „gdzie”,
„jak”, itd. (a właściwie to przez całe pytanie

„Kto jest polskim pisarzem XIX wieku?”

)

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Pytania rozstrzygni

cia (dopełnienia) według Ajdukiewicza i innych

Pytanie rozstrzygnięcia to pytanie, którego partykułą pytajną jest „czy” oraz pytania dające się
do takiego pytania sprowadzić. Pozostałe pytania, to pytania dopełnienia.

Przykład
„Czy ty lubisz truskawki?” - „Tak” (ew. „Tak, lubię truskawki”)
„Czy Brutus zabił Cezara?”

Na kaŜde pytanie rozstrzygnięcia istnieją tylko dwie moŜliwe odpowiedzi właściwe: twierdząca
„Tak” (ew. „Tak, ...”) oraz przecząca „Nie” (ew. „Nie, ...”).

Pytania rozstrzygni

cia (dopełnienia) według Ziembi

skiego

Pytanie rozstrzygnięcia to pytanie, na które odpowiedź wymaga dokonania wyboru jednej
spośród moŜliwych opcji. Pozostałe pytania, to pytania dopełnienia.

Przykład
„Czy na ostatniej olimpiadzie najwięcej medali zdobyli sportowcy USA, czy Chin, czy Rosji?”
Odpowiedź wymaga dokonania wyboru jednego tylko kraju.

Na pytanie rozstrzygnięcia nie muszą istnieć tylko dwie moŜliwe odpowiedzi właściwe. Tych
odpowiedzi moŜe być więcej niŜ dwie.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Pytanie dopełnienia moŜe mieć postać otwartą lub zamkniętą:

Zamkniętą postać ma pytanie na które istnieje odpowiedź właściwa.
Otwartą postać ma pytanie na które odpowiedź wymaga wypowiedzi opisowej.

Przedstawione na poprzedniej stronie pytania to pytania dopełnienia. Wszystkie one mają datum
quaestionis i mają postać zamkniętą.

Przykład pytania dopełnienia o postaci otwartej:
Jakie czynniki wpłynęły na wybuch pierwszej wojny światowej?

Uwaga: W przypadku pytania rozstrzygnięcia konstrukcja datum quaetsionis jest sztuczna i dlatego
przyjmiemy, Ŝe jej nie ma.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Zało

enia pytania

Pozytywne załoŜenie pytania to stwierdzenie, Ŝe przynajmniej jedna odpowiedź właściwa na to
pytanie jest prawdą.

Zatem, pozytywne załoŜenie pytania jest równowaŜne alternatywie wszystkich odpowiedzi właściwych na to
pytanie (alternatywa [wielokrotna] zdań jest prawdziwa wtw przynajmniej jedno z nich jest prawdziwe).

Negatywne załoŜenie pytania to stwierdzenie, Ŝe przynajmniej jedna odpowiedź właściwa na to
pytanie nie jest prawdą.

Zatem, pozytywne załoŜenie pytania jest równowaŜne alternatywie negacji wszystkich odpowiedzi
właściwych na to pytanie.

Pytanie właściwie postawione to takie, którego zarówno załoŜenie pozytywne i jak negatywne
jest zdaniem prawdziwym. W przeciwnym razie mamy pytanie niewłaściwie postawione.

Przykład
W jaki sposób zamordował pan swoją sąsiadkę?
Pozytywne załoŜenie stwierdza, Ŝe istnieje metoda którą pytana osoba zamordowała sąsiadkę.
Negatywne załoŜenie stwierdza, Ŝe istnieje metoda którą pytana osoba nie zamordowała
sąsiadki.
Jeśli któreś z tych załoŜeń nie jest prawdą, pytanie jest niewłaściwie postawione.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Odpowiedź znosi pozytywne załoŜenie pytania jeśli jest zdaniem będącym negacją pozytywnego
załoŜenia tego pytania.

Przykład
„W jaki sposób zabił pan swoja sąsiadkę?”
Odpowiedź znosząca pozytywne załoŜenie pytania: „Ja nie zabiłem swojej sąsiadki”

[czyli, „Nie istnieje sposób, w jaki zabiłem swoja sąsiadkę”]

Odpowiedź znosi negatywne załoŜenie pytania jeśli jest zdaniem będącym negacją negatywnego
załoŜenia pytania.

Przykład
„Którym narzędziem z drewnianej skrzynki uderzył pan swoja sąsiadkę?”
Odpowiedź znosząca negatywne załoŜenie pytania: „Moja sąsiadkę udzerzyłem kazdym
narzędziem z drewnianej skrzynki”

[czyli, „Nie istnieje narzędzie, którym nie uderzyłem mojej sąsiadki”]

Oczywiście:
Pytanie źle postawione z powodu fałszywości pozytywnego załoŜenia, ma to do siebie, Ŝe
jedyną moŜliwą prawdziwą odpowiedzią na nie jest odpowiedź znosząca jego pozytywne
załoŜenie.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Dzięki swoim pozytywnym i negatywnym załoŜeniom, pytania mogą pełnić funkcję
informującą.

Przykład
Jeśli nie wiemy o ślubie Jana, to pytanie „Kiedy Jan się oŜenił?” informuje nas o tym fakcie.

Pytanie sugestywne to pytanie stawiane w celu udzielenia lub zasugerowania osobie pytanej
informacji, jakiej osoba ta nie ma.

Przykład: Czy ten męŜczyzna, który uciekał, miał na głowie brązowy kapelusz?”

Z definicji pytania sugestywnego wynika, Ŝe sugestywne będzie kaŜde pytanie, którego
postawieniu towarzyszą odpowiednie gesty, akcent.

Pytanie sugestywne złośliwe jest to pytanie sugerujące odpowiedź fałszywą.

Pytanie podchwytliwe to takie, które ma skłonić pytającego do udzielenia odpowiedzi sprzecznej
z innymi jego stwierdzeniami lub do wypowiedzenia czegoś, co chce on zataić.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

Rodzaje odpowiedzi

Odpowiedź niewłaściwa to odpowiedź, która nie jest właściwa.

Odpowiedź na dane pytanie jest całkowita, jeśli jest zdaniem, z którego wynika (niekoniecznie
logicznie) przynajmniej jedna odpowiedź właściwa na to pytanie.

Wniosek:
Odpowiedź właściwa jest całkowita (bo z A wynika A). Nazywamy ja

całkowitą wprost

Przykład
„Czy wieloryb jest rybą?”
Odpowiedź całkowita niewprost: „Wieloryb jest ssakiem”.

Odpowiedź na dane pytanie jest częściowa, jeśli jest zdaniem, z którego nie wynika Ŝadna
odpowiedź właściwa na to pytanie, ale prawdziwość tego zdania wyklucza niektóre spośród
wszystkich odpowiedzi właściwych.

Przykład
„Kto z was krzyczał?” pyta nauczycielka dzieci w klasie, z której dochodził krzyk.
Odpowiedź częściowa: „śadna z dziewczynek nie krzyczała”.