Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

1

Logiczne podstawy prawoznawstwa

Piotr Łukowski

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

2

WYKŁAD 10

definicje

pytania

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

3

Edward Nieznański, Logika. Podstawy - język - uzasadnianie, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa, 2006.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

4

Definicja

Czemu służy definiowanie?

- określeniu istoty rzeczy (Arystoteles)
- określeniu pojęcia (logika tradycyjna)
- ustaleniu znaczenia wyrażenia
- objaśnieniu trafnego posługiwania się wyrażeniem

Czy definiowanie to proces odkrywania, czy może tworzenia?

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

5

Podział definicji

1. ze wzgl

ę

du na kształt

1.1.

równościowa (normalna) to taka definicja, która ma następującą strukturę:

definiendum - to wyrażenie definiowane (jest nazwą definiowaną lub ją zawiera)
definiens - to wyrażenie definiujące, czyli wyrażenie przy pomocy którego definiujemy

definiens

łącznik definicyjny - to funktor zdaniotwórczy od dwóch argumentów (definiendum i

definiensa)

łącznik definicyjny może mieć następującą postać:

„

↔

↔

↔

↔

”, „=”, „wtedy i tylko wtedy, gdy”, „jest”, „to”, „jest to”,

„znaczy tyle samo, co”, „to tyle, co”, „znaczy, że” „nazywamy”, „oznacza”,
„denotuje”, itp.

definiendum

definiens

ł

ą

cznik

definicyjny

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

6

1.1.1.

równościowa wyraźna to taka definicja, której definiendum ma postać definiowanej

nazwy (nie zawiera innych nie definiowanych w tej definicji wyrażeń)

Przykład 1

„Kwadrat jest to prostokąt równoboczny”

Przykład 2

„Dniem tygodnia jest poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek, sobota, niedziela”

1.1.2.

równościowa kontekstowa to taka definicja, która nie jest wyraźna. Oznacza to, że

definiendum poza definiowaną nazwą zawiera także inne nie definiowane w tej definicji
wyrażenia.

Przykład

A jest dziadkiem B wtedy i tylko wtedy, gdy A jest ojcem rodzica B.

X

⊆

Y

↔

∀

x (x

∈

X

→

x

∈

Y)

Wśród definicji równościowych kontekstowych wyróżnić można dwa szczególne rodzaje
definicji: przez abstrakcję oraz przez indukcję.

definiendum

definiens

definiendum

definiens

definiowana nazwa

definiendum

definiens

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

7

równościowa kontekstowa przez abstrakcję to definicja mająca postać:

P(a) = P(b) wtw aRb,

gdzie P to definiowana cecha, a i b to indywidua, a R to relacja równoważnościowa na
zbiorze indywiduów do którego należą a i b (wykorzystuje przynależność do jakiejś klasy
abstrakcji).

Przykład 1

moc prawna aktu normatywnego a = moc prawna aktu normatywnego b

wtw

akty normatywne a i b mogą się wzajemnie uchylać.

Przykład 2

znaczenie a = znaczenie b wtw a i b są równoznaczne

równościowa kontekstowa przez indukcję to definicja wykorzystująca zasadę indukcji
matematycznej.

Przykład
Parą uporządkowaną nazywamy zbiór dany równością:

<a

1

,a

2

> = {{a

1

},{a

1

,a

2

}}.

Niech n

∈

N

−

{0,1,2}. n-tką uporządkowaną jest zbiór dany równością:

<a

1

,...,a

n

> = <<a

1

,...,a

n-1

>,a

n

>.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

8

1.2.

przez postulaty (uwikłana) to definicja, na którą składają się zdania, które spełniają

następujące warunki:

- każde zdanie zawiera termin definiowany,
- pozostałe terminy występujące w każdym ze zdań mają już ustalone znaczenie,
- termin definiowany należy rozumieć tak, aby każde ze zdań było zdaniem prawdziwym.

Uwaga: Znaczenie terminu definiowanego jest odgadywane z kontekstu ustalonego przez
pozostałe terminy występujące w zdaniach. Jest to interpretacja terminu definiowanego.
Nie musi być jedyną możliwą - możliwą interpretacją jest każda, która nie jest sprzeczna.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

9

Przykład
Jak w geometrii zdefiniować wyrażenie „... leży między ... a ...” aby dotyczyło punktów
prostej? Wyrażenie to definiuje się przez postulaty. Można przyjąć trzy następujące:

Definicja
1. Jeżeli punkt C leży na prostej między punktami A i B, to leży on też między punktami B
i A.
2. Z trzech punktów A, B i C na prostej jeden i tylko jeden leży na tej prostej między
dwoma pozostałymi.
3. Jeden z trzech punktów A, B, C na prostej leży na tej prostej między dwoma
pozostałymi wtedy i tylko wtedy, gdy leżą one w różnych częściach prostej, na które on tę
prostą dzieli.

Warto zauważyć, że:

•

Sam postulat pierwszy umożliwia interpretację, zgodnie z którą „C leży między punktami A i B”

możemy rozumieć jak „C leży po tej samej stronie punktu A co po tej samej stronie punktu B”.

•

Dwa pierwsze postulaty umożliwiają interpretację, zgodnie z którą „C leży między punktami A i B”

możemy rozumieć jak „C leży po lewej stronie punktu A i po lewej stronie punktu B”.

A

B

C

C

B

A

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

10

2. ze wzgl

ę

du na supozycj

ę

wyra

ż

enia definiowanego

2.1.

realna to taka definicja, w której wyrażenie definiowane występuje w supozycji

prostej lub formalnej. Zatem, definicja realna definiuje przedmiot lub zbiór przedmiotów.

Przykład
Popielniczka

jest to

przedmiot służący do gromadzenia niedopałków papierosów oraz

strząsanego z papierosów popiołu.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

11

2.2.

nominalna to taka definicja, w której wyrażenie definiowane występuje w supozycji

materialnej. Zatem, definicja nominalna definiuje wyrażenie (wyjaśnia znaczenie
wyrażenia).

2.2.1.

nominalna słownikowa to taka definicja nominalna, w której definiens występuje w

supozycji materialnej. Zatem, definicja nominalna słownikowa wyjaśnia znaczenie
podając wyrażenie równoznaczne definiendum.

2.2.2.

nominalna semantyczna to taka definicja nominalna, w której definiens występuje

w supozycji prostej lub formalnej. Zatem, definicja nominalna semantyczna wyjaśnia
znaczenie wyrażenia podając jego treść.

Przykład
[2.2.1.] Słowo „popielniczka”

znaczy to samo

, co wyrażenie „przedmiot służący do

gromadzenia niedopałków papierosów oraz strząsanego z papierosów popiołu”.

[2.2.2.] Słowo „popielniczka”

oznacza

przedmiot służący do gromadzenia niedopałków

papierosów oraz strząsanego z papierosów popiołu.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

12

Uwaga natury erystycznej:

•

Jeśli chcemy przedstawić swój pogląd na daną sprawę tak, aby nie wzbudzał wątpliwości,

powinniśmy stosować definicje realne „A jest B”.

•

Jeśli chcemy przedstawić pogląd przeciwnika tak, aby wzbudzał wątpliwości, powinniśmy

stosować definicje nominalne„A oznacza B”, „A nazywamy B”, „A jest (bywa) nazywane B”.

Chodzi tu o to, że jeśli coś nazywa się tak a tak, to jasnym jest, że może nazywać się jakoś
inaczej: „Wolnością nazywamy ...” - można więc wolnością nazwać też i coś innego.
Jeśli zaś stwierdzimy, że coś jest tym a tym, to takie wątpliwości mogą się w umyśle słuchacza
nie pojawić: „Wolnością jest ...”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

13

3. ze wzgl

ę

du na genez

ę

znaczenia wyra

ż

enia definiowanego

3.1.

sprawozdawcza to taka definicja, która podaje znaczenie definiendum zgodne z

obowiązującą konwencją znaczeniową. Zatem, definicja sprawozdawcza zdaje sprawę ze
znaczenia jakie posiada definiendum, odtwarza to znaczenie, przypomina je.

Przykład
Popielniczka jest to przedmiot służący do gromadzenia niedopałków papierosów oraz
strząsanego z papierosów popiołu.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

14

3.2.

projektująca to taka definicja, która nadaje nowe lub zmienia dotychczasowe

znaczenie definiendum.

3.2.1.

konstrukcyjna to taka definicja, która nadaje nowe znaczenie definiendum.

Przykłady
Popielniczka jest to człowiek, którego oddech nasycony jest zapachem wypalonych
papierosów.

Smark jest to polityk nie mający, ani prawniczego, ani ekonomicznego wykształcenia,
który będąc w opozycji jest histerykiem i chamem, a po dojściu do władzy jest obibokiem
i nieudolnym pajacem.

3.2.2.

regulująca to taka definicja, która częściowo zmienia dotychczasowe znaczenie

definiendum (zupełna zmiana znaczenia, to przecież nadanie nowego znaczenia).
Najczęściej, definicja regulująca ma za zadanie wyostrzyć (uściślić) znaczenie wyrażeń
nieostrych.

Przykład
Pełnoletni jest to osoba fizyczna, która ukończyła 18-sty rok życia, lub kobieta, która
ukończyła co najmniej 16 lat i za zgodą sądu opiekuńczego zawarła małżeństwo.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

15

4. ze wzgl

ę

du na zakres stosowalno

ś

ci definicji

4.1.

zupełna (bezwarunkowa) to definicja podająca warunek, który jest zarazem

konieczny i wystarczający (dostateczny) na to, aby dany obiekt mógł zostać uznany za
desygnat definiendum. Nie istnieją warunki ograniczające stosowanie definicji zupełnej.

∀

x (A(x)

↔

K(x))

K jest warunkiem zarazem koniecznym i wystarczającym na to, aby jakiś przedmiot
można było nazwać A (zaliczyć do gatunku A).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

16

Przypomnienie:

K jest warunkiem wystarczającym (dostatecznym) zajścia A, jeśli zajście K pociąga za
sobą zajście A:

∀

x (K(x)

→

A(x))

Przykład. Warunkiem wystarczającym wyłączenia sędziego ze sprawy (A) jest to, że pozostaje
on w stosunku pokrewieństwa z jedną ze stron w tej sprawie (K).

K jest warunkiem koniecznym zajścia A, jeśli z faktu, iż zaszło A wynika, że zaszło K
(tzn. nie może być tak, aby zaszło A i nie zaszło K)

*

:

∀

x (A(x)

→

K(x))

Przykład. Warunkiem koniecznym wymierzenia komuś kary pozbawienia wolności (A) jest
uznanie go za winnego popełnienia przestępstwa (K).

*

Pamiętajmy, że

nie jest możliwe P = konieczne nie-P.

W szczególności więc,
nie jest możliwe A i nie-K = konieczne jest, że jeśli A to K.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

17

4.2.

niezupełna (warunkowa, częściowa) to taka definicja, która podaje warunki

konieczny i dostateczny na to, aby dany obiekt mógł zostać uznany za desygnat
definiendum, jednak warunki te nie wyczerpują wszystkich możliwości.

K

1

jest tu warunkiem wystarczającym zajścia A

¬

K

2

jest tu warunkiem koniecznym zajścia A

Uwaga: Kryterium K

1

nie musi wyczerpywać wszystkich przypadków, w których zachodzi A.

Podobnie, kryterium K

2

nie musi wyczerpywać wszystkich przypadków, w których nie zachodzi A.

Jeśli A jest nazwą nieostrą, ani K

1

, ani K

2

nie wyczerpują wspomnianych przypadków.

Szczególnym przypadkiem definicji częściowej jest definicja ostensywna (deiktyczna),
czyli definicja przez wskazanie.

Przykład
Wypowiedzeniu „to jest drzewo” towarzyszy wskazanie ręką lub odpowiednim innym
gestem, np. głowy, na jakieś konkretne drzewo. Wygląd tego drzewa ustala wybiórczo, a
więc częściowo kryteria stosowalności słowa „drzewo”.

∀

x (K

1

(x)

→

A(x))

∀

x (K

2

(x)

→

¬

A(x))

¬∀

x (K

1

(x)

∨

K

2

(x))

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

18

Definicja klasyczna

Jest ona szczególnym przypadkiem definicji zarazem równościowej wyraźnej i realnej.

Definicją klasyczną nazywamy definicję równościową wyraźną danego gatunku przez
podanie dla niego rodzaju oraz różnicy gatunkowej:

definitio fit per genus et differentiam specificam

Zatem, definiendum jest nazwą gatunku, zaś definiens zawiera nazwę rodzaju oraz podaje
różnicę gatunkową, czyli tę cechę (ew. zespół cech) która wyróżnia spośród przedmiotów
tego rodzaju wszystkie i tylko przedmioty gatunku. Zazwyczaj jest to cecha, którą
posiadają wszystkie i tylko te przedmioty rodzaju, które należą do definiowanego gatunku.

Przykład

Bursztyn jest to skamieniała żywica.

„bursztyn” to gatunek
„żywica” to rodzaj
„skamieniała” to różnica gatunkowa

definiens

definiendum

rodzaj

gatunek

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

19

Uwaga
Nazwy „gatunek” i „rodzaj” są tu wykorzystywane jedynie w tym sensie, że nazwa
określająca gatunek jest podrzędna wobec nazwy określającej rodzaj. Jest to jedyne
kryterium stosowalności w definicji klasycznej nazw „gatunek” i „rodzaj”.

W definicjach

„Człowiek jest to zwierzę rozumne”

oraz

„Blondyn jest to człowiek mający jasne włosy”

nazwa „człowiek” występuje jako nazwa gatunku (w pierwszej definicji) oraz jako nazwa
rodzaju (w drugiej definicji).

W prawidłowo zbudowanej definicji klasycznej nazwa definiowanego gatunku jest nazwą
iloczynu dwóch krzyżujących się nazw: rodzaju oraz różnicy gatunkowej:

ssak

co

ś

co

posiada

rozum

człowiek

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

20

Definicja klasyczna może mieć postać naturalną, finalną i genetyczną.

Definicja klasyczna jest definicją

- naturalną, gdy różnica gatunkowa wskazuje na cechy istotne, charakterystyczne dla
natury definiowanego gatunku;

Książka telefoniczna jest to

książka zawierająca spis abonentów telefonicznych wraz z numerami ich telefonów.

- finalną, gdy różnica gatunkowa wskazuje do czego służy, do czego jest używany
przedmiot będący desygnatem definiowanego gatunku;

Kasownik jest to urządzenie służące do drukowania aktualnej daty i godziny na bilecie.

- genetyczna, gdy różnica gatunkowa opisuje powstawanie lub pochodzenie przedmiotu
będącego desygnatem definiowanego gatunku.

Mgła jest to zjawisko atmosferyczne,

które powstaje, gdy powietrze nasycone parą wodną zostaje nagle ochłodzone.

[w powyższych przykładach podkreślone zostały różnice gatunkowe]

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

21

Błędy definiowania

Błędy zakresowe definiowania

(są to błędy logiczne)

:

1. Definicja jest za szeroka jeśli definiendum jest nazwą podrzędną wobec definiensa.

Przykład: „Prokurator jest to pracownik prokuratury”.

2. Definicja jest za wąska jeśli definiendum jest nazwą nadrzędną wobec definiensa.

Przykład: „Zwykły ołówek to przyrząd do pisania złożony z pręcika grafitu
umieszczonego w niebieskiej oprawce z cedrowego drzewa”.

3. Błąd krzyżowania się zakresów definiendum i definiensa.

Przykład: „Stoper to urządzenie elektroniczne służące do pomiaru czasu”.

4. Błąd rozłączności zakresów definiendum i definiensa. Dość trudny do popełnienia,
chyba że ma postać przesunięcia kategorialnego. Błąd przesunięcia kategorialnego polega
na tym, że definiendum i definiens reprezentują różne kategorie ontologiczne.

Przykład: „Czerwienią (C) nazywamy każdą rzecz czerwoną (R)”.

Można wyróżnić następujące kategorie ontologiczne: rzeczy (R), cechy (C), zbiory (Z) i
sytuacje (S).

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

22

Inne błędy definiowania:

1. Błąd nieznane przez nieznane (ignotum per ignotum) ma miejsce wówczas, gdy
odbiorca definicja (traktowanej jako przekaz informacyjny) nie rozumie nie tylko
znaczenia definiendum ale i znaczenia definiensa.

(nie jest to błąd logiczny)

Przykład: „Dusza jest entelechią lub pierwszą formą uorganizowanego ciała, które posiada
ż

ycie potencjalne”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

23

2. Błędne koło w definiowaniu

(jest to błąd logiczny)

2.1. pośrednie (idem per idem): definiowany termin A występuje w definiensie
(A to A).

Przykład: „Policja ruchu drogowego jest to policja, która strzeże porządku ruchu
drogowego”.

2.2. pośrednie: ma miejsce wówczas, gdy jakiś ciąg terminów, z których każdy
następny służy zdefiniowaniu poprzedniego ma tę własność, że ostatni z tego ciągu
termin jest definiowany przy wykorzystaniu pierwszego
(A

1

to A

2

, A

2

to A

3

, ..., A

n

to A

n+1

, A

n+1

to A

1

)

Przykład: „Czyn nakazany jest to czyn dozwolony i obowiązkowy zarazem. Czyn
obowiązkowy to czyn nakazany lub zakazany”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

24

3. Pleonazm definisna - definiens jest wyrażeniem pleonastycznym

(nie jest to błąd

logiczny)

Przykład: „Człowiek jest to zwierzę rozumne zdolne do tworzenia pojęć, formułowania
sądów i wyciągania wniosków”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

25

Pytania

Schemat odpowiedzi zwany datum quaestionis (dana pytajna) jest wyznaczony przez kształt
zdania pytajnego, które tworzy partykuła pytajna oraz fragment zdania oznajmującego lub całe
zdanie oznajmujące.

pytanie

datum queaestionis

„Kto zabił Cezara?”

⇒

„Cezara zabił x”

„Kto i kiedy zabił Cezara”

⇒

„Cezara zabił x w [czasie] y”

gdzie zakresem zmiennej x jest zbiór ludzi, zaś zakresem zmiennej y zbiór dat.

Odpowiedzią właściwą na pytanie jest podstawienie za [wszystkie] zmienne w datum
quaestionis nazw obiektów należących do zakresów zmiennych.

datum queaestionis

odpowied

ź

wła

ś

ciwa

„Cezara zabił x”

⇒

Cezara zabił Brutus.

Cezara zabił Kasjusz.

Cezara zabił Zbychu.

„Cezara zabił x w [czasie] y”

⇒

Cezara zabił Brutus 15-go marca 44 roku p.n.e.

Cezara zabił Kasjusz 11-go marca 24 roku p.n.e.

Cezara zabił Zbychu 1-go maja 2009 roku.

Zakresy zmiennych są wyznaczone przez partykuły pytajne: „kto”, „czyj”, „kiedy”, „gdzie”,
„jak”, itd. (a właściwie to przez całe pytanie

„Kto jest polskim pisarzem XIX wieku?”

)

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

26

Uwaga oczywista:

odpowiedź właściwa

≠

odpowiedź prawdziwa

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

27

Pytania rozstrzygni

ę

cia (dopełnienia) według Ajdukiewicza i innych

Pytanie rozstrzygnięcia to pytanie, którego partykułą pytajną jest „czy” oraz pytania dające się
do takiego pytania sprowadzić. Pozostałe pytania, to pytania dopełnienia.

Przykład
„Czy ty lubisz truskawki?” - „Tak” (ew. „Tak, lubię truskawki”)
„Czy Brutus zabił Cezara?”

Na każde pytanie rozstrzygnięcia istnieją tylko dwie możliwe odpowiedzi właściwe: twierdząca
„Tak” (ew. „Tak, ...”) oraz przecząca „Nie” (ew. „Nie, ...”).

Pytania rozstrzygni

ę

cia (dopełnienia) według Ziembi

ń

skiego

Pytanie rozstrzygnięcia to pytanie, na które odpowiedź wymaga dokonania wyboru jednej
spośród możliwych opcji. Pozostałe pytania, to pytania dopełnienia.

Przykład
„Czy na ostatniej olimpiadzie najwięcej medali zdobyli sportowcy USA, czy Chin, czy Rosji?”
Odpowiedź wymaga dokonania wyboru jednego tylko kraju.

Na pytanie rozstrzygnięcia nie muszą istnieć tylko dwie możliwe odpowiedzi właściwe. Tych
odpowiedzi może być więcej niż dwie.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

28

Pytanie dopełnienia może mieć postać otwartą lub zamkniętą:

Zamkniętą postać ma pytanie na które istnieje odpowiedź właściwa.
Otwartą postać ma pytanie na które odpowiedź wymaga wypowiedzi opisowej.

Przedstawione na poprzedniej stronie pytania to pytania dopełnienia. Wszystkie one mają datum
quaestionis i mają postać zamkniętą.

Przykład pytania dopełnienia o postaci otwartej:
Jakie czynniki wpłynęły na wybuch pierwszej wojny światowej?

Uwaga: W przypadku pytania rozstrzygnięcia konstrukcja datum quaetsionis jest sztuczna i dlatego
przyjmiemy, że jej nie ma.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

29

Zało

ż

enia pytania

Pozytywne założenie pytania to stwierdzenie, że przynajmniej jedna odpowiedź właściwa na to
pytanie jest prawdą.

Zatem, pozytywne założenie pytania jest równoważne alternatywie wszystkich odpowiedzi właściwych na to
pytanie (alternatywa [wielokrotna] zdań jest prawdziwa wtw przynajmniej jedno z nich jest prawdziwe).

Negatywne założenie pytania to stwierdzenie, że przynajmniej jedna odpowiedź właściwa na to
pytanie nie jest prawdą.

Zatem, pozytywne założenie pytania jest równoważne alternatywie negacji wszystkich odpowiedzi
właściwych na to pytanie.

Pytanie właściwie postawione to takie, którego zarówno założenie pozytywne i jak negatywne
jest zdaniem prawdziwym. W przeciwnym razie mamy pytanie niewłaściwie postawione.

Przykład
W jaki sposób zamordował pan swoją sąsiadkę?
Pozytywne założenie stwierdza, że istnieje metoda którą pytana osoba zamordowała sąsiadkę.
Negatywne założenie stwierdza, że istnieje metoda którą pytana osoba nie zamordowała
sąsiadki.
Jeśli któreś z tych założeń nie jest prawdą, pytanie jest niewłaściwie postawione.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

30

Odpowiedź znosi pozytywne założenie pytania jeśli jest zdaniem będącym negacją pozytywnego
założenia tego pytania.

Przykład
„W jaki sposób zabił pan swoja sąsiadkę?”
Odpowiedź znosząca pozytywne założenie pytania: „Ja nie zabiłem swojej sąsiadki”

[czyli, „Nie istnieje sposób, w jaki zabiłem swoja sąsiadkę”]

Odpowiedź znosi negatywne założenie pytania jeśli jest zdaniem będącym negacją negatywnego
założenia pytania.

Przykład
„Którym narzędziem z drewnianej skrzynki uderzył pan swoja sąsiadkę?”
Odpowiedź znosząca negatywne założenie pytania: „Moja sąsiadkę udzerzyłem kazdym
narzędziem z drewnianej skrzynki”

[czyli, „Nie istnieje narzędzie, którym nie uderzyłem mojej sąsiadki”]

Oczywiście:
Pytanie źle postawione z powodu fałszywości pozytywnego założenia, ma to do siebie, że
jedyną możliwą prawdziwą odpowiedzią na nie jest odpowiedź znosząca jego pozytywne
założenie.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

31

Dzięki swoim pozytywnym i negatywnym założeniom, pytania mogą pełnić funkcję
informującą.

Przykład
Jeśli nie wiemy o ślubie Jana, to pytanie „Kiedy Jan się ożenił?” informuje nas o tym fakcie.

Pytanie sugestywne to pytanie stawiane w celu udzielenia lub zasugerowania osobie pytanej
informacji, jakiej osoba ta nie ma.

Przykład: Czy ten mężczyzna, który uciekał, miał na głowie brązowy kapelusz?”

Z definicji pytania sugestywnego wynika, że sugestywne będzie każde pytanie, którego
postawieniu towarzyszą odpowiednie gesty, akcent.

Pytanie sugestywne złośliwe jest to pytanie sugerujące odpowiedź fałszywą.

Pytanie podchwytliwe to takie, które ma skłonić pytającego do udzielenia odpowiedzi sprzecznej
z innymi jego stwierdzeniami lub do wypowiedzenia czegoś, co chce on zataić.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

32

Rodzaje odpowiedzi

Odpowiedź niewłaściwa to odpowiedź, która nie jest właściwa.

Odpowiedź na dane pytanie jest całkowita, jeśli jest zdaniem, z którego wynika (niekoniecznie
logicznie) przynajmniej jedna odpowiedź właściwa na to pytanie.

Wniosek:
Odpowiedź właściwa jest całkowita (bo z A wynika A). Nazywamy ja

całkowitą wprost

.

Przykład
„Czy wieloryb jest rybą?”
Odpowiedź całkowita niewprost: „Wieloryb jest ssakiem”.

Odpowiedź na dane pytanie jest częściowa, jeśli jest zdaniem, z którego nie wynika żadna
odpowiedź właściwa na to pytanie, ale prawdziwość tego zdania wyklucza niektóre spośród
wszystkich odpowiedzi właściwych.

Przykład
„Kto z was krzyczał?” pyta nauczycielka dzieci w klasie, z której dochodził krzyk.
Odpowiedź częściowa: „śadna z dziewczynek nie krzyczała”.

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa

33

[Ajdukiewicz]

Odpowiedź jest wyczerpująca jeśli jest zdaniem prawdziwym, z którego wynika każda
prawdziwa odpowiedź właściwa.

[jak to łatwo powiedzieć ☺ ]

Odpowiedź jest niewyczerpująca, jeśli nie jest wyczerpująca.