MAX WEBER
1. y
ródła nauki społecznej Maxa Webera.
a) Jego nauka społeczna była próbą przezwyciężenia pozytywistycznego naturalizmu z
pozycji historyzmu.
b) Cała metodologia Maxa Webera powstała jako odpowiedz
na pytania dotyczÄ…ce tego
jak wyzwolić się spod wpływu pozytywizmu, nie popadając zarazem w niewolę
antynaukowego idealizmu.
c) Zależy mu na poznaniu zjawisk społecznych w ich historycznej swoistości. Nauki
społeczne były dla niego naukami historycznymi.
d) Weber zalicza socjologa i historyka do tej samej kategorii, gdyż zadaniem obu jest
poznanie rzeczywistości kulturowej.
e) Według Webera socjologia była nauką pomocniczą historii.
f) Badacz nie obcuje z rzeczywistością jako taką, lecz z rzeczywistością zorganizowana
przez jego aparat pojęciowy.
g) y
ródłem socjologii Webera był też marksizm. Swoją metodę nazwał pozytywną
krytykÄ… materializmu historycznego.
Øð Polemika Webera z monokauzalizmem
Øð Zerwanie z poszukiwaniem jakiegoÅ› jednego  decydujÄ…cego czynnika
Øð Weber nie mógÅ‚ przystać na operowanie pojÄ™ciem  praw czy  koniecznoÅ›ci
historycznej
h) Teoretyczne z
ródła, z których czerpał Max Weber były przede wszystkim niemieckie.
2. Chaos świata i porządek wiedzy.
a) Punktem wyjścia socjologii Maxa Webera była wizja świata jako chaosu
b) Weber zalicza wszystkie  sensy odnajdowane w dziejach do sfery
nienaukowych sądów wartościujących.
c) Historia nie ma żadnego immanentnego sensu: jest terenem starcia ludzi
i grup ludzkich obdarzanych wolÄ… pokonania wszelkiego oporu i osiÄ…gania
swoich partykularnych celów.
d) Problem, z którym borykał się Weber, sprowadzał się do antynomii
między uniwersalizmem nauki i partykularyzmem życia, między
konieczną w nauce obiektywnością i stronniczością, jaka w praktyce musi
cechować ludzi wyznających odmienne wartości i mających sprzeczne
interesy.
e) Sąd wartościujący i odniesienie do wartości. Pierwszego nauka
społeczna musi się wystrzegać, ale bez drugiego jest niemożliwa, gdyz
tylko wartości konstytuują badana przez nas kulturę.
f) Na pytanie, co jest ważne a co nieważne nie ma innej odpowiedzi jak
powołanie się na określone wartości własne, których wybór ma
pozanaukowy charakter.
g) y
adne fakty społeczne nie są ważne same przez się, lecz tylko przez swój
związek z naszymi wartościami.
h) Dopiero ludzie ustanawiają porządek świata.
i) Z chwilą rozpoczęcia pracy nad postawionym problemem pracy uczony
przestaje istnieć dla świata: wolno mu kierować się tylko normą
obiektywności naukowej.
j) Nauka empiryczna nikogo nie może pouczać o tym, co powinien, lecz
tylko o tym, co może i w odpowiednich okolicznościach, czego chce.
1
k) Nauki społeczne zajmują się ludzkimi sądami wartościującymi, ale same
ich nie wydają, pozostając wolne od wszelkiej stronniczości, która polega
na zorientowanym na określone wartości wyborze przedmiotu badań 
ideał nauk społecznych.
3. Typy idealne
a) w grę wchodzą konstrukcje teoretyczne nie będące w żadnym razie reprodukcją czy
odbiciem rzeczywistości.
b)  Idealny to w tym wypadku tyle, co nierealny czy też jedynie pomyślany
c) Weber przestrzegał przed utożsamianiem typu idealnego z domniemaną  istotą
badanego zjawiska.
d) Typ idealny pokazuje, jaka rzeczywistość mogłaby być, ale nie jaka jest. Typ idealny
jest tylko fikcją do której przymierza się empiryczną rzeczywistość.
e) Typu idealnego nie odkrywa się w empirycznej rzeczywistości, typ idealny się
tworzy, ażeby tę rzeczywistość badać i rozumieć, nie oczekując wszakże, iż będzie
z nim kiedykolwiek całkowicie zgodna.
f) Żadne konkretne zjawisko nie odpowiada typowi idealnemu z trzech zasadniczych
powodów.
żð Każde takie zjawisko miaÅ‚o posiadać cechy, których typ idealny nie obejmuje.
żð Cechy zjawiska uwzglÄ™dnione w jego typie idealnym przedstawia on we
właściwej sobie  oczyszczonej formie.
żð Nie wszystkie cechy typu idealnego wystÄ™pujÄ… w każdej z jego konkretnych
egzemplifikacji.
g) To czy tworzenie typów idealnych, utopii nie jest tylko intelektualną zabawą, lecz
rzeczywiście posuwa naprzód proces poznania, zależy od ich użyteczności w praktyce
badawczej.
4. Rozumienie działań ludzkich.
a. Szczególna kategoria zachowań
b. Weber wskazywał na przeprowadzenie linii granicznej między działaniem
znaczÄ…cym, a zachowaniem siÄ™ jedynie odruchowym.
c. Definicja socjologii jako nauki, która dzięki interpretacji dąży do zrozumienie
działania społecznego.
d. Weber był wrogiem socjologii, w której celu wyjaśnienia faktów społecznych
przywołuje się nieustannie jakieś byty zbiorowe.
e. Był programowym i konsekwentnym indywidualista metodologicznym, skłonnym
uważać, że wszystkie socjologiczne wyjaśnienia pozostają wyjaśnieniami pozornymi
tak długo, jak długo nie potrafimy powiedzieć, dlaczego jednostki działają tak jak
działają.
f. Gdy mówi o państwie, narodzie, spółce akcyjnej, rodzinie lub podobnych tworach to
ma na myśli jedynie przebieg faktycznego lub traktowanego możliwie działania
społecznego jednostek, gdyż tylko one są dla nas dającymi się zrozumieć podmiotami
sensownie zorientowanych działań.
g. Nie przypisywał jednostce żadnych właściwości, na których postawie można byłoby
orzekać cokolwiek o rzeczywistości społecznej.
h. Działanie społeczne jednostki jest zorientowane na innych ludzi w swoim przebiegu
zdeterminowane nie tylko przez cechy indywidualne  jakÄ…Å› wrodzonÄ… naturÄ™  lecz
także, a nawet przede wszystkim przez obecność tych  innych , których reakcję ma
wywołać lub na których działania jest odpowiedzią.
2
i. Jednostka dla Webera jest pozbawiona wszelkich cech dla socjologii istotnych tak
długo, jak długo traktuje się ją poza kulturowo-historycznym kontekstem wzajemnego
działania.
j. Konkretne jednostki u Webera przypominają raczej jednostki występujące w
rozważaniach teoretyków gospodarki, gdzie liczy się nie tyle indywiduum, ile rola:
producenta, konsumenta, przedsiębiorcy, robotnika najemnego.
k. Socjologia rozumiejÄ…ca i dwa rodzaje rozumienia:
Øð BezpoÅ›rednie ( actuelles Verstehen)  chodzi o sytuacje, w których jesteÅ›my
w stanie pojąć znaczenie działań innych ludzi na mocy swego rodzaju
oczywistości: po prostu obserwując czyjeś działanie, wiemy, co ono znaczy,
bez podejmowania żadnych skomplikowanych operacji intelektualnych.
Øð WyjaÅ›niajÄ…ce ( erklarendes Verstehen)  najwyższy szczebel poznania
działań ludzkich, umożliwiającym odpowiedz
nie tylko na pytanie, co?, ale
także na pytanie dlaczego? Miało to pozwolić na poznanie nie tylko znaczenia
ludzkiego działania, ale także jego przyczyn i motywów.
l. Weber był przekonany, że nauki o kulturze, jakkolwiek odmienne od nauk o
przyrodzie, nie powinny rezygnować z wyjaśniania przyczynowego.
m. Istotną rolę grają również badania historyczno-porównawcze.
n. Rozumienie procesów historycznych nie może polegać na tym, aby tylko stwierdzać,
do czego świadomie zmierzali ich uczestnicy i jak wyglądał ich świat wewnętrznych
przeżyć. Ta procedura nie ma nic wspólnego z  wczuwaniem się .
o. Interpretator musi przynajmniej na początku założyć, że działania i wierzenia, które
stara się zrozumieć są racjonalne w pewnym znaczeniu tego terminu. Dopiero wtedy,
gdy to założenie okazuje się nietrafne, należy uciekać się do wyjaśnień innego
rodzaju, a więc odwołujących się do emocji lub tradycji.
p. Chodziło mu o wybór takiej strategii badania świata społecznego, której punktem
wyjścia byłby typ idealny postępowania doskonale racjonalnego, w stosunku, do
którego empirycznie dane działania ludzkie są większymi lub mniejszymi
odchyleniami.
q. Socjolog czy historyk jest w stanie najtrafniej rozpoznać motywy ludzkich działa niż
same osoby działające, które rzadko są zdolne do pełnej konsekwencji i rozróżniania
wpływających na nie czynników.
r. Im bardziej działanie jest racjonalne tym bardziej jest przewidywalne.
s. Rozważania o przyczynowym uwarunkowaniu ludzkich działań zaczynają się od
założenia, że człowiek jest wolny, co znaczy, że może świadomie wybierać cele i
środki do ich osiągnięcia.
3. Socjologia formalna Maxa Webera
a) Metoda formalnych definicji, klasyfikacji i typologii.
b) Formalizm w socjologii ukształtował się jako próba przezwyciężenia absolutnego
historyzmu, nie zaś jako negacja podejścia historycznego we wszelkich jego
postaciach.
c) Ideał naukowej ścisłości.
d) Katalog  form społecznych,  czystych typów.
e) Aby można było mówić o działaniach społecznych w Weberowskim znaczeniu,
niezbędne jest minimum świadomości, dzięki któremu zachowanie się zostaje
wyposażone w  subiektywne znaczenie .
f) Rodzaje działań:
3
vð Tradycjonalne
vð Afektywne
vð Celoworacjonalne
vð WartoÅ›cioworacjonalne
g) Działania tradycjonalne i afektywne upodabniają się w jakiejś mierze do działań
wartościoworacjonalnych.
h) Działania celoworacjonalnego takie działania społeczne, w których ma miejsce
świadomy wybór zarówno celów, jak i prowadzących do niego środków.
i) Działania społeczne są zawsze jednokierunkowe, ale zawsze zorientowane na innych
ludzi. Nie zawierają w sobie żadnej konieczności, lecz tylko prawdopodobieństwo,
wywołania odpowiedzi ze strony partnera.
j) Gdy odpowiedz
ma miejsce, zapoczątkowując dłuższy lub krótszy szereg oddziaływań
wzajemnych dwóch lub więcej jednostek, powstaje stosunek społeczny.
k) Wszystko zaczyna się od działań jednostek i wszystko daje się do nich sprowadzić. Na
wszystkich poziomach kluczowe znaczenie zachowuje kategoria racjonalności.
5. Socjologia historyczna
a) Weber jako historyk nie rezygnuje z badania procesów historycznych.
b) Weber chciał nade wszystko wyjaśnić osobliwości społeczeństwa nowoczesnego.
c) Weber wystrzegał się budowania uniwersalnych schematów rozwoju społecznego.
Poszukiwał ogólnej tendencji przemian społecznych.
d) W gramatyce Webera nie było już takich podmiotów jak  ludzkość czy
 społeczeństwo , nie znał też pojęcia prawa.
e) Z każdej sytuacji historycznej istnieje wiele możliwych wyjść i nigdy nie jest z góry
przesądzone, które z nich zostanie wybrane. Schemat zmiany społecznej, był więc
bezkierunkowy.
f) W każdej chwili może pojawić się zdolny odmienić bieg dziejów charyzmatyczny
przywódca uważany przez swych zwolenników za kogoś obdarzonego
nadprzyrodzonymi, nadludzkimi lub przynajmniej rzeczywiście niezwykłymi, nie
każdemu dostępnymi siłami czy właściwościami.
g) Proces  odczarowywania świata , polegający na racjonalizacji wszystkich sfer życia,
czyli na rosnącej przewadze działań scharakteryzowanych jako racjonalne. Proces ten
jest związany z rozwojem gospodarki kapitalistycznej. To pierwszy temat z dwóch
głównych tematów socjologii historycznej Webera.
h) Temat drugi: to osobliwości cywilizacji zachodniej będącej ośrodkiem i z
ródłem tego
procesu.
i) Przemiany w sferze religii wpłynęły na detradycjonalizację działań w sferze
gospodarki. Dlaczego w krajach zachodnich racjonalizm wypiera tradycyjne formy
myślenia i działania??
j) Uwolnienie siÄ™ od metafizycznego fatalizmu i monokauzalizmu.
k) Pschychospołeczne warunki powstania nowoczesnego społeczeństw zorganizowanego
na zasadzie racjonalności.
l) Protestantyzm jest nie przyczyną, lecz jedną z przyczyn kapitalizmu czy też raczej jest
jedną z przyczyn pewnych aspektów kapitalizmu.
m) Weber nie tworzył ogólnej teorii rozwoju społecznego ani nawet kapitalizmu jako
takiego: po prostu szukał za pomocą badań porównawczych wyjaśnienia charakteru
nowoczesnej cywilizacji zachodniej poprzez wskazanie, jacy ludzie są jej twórcami.
n) Webera różnił od Marksa:
üð WiÄ™kszy nacisk na idee i postawy
4
üð Dla Webera wyróżnikiem kapitalizmu nie sposób produkcji czy podziaÅ‚
tego, co wyprodukowane, ile racjonalny sposób zorganizowania produkcji.
Racjonalny, czyli biurokratyczny.
üð Rozwój takiej formy organizacji Weber uważaÅ‚ za  przeznaczenie
cywilizacji zachodniej i za bezsensowne uznawał zastanawianie się nad
tym, czy można tę ewolucję odwrócić.
6.Klasa, stan i partia.
a) Weber zgadza się z Marksem, że pojęcie klasy odnosi się do
sytuacji ekonomicznej jednostek.
b) Zdaniem Webera o sytuacji klasowej jednostki decyduje nie tyle jej
stan posiadania, ile szanse, jakie ma na rynku sprzedajÄ…c swoje
talenty i kwalifikacje.
c) Weber odrzuca marksowskÄ… koncepcjÄ™ obiektywnego interesu
klasowego, wykluczając tym samym hipotezę o przekształcaniu się
 klasy w sobie w  klasÄ™ dla siebie .
d) Pojęcie klasy jest narzędziem klasyfikacji, a nie określaniem
realnych bytów społecznych, których antagonizm wpływa na
dynamikę społeczeństwa.
e) Weber nie sądził, żeby podział na klasy był podziałem
najważniejszym i znajdującym odbicie we wszystkich dziedzinach
życia społecznego.
f) Obok pojęcia klasy wprowadza takie pojęcia jak: stan i partia.
g) Stan odnosi się do zróżnicowania społeczeństwa pod względem
konsumpcji, gustów, stylu życia i posiadanego prestiżu.
h) Partia odnosi się do zróżnicowania pod względem udziału we
władzy politycznej i wpływy na polityczne działania innych
obywateli.
i) Stany i partie różni od klasy między innymi to, że ich członkowie
są przypuszczalnie w większym stopniu niż konkurujący na rynku
członkowie klasy zdolni do solidarności.
j) Struktura społeczna ma z punku widzenia Webera 3 względnie
niezależne wymiary: ekonomiczny, kulturowy i polityczny.
Znajomość żadnego z nich z osobna nie pozwala wnioskować o
dwóch pozostałych, bo nie istnieje odpowiedniość między nimi.
k) Weber przyjął założenia nominalistyczne. Dostrzegł jak bardzo
rozbieżne bywają podziały nowoczesnego społeczeństwa.
5