Analiza wybranych biochemicznych i morfologicznych parametrów krwi u krów i cieląt noworodków
WETERYNARIA R OZRÓD MATKA NOWORODEK W PRAKTYCE dr n. wet. Ryszard Mordak, prof. dr hab. Józef Nicpoń Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów oraz z Polikliniką Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu W ramach nadzoru nad fermami krów mlecznych prowadzony powinien być bieżący lub okresowy monitoring diagnostyczny stad. Według Whitakera (10) w Zjednoczonym Królestwie w większości ferm profile metaboliczne wykonywane są 3-4 razy w roku w tak zwanych trudnych, krytycznych okresach jako kontrola-pytanie: co krowy sądzą o ob- słudze hodowcy? . Innymi słowy, używanie metabolicznych profilów jest badaniem stanu homeostazy wewnętrznej organizmu oraz formą ochrony zdrowia i programu produkcyj- nego na fermie krów. Ponadto na niektórych tamtejszych wielkich fermach krów mlecz- nych o dużej produkcyjności takie testy wykonuje się 10 razy w roku, a nawet częściej. Takie postępowanie ma istotne znaczenie dla kontrolowania prawidłowego utrzymywania i żywienia zwierząt. W literaturze i praktyce weterynaryjnej dotyczącej bydła wielokrotnie wykazywano istotny wpływ żywienia na stan homeostazy wewnętrznej organizmu, który jednocześnie przekłada się na poziom produkcyjności (5), rozrodu (1, 6, 7), a przede wszystkim zdrowotność krów i ich potomstwa (2). Analiza wybranych biochemicznych i morfologicznych parametrów krwi u krów i cieląt noworodków Znajomość stanu homeostazy we- zwierząt, różnorodność systemów ho- 11 krów na kilka dni przed spodziewanym wnętrznej zwierząt oraz właściwa in- dowli, żywienia, etapów produkcyjnych, porodem (koniec okresu zasuszenia gru- terpretacja uzyskanych wyników mają grup technologicznych, grup wiekowych, pa KZ). Badania przeprowadzono w tym zasadnicze znaczenie w diagnostyce za- poziomów wydajności i produkcyjności samym gospodarstwie i tym samym cza- równo wtedy, kiedy nie ma klinicznych oraz aspekt genetyczny i przystosowaw- sie na krowach nie wykazujących klinicz- objawów choroby, jak i wtedy, kiedy są czy są powodem znaczącej zmienności nie objawów choroby i przebywających one manifestowane (3, 8, 10). Szcze- parametrów. Należy podkreślić, iż w li- w tej samej porodówce, a zatem w tych gólnie ważny jest nadzór weterynaryjny teraturze brakuje kompleksowych norm samych warunkach bytowych, środo- w sektorze porodowym na fermach by- fizjologicznych krwi dla noworodków wiskowych i żywieniowych. Wiek krów dła, gdyż rzutować on może nie tylko na cieląt w zależności od wieku, produk- wynosił od 4 do 7 lat. W badaniach krwi dalszy potencjał produkcyjny i rozrodczy cyjności, stanu fizjologicznego czy rasy. uwzględniono liczbę erytrocytów, leuko- krowy, ale też na zdrowotność i odchów Celem pracy była ocena i porówna- cytów, wartość Hb i Ht, poziomy glukozy, cieląt, a zatem na utrzymanie optymalne- nie wybranych parametrów krwi u krów bilirubiny, aktywność GOT, GPT, warto- go cyklu produkcyjnego (4, 9). Manifesto- w pierwszych dniach po porodzie oraz ści mocznika kreatyniny, stężenia Mg, Ca, wanie objawów chorobowych u większej u ich cieląt noworodków w warunkach Pn, Na, K, Cl oraz parametry równowagi ilości krów czy cieląt najczęściej stanowi sektora porodowego. kwasowo-zasadowej. Krowy na porodów- dla hodowcy zapowiedz niepowodzeń nie ce otrzymywały około 15 kg kiszonki z ku- tylko związanych z kosztami leczenia, ale MATERIAA I METODY kurydzy, około 7 kg sianokiszonki, około i strat z tytułu karencji, produkcyjności, Prowadząc rutynowe monitorowanie 4 kg wysłodków kiszonych, 2-3 kg paszy rozrodu, brakowania czy ewentualnych jednego ze stad krów mlecznych (HF), treściwej oraz dodatki mineralno-witami- upadków zwierząt, a także dalszych pro- zbadano i zestawiono wyniki wybranych nowe. Cielęta przebywały na porodówce blemów, jak na przykład niezależny re- parametrów krwi pobranej od 11 losowo w sąsiadujących ze stanowiskami krów mont stada. Wczesne wykrycie przyczy- wybranych krów pomiędzy 3. a 5. dniem matek klatkach i pojone były siarą od ny zachorowań ma generalne znaczenie po porodzie (grupa KP) oraz jednocześnie swoich matek. Średnia wydajność mleka dla zmniejszenia wielkości strat. Niejed- od ich potomstwa 11 cieląt noworod- od krowy w laktacji na fermie wynosiła ok. nokrotnie ocena uzyskanych wyników ków (grupa CN). Dodatkowo dla oceny 7000 litrów. Ferma była wolna od chorób nastręcza trudności i musi być rozpatry- punktu wyjścia oraz dynamiki procesów zakaznych zarazliwych i inwazyjnych. wana w aspekcie wszystkich warunków wewnętrznych związanych z aktem po- Upadkowość sztuk dorosłych i młodzieży panujących na fermie. Stan fizjologiczny rodu zestawiono wyniki analiz krwi tych nie występowała, a u cieląt była na pozio- 10 MONOGRAFIA ZWIERZTA HODOWLANE WETERYNARIA ROZRÓD MATKA NOWORODEK W PRAKTYCE Erytrocyty Leukocyty Mocznik Kreatynina Hematokryt Hemoglobina Grupa T/l G/l mmol/l �mol/l L/L g/dl x s x s x s x s x s x s KZ 5,42 0,39 7,43 2,27 3,67 1,66 132,7 38,5 0,32 0,02 9,54 1,96 KP 5,61 0,39 7,12 2,02 3,91 3,23 117,1 32,6 0,32 0,02 9,53 1,92 CN 5,88 0,47 8,46 3,76 4,91 2,36 127,5 28,1 0,33 0,03 9,35 2,35 Tabela1a. Średnie wartości parametrów krwi bez statystycznych różnic pomiędzy badanymi grupami krów i cieląt noworodków i mieszczące się w granicach normy (x średnia, s odchylenie standardowe). pO2 Ca Mg K Cl Grupa mmHg mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l xsxsxsxsxs KZ 27,3 3,54 2,51 0,77 1,05 0,20 3,82 0,32 105,85 4,31 KP 32,9 10,2 2,15 0,28 1,05 0,20 3,80 0,77 100,80 4,23 CN 28,5 15,2 2,60 0,14 0,97 0,10 4,54 0,72 100,54 6,00 Tabela 1b. mie 2,5% w badanym okresie. Na fermie kich badanych parametrów krwi, jak Określenie przedziału wartości poszcze- notowano dobre wskazniki płodności. bilirubina, BE i BE(B), także nie wyka- gólnych parametrów u zwierząt klinicznie Uzyskane wartości parametrów krwi po- zywały istotnych różnic statystycznych zdrowych w obrębie tej samej fermy oraz równywano indywidualnie z normą fizjo- pomiędzy badanymi grupami zwierząt, w obrębie danej grupy produkcyjnej lub logiczną dla bydła według Winnickiej (11), choć przekraczały wartości uznane za obiektu, np. porodówki, może stanowić dla natomiast uzyskane wyniki badań w po- normę fizjologiczną. Dla takich parame- lekarza pewien punkt odniesienia, szcze- szczególnych grupach zwierząt zestawio- trów krwi, jak sód, fosfor nieorganiczny gólnie ważny przy interpretacji wyników no i porównano statystycznie. Badania i pH analiza statystyczna wykazała istot- u zwierząt klinicznie wykazujących objawy statystyczne oparto na teście analizy wa- ne różnice pomiędzy badanymi grupami chorobowe. Wydaje się, że podobną bazę riancji na poziomie istotności ą = 0,05. krów i cieląt noworodków, ale warto- można w ramach profilaktyki w danym ści mieściły się w granicach ww. normy. obiekcie tworzyć dla innych grup techno- WYNIKI I OMÓWIENIE Analizowane poziomy takich parame- logicznych (np. cieląt starszych, młodzieży, Szczegółowe wyniki zestawiono w ta- trów biochemicznych krwi, jak gluko- jałówek cielnych). Z większą rezerwą można belach 1-4 zgodnie z poniższym komen- za, białko całkowite, GOT, GPT i pCO2 by traktować pewne przekroczenia norm fi- tarzem. Nie stwierdzono istotnych róż- wyraznie przekraczały ww. normy fizjo- zjologicznych u bydła, odnosząc je do wieku nic statystycznych pomiędzy dwoma logiczne dla bydła i różniły się istotnie zwierząt, warunków żywieniowych, stanu rozpatrywanymi grupami KP i CN w za- między sobą. fizjologicznego, poziomu produkcyjności, kresie średnich wartości liczby erytro- Odnosząc się wyłącznie do porówna- statusu epidemiologicznego, grupy techno- cytów i leukocytów, a także poziomach nia średnich wyników u krów przed i po logicznej czy danego obiektu. mocznika, kreatyniny, GPT, glukozy, porodzie, istotne różnice notowano w za- hemoglobiny, hematokrytu, Ca, Mg, K, kresie bilirubiny całkowitej, GOT, fosforu WNIOSKI Cl, pO2 (tabela 1). Można powiedzieć, nieorganicznego, wapnia potasu i chloru, 1. Monitorowe badania biochemiczne iż były to parametry najbardziej stabil- Znacząco, aczkolwiek nie przekraczając krwi u klinicznie zdrowych krów ne i mieściły się na ogół w granicach granicy istotności, różniły się średnie po- mlecznych i ich cieląt noworodków normy fizjologicznej dla bydła według ziomy białka całkowitego, glukozy, kre- wykazały wiele istotnych różnic pomię- Winnickiej (11). Średnie poziomy ta- atyniny i pO2. dzy tymi grupami zwierząt w zakresie badanych parametrów krwi. 2. Dokonując analiz w stadzie o ustalo- Bilirubina całkowita BE BE(B) Grupa nym statusie epidemiologicznym oraz �mol/l mmol/l mmol/l nie wykazującym klinicznie objawów x s xsxs choroby, oznaczono swoisty przedział KZ 5,14 2,34 3,17 4,18 2,60 3,68 normy bazowej dla krów i noworod- KP 12,34 4,19 4,62 3,36 3,67 2,74 ków określony dla konkretnego stanu CN 10,47 7,56 4,72 2,55 3,66 2,34 Tabela 2. Średnie wartości parametrów krwi bez statystycznych różnic pomiędzy badanymi grupami krów i cieląt noworodków, ale przekra- fizjologicznego kilka dni po porodzie. czające normy. 3. Porównanie poszczególnych parame- trów krwi u krów przed i po porodzie, Sód Fosfor nieorganiczny Grupa pH uwzględniając też cielęta noworodki, mmol/l mmol/l rozszerza wartość diagnostyczną, co x s x s x s pozwala na kompleksową prewencję KZ 142,72 1,52 2,00 0,55 7,398 0,03 dotyczącą sektora porodowego. KP 141,09 2,79 1,66 0,18 7,392 0,04 CN 139,49 6,45 2,11 0,30 7,337 0,06 Piśmiennictwo dostępne u autorów. Tabela 3. Średnie wartości parametrów krwi z istotnymi różnicami pomiędzy grupami krów położnic i ich cieląt noworodków nie przekraczające normy. Glukoza GOT GPT Białko całkowite pCO2 Grupa mmol/l U/l U/l g/l mmHg xsxsxsx sxs KZ 3,25 0,86 45,28 11,41 16,78 5,72 69,14 8,45 47,12 5,51 KP 3,21 1,29 70,63 29,12 16,90 7,75 65,27 10,13 49,56 4,58 CN 5,78 1,89 34,18 12,18 8,63 3,44 46,54 4,24 59,20 10,78 Tabela 4. Średnie wartości parametrów krwi z istotnymi różnicami pomiędzy grupami krów położnic i ich cieląt noworodków przekraczające normy dla bydła. MONOGRAFIA ZWIERZTA HODOWLANE 11