EMOCJE Michal Olszanowski psychologia, wykÅ‚ady Czym sÄ… emocje? Co siÄ™ dzieje, kiedy mówimy odczuwam emocje ? Synonimy emocji ¨ð Uczucie ¨ð Nastrój ¨ð Afekt ¨ð Pobudzenie ¨ð Stres ¨ð Depresja ¨ð Radość ¨ð Szczęście ¨ð LÄ™k ¨ð Strach ¨ð & . ¨ð Jest wiele słów, które opisujÄ… lub odnoszÄ… siÄ™ do stanów emocjonalnych& Emocje jako temat zainteresowania psychologii Emocje zmieniajÄ… nasze ¨ð Zachowanie ¨ð MyÅ›li ¨ð Odczucia ¨ð Ekspresje Emocje sÄ… kluczowe aby: ¨ð Zrozumieć motywy postÄ™powania ¨ð WyjaÅ›nić zachowanie ¨ð Ustalić relacje z otoczeniem spoÅ‚ecznym ¨ð Regulować normy psychiczne, spoÅ‚eczne, zdrowotne ¨ð Zapewnić spoÅ‚ecznÄ… akceptacjÄ™, zdrowie czy nawet życie Zakres pytaÅ„ dotyczÄ…cych emocji? ¨ð Czym sÄ… emocje? Å„ð Odczuciami czy reakcjami Å„ð Åšwiadome czy nieÅ›wiadome Å„ð Uniwersalne czy indywidualne Å„ð Naturalne/biologiczne czy wyuczone/kulturowe ¨ð Co wywoÅ‚uje reakcje/odczucia emocjonalne? Å„ð Reakcja fizjologiczna czy ocena poznawcza? ¨ð Czy sÄ… jakieÅ› bezwarunkowe zdarzenia/bodzce, które wywoÅ‚ujÄ… emocje? ¨ð Jakie funkcje peÅ‚niÄ… emocje w życiu czÅ‚owieka? ¨ð Jakie sÄ… skÅ‚adniki emocji? Å„ð Rola ciaÅ‚a, umysÅ‚u i Å›rodowiska Å„ð Neuronalne podstawy emocji Å„ð Rola Å›wiadomoÅ›ci i poznania ¨ð Ile jest rodzajów emocji? ¨ð Jaki wpÅ‚yw majÄ… emocje na nasze zachowania, sÄ…dy, decyzje? Czym zatem sÄ… emocje? ¨ð Zmiany cielesne, pojawiajÄ…ce siÄ™ w odpowiedzi na obecne w Å›rodowisku bodzce i zdarzenia (William James, 1890) ¨ð Reakcje na pewne bodzce bezwarunkowe oraz inne bodzce i wydarzenia, o których znaczeniu organizm uczy siÄ™ na drodze warunkowania (Patrick Watson, 1929). ¨ð Emocje to zÅ‚ożony zespół zmian cielesnych i psychicznych obejmujÄ…cych pobudzenie fizjologiczne, procesy poznawcze i reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuacjÄ™, ocenianÄ… jako ważna dla danej osoby (Richard Lazarus, 1960). ¨ð Subiektywny stan psychiczny, uruchamiajÄ…cym priorytet dla zwiÄ…zanego z niÄ… programu dziaÅ‚ania. Jej odczuwaniu towarzyszÄ… zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania (Nico Frijda, 1986). ¨ð Proces, wrodzony i adaptacyjny, który prowadzi do zÅ‚ożonej, zintegrowanej odpowiedzi behawioralnej i fizjologicznej ciaÅ‚a w odpowiedzi na bodzce sytuacyjne i Å›rodowiskowe (James Laird, 2007). Czym sÄ… emocje? Stan/proces, obejmujÄ…cy zmiany: Å„ð Poznawcze percepcja, uwaga, pamięć, myÅ›lenie Å„ð Motywacyjne zachowanie, tendencja dziaÅ‚ania Å„ð Ekspresji twarz, postura, wokalizacja Å„ð Fizjologiczne zmiany obwodowe (np. wydzielanie hormonów, oddech, tÄ™tno/ciÅ›nienie krwi, napiÄ™cie miÄ™sni) Å„ð Odczuć subiektywnych Å›wiadome doznania i uczucie, ocena (pozytywna-negatywna) Funkcje emocji ¨ð Fizjologiczne PrzygotowujÄ… organizm do dziaÅ‚ania ¨ð Poznawcze - OrganizujÄ… i kierujÄ… naszym zachowaniem ¨ð SpoÅ‚eczne - KomunikujÄ… nasze stany innym i wpÅ‚ywajÄ… na ich zachowanie Fizjologiczne funkcje emocji ¨ð Emocje prowadzÄ… do szybkiego i optymalnego zorganizowania reakcji różnych systemów biologicznych (wyraz mimiczny, napiÄ™cie mięśniowe, gÅ‚os, AUN, ukÅ‚ad hormonalny) w celu skutecznego zachowania. ¨ð Różne zachowania (np. wycofanie siÄ™, ucieczka, atak, walka, opieka) stawiajÄ… przed organizmem różne wymagania fizjologiczne i energetyczne. Przygotowanie ciaÅ‚a do fizycznej odpowiedzi (reakcji dążenia-unikania, ucieczki-ataku) Film Fight or flight SpoÅ‚eczne funkcje emocji ¨ð Emocje sÅ‚użą do okreÅ›lenia relacji ze Å›rodowiskiem, popychajÄ…c jednostkÄ™ do pewnych obiektów (osób, dziaÅ‚aÅ„, idei), a odpychajÄ…c od innych ¨ð Mimika, ton gÅ‚osu, gesty itd. komunikujÄ… innym nasze stany emocjonalne. Pozwala to zorientować siÄ™ im w tym co czujemy, wpÅ‚ywa też na ich zachowanie ¨ð Emocje przechowujÄ… wrodzone i wyuczone wpÅ‚ywy Å›rodowiska oraz decydujÄ… zarówno o podobieÅ„stwie, jak i o zróżnicowaniu jednostek, grup i kultur Poznawcze funkcje emocji ¨ð Emocje prowadzÄ… do zmian w procesach uwagi, przesunięć w hierarchii reakcji, aktywizacji sieci skojarzeniowych w pamiÄ™ci ¨ð Skróty w procesie przetwarzania informacji: dostÄ™p do prostszych, jednolitych sposobów przystosowania. Analizowanie możliwych opcji może nie prowadzić do jednoznacznych wniosków, a wahanie może mieć fatalne skutki. Emocje jako proces ¨ð Proces reakcji emocjonalnej można odnieść do procesu spostrzegania, czyli wyodrÄ™bniania i integracji wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci spostrzeganego bodzca. WidzÄ™ groznego psa Mózg emocjonalny Wzgórze sensoryczne Kora wzrokowa CiaÅ‚o migdaÅ‚ow ate Droga korowa Droga podkorowa CiaÅ‚o migdaÅ‚owate jako emocjonalny procesor ¨ð UsuniÄ™cie lub dezaktywacja ciaÅ‚a migdaÅ‚owatego (CM) utrudnia proces uczenie siÄ™ i reagowania strachem. ¨ð Podanie Å›rodków farmakologicznych aktywujÄ…cych CM usprawnia proces uczenia siÄ™ ¨ð MaÅ‚py z usuniÄ™tym CMmiaÅ‚y znaczÄ…ce problemy z okazywaniem emocji i dostosowaniem zachowaÅ„ w grupie maÅ‚p (np. przesadne reakcje emocjonalne, brak lÄ™ku) ¨ð MaÅ‚py-matki z usuniÄ™tym CM wykazywaÅ‚y mniejszÄ… ilość zachowaÅ„ macierzyÅ„skich, czÄ™sto odrzucajÄ…c dzieci lub okazujÄ…c im agresjÄ™ CiaÅ‚o migdaÅ‚owate jako emocjonalny procesor ¨ð Ludzie z zaburzeniami osobowoÅ›ci majÄ… istotnie wyższy poziom aktywnoÅ›ci CM niż osoby zdrowe. Objawem zaburzeÅ„ jest np. trudność w poprawnej klasyfikacji ekspresji emocji osoby takie identyfikujÄ… neutralne twarze jako zagrażajÄ…ce. ¨ð U pacjentów z fobiami można zaobserwować silniejszÄ… aktywność CM kiedy np. oglÄ…dajÄ… twarze wyrażajÄ…ce zÅ‚ość lub znajdujÄ… siÄ™ w sytuacji zagrożenia niż osoby zdrowe. ¨ð Pacjenci z depresjÄ… majÄ… zwiÄ™kszonÄ… aktywacjÄ™ CM kiedy oglÄ…dajÄ… np. zdjÄ™cia twarzy z różnymi emocjami. Ile jest rodzajów emocji? ¨ð Czy istniejÄ… emocje podstawowe? Å„ðTak: Jako wrodzone programy dziaÅ‚ania (Panksepp, Watson, Izard) Jako pozostaÅ‚oÅ›ci po zachowaniach adaptacyjnych, wytworzonych w toku ewolucji (Darwin, Plutchik, częściowo Ekman) Å„ðNie: Emocje to twory czysto kulturowe i jako takie sÄ… specyficzne dla danej kultury (Wierzbicka, Schweder) Emocje sÄ… zbyt zindywidualizowane żeby wyróżnić te podstawowe (np. na podstawie sposobu ich wyrażania czy poprzedzajÄ…cych je zdarzeÅ„). Można natomiast wyróżnić uniwersalne podÅ‚oże emocji (Scherer) Koncepcja emocji podstawowych Ekmana ¨ð Emocje podstawowe możemy wyróżnić poprzez: Å„ðCharakterystyczny sposób sygnalizowania Å„ðCharakterystyczne pobudzenie fizjologiczne Å„ðCharakterystyczny sposób wywoÅ‚ania Å„ðSpecyficzny moment pojawienia siÄ™ w rozwoju osobniczym Å„ðObecność u innych gatunków naczelnych Å„ðSzybkie pojawianie siÄ™ Å„ðKrótkotrwaÅ‚ość Å„ðSpontaniczność (mimowolność) Å„ðPojawianie siÄ™ charakterystyczne myÅ›li i wspomnieÅ„ Å„ðI charakterystycznych subiektywnych doÅ›wiadczeÅ„ Ekspresja emocji podstawowych Co wyraża twarz? Fizjologia budowy twarzy " AU 4 OpuszczajÄ…cy brwi C " AU 5 PodnoszÄ…cy górnÄ… B powiekÄ™ " AU 7 ZwężajÄ…cy powieki B " AU 23 ZwężajÄ…cy wargi D " AU 24 ZaciskajÄ…cy wargi D " AU 10 PodnoszÄ…cy górnÄ… D wargÄ™ SkÄ…d siÄ™ bierze ekspresja emocji? Natura czy kultura? ¨ð Teoria Darwina uniwersalność ekspresji emocji Å„ð "...ewolucyjnie mÅ‚ode i stare, zróżnicowane gatunki, zarówno ludzie i zwierzÄ™ta wyrażajÄ… te sam stan emocji poprzez takie same ruchy ciaÅ‚a" Badania Paula Ekmana dowody na uniwersalność ekspresji emocji ¨ð Badania z pierwotnymi plemionami na Papui Nowej Gwinei Å„ðIdentyfikacja stanu emocjonalnego na podstawie zdjęć ¨ð Badania z AmerykaÅ„skimi studentami ¨ð Uniwersalne emocje podstawowe SkÄ…d siÄ™ bierze ekspresja emocji? Natura czy kultura? ¨ð Kontrargumenty Jamesa Russella na rzecz kulturowego znaczenia ekspresji emocji: ¨ð Emocje sÄ… konstruowanie spoÅ‚ecznie i ich podstawowe funkcje sÄ… spoÅ‚eczne (komunikacyjne) Å„ð SpoÅ‚eczny rozwój czÅ‚owieka i reguÅ‚y życia spoÅ‚ecznego ¨ð Możemy znalezć caÅ‚e dużo przykÅ‚adów emocji specyficznych kulturowo Å„ð Różnice leksykalne (np. niemiecki schadenfreude) Å„ð Liczba leksykalnych etykiet (np. na Thaiti wyróżnia siÄ™ 46 opisów zÅ‚oÅ›ci) Å„ð W dużej mierze ta sama ekspresja może być różnie interpretowana w zależnoÅ›ci od kulturowego kontekstu (reguÅ‚y okazywania emocji) Ekspresja emocji co wynika z reguÅ‚ spoÅ‚ecznych ? ¨ð Różnice miÄ™dzykulturowe: Å„ðRóżne kultury przypisujÄ… wiÄ™cej lub mniej emocji tym samym wyrazom twarzy (np. JapoÅ„czycy oceniali emocjonalność ekspresji zawsze wyżej niż amerykanie; dla japoÅ„czyków najintensywniejszÄ… emocjÄ… byÅ‚ wyraz wstrÄ™tu, dla amerykanów szczęścia i zÅ‚oÅ›ci) Å„ðRóżne kultury wyciÄ…gajÄ… różne wnioski na podstawie wyrazu twarzy (np. amerykanie sÄ… bardziej skÅ‚onni okreÅ›lić uÅ›miechajÄ…cÄ… siÄ™ osobÄ™ jako towarzyskÄ… niż japoÅ„czycy) Å„ðRóżne sytuacje spoÅ‚eczne mogÄ… wywoÅ‚ywać tÄ… samÄ… ekspresjÄ™ (np. japoÅ„czycy sÄ… bardziej skÅ‚onni okazywać negatywne emocje czÅ‚onkom grup obcych, zaÅ› amerykanie wobec wÅ‚asnej grupy) Ekspresja emocji co wynika z reguÅ‚ spoÅ‚ecznych ? ¨ð Różnice pÅ‚ciowe: Å„ðKobiety oceniajÄ… siebie jako bardziej ekspresyjne niż mężczyzni Å„ðKobiety deklarujÄ… intensywniejsze odczuwanie emocji pozytywnych (np. radoÅ›ci, miÅ‚oÅ›ci, serdecznoÅ›ci), oraz niektórych negatywnych (np. smutku, wstrÄ™tu, strachu, wstydu). Mężczyzni deklarujÄ… zaÅ› czÄ™stsze wyrażanie pogardy, samotnoÅ›ci, dumy i pewnoÅ›ci siebie. Å„ðBadania potwierdzajÄ… subiektywne deklaracje kobiety przejawiajÄ… bogatszÄ… ekspresjÄ™ mimicznÄ… wiÄ™kszoÅ›ci emocji (poza zÅ‚oÅ›ciÄ…). Ekspresja emocji co wynika z interakcji kontekstu indywidualnego i spoÅ‚ecznego? ¨ð Efekt audytorium Å„ðUÅ›miech częściej i intensywniej uÅ›miechamy siÄ™ w obecnoÅ›ci innych, bez wzglÄ™du czy nasz nastrój jest pozytywny czy negatywny. Å„ðIntensywność naszych reakcji mimicznych jest generalnie wyższa w obecnoÅ›ci innych osób. Zmniejsza siÄ™ ona, w sytuacji kiedy partner interakcji jest niewidoczny (np. w trakcie rozmowy telefonicznej). Å„ðNawet samo wyobrażenie sobie, że w danej sytuacji nie jesteÅ›my sami powoduje zwiÄ™kszenie ekspresyjnoÅ›ci. Rozpoznanie emocji na twarzy ¨ð Wyobrazcie sobie chÅ‚opca, któremu dajecie cukierka& ¨ð Efekt Kuleszowa& Rozpoznanie emocji ¨ð Znaczenie kontekstu 100 Strach 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Wypadek Kwiatek Rozpoznanie emocji ¨ð Czytelność zródÅ‚a ¨ð DostÄ™pność kategorii/etykiet ¨ð ReguÅ‚y okazywania Ekspresja emocji i doÅ›wiadczanie emocji ¨ð Sprzężenie zwrotne ¨ð Modulacja emocji przez aktywacjÄ™ mięśni 7 6 5 Ocena 4 3 2 Usta RÄ™ka ZÄ™by Magia (i wykrywanie) kÅ‚amstwa Wykrywanie kÅ‚amstwa? ¨ð Grupa specjalistów oglÄ…daÅ‚a filmy, na których różne osoby wyrażaÅ‚y swoje opinie nt. kontrowersyjnych spraw spoÅ‚ecznych. Część miaÅ‚a za zadanie mówić prawdÄ™, część kÅ‚amać. Mikroekspresja klucz do wykrycia kÅ‚amstwa? }ð Microekspresja Jest to bardzo krótko trwajÄ…ca (zwykle poniżej jednej sekundy) peÅ‚na ekspresja mimiczna, charakterystyczna dla przeżywanej emocji. Pojawia siÄ™ ona bez udziaÅ‚u Å›wiadomoÅ›ci i jest wyrazem rzeczywiÅ›cie przeżywanego stanu emocjonalnego. }ð W mikroekspresji caÅ‚a twarz przybiera wyraz charakterystyczny dla przeżywanej emocji. Mikroekspresje nie sÄ… zwykle Å›wiadomie spostrzegane przez obserwatora, odkryto jednak, że przy odpowiednim treningu wiÄ™kszość ludzi potrafi nauczyć siÄ™ je zauważać na twarzy rozmówcy. Mimiczne wskazówki kÅ‚amstwa ¨ð Mikroekspresja ¨ð Ekspresja stÅ‚umiona lub subtelna ¨ð Tiki mięśniowe ¨ð Ekspresja asymetryczna ¨ð BÅ‚Ä™dny przebieg w czasie ¨ð BÅ‚Ä™dne osadzenie ekspresji w toku rozmowy Mimikra ZÅ‚ożyÅ‚em datek Ocena zaufania wobec wypowiedzi osoby B na cel dokonana przez osobÄ… A od 1 (brak zaufania) organizacjÄ™ do 7 (zaufanie) charytatywnÄ… 5 Osoba A Mimicry Osoba B 4,5 No-mimicry 4 Control 3,5 3 2,5 2 " Powtarzaj " Mówi 1,5 ekspresjÄ™ prawdÄ™ " Powstrzymaj " KÅ‚amie 1 siÄ™ od Lie Truth powtarzania " Bez instrukcji