WETERYNARIA
R OZRÓD  MATKA  NOWORODEK
W PRAKTYCE
dr n. wet. Ryszard Mordak, prof. dr hab. Józef Nicpoń
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów oraz z Polikliniką Wydziału
Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu
W ramach nadzoru nad fermami krów mlecznych prowadzony powinien być bieżący
lub okresowy monitoring diagnostyczny stad. Według Whitakera (10) w Zjednoczonym
Królestwie w większości ferm profile metaboliczne wykonywane są 3-4 razy w roku w tak
zwanych trudnych, krytycznych okresach jako kontrola-pytanie:  co krowy sÄ…dzÄ… o ob-
słudze hodowcy? . Innymi słowy, używanie metabolicznych profilów jest badaniem stanu
homeostazy wewnętrznej organizmu oraz formą ochrony zdrowia i programu produkcyj-
nego na fermie krów. Ponadto na niektórych tamtejszych wielkich fermach krów mlecz-
nych o dużej produkcyjności takie testy wykonuje się 10 razy w roku, a nawet częściej.
Takie postępowanie ma istotne znaczenie dla kontrolowania prawidłowego utrzymywania
i żywienia zwierząt. W literaturze i praktyce weterynaryjnej dotyczącej bydła wielokrotnie
wykazywano istotny wpływ żywienia na stan homeostazy wewnętrznej organizmu, który
jednocześnie przekłada się na poziom produkcyjności (5), rozrodu (1, 6, 7), a przede
wszystkim zdrowotność krów i ich potomstwa (2).
Analiza wybranych
biochemicznych
i morfologicznych
parametrów krwi u krów
i cieląt  noworodków
Znajomość stanu homeostazy we- zwierząt, różnorodność systemów ho- 11 krów na kilka dni przed spodziewanym
wnętrznej zwierząt oraz właściwa in- dowli, żywienia, etapów produkcyjnych, porodem (koniec okresu zasuszenia  gru-
terpretacja uzyskanych wyników mają grup technologicznych, grup wiekowych, pa KZ). Badania przeprowadzono w tym
zasadnicze znaczenie w diagnostyce za- poziomów wydajności i produkcyjności samym gospodarstwie i tym samym cza-
równo wtedy, kiedy nie ma klinicznych oraz aspekt genetyczny i przystosowaw- sie na krowach nie wykazujących klinicz-
objawów choroby, jak i wtedy, kiedy są czy są powodem znaczącej zmienności nie objawów choroby i przebywających
one manifestowane (3, 8, 10). Szcze- parametrów. Należy podkreślić, iż w li- w tej samej porodówce, a zatem w tych
gólnie ważny jest nadzór weterynaryjny teraturze brakuje kompleksowych norm samych warunkach bytowych, środo-
w sektorze porodowym na fermach by- fizjologicznych krwi dla noworodków wiskowych i żywieniowych. Wiek krów
dła, gdyż rzutować on może nie tylko na  cieląt w zależności od wieku, produk- wynosił od 4 do 7 lat. W badaniach krwi
dalszy potencjał produkcyjny i rozrodczy cyjności, stanu fizjologicznego czy rasy. uwzględniono liczbę erytrocytów, leuko-
krowy, ale też na zdrowotność i odchów Celem pracy była ocena i porówna- cytów, wartość Hb i Ht, poziomy glukozy,
cieląt, a zatem na utrzymanie optymalne- nie wybranych parametrów krwi u krów bilirubiny, aktywność GOT, GPT, warto-
go cyklu produkcyjnego (4, 9). Manifesto- w pierwszych dniach po porodzie oraz ści mocznika kreatyniny, stężenia Mg, Ca,
wanie objawów chorobowych u większej u ich cieląt  noworodków w warunkach Pn, Na, K, Cl oraz parametry równowagi
ilości krów czy cieląt najczęściej stanowi sektora porodowego. kwasowo-zasadowej. Krowy na porodów-
dla hodowcy zapowiedz
niepowodzeń nie ce otrzymywały około 15 kg kiszonki z ku-
tylko zwiÄ…zanych z kosztami leczenia, ale MATERIAA
I METODY kurydzy, około 7 kg sianokiszonki, około
i strat z tytułu karencji, produkcyjności, Prowadząc rutynowe monitorowanie 4 kg wysłodków kiszonych, 2-3 kg paszy
rozrodu, brakowania czy ewentualnych jednego ze stad krów mlecznych (HF), treściwej oraz dodatki mineralno-witami-
upadków zwierząt, a także dalszych pro- zbadano i zestawiono wyniki wybranych nowe. Cielęta przebywały na porodówce
blemów, jak na przykład niezależny re- parametrów krwi pobranej od 11 losowo w sąsiadujących ze stanowiskami krów
mont stada. Wczesne wykrycie przyczy- wybranych krów pomiędzy 3. a 5. dniem  matek klatkach i pojone były siarą od
ny zachorowań ma generalne znaczenie po porodzie (grupa KP) oraz jednocześnie swoich matek. Średnia wydajność mleka
dla zmniejszenia wielkości strat. Niejed- od ich potomstwa  11 cieląt  noworod- od krowy w laktacji na fermie wynosiła ok.
nokrotnie ocena uzyskanych wyników ków (grupa CN). Dodatkowo dla oceny 7000 litrów. Ferma była wolna od chorób
nastręcza trudności i musi być rozpatry- punktu wyjścia oraz dynamiki procesów zakaz
nych  zaraz
liwych i inwazyjnych.
wana w aspekcie wszystkich warunków wewnętrznych związanych z aktem po- Upadkowość sztuk dorosłych i młodzieży
panujących na fermie. Stan fizjologiczny rodu zestawiono wyniki analiz krwi tych nie występowała, a u cieląt była na pozio-
10 MONOGRAFIA  ZWIERZ
TA HODOWLANE
WETERYNARIA
ROZRÓD  MATKA  NOWORODEK
W PRAKTYCE
Erytrocyty Leukocyty Mocznik Kreatynina Hematokryt Hemoglobina
Grupa
T/l G/l mmol/l µmol/l L/L g/dl
x s x s x s x s x s x s
KZ 5,42 0,39 7,43 2,27 3,67 1,66 132,7 38,5 0,32 0,02 9,54 1,96
KP 5,61 0,39 7,12 2,02 3,91 3,23 117,1 32,6 0,32 0,02 9,53 1,92
CN 5,88 0,47 8,46 3,76 4,91 2,36 127,5 28,1 0,33 0,03 9,35 2,35
Tabela1a. Średnie wartości parametrów krwi bez statystycznych różnic pomiędzy badanymi grupami krów i cieląt noworodków i mieszczące się w granicach normy (x  średnia, s  odchylenie standardowe).
pO2 Ca Mg K Cl
Grupa
mmHg mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l
xsxsxsxsxs
KZ 27,3 3,54 2,51 0,77 1,05 0,20 3,82 0,32 105,85 4,31
KP 32,9 10,2 2,15 0,28 1,05 0,20 3,80 0,77 100,80 4,23
CN 28,5 15,2 2,60 0,14 0,97 0,10 4,54 0,72 100,54 6,00
Tabela 1b.
mie 2,5% w badanym okresie. Na fermie kich badanych parametrów krwi, jak Określenie przedziału wartości poszcze-
notowano dobre wskaz
niki płodności. bilirubina, BE i BE(B), także nie wyka- gólnych parametrów u zwierząt klinicznie
Uzyskane wartości parametrów krwi po- zywały istotnych różnic statystycznych zdrowych w obrębie tej samej fermy oraz
równywano indywidualnie z normą fizjo- pomiędzy badanymi grupami zwierząt, w obrębie danej grupy produkcyjnej lub
logiczną dla bydła według Winnickiej (11), choć przekraczały wartości uznane za obiektu, np. porodówki, może stanowić dla
natomiast uzyskane wyniki badań w po- normę fizjologiczną. Dla takich parame- lekarza pewien punkt odniesienia, szcze-
szczególnych grupach zwierząt zestawio- trów krwi, jak sód, fosfor nieorganiczny gólnie ważny przy interpretacji wyników
no i porównano statystycznie. Badania i pH analiza statystyczna wykazała istot- u zwierząt klinicznie wykazujących objawy
statystyczne oparto na teście analizy wa- ne różnice pomiędzy badanymi grupami chorobowe. Wydaje się, że podobną bazę
riancji na poziomie istotności ą = 0,05. krów i cieląt  noworodków, ale warto- można w ramach profilaktyki w danym
ści mieściły się w granicach ww. normy. obiekcie tworzyć dla innych grup techno-
WYNIKI I OMÓWIENIE Analizowane poziomy takich parame- logicznych (np. cieląt starszych, młodzieży,
Szczegółowe wyniki zestawiono w ta- trów biochemicznych krwi, jak gluko- jałówek cielnych). Z większą rezerwą można
belach 1-4 zgodnie z poniższym komen- za, białko całkowite, GOT, GPT i pCO2 by traktować pewne przekroczenia norm fi-
tarzem. Nie stwierdzono istotnych róż- wyraz
nie przekraczały ww. normy fizjo- zjologicznych u bydła, odnosząc je do wieku
nic statystycznych pomiędzy dwoma logiczne dla bydła i różniły się istotnie zwierząt, warunków żywieniowych, stanu
rozpatrywanymi grupami KP i CN w za- między sobą. fizjologicznego, poziomu produkcyjności,
kresie średnich wartości liczby erytro- Odnosząc się wyłącznie do porówna- statusu epidemiologicznego, grupy techno-
cytów i leukocytów, a także poziomach nia średnich wyników u krów przed i po logicznej czy danego obiektu.
mocznika, kreatyniny, GPT, glukozy, porodzie, istotne różnice notowano w za-
hemoglobiny, hematokrytu, Ca, Mg, K, kresie bilirubiny całkowitej, GOT, fosforu WNIOSKI
Cl, pO2 (tabela 1). Można powiedzieć, nieorganicznego, wapnia potasu i chloru, 1. Monitorowe badania biochemiczne
iż były to parametry najbardziej stabil- Znacząco, aczkolwiek nie przekraczając krwi u klinicznie zdrowych krów
ne i mieściły się na ogół w granicach granicy istotności, różniły się średnie po- mlecznych i ich cieląt  noworodków
normy fizjologicznej dla bydła według ziomy białka całkowitego, glukozy, kre- wykazały wiele istotnych różnic pomię-
Winnickiej (11). Åšrednie poziomy ta- atyniny i pO2. dzy tymi grupami zwierzÄ…t w zakresie
badanych parametrów krwi.
2. DokonujÄ…c analiz w stadzie o ustalo-
Bilirubina całkowita BE BE(B)
Grupa
nym statusie epidemiologicznym oraz
µmol/l mmol/l mmol/l
nie wykazującym klinicznie objawów
x s xsxs
choroby, oznaczono swoisty przedział
KZ 5,14 2,34 3,17 4,18 2,60 3,68
normy bazowej dla krów i noworod-
KP 12,34 4,19 4,62 3,36 3,67 2,74
ków określony dla konkretnego stanu
CN 10,47 7,56 4,72 2,55 3,66 2,34
Tabela 2. Średnie wartości parametrów krwi bez statystycznych różnic pomiędzy badanymi grupami krów i cieląt  noworodków, ale przekra- fizjologicznego kilka dni po porodzie.
czajÄ…ce normy.
3. Porównanie poszczególnych parame-
trów krwi u krów przed i po porodzie,
Sód Fosfor nieorganiczny
Grupa pH
uwzględniając też cielęta  noworodki,
mmol/l mmol/l
rozszerza wartość diagnostyczną, co
x s x s x s
pozwala na kompleksowÄ… prewencjÄ™
KZ 142,72 1,52 2,00 0,55 7,398 0,03
dotyczÄ…cÄ… sektora porodowego.
KP 141,09 2,79 1,66 0,18 7,392 0,04
CN 139,49 6,45 2,11 0,30 7,337 0,06
Piśmiennictwo dostępne u autorów.
Tabela 3. Średnie wartości parametrów krwi z istotnymi różnicami pomiędzy grupami krów położnic i ich cieląt  noworodków nie przekraczające normy.
Glukoza GOT GPT Białko całkowite pCO2
Grupa
mmol/l U/l U/l g/l mmHg
xsxsxsx sxs
KZ 3,25 0,86 45,28 11,41 16,78 5,72 69,14 8,45 47,12 5,51
KP 3,21 1,29 70,63 29,12 16,90 7,75 65,27 10,13 49,56 4,58
CN 5,78 1,89 34,18 12,18 8,63 3,44 46,54 4,24 59,20 10,78
Tabela 4. Średnie wartości parametrów krwi z istotnymi różnicami pomiędzy grupami krów położnic i ich cieląt  noworodków przekraczające normy dla bydła.
MONOGRAFIA  ZWIERZ
TA HODOWLANE 11