Psychologia Emocji i motywacji IX. Mechanizmy i prawidÅ‚owoÅ›ci dotyczÄ…ce motywacji i procesu motywacyjnego Dr hab. Aleksandra Tokarz, prof. UJ Instytut Psychologii UJ rok akad. 2011/2012 Podstawowe mechanizmy motywacyjne i prawidÅ‚owoÅ›ci rzÄ…dzÄ…ce motywacjÄ… 1. Prawo efektu, zasada hedonistyczna, algohedonizm 2. Prawo Yerkesa-Dodsona 3. Psychoewolucyjne determinanty zachowania i dziaÅ‚ania 4. Poziom regulacji instynktowej i popÄ™dowej [homeostatyczne modele motywacji] 5. Poznawcze mechanizmy regulujÄ…ce motywacjÄ… 6. Mechanizmy sprawcze: Sprawstwo, kontrola, bezradność 7. Podmiotowe zródÅ‚a motywacji 8. Osobowe mechanizmy motywacyjne 1. OsobowoÅ›ciowe uwarunkowania skutecznego dziaÅ‚ania 2. OsobowoÅ›ciowe uwarunkowania nieskutecznego dziaÅ‚ania 3. ZwiÄ…zki procesów emocjonalnych i motywacyjnych - prawa emocji Podstawowe mechanizmy motywacyjne w ujÄ™ciu rozwojowym, za: Kocowski, 1989 ZAKRES CZASOWY MECHANIZM SYGNAAY MOTYWACYJNE ORGANIZACJI CZYNNOÅšCI Krótki Instynkt Deprywacja Mechanizmy konsumacyjne Zagrożenie DziaÅ‚ania Homeostaza Okazja Reaktywne Doznania Å›wiadome i NieÅ›wiadome Krótki Mechanizmy popÄ™dowe i Spostrzeżenie emocjonalne DziaÅ‚ania reaktywne Mechanizmy apetencyjne Åšredni Mechanizmy dążeniowe Wyobrażenie (antycypacja) DziaÅ‚ania aktywne DÅ‚ugi Mechanizmy racjonalno PojÄ™cia wolicjonalne Postanowienia DziaÅ‚ania WartoÅ›ci Planowe 1. Prawo efektu, zasada hedonistyczna, algohedonizm zachowanie, które w danej sytuacji wywoÅ‚uje odczucie zadowolenia (safistaction), zostanie skojarzone z tÄ… sytuacjÄ… i jeÅ›li w przyszÅ‚oÅ›ci sytuacja siÄ™ powtórzy, to wzrasta prawdopodobieÅ„stwo, iż zostanie powtórzone to zachowanie. Jeżeli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoÅ‚a odczucie dyskomfortu (discomfort), to spada prawdopodobieÅ„stwo powtórzenia siÄ™ tego zachowania w podobnych warunkach w przyszÅ‚oÅ›ci (Ostaszewski, 2000, s.104) Zasada hedonizmu gÅ‚osi, że czÅ‚owiek dąży stanów przyjemnoÅ›ci, preferuje takie stany Zasada algohedonizmu gÅ‚osi, że czÅ‚owiek dąży do stanów i celów korzystnych dla siebie (Zawadzki, za: Kocowski, 1991) 2. Prawo Yerkesa-Dodsona w ujÄ™ciu podrÄ™cznikowym " Jedna z najstarszych propozycji dotyczÄ…cych zwiÄ…zku miÄ™dzy wielkoÅ›ciÄ… pobudzenia a poziomem zadaniowego funkcjonowania organizmu zawarta jest w prawie Yerkesa-Dodsona. SkÅ‚ada siÄ™ no z dwóch twierdzeÅ„: 1. W miarÄ™ wzrostu intensywnoÅ›ci pobudzenia czynność jest wykonywana do okreÅ›lonego poziomu krytycznego coraz lepiej, po czym zaczyna pogarszać siÄ™ aż do caÅ‚kowitej dezorganizacji 2. Wspomniany poziom krytyczny jest niższy dla zadaÅ„ trudnych niż dla Å‚atwych (Aukaszewski, DoliÅ„ski, 2000, s. 443) Prawo Yerkesa - Dodsona Zasadność praw Yerkesa-Dodsona " Znajduje liczne potwierdzenia empiryczne (Alexander, Epstein, 1978; Kahmenam, 1973) " IstniejÄ… wyniki caÅ‚kowicie z nim niezgodne (Näätänen,1973; Neiss,1988) " Niespójność wyników może objaÅ›nić teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania (reversal theory) Aptera Teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania (reversal theory) Aptera " ZakÅ‚ada, że istniejÄ… dwa poziomy pobudzenia optymalne z perspektywy efektywnoÅ›ci funkcjonowania " Ich uruchomienie zależy od przyjÄ™tej przez podmiot orientacji, czyli stanów meta-motywacyjnych 1. Stan teliczny wiąże siÄ™ z sytuacjÄ…, kiedy czÅ‚owiek jest ukierunkowany na realizacjÄ™ okreÅ›lonego celu 2. Stan parateliczny wiąże siÄ™ z nastawieniem na sama aktywność, a nie na jej instrumentalny wobec celu charakter Kierunki badaÅ„ i wyjaÅ›nieÅ„ " Uwarunkowania sytuacyjne (stymulacja, rodzaj zadania) " Determinanty osobowoÅ›ciowe (rodzaj zadania, temperament) " Hipotetyczne mechanizmy neuronalne zabezpieczajÄ…ce przed nadmiernym pobudzeniem mechanizmy afektywne leżące u podstaw motywacji dalece wykraczajÄ… poza samo to zjawisko (s.444) " Mechanizmy fizjologiczne zwiÄ…zane z wysiÅ‚kiem fizycznym lub/i psychicznym oraz zmÄ™czeniem (Aukaszewski, DoliÅ„ski, 2000) Teigena (1994) analiza historii ksztaÅ‚towanie siÄ™ praw/prawa Yerkesa-Dodsona w sformuÅ‚owaniu oryginalnym [1908] prawo miaÅ‚o opisywać relacjÄ™ miÄ™dzy siÅ‚Ä… bodzca a ksztaÅ‚towaniem nawyku dla zadaÅ„ o odmiennym poziomie trudnoÅ›ci różnicowania Po 1908 badacze interpretowali owÄ… zależność jako wpÅ‚yw: Kary, nagrody, motywacji, popÄ™du, wzbudzenia, lÄ™ku, napiÄ™cia lub stresu NA: Uczenie siÄ™, wykonanie zadaÅ„ [zÅ‚ożonych, trudnych, nowych], rozwiÄ…zywanie problemów, radzenie sobie lub pamięć Na przykÅ‚ad: (Teigen , 1994, s, 525) Oryginalna krzywa Yerkesa i Dodsona. Ilość prób wykonanych przez myszy w celu speÅ‚nienia kryterium wyuczenia siÄ™ reakcji, w relacji do trudnoÅ›ci sytuacji bodzcowej Uproszczone krzywe Yerkesa - Dodsona: pobudzenie a symptomy depresji i kompulsji, jakość pamiÄ™ci Å›wiadków w zależnoÅ›ci od stresu Teigena (1994) analiza historii ksztaÅ‚towanie siÄ™ praw/prawa Yerkesa-Dodsona " W wielu sformuÅ‚owaniach jest taka rozmaitość nazywania zmiennych i ich teoretycznego odniesienia, że powtarza siÄ™ tylko jedno zależność jest krzywoliniowa " Różne sformuÅ‚owania tego prawa odbijajÄ… historiÄ™ sporów w zakresie koncepcji i pojęć typowych w danym czasie dla problematyki emocji i motywacji " Omawiana zależność empiryczna byÅ‚ kojarzona z modelami teoretycznymi o podobnym zakresie lub wyrażanych podobnÄ… krzywÄ… Fuzja praw Yerkesa Dodsona i modelu Hebba (1955), który dotyczyÅ‚ zwiÄ…zku pomiÄ™dzy aktywacyjnÄ… a informacyjnÄ… funkcjÄ… bodzca Wnioski Teigena z analizy historii ksztaÅ‚towanie siÄ™ praw/prawa Yerkesa-Dodsona " Zmienne pochodzÄ…ce z różnych sformuÅ‚owaÅ„ tego prawa sÄ… rzeczywiÅ›cie powiÄ…zane " Prawa Y-D nie zostaÅ‚o sformuÅ‚owane przez Yerkesa i Dodsona " Prawo to ukonstytuowaÅ‚o siÄ™ w syntezach i przeróbkach podrÄ™cznikowych " Prawa Y-D sÄ… przydatne dydaktycznie i heurystycznie " ALE nie sÄ… aż tak dobrze uzasadnione empirycznie, by je nazywać prawami PowoÅ‚ywanie siÄ™ na te prawa jest BEZZASADNE 3. Psychoewolucyjne determinanty zachowania i dziaÅ‚ania ZaÅ‚ożenia FUNKCJA, ADAPTACJA, ZMIENNOŚĆ OSOBNICZA czyli Różnice INDYWIDUALNE jako warunek sine qua non ewolucji Motorem zmian ewolucyjnych jest rozprzestrzenianie siÄ™ genotypu (E. Wilson, 1975) Stwierdzenia Cechy specyficznie ludzkie: mowa, Å›miech, myÅ›lenie abstrakcyjne, transgresja Prymat mechanizmów adaptacyjnych : ewolucyjne rozwiÄ…zanie konkretnych problemów, przyczyniajÄ…ce siÄ™ bezpoÅ›rednio lub poÅ›rednio do sukcesu reprodukcyjnego [Buss, 2001, s.37]. N. p. preferencje doboru partnera lub siedliska, [hipoteza sawanny, , inwestycji rodzicielskich& ] Dostosowanie Å‚Ä…czne wg Hamiltona : dobór naturalny faworyzuje cechy, dziÄ™ki którym geny organizmu sÄ… przekazywane nastÄ™pnym pokoleniom niezależnie od tego, czy dany organizm bezpoÅ›rednio pÅ‚odzi potomstwo Buss,[2001, s.35] 3. Psychoewolucyjne determinanty zachowania i dziaÅ‚ania Osobowość jako najwyżej zorganizowany system przystosowania. Lista adaptacyjnych atrybutów osobowoÅ›ci Przewidywanie Wyobraznia Autorefleksja PosÅ‚ugiwanie siÄ™ jÄ™zykiem i symbolami Permanentne uczenie siÄ™ Plastyczność i giÄ™tkość motywacji Przekraczanie uwarunkowaÅ„ [Buss, 1999, Solomon i Pyszczynski, 1991, Wilson, 2000, za: OleÅ›, Drat-Ruszczak, 2008, tab.8.16, s. 720] 4. Poziom regulacji instynktowej i popÄ™dowej [homeostatyczne modele motywacji] " Zasada podwójnej kwantyfikacji Konrada Lorenza: siÅ‚a pobudzenia jest sumÄ… pobudzenia wewnÄ™trznego (popÄ™du) oraz pobudzenia bÄ™dÄ…cego efektem stymulacji zewnÄ™trznej. Im wyższe pobudzenie oÅ›rodków popÄ™dowych, tym niższe natężenie bodzców wystarcza do wywoÅ‚ania reakcji. Zarówno wzrost nasilenia motywacji. Jak i siÅ‚y stymulacji zewnÄ™trznej powoduje zwiÄ™kszenie intensywnoÅ›ci zachowaÅ„ instynktowych (Pisula, 2000, s.187/188). " Trafnie ilustruje proces wyzwalania zachowania popÄ™dowego " Nie ujmuje procesu hamowania oÅ›rodka popÄ™dowego 4. Poziom regulacji instynktowej i popÄ™dowej [homeostatyczne modele motywacji] " (wrodzony ) mechanizm wyzwalajÄ…cy WyjaÅ›nienie zachowaÅ„ zÅ‚ożonych " Bodzce kluczowe pojÄ™cie instynktu wg klasycznej " Bodzce ponadnormalne propozycji Tinbergena [n.p. schemat dzieciÄ™coÅ›ci] Relatywnie plastyczne [& ] hierarchicznie zorganizowany mechanizm nerwowy, podatny na Sztywne wzorce ruchowe przyjÄ™cie okreÅ›lonych bodzców Modalne wzorce ruchowe wewnÄ™trznych i zewnÄ™trznych Relatywnie sztywne przygotowujÄ…cych jego akcjÄ™, wyzwalajÄ…cych i kierujÄ…cych niÄ…, mechanizm reagujÄ…cy na nie Hydrauliczny model popÄ™du Lorenza skoordynowanymi ruchami Zachowania apetencyjne i przyczyniajÄ…cymi siÄ™ do podtrzymania konsumacyjne życia osobnika i gatunku Zachowania przeniesione i przerzutowe (Pisula, 2000, s.185) 5. Poznawcze mechanizmy regulujÄ…ce motywacjÄ… - dysonans poznawczy dysonans, czyli istnienie relacji niezgodnoÅ›ci miÄ™dzy danymi poznawczymi, jest sam w sobie czynnikiem motywujÄ…cym.(...) Dysonans poznawczy może być rozumiany jako warunek poprzedzajÄ…cy, prowadzÄ…cy do dziaÅ‚ania zorientowanego na redukcjÄ™ dysonansu, tak jak głód prowadzi do dziaÅ‚ania zorientowane na zredukowanie go. (FESTINGER, za: Madsen, 1980, s.232) PrzykÅ‚adowe twierdzenie empiryczne z teorii Festingera Dysonans powstaÅ‚y po podjÄ™ciu decyzji można zredukować przez zwiÄ™kszenie atrakcyjnoÅ›ci wybranej alternatywy, zmniejszenie atrakcyjnoÅ›ci alternatywy odrzuconej lub też przez jedno i drugie (Za: Madsen, 1980, s.332) 5. Poznawcze mechanizmy regulujÄ…ce motywacjÄ… - atrybucja PrzykÅ‚ad: koncepcja B. Weinera (1986, 1991) 1. yródÅ‚a podstawowych motywów zachowania: hedonizm , potrzeba rozumienia rzeczywistoÅ›ci 2. Atrybucja kauzalna jako istota motywacji: Spostrzeganie przyczynowoÅ›ci [kauzalnoÅ›ci] jest instrumentalne wzglÄ™dem dążenia do celu i dopomaga w uzyskaniu mistrzostwa poznawczego Ważne stwierdzenia : " Atrybucje wywoÅ‚ujÄ… wydarzenia nieoczekiwane, nagÅ‚e, zwiÄ…zane z silnym afektem : sukces, porażka, niespójność w zachowaniu " Atrybucje wywoÅ‚ujÄ… raczej stany nie osiÄ…gania niż osiÄ…gania celu, raczej negatywne niż pozytywne [JESTESMY ZAPROGRAMOWANI NA MISTRZOSTWO I EFEKTYWNOŚĆ R.S. White, 1959] Atrybucja " Jednostka poszukuje atrybucji i Å‚atwo jÄ… podtrzymuje, na różnych etapach dziaÅ‚ania motywowanego " W pamiÄ™ci dostÄ™pna jest nieograniczona lista przyczyn potencjalnych atrybucji " Przypisane przyczynowa sÄ… różne, zależnie od dziedzin aktywnoÅ›ci i rodzaju motywu, ale sÄ… podobne wewnÄ…trz motywu " ObowiÄ…zuje zasada generalizacji bodzca: podobne aktywnoÅ›ci maja zbliżone atrybucje " MyÅ›lenie atrybucyjne cechuje prostota i ekonomia Trzy podstawowe dymensje spostrzeganej przyczynowoÅ›ci; 1.Umiejscowienie (locus of causality) 2. Stabilność (stability of causality) 3. StopieÅ„ sprawowania kontroli (controlability) SÄ… w okreÅ›lony sposób powiÄ…zane z emocjami SÄ… potwierdzone empirycznie i statystycznie Atrybucjami rzÄ…dzi prosta zasada: przyczyna-efekt 6. Mechanizmy sprawcze: sprawstwo, kontrola, bezradność (Kofta, 2001) Pragnienie bycia przyczynÄ… zdarzeÅ„ jako naturalna motywacja porównywalna do potrzeb biologicznych 1.Dążenie do wolnoÅ›ci i wyboru ludzie wolÄ… wybór niż jego brak, doÅ›wiadczenie wolnoÅ›ci jest przyjemne, ludzie aktywnie broniÄ… wolnoÅ›ci 2.Podmiotowa kontrola kontrola w sytuacjach krytycznych zmniejsza stres (S. Miller), preferencja kontroli wiąże siÄ™ z odpowiedzialnoÅ›ciÄ…, iluzja kontroli( - u depresyjnych), egotyzm atrybucyjny, racjonalizacja zdarzeÅ„ negatywnych, myÅ›lenie życzeniowe przy planowaniu dziaÅ‚ania (i jego atrybucji- AT) 3.Poznawcza bezradność w ujÄ™ciu SÄ™dka i Kofty: nie polega na nieskutecznoÅ›ci emitowanych dziaÅ‚aÅ„, ale (JUÅ» AT)na niemożnoÅ›ci wykreowania jakiegokolwiek sensownego programu dziaÅ‚ania (SÄ™dek, 2001, s.241). Bezradność wynika z niemożnoÅ›ci zintegrowania informacji w spójny pomysÅ‚ rozwiÄ…zania/dziaÅ‚ania 7. Podmiotowe zródÅ‚a motywacji " Samoukierunkowanie koncepcja Ryana i Deciego (1975,1985, 2000) ZAAOÅ»ENIA " CzÅ‚owiek ma trzy psychologiczne potrzeby: Samoukierunkowanie Kompetencja ZwiÄ…zki interpersonalne " Koncepcja motywacji jest z zaÅ‚ożenia organicystyczna WG Deciego i Ryana istniejÄ… 4 typy motywacji kontinuum samoukierunkowania , [WG STOPNIA INTERIORYZACJI] " REGULACJA ZEWNTRZNA [external] " REGULACJA OPARTA NA INTROJEKCJI [introjected] " REGULACJA OPARTA NA IDENTYFIKACJI [identified] " REGULACJAI OPARTA NA INTEGRACJI [integrated] 7. Podmiotowe zródÅ‚a motywacji Teza empiryczna koncepcji samoukierunkowania nagrody zewnÄ™trzne osÅ‚abiajÄ… motywacjÄ™ wewnÄ™trznÄ… " Brak trafnoÅ›ci ekologicznej eksperymentów " Badanie dzieci i studentów " Zależność jest odmienna dla motywacji o różnej " intensywnoÅ›ci " Gdy motywacja jest bardzo sÅ‚aba stymulacja motywacji " wewnÄ™trznej nie jest możliwa " Przy motywacji sÅ‚abej skuteczne sÄ… nagrody zewnÄ™trzne " Skuteczne jest stymulowanie motywacji wewnÄ™trznej przy " co najmniej Å›rednim natężeniu motywacji [za: Åšwiatnicki, 2000] 7. Podmiotowe zródÅ‚a motywacji Nicolls, 1984, Skaalivik, 1997, za: Tokarz, KaleÅ„ska, 2011 Orientacja a na JA /EGO Orientacja na zadanie " Podmiot czynnoÅ›ci ma uwagÄ™ skupionÄ… " Podmiot skupia na tym, by uzyskać ocenÄ™ raczej na zadaniu niż na nagrodzie zdolny zewnÄ™trznej. " Wykonywanie zadaÅ„ ma na celu " Uczenie siÄ™, rozwiÄ…zywanie problemów i udowodnienie, że robi siÄ™ coÅ› lepiej niż inni. nabywanie nowych umiejÄ™tnoÅ›ci zwiÄ…zane " Osoba wybiera różne zadania i różne cele. jest z zadaniem. " Potwierdzenie zdolnoÅ›ci zależne jest od " Uczenie siÄ™ jest samo w sobie wartoÅ›ciowe, normatywnej grupy odniesienia. znaczÄ…ce, satysfakcjonujÄ…ce. " Wybór zadaÅ„ ma na celu potwierdzenie " WiÄ™ksza ilość wysiÅ‚ku traktowana jest jako wÅ‚asnych zdolnoÅ›ci. Å›rodek prowadzÄ…cy do wiÄ™kszego " Wybierane sÄ… zadania powyżej Å›redniego mistrzostwa. poziomu zdolnoÅ›ci osoby, co jest jednak " Zadania wymagajÄ…ce wiÄ™kszego wysiÅ‚ku dajÄ… zapoÅ›redniczone przez samoocenÄ™. wiÄ™kszÄ… szansÄ™ wykazania zdolnoÅ›ci. " Osoby sÄ… zorientowane na okreÅ›lony poziom " Wybierane sÄ… zadania zwiÄ…zane z wÅ‚asnymi wykonania. kompetencjami. " Przekonanie, że wiÄ™kszy wysiÅ‚ek " Osoby sÄ… zorientowane na cele. odzwierciedla brak zdolnoÅ›ci. " SpostrzegajÄ… porażkÄ™ w kategoriach " Kompetentny oznacza zdolny , nie doskonalenia siÄ™, a nie zagrożenia. staranny . 7. Podmiotowe zródÅ‚a motywacji - motywacja hubrystyczna (Kozielecki, 1984, Tokarz, 1998, 2006) Kozielecki(1984) o potrzebie hubrystycznej " Termin hubris lub hybris pochodzi z filozofii i z religii greckiej; oznaczaÅ‚ on pychÄ™ i wygórowane pojÄ™cie o sobie, które wywoÅ‚ywaÅ‚o gniew bogów. [& ] jego treść zostaÅ‚a znacznie zmodyfikowana i rozszerzona. StraciÅ‚ on swój pejoratywny charakter (1984, s. 324). " Kozielecki pisze: IntencjÄ… tego artykuÅ‚u jest przedstawienie jednej z najważniejszych potrzeb czÅ‚owieka potrzeby hubrystycznej. DziÄ™ki niej czÅ‚owiek dąży do potwierdzenia i wzrostu ważnoÅ›ci wÅ‚asnego ja (podkr. A.T.) Postaram siÄ™ udowodnić tezÄ™, ze potrzeba ta jest głównÄ… siÅ‚Ä… motywacyjnÄ…, uruchamiajÄ…cÄ… dziaÅ‚ania transgresyjne (transgresje). Celem ich jest intencjonalne wyjÅ›cie poza to, czym czÅ‚owiek jest i co posiada. Rozszerzenie kontaktów z otoczeniem, zwiÄ™kszenie kontroli nad ludzmi, czy odkrycia naukowe to przykÅ‚ady przekraczania granic przez czÅ‚owieka (1984, s. 322). " WystÄ™powanie odpowiednich emocji, odczuć i motywacji potwierdzone empirycznie (Tokarz, 1998) 8. Osobowe mechanizmy motywacyjne " SAMOAKTUALIZACJA I SAMOREALIZACJA " Maslowa hipoteza potrzeb rozwoju w odróżnieniu od potrzeb niedoboru . " Maslowa hipoteza samorealizacji " Samorealizacja , wg Maslowa, jest dążeniem do uzyskania peÅ‚nej, możliwej dla danej osoby kompetencji psychicznej, rozwiniÄ™cia wszystkich, potencjalnych możliwoÅ›ci. CzÅ‚owiek m u s i być tym, kim m o ż e być. Musi być wierny wÅ‚asnej naturze. PotrzebÄ™ tÄ™ możemy nazwać samourzeczywistnieniem.(...)Odnosi siÄ™ (...) do ludzkiego pragnienia samospeÅ‚nienia:, a mianowicie do zrealizowania swoich możliwoÅ›ci.. TendencjÄ™ tÄ™ można nazwać pragnieniem stawania siÄ™ coraz bardziej tym, czym czÅ‚owiek na swój wÅ‚asny sposób jest i czym potrafi siÄ™ stać "(A. Maslow, l990,s, 86). " Kiedy wszystkie niższe w hierarchii potrzeby zastana zaspokojone, wówczas zachowanie jednostki determinujÄ… caÅ‚kowicie najwyższe potrzeby rozwoju, czyli potrzeby samorealizacji (za: Madsen, s.442) " INDYWIDUACJA 9. OsobowoÅ›ciowe uwarunkowania skutecznego dziaÅ‚ania (OleÅ›, Drat-Ruszczak, 2008, tab. 8.10, s.715) Niskie przekonanie o wÅ‚asnej Wysokie przekonanie o wÅ‚asnej skutecznoÅ›ci skutecznoÅ›ci " StawiajÄ… sobie motywujÄ…ce cele " UnikajÄ… trudnych zadaÅ„ " Trudne zadanie to wyzwanie " Trudne zadanie to zagrożenie, " Wysokie aspiracje, poszukiwanie unikać wyzwaÅ„ " Niskie aspiracje, unikanie wyzwaÅ„ " Oczekiwanie, że wysiÅ‚ek doprowadzi " Obawy, że zabraknie zdolnoÅ›ci do skutku i wytrwaÅ‚oÅ›ci " TrudnoÅ›ci: skupienie na " TrudnoÅ›ci: koncentracja na przezwyciężeniu przeszkody, na przeszkodzie, porażce i wÅ‚asnych skutecznoÅ›ci , podwojenie wysiÅ‚ku brakach " Porażka dowodem braku wiedzy, umiejÄ™tnoÅ›ci lub wysiÅ‚ku " Porażka dowodem braku zdolnoÅ›ci " Szybkie odbudowanie pewnoÅ›ci " Powolne odbudowywanie pewnoÅ›ci siebie po porażce siebie po porażce 9. OsobowoÅ›ciowe uwarunkowania skutecznego dziaÅ‚ania (OleÅ›, Drat-Ruszczak, 2008, tab.8.12, s.741): SAMOOCENA PRAWDA Wysoka samoocena wiąże siÄ™ z klarownÄ…, spójnÄ… , pewnÄ… samowiedzÄ… i dobrym samopoczuciem CZÅšCIOWO PRAWDZIWE WS jest korzystna i sprzyja adaptacji Sprzyja wiÄ™kszej aktywnoÅ›ci, przedsiÄ™biorczoÅ›ci i wytrwaÅ‚oÅ›ci WS powoduje korzystny odbiór spoÅ‚eczny i udane interakcje WS sprzyja funkcjonowaniu w grupie i jest bazÄ… uzdolnieÅ„ przywódczych NIE JEST PEWNE WS sprzyja osiÄ…gniÄ™ciom szkolnym Sukces zawodowy ma zwiÄ…zek z wysokÄ… samoocenÄ… NIEPRAWDZIWE WS jest podstawÄ… motywacji prospoÅ‚ecznej WS chroni przed zachowaniami szkodzÄ…cymi zdrowiu Podstawowe mechanizmy motywacyjne w ujÄ™ciu rozwojowym, za: Kocowski, 1989 ZAKRES CZASOWY MECHANIZM SYGNAAY MOTYWACYJNE ORGANIZACJI CZYNNOÅšCI Krótki Instynkt Deprywacja Mechanizmy konsumacyjne Zagrożenie DziaÅ‚ania Homeostaza Okazja Reaktywne Doznania Å›wiadome i NieÅ›wiadome Krótki Mechanizmy popÄ™dowe i Spostrzeżenie emocjonalne DziaÅ‚ania reaktywne Mechanizmy apetencyjne Åšredni Mechanizmy dążeniowe Wyobrażenie (antycypacja) DziaÅ‚ania aktywne DÅ‚ugi Mechanizmy racjonalno PojÄ™cia wolicjonalne Postanowienia DziaÅ‚ania WartoÅ›ci Planowe OddziaÅ‚ywanie na proces motywacyjny " Formy motywacyjnego wzbogacania motywacji wewnÄ™trznej " Trening motywacyjny wg McClellanda " PrzykÅ‚ady wykorzystania różnych koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania Formy motywacyjnego wzbogacania (za: Lepper, Hodell, 1989) Cechy zadania Konstrukt Optimum motywacyjne WYZWANIE Zadanie Poziom Optymalny poziom WymagajÄ…ce NiepewnoÅ›ci trudnoÅ›ci OkreÅ›lonych Trudność Odpowiednie umiejÄ™tnoÅ›ci zadania Znaczenie Odpowiedniość Zadania Sukcesu Formy motywacyjnego wzbogacania Cechy zadania Konstrukt Optimum motywacyjne CIEKAWOŚĆ Informacja Rozpoznanie Optymalny poziom Niesiona przez RozbieżnoÅ›ci zadanie RozbieżnoÅ›ci Lub Aktualna Optymalna NiezgodnoÅ›ci wiedza ZÅ‚ożoność Wartość wiedzy Podmiotu - w relacji do wiedzy Formy motywacyjnego wzbogacania Cechy zadania Konstrukt Optimum motywacyjne OSOBISTA KONTROLA MożliwoÅ›ci Zdolność do Zdolność do Stworzone WytrwaÅ‚ego WytrwaÅ‚ego dziaÅ‚ania dziaÅ‚ania Przez Znaczenie Znaczenie Zadanie AktywnoÅ›ci AktywnoÅ›ci Relacja zadanie- zdolnoÅ›ci Formy motywacyjnego wzbogacania Cechy zadania Konstrukt Optimum motywacyjne FANTAZJA Elementy Bogactwo Zaangażowanie fantazji Narracji w W zadaniu ZwiÄ…zek z SytuacjÄ™ Chęć podjÄ™cia uczeniem siÄ™ Identyfikacja zadania czegoÅ› Schemat procesu motywacyjnego wg D.C. McClellanda (1986, s.175)) Czynniki ZewnÄ™trzne WewnÄ™trzne wpÅ‚yw.na SYTUACJA OSOBA motywacjÄ™ A. Wymagania C. Wzbudzona motywacja okresowe Fizj.,spoÅ‚ trwaÅ‚e B. Podniety: D. Dyspozycje motywacyjne Doznania smakowe Schemat procesu motywacyjnego wg D.C. McClellanda (1986, s.175)) Czynniki " ZEWNTRZNE [w otoczeniu] i " WEWNTRZNE [w osobie] wywoÅ‚ujÄ…: efekty poznawcze / Nawyki / MożliwoÅ›ci (wartoÅ›ci) AÄ…cznie dajÄ… one IMPULS dziaÅ‚ania i DZIAAANIE Trening motywacyjny wg McClellanda " motywy sÄ… uczuciowo zabarwionymi sieciami skojarzeniowymi, uporzÄ…dkowanymi hierarchicznie ze wzglÄ™du na siÅ‚Ä™ lub znaczenie dla danej jednostki " McClelland(1983,s.85) Zasady trenowania motywu wg McClellanda " najważniejsze jest zwiÄ™kszenie liczby skojarzeÅ„ zwiÄ…zanych z motywem czyli wzbogacenie poznawcze motywu [wiÄ™ksza wiedza i kompetencja] " metoda tworzenia sieci, poprzez okreÅ›lenie, jakie skojarzenia istniejÄ… i wzbogacanie ich [wiÄ™ksza ilość skojarzeÅ„ z tym co i jak robić] Zasady trenowania motywu wg McClellanda " konstruowanie sieci czyli tworzenie Å›wiadomego, indywidualnego konstruktu [ ja wiem i ja robiÄ™] " poÅ‚Ä…czenie powstaÅ‚ej lub wzmocnionej wiÄ…zki skojarzeÅ„ z kontekstem funkcjonalnym czyli innymi czynnoÅ›ciami i ich sygnaÅ‚ami [to, co robiÄ™, wiąże siÄ™ z innymi dziaÅ‚aniami] Zasady trenowania motywu wg McClellanda " wytwarzanie zwiÄ…zku miÄ™dzy sieciÄ… tworzÄ…cÄ… motyw a nadrzÄ™dnymi wiÄ…zkami np. struktura JA [identyfikuje siÄ™, z tym co robiÄ™, to jest ważne i wartoÅ›ciowe] Różne koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania Podstawowy model motywacji [ za: Gick, TarczyÅ„ska,1999] " Potrzeba [osobiste potrzeby pracownika] " Akceptacja zadaÅ„ [praca] " Wzmocnienie [osiÄ…gniÄ™cie dobrych wyników] Różne koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania Podstawowy model motywacji [cd] " Oczekiwany rezultat [osobiste oczekiwania] " Oczekiwanie skutecznoÅ›ci [osobiste możliwoÅ›ci] " ZwiÄ…zek przyczynowo skutkowy [zrozumienie wÅ‚asnej efektywnoÅ›ci czy fukcjonowania] Różne koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania Zadowolenie i niezadowolenia z pracy wg Herzberga: Czynniki motywujÄ…ce [osiÄ…gniÄ™cia, uznanie, praca sama w sobie, odpowiedzialność, awas, rozwój] Czynniki higieniczne [polityka firmy , administracja, nadzór, stosunki z przeÅ‚ożonymi, warunki pracy, relacje z kolegami Różne koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania Zadowolenie i niezadowolenia z pracy wg Herzberga: Nie można dziaÅ‚ać na motywacje tylko poprzez eliminacjÄ™ szkodliwego wpÅ‚ywu czynników higienicznych MotywacjÄ™ można stymulować wpÅ‚ywajÄ…c na wyróżnione czynniki motywacyjne Różne koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania " Koncepcja Maslowa [hierarchia potrzeb, kolejność ich zaspokajania] " Koncepcja X-Y McGregora: X pracownicy sÄ… z natury leniwi, unikajÄ… pracy i odpowiedzialnoÅ›ci, pracujÄ… tylko dla zaspokojenia potrzeb, przedsiÄ™biorcy muszÄ… stosować Å›rodki przymusu Różne koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania " Koncepcja X-Y McGregora: Y ludzie pracujÄ…cy w warunkach swobody sÄ… aktywni, niezależni, zainteresowani pracÄ…, zorientowani na przyszÅ‚ość, Å›wiadomi siebie Różne koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania Zasady strategii wynagradzania: SprawiedliwoÅ›ci Proponowania rozwoju osobistego OpiekuÅ„czego pracodawcy Maksymalnego upeÅ‚nomocnienia [osobistej odpowiedzialnoÅ›ci] ElastycznoÅ›ci Wynagradzania osiÄ…gnięć Różne funkcje koncepcji motywacji w praktyce zarzÄ…dzania Mitotwórcza SamospeÅ‚niÄ…jÄ…ca siÄ™ [efekt Pygmaliona] Perswazyjna NagradzajÄ…ca Makiawelistyczna OrganizujÄ…ca dziaÅ‚ania UsprawiedliwiajÄ…ca dziaÅ‚ania pracodawcy Zasady motywowania " Należy brać pod uwagÄ™ potrzeby podmiotu: te, które istniejÄ… i te, które można uksztaÅ‚tować. " Powinien istnieć zwiÄ…zek pomiÄ™dzy proponowanÄ… aktywnoÅ›ciÄ… a kompetencjami aktywność ta musi być wyzwaniem. " Proponowane zadania muszÄ… być ważne dla podmiotu. Zasady motywowania " Tworzenie sytuacji zadaniowych powinno wyraznie modelować rodzaj motywacji " Trzeba umiejÄ™tnie operować karami i nagrodami biorÄ…c pod uwagÄ™ ich autonomiczny wzglÄ™dnie instrumentalny charakter oraz rodzaj aktywnoÅ›ci, do której siÄ™ odnoszÄ…. Zasady motywowania " Modelowanego dziaÅ‚anie powinno być zintegrowane ze strukturÄ… ja danego podmiotu poprzez identyfikacjÄ™ i/lub utożsamienie z zadaniem oraz zwiÄ…zek z wartoÅ›ciami. " Gdy motywacja jest bardzo sÅ‚aba stymulacja motywacji autonomicznej nie jest możliwa. Zasady motywowania " Modelowane dziaÅ‚anie powinno być zintegrowane ze strukturÄ… ja danego podmiotu poprzez identyfikacjÄ™ i/lub utożsamienie z zadaniem oraz zwiÄ…zek z wartoÅ›ciami. " Gdy motywacja jest bardzo sÅ‚aba stymulacja motywacji autonomicznej nie jest możliwa. Zasady motywowania " Niska motywacja do wykonywania czynnoÅ›ci okreÅ›lonego rodzaju wymaga nagród zewnÄ™trznych mogÄ…cych jÄ… podwyższyć. " Stymulowanie motywacji autonomicznej skuteczne jest, przy co najmniej Å›rednim natężeniu motywacji " Åšrodkiem stymulowania motywacji autonomicznej jest tworzenie sytuacji zadaniowych typu wyzwalajÄ…cych ciekawość, osobistych i wymagajÄ…cych fantazji.