W okresie oświecenia nie znano pojęcia publicystyki, znano natomiast samo zjawisko, obecne w różnorodnych formach. Były wśród nich zarówno wielkie traktaty czy rozprawy, nawiązujące kształtem do tradycji renesansowych i ujmujące zazwyczaj poruszane problemy w sposób całościowy, jak i mowy sejmowe i okolicznościowe kazania wygłaszane z okazji ważnych wydarzeń państwowych. Były także listy, ulotki, felietony, eseje i artykuły ogłaszane w ówczesnych czasopismach. Nie istniały tu wyraźne rozgraniczenia gatunkowe, o wyborze formy decydowało przekonanie o skuteczności oddziaływania na czytelnika. Próby reform kraju podejmowane były już w pierwszej połowie XVIII wieku. Grożące Polsce niebezpieczeństwa wyraźnie dostrzegał Stanisław Leszczyński, dwukrotnie wybrany na tron Polski i dwukrotnie zmuszony do abdykacji. W roku 1749, przebywając we Francji, Leszczyński opublikował "Głos wolny wolność ubezpieczający". Rozprawa ta, choć nie zawierała propozycji żadnych radykalnych zmian społecznych ani politycznych, stanowiła niewątpliwie pierwsze wezwanie do wprowadzenia reform. Leszczyński proponował wzmocnienie władzy administracyjnej oraz polepszenie sytuacji mieszczan i chłopów poprzez wprowadzenie oczynszowania w miejsce pańszczyzny, zniesienie prawnego przywiązania chłopa do ziemi i przyznanie chłopom prawa do odwoływania się od wyroków sądu w sporach ze szlachtą. Inny z najwybitniejszych polskich reformatorów, Stanisław Konarski, rozpoczynał swą działalność u boku Leszczyńskiego. Kształcił się w Rzymie i we Francji, gdzie miał możliwość obserwowania tamtejszego szkolnictwa. Po powrocie do kraju zajął się propagowaniem sprawy reformy ustroju państwowego i szkolnictwa. Założył Collegium Nobilium, ale jego najważniejszym dziełem publicystycznym było niewątpliwie "O skutecznym rad sposobie", zawierające wskazówki dotyczące reform politycznych w kraju. Jego przemyślenia doprowadziły, na 30 lat przed uchwaleniem Konstytucji 3 Maja, do ujawnienia wad ustrojowych, zwłaszcza negatywnego wpływu liberum veto - zasady, którą Konarski szczególnie zwalczał. Kolejny wybitny polski publicysta, Hugo Kołłątaj, wywodził się ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Zdobył wszechstronne wykształcenie, był działaczem KEN - u i reformatorem Akademii Krakowskiej. W czasie Sejmu Czteroletniego był zwolennikiem obozu patriotycznego, a także jednym z współtwórców Konstytucji 3 Maja. W roku 1788, gdy rozpoczynał swe obrady Sejm Wielki, ukazał się zbiór listów Kołłątaja, zawierający uwagi dotyczące ustroju i kształtu Rzeczypospolitej. Zbiór został zatytułowany "Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilka". Kołłątaj zawarł w tych listach konkretne propozycje reform, które powinien uchwalić Sejm Wielki. Do najważniejszych postulatów należały: wzmocnienie władzy królewskiej, zniesienie liberum veto, reforma podatkowa oraz utworzenie w Sejmie drugiej izby, przeznaczonej dla mieszczan. Należy także jak najszybciej utworzyć, a następnie utrzymać liczną i dobrze uzbrojoną armię, która byłaby w stanie zadbać o bezpieczeństwo Rzeczypospolitej. We fragmencie "O wolności rolnika" Kołłątaj koncentruje się na kwestii chłopskiej, zwracając uwagę na niewłaściwe traktowanie poddaństwa chłopów w Polsce. Ponieważ wszyscy Polacy są poddanymi Rzeczypospolitej, to równocześnie wszyscy podlegają jej prawom. Wynika z tego, iż wszyscy obywatele są sobie równi i nie może wśród nich być podziału na poddanych i niewolników. Kołłątaj postuluje, aby odtąd panowie zawierali z chłopami umowy (w formie czynszu lub robocizny) jak z równymi sobie ludźmi. Bieda i upadek gospodarczy kraju są wynikiem feudalnej gospodarki i bezwzględnego wyzysku chłopa, tę sytuację należy koniecznie uzdrowić. Kolejny wielki reformator, Stanisław Staszic był, podobnie jak Kołłątaj, duchownym. Ukończył seminarium duchowne i studia za granicą. Był jednym z najwybitniejszych i najwszechstronniejszych postaci polskiego oświecenia, działaczem gospodarczym i politycznym, a zarazem przyrodnikiem, filozofem i pisarzem. W przededniu Sejmu Wielkiego, w roku 1787, wydany został jego traktat publicystyczny "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego". Traktat ten uznany został za punkt wyjścia wszelkich prób naprawy Rzeczypospolitej, jakie zostały podjęte w czasie obrad Sejmu. "Uwagi..." to szkice publicystyczne, których zadaniem jest określenie warunków reformowania państwa. Staszic krytykuje słabość militarną Rzeczypospolitej oraz niemoc jej struktur społeczno - gospodarczych i politycznych. Atakuje również magnaterię, którą oskarża o doprowadzenie ojczyzny na skraj przepaści. Jednak Staszic nie ogranicza się wyłącznie do krytyki, proponuje szereg rozwiązań. Postuluje ograniczenie uprzywilejowania szlachty, reformę sądownictwa, prawodawstwa oraz oświaty. Najważniejsze myśli z "Uwag.." są kontynuowane w drugim traktacie politycznym, w wydanych w roku 1790 "Przestrogach dla Polski". Choć powtarzają się tam zarzuty stawiane możnowładztwu, Staszic zwraca jednocześnie uwagę na tragiczną sytuację, w jakiej znaleźli się polscy chłopi. Żyją oni w powszechnej nędzy, panuje wśród nich wysoka śmiertelność. Często, udręczeni pańszczyzną, porzucają własną ojczyznę i uciekają za granicę w poszukiwaniu chleba i godnego życia. Staszic bierze w obronę także mieszczaństwo, warstwę społeczną, ktora zawsze była traktowana gorzej niż szlachta i magnateria. Postuluje zrównanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii. Występuje także przeciw zasadzie liberum veto, domaga się, aby ustanawianie praw odbywało się zwykłą większością głosów. Jest również przeciwnikiem wolnej elekcji, opowiada się za władzą dziedziczną. Publicystyka polskiego oświecenia wyrosła z jednej strony z konieczności zreformowania przestarzałego ustroju Rzeczypospolitej, z drugiej jednak wspierana jest przez europejskie myśli filozoficzne. Koncepcja funkcjonowania społeczeństwa jako jedności, podporządkowanie edukacji nadrzędnym celom narodowym, przy równoczesnym zachowaniu praw człowieka do indywidualnego szczęścia, nowoczesne rozumienie narodu, republikanizm wyraźnie oddzielony od anarchii, humanitaryzm wobec chłopów, ekonomiczne podejście do gospodarki chłopskiej, handlu i rzemiosła, szeroko rozpowszechnione idee wolności, równości i braterstwa - to wszystko znajduje się w pismach filozofów francuskiego i angielskiego oświecenia. Idee te przyjmowane były na gruncie polskim, jednak nie w sposób dosłowny, lecz poprzez modyfikację i dostosowanie do realiów narodowych.
Autor: Nieznany
Ocena : 0.0
oceń prace: 1 2 3 4 5 6
Home | Reklama | Info | Mail
Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum | Rozrywka
Wszelkie prawa zastrzeżone / All rights reserved Sciaga.pl 2000