Uniwersytet A
ódzki
Wydział Nauk O Wychowaniu
Instytut Psychologii
Rok I
Semestr I
Kierunki Filozoficzne
[do egzaminu]
Dr Piotr Szałek
- KIERUNKI FILOZOFICZNE -
Filozofia: wytwór kultury europejskie; powstała w określonym miejscu i czasie
(Grecja, I w. pne.), nie jest nauką, więc nie musi być przydatna
ZAKRESOWE ROZUMIENIE FILOZOFII
STANOWISKO:
FUNKCJONALNE
SCJENTYSTYCZNE
  Filozofię uprawiamy po to, by się nie
- filozofia jako gałę wiedzy, metodologia nauki
dziwić. , nie pytamy tu o zakres ale o genezę
lub funkcję
TRANSCENDENTNE TRADYCYJNE
- filozofia tworzy fundamenty i nadaje sens  filozofia uogólnia wyniki innych nauk
wynikom badań innych nauk (jest autonomiczna) (nie jest więc samodzielna)
STANOWISKA DOTYCZ
CE
FILOZOFOWANIA:
EGZYSTENCJALIZM
FREUDYZM
- człowiek filozofuje, bo psychologiczne
- filozofia jako fragment kultury, który ma
własności człowieka są poprzedzone warunkami
uchronić od eliminacji ludzi słabych
egzystencji, psychika jest wra\
eniem egzystencji
(to oni filozofują)
MARKSIZM
1
I. PLATON
Ateńczyk. śył na przełomie IV i III w. pne. Poglądy Sokratesa wywarły decydujący
wpływ na jego prace. Poza tym czerpał od pitagorejskich uczonych. Doprowadziło go to do
idealizmu. Prezentował podwójną orientację filozoficzną  etyczną i matematyczną. Zało\
ył
Akademię (jej uczniem był Arystoteles), gdzie uczono m.in. filozofii, dialektyki i matematyki.
Pozostawił 36 pism, z czego najbardziej znane to: Obrona Sokratesa, Uczta (o miłości),
Rzeczpospolita (o państwie idealnym). Większość prac ma formę dialogu (zbli\
ało to pismo do
mowy, którą Platon uwa\
ał za wy\
szą), posiada du\
ą wartość jako sztuka literacka. W dialogach
zabierają głos współcześni Platonowi przedstawiciele nauki, polityki itd., on sam nie wypowiada
się bezpośrednio, jego poglądy na ogół (ale nie zawsze) wkładane są w usta Sokratesa. Sprawy
najwa\
niejsze omawiane są w przenośniach, mitach i aluzjach.
Dzieła mo\
na podzielić na:
1) dialogi wczesnego okresu
- sokratyczne (określają pojęcia etyczne), pokazują jakich określeń nie
u\
ywać, nie zaznaczają jednak własnego stanowiska (ani teorii idei),
skierowane przeciw sofistom
2) dialogi średniego okresu
- konstrukcyjne (budują własne teorie, które łączą się w system), zawierają
dualistyczne sformułowanie nauki o ideach, najbogatsze artystycznie
3) dialogi póz
nego okresu
- dialektyczne, nie zawierają dualistycznego ujęcia teorii o ideach, mało
artystyczne, język wyszukany i uporządkowany, Sokrates przestaje być
wyrazicielem poglądów Platona
Rozwój filozofii Platona:
1) sokratyzm
2) idealizm i spirytualizm - teoria bytu, teoria idei, nauka o nieśmiertelnej duszy
3) spirytualizm  związki idei z rzeczami a nie przeciwstawianie jednych drugim
Poglądy Platona
1) Nauka o ideach
- Platon rozszerzył pogląd Sokratesa >w pojęciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzględna<
dotyczący pojęć etycznych na inne, musiał znalez
ć dla nich przedmiot rzeczywisty
- przedmiotem pojęć nie mogły być rzeczy, jako \
e rzeczy nie są niezmienne
- byt niezmienny to idea
- idee stanowią odrębny świat, stosunki zachodzące między nimi są analogiczne do tych,
zachodzących między pojęciami, a ustrój ich świata jest hierarchiczny, najwy\
szą ideą
jest idea dobra
- dualizm: istnieją dwa rodzaje bytu:
Idee Rzeczy
idee i rzeczy
Byt idealny Byt realny
- w toku rozumowania rzeczy
Poznawane przez rozum Poznawane przez zmysły
przestają być bytem, zostają nim
Niezmienne Zmienne
tylko idee
Wieczne Zniszczalne
- rzeczy nie dorównują ideom, są
Istnieją Stają się
jednak do nich podobne; idee są
Byt Cień/Odbicie
wzorami rzeczy, porządek realnego
świata jest odwzorowaniem świata
idei
- idea to byt: nie fizyczny, nie psychiczny, ale albo w sensie logicznym (są czymś  czysto
idealnym słu\
ącym jako wzór i miara dla poznania działania, ale istniejącym jedynie
dla umysłu) albo religijnym (są realnością, ale nam niepojętą, nie zmienką, a boską)
2
2) Nauka o duszy
- dusza to czynnik \
ycia, bez którego ciało jest martwe; jest tym, co się samo wprowadza
w ruch, z
ródłem ruchu, jest przeciwieństwem materii, jest realna, ale nie materialna
- ciało i zmysły są dla duszy narzędziem poznania, dusza poznaje sama, pośrednio, bądz

bezpośrednio posługując się narzędziami
- dusza to nieśmiertelny pierwiastek w człowieku
Dusza: Dusza:
1) szersza (spostrze\
enia biologiczne i 1) rozumna
psychologiczne) 2) impulsywna (pośrednicząca)
2) wę\
sza (spostrze\
enia religijne) 3) zmysłowa
- dualizm duszy i ciała: ciało i dusza istnieją nawzajem niezale\
nie, dusza jest doskonalsza
od ciała, więc ciało jest jej podległe, poznaje ona idee i upodabnia się do nich
- człowiek to dusza władająca ciałem
- dusza jest niezło\
ona, a ciało jest zło\
one z części
- zło\
enie ciała i duszy jest niekorzystne dla duszy, ciało jest więzieniem i mogiłą duszy,
bez niego byłaby szczęśliwsza i lepsza; ze śmiercią ciała zaczyna się prawdziwe \
ycie
duszy
- dusza jest nieśmiertelna (mo\
e trwać dalej) i odwieczna
- eschatologia: dusza istniała pierwotnie bez ciała, ale zacią\
ył na niej grzech, dla
odkupienia została złączona z ciałem, gdy odkupi winę, będzie znów wolna;
najpewniejszy środek wyzwolenia duszy: poznanie prawdy przez filozofię
3) Nauka o przyrodzie
- przyroda materialna to najpośledniejszy rodzaj bytu
- przyroda jako zespół organiczny, uło\
ony celowo i rozumnie; jest materialna, ale ma
pierwiastki idealne i duchowe; harmonia jest zasadą jej budowy
- własności przyrody są zrozumiałe tylko, gdy przyjmie się, \
e jest zbudowana celowo
- Demiurg (siłą twórcza) to boski budowniczy świata, zbudował go powodowany
dobrocią, za wzór biorąc idee
- Stwórca uczynił świat \
ywym, uduchowionym i rozumnym, jedynym, jednolitym; dał mu
kształt najdoskonalszy: kulę i ruch najdoskonalszy: ruch okrę\
ny
- świat ma początek, nie jest stworzony lecz zbudowany z istniejącego ju\
wcześniej
tworzywa (materii)
- trzecią przyczyną świata (obok sprawczej i celowej) jest materia
- materia jest wieczna (jak Bóg i idee), bezkształtna, nieograniczona i nieokreślona, mo\
e
przyjmować wszystkie kształty, jest pierwiastkiem nieboskim, z niej powstała cała
niedoskonałość i zło, dzięki niej nie cały świat jest celowy i zgodny z rozumem
- wieczne czynniki bytu: idea (wieczny byt) i materia (wieczny niebyt); świat jest
połączeniem bytu z niebytem
- świat nie postępuje lecz się cofa, doskonałość nie jest wynikiem rozwoju, ale byłą jego
początkiem
- ciała są wtórnym składnikiem świata, zaś dusze pierwotnym
- dusza nie jest przypisana tylko człowiekowi, ale mo\
e być rozumiana jako zasada ruchu i
\
ycia, posiadają ją równie\
np. planety, stanowią istotny składnik materialnej przyrody
3
4) Nauka o poznaniu
- dwa rodzaje poznania: rozumowe (dotyczy idei) i zmysłowe (dotyczy rzeczy)
- w toku rozumowania jest tylko jeden rodzaj poznania: racjonalne poznanie idei, wszystko
inne jest domysłem
- zmysły nie sięgają idei, ale te\
nie wystarczają do poznania rzeczy, musi z nimi
współdziałać myśl
- myśl jest od postrzegania niezale\
na, choć występuje po postrze\
eniu to nie opiera się
na nim, postrze\
enie jest tylko okazją do uświadomienia sobie pojęć, ale nie jest podstawą
ich wytwarzania, jedynie przypomina pojęcia
- obok wiedzy opartej na postrze\
eniach istnieje wiedza wrodzona (Platon był apriorystą)
- umysł oglądał idee w poprzednim \
yciu i zachował o nich pamięć, w obecnym \
yciu
nie zdobywamy ju\
wiedzy o ideach, ale ją sobie przypominamy; wiedza wrodzona jest
przypomnieniem (=utajony empiryzm)
- wiedza rozumowa jest niezale\
na od zmysłowej i wy\
sza od niej
- prawdziwe poznanie musi być niezawodne i dotyczyć samego bytu
- wiedza rozumowa i zmysłowa jako stopnie na drodze poznania, najwy\
szy stopień:
poznanie intuicyjne
- dwa rodzaje myśli: dyskursywna (pośrednio, przez rozumowanie, dochodzi do prawdy)
i intuicyjna (poznanie bezpośrednie, rodzaj patrzenia intelektualnego czy stykania się
myśli z jej przedmiotem)
- empiryczna znajomość faktów nie jest nauką
- dialektyka to czysta metoda naukowa, słu\
y do badania idei, ale i do wyjaśniania zjawisk
- ustalenie logicznej zale\
ności zjawisk wyjaśnia je lepiej ni\
znalezienie ich przyczyn
lub celu; wiedza nie opiera się na doświadczeniu, ale na zało\
eniach, które są dla umysłu
najsilniejsze
- dialektyka doprowadziła do sformułowania zasad dedukcji, dała podstawy logice
- filozofia wyodrębniła się od nauk, dostała swój przedmiot: idee i metodę: dialektykę;
miała być najdoskonalszą z nauk, gdy\
miała za przedmiot byt prawdziwy i niezawodną
metodę
- zadaniem filozofii jest tylko częściowe poznanie prawdy, ale tak\
e dokonanie przewrotu
w duszy i spokrewnienie jej z tym, co moralne i piękne
- teoria ta łączy racjonalizm i irracjonalizm
5) Etyka
- cnota jako ład i harmonia duszy
- teoria czterech cnót: mądrość (cnota duszy rozumnej), męstwo (duszy impulsywnej),
panowanie nad sobą (duszy po\
ądliwej), dodatkowo sprawiedliwość (łącząca
wszystkie części duszy i utrzymująca w nich ład)
- wiedza i cnota nie czynią ludzkiego \
ycia doskonałym, potrzeba jest jeszcze radość
; radość płynie z piękna
i harmonijnego \
ycia
- dobro podzielone jest na dwa światy: idealny i realny
- teoria etyczna: dobra stanowią hierarchię, szczytem hierarchii jest idea dobra, dobra
realne są początkiem i nieuniknionym etapem w drodze do szczytu
- miłość to właściwe duszy dą\
enie do osiągnięcia i wiecznego posiadania dobra
(przez miłość do idei dusza staje się pośrednikiem między światem realnym a nierealnym)
- poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne, mo\
na osiągnąć cele idealne,
bezwzględne i wieczne
- dobro jest osnową, początkiem i końcem systemu Platona
4
6) Nauka o państwie
- konkretne zadania człowieka objawiają się nie w \
yciu jednostkowym, lecz w społecznym
- teoria idealnego państwa skonstruowana wedle idei dobra i sprawiedliwości
- państwo najlepsze: dą\
y do zalet najwy\
szych, czyli do powszechności i stałości
(kieruje się ogólnymi zasadami, jednym dla wszystkich programem, który nie podlega
ani przystosowaniu ani rozwojowi, obywatele powinni charakteryzować się stałością
myślenia i odczuwania, więc nale\
y usunąć poetów, najwa\
niejszy jest uniwersalny
charakter państwa), ma być zbudowane jak organizm (ka\
dy ma robić to, czego
wymaga od niego wspólny cel wszystkich, części państwa muszą zale\
eć od całości), jest
oparte na wiedzy (bo aby czynić dobro trzeba je znać, na tronach powinni znalez
ć się
filozofowie), jest stanowe i hierarchiczne (mogą do niego nale\
eć tylko ci, którzy
są potrzebni, trzy stany: filozofowie (ich cnotą ma być mądrość), stra\
nicy państwa
(męstwo) i rzemieślnicy (panowanie nad sobą), wtedy powstaje harmonijny ustrój
państwa  sprawiedliwość), jest ascetyczne (dą\
y do idealnego celu, którego osiągnięcie
nie zapewnia bezpośrednich korzyści, rozkoszy, ani dóbr doczesnych, a wymaga
wyrzeczenia się tych dóbr; dla dwóch najwy\
szych stanów wprowadza się ustrój
komunistyczny, ale jako wspólne wyrzeczenie się a nie posiadanie, trzeci stan nie podlega
rygorom, ale i nie bierze udziału w dą\
eniu do doskonałości)
- utopia platońska: podporządkowanie jednostek państwu, a państwa celom czysto
moralnym, idealnym, powszechnym i stałym
7) Estetyka
- poezja jako  boski szał , poeta jako  boski mą\

- malarstwo i rzez
ba to tylko umiejętności, a artyści to rzemieślnicy
- sztuka jest czynnikiem ujemnym, bo opiera się na naśladownictwie rzeczy, które ju\
są
naśladownictwem idei (naśladownictwo drugiego stopnia)
- mistyczne i naturalistyczne traktowanie sztuki
Istota Platonizmu
Idealizm: teoria głosząca, \
e we wszystkich dziedzinach bytu i działania, obok pierwiastków
realnych (przemijających), istnieją pierwiastki idealne (wieczne), które mają przewagę
nad realnymi
5
II. ARYSTOTELES
Pochodził z lekarskiej rodziny. Jego orientacją naukową była biologia (był zale\
ny od
szkół lekarskich). Wstąpił do Akademii, był uczniem Platona, rozwijał jego teorie. Był
nauczycielem Aleksandra Macedońskiego. Odnowicielem arystotelizmu był Tomasz z
Akwinu. Zało\
ył szkołę  perypatetycką .
Jego pisma mo\
na podzielić na trzy grupy:
1) Pisma wydane przez niego samego  głównie dialogi i du\
ych zaletach literackich,
nawiązywały do Platona
2) Materiały naukowe  treści zarówno historyczne, literackie, jak przyrodnicze,
wspólne praca Arystotelesa i jego uczniów
3) Opracowania naukowe  przeznaczone do u\
ytku szkoły, szkice do wykładów.
Dzielą się na pisma:
logiczne
przyrodnicze (rozprawy nale\
ące do fizyki, historii naturalnej i psychologii,
np. O duszy)
metafizyczne (dotyczące  pierwszej filozofii , ośrodka filozofii Arystotelesa)
praktyczne (o etyce i polityce)
poetyczne
Rozwój filozofii Arystotelesa:
1) zwolennik platońskiej doktryny
2) rozwój doktryny teologicznej i metafizycznej
3) rozwój czynnika empirycznego
Poglądy Arystotelesa
1) Logika
- logika znalazła się poza filozofią, nie jako nauka, ale jako przygotowanie do nauk,
przedstawiała metody zdobytej ju\
wiedzy
- dualizm: byt (jednostkowy) i wiedza (ogólna)
- podział nauki na logikę (nauka o wiedzy ogólnej) i metafizykę (nauka o bycie
jednostkowym)
- logika ma uczyć jak posługiwać się pojęciami (ich podstawą jest definicja) i sądami
(ich podstawą jest dowód)
- sąd to zespół pojęć, jego jednostka logiczna to pojęcie
- pojęcia tworzą hierarchię coraz to ogólniejszych pojęć
- definicja to umieszczenie pojęcia w hierarchii, zaliczenie go do poziomu wy\
ej
z zaznaczeniem odpowiedniej ró\
nicy; istnieje kres definiowania: istnieją pojęcie ogólne,
na szczycie hierarchii, które nie mają i nie potrzebują definicji
- sądy tworzą hierarchię racji i następstw; sądy bardziej ogólne mogą być racją dla mniej
ogólnych; szczytem hierarchii są sądy najogólniejsze
- dowód to umieszczenie sądu w hierarchii i sprowadzenie go do sądu wy\
szego,
czyli takiego, który stanowi dla ni\
szego rację; istnieje kres dowodzenia: sądy ogólne
na szczycie hierarchii nie mają i nie potrzebują dowodu
- sąd zawiera dwa pojęcia, jedno w podmiocie, drugie w orzeczeniu, zestawia się je tak,
aby mniej ogólne przyporządkować ogólniejszemu, czyli dokonuje się subsumcji
- wnioskowanie i dowód (wnioskowanie z prawdziwych sądów) są oparte na tym,
\
e stosunek subsumcji jest przechodni.
- sylogizm: forma dowodu, wnioskowanie z dwóch sądów mających jedno wspólne pojęcie
6
2) Nauka o poznaniu
- dualizm rzeczowego porządku prawd: metoda wykładania zdobytej wiedzy
(droga od ogółu do szczegółu; kierunek właściwy naturze; porządek logiczny) i metoda
zdobywania wiedzy (droga od szczegółu do ogółu; kierunek właściwy umysłowi
ludzkiemu; porządek psychologiczny)
- zmysły mają w poznaniu funkcje równie wa\
ną jak rozum
- umysł po urodzeniu jest niezapisaną tablicą, zapełnia się dzięki postrze\
eniom
- funkcja rozumu: na podstawie materiału dostarczonego przez zmyły poznaje to, co
w rzeczach jest ogólne
- wiedza rozumowa jest celem, wiedza zmysłowa niezastąpionym początkiem i podstawą
- poznanie ma charakter bierny; władza umysłu musi być receptywna, czyli poddawać się
działaniu przedmiotów
- \
adne wieszcze natchnienie nie mo\
e zastąpić doświadczenia
- filozofia dogmatyczna, opierająca się na prawdach bez dowodu
3) Filozofia teoretyczna
- podział filozofii na teoretyczną (poznawanie zasad bytu i zasad działania; w niej: fizyka,
matematyka i pierwsza filozofia) i praktyczną (\
ycie czynne; w niej: etyka i polityka)
- pierwsza filozofia, czyli metafizyka: ma za przedmiot byt jako taki, rozwa\
a jego
powszechne własności, a więc realne rzeczy
- substancją (bytem samoistnym) są tylko konkretne rzeczy; ilości i stosunki są tylko
 przypadłościami rzeczy, a nie substancjami; nie ma bytu samoistnego poza realnymi
rzeczami
- dwa składniki w substancjach: forma (własności ogólne, gatunkowe) i materia (własności
jednostkowe)
- materia jest z natury nieuformowana i nieokreślona, jest podło\
em zjawisk i wszelkiej
ich przemiany; z niej utworzone są substancje, trwa ona nawet gdy substancje ulegną
zniszczeniu; jest tym co w substancjach podzielnością, wielością i ró\
norodnością
- hilemorfizm: ani forma ani materia nie istnieje samodzielnie, istnieją jedynie zespoły
materii i form
- forma jest wa\
niejsza, jest realnym odpowiednikiem pojęcia
- prawdziwe poznanie to poznanie formy, poznajemy pojęcia (formy), materia jest
niepoznawalna
- to co jest zawarte w formie to czynnik stały i istotny ( cecha istotna ) , własność całego
gatunku ( istota rzeczy )
- cztery zasady wyjaśniania: forma, materia, przyczyna i cel
- forma to czynny pierwiastek substancji, siłą, która działa i wytwarza skutki
- cel działania jest stały; przyczyny działają w ka\
dej przemianie, ale w kierunku
wyznaczonym przez cel, są od celów zale\
ne
- cel jest transcendentny i idealny, nie jest poza rzeczą, ale w niej, więc forma jest celem i
przyczyną rzeczy
- energetyczna koncepcja bytu: energia (istota bytu, aktywność działanie) i potencja
(uzupełnienie energii, przeciwieństwo aktywności)
- stawanie się to aktualizowanie potencji, rzeczywistość to potencja ju\
zaktualizowana,
której proces stawania się doszedł do kresu
- przyroda jest substancjalna (osnowa zjawisk nie w abstrakcjach, ale w konkretnych
substancjach), jakościowa (jakość zale\
na od formy jest wa\
niejsza ni\
ilość),
dynamiczna (w przyrodzie istnieją samorzutne siły) i celowa (występowanie dynamizmu
jest spowodowane dą\
eniem do celu)
7
4) Teologia
- świat jest jedyny, wieczny i przestrzennie ograniczony (ka\
dy \
ywioł ma swoje
miejsce w świecie wiec poza sferą ostatniego \
ywiołu nie ma materii ani pró\
ni), odbywa
się w nim proce stopniowego formowania materii
- wszechświat to jednolity łańcuch przyczynowo-skutkowy o celowo powiązanych
zdarzeniach, wszystkie ogniwa są tej samej natury, z wyjątkiem pierwszego ogniwa (musi
istnieć pierwsza przyczyna, mająca inne własności ni\
wszystkie znane nam rzeczy), które
jest bytem niezale\
nym
- ów byt niezale\
ny jest nieruchomy i niezmienny, niezło\
ony, niematerialny, jest istotą
duchową, jest rozumem, stanowi cel, który pociąga za sobą świat, jest jeden, konieczny i
doskonały, jest nieruchomy, ale porusza
świat; jest to absolut (Bóg)
- świat nie był wykonany, bo jest odwieczny, Okręg niebiański Okręg ziemski
Bóg tylko wprawił go z ruch (bo jest Doskonały Niedoskonały
pierwszą przyczyną), jest celem
Ruch okrę\
ny Ruch prostolinijny
ostatecznym, ale nie twórcą
Materia eteryczna Materia z 4 \
ywiołów
- dualizm: świat (niedoskonały byt) i Bóg
Rzeczy wieczne Rzeczy przemijające
(doskonały byt); okręgu niebiańskiego i
ziemskiego
5) Psychologia
- dusza to forma (energia ciała organicznego); dusza i ciało stanowią nierozłączną całość
(dusza nie mo\
e istnieć bez ciała, a ciało nie mo\
e spełniać swoich funkcji bez duszy)
- dynamiczne pojęcie duszy: dusza jest przyczyną samorzutnych czynności organicznej
istoty, świadomość jest tylko jedną z jej funkcji
- podział duszy: roślinna (posiada tylko funkcje najni\
sze: od\
ywanie się , rośnięcie),
zwierzęca (zdolna do postrzegania, zaczynają się tu funkcje psychiczne), myśląca
(właściwa tylko człowiekowi, ma rozumu); dusza ludzka łączy wszystkie zdolności duszy
- dusza rozumna musi być samorzutna (musi być pierwszą przyczyną swoich działań)
- rozum poznaje byt i dobro, dzieli się na: praktyczny (kieruje wolą) i teoretyczny
(poznający)
- rozum: bierny (receptywny, ma funkcję poznawczą, operuje materiałem jaki przejmuje od
zmysłów, z wyobra\
eń zmysłowych wyabstrahowuje pojęcia,  aparat duszy ) i czynny
(samorzutny, wprawia w ruch rozum bierny,  motor duszy , forma, ma boski charakter)
- Bóg i dusza są samoistnymi formami
6) Filozofia praktyczna
- łańcuch środków i celów: cele ludzkości są ró\
norodne (wy\
sze i ni\
sze), cele ni\
sze są
środkami dla wy\
szych, cel najwy\
szy to dobro osiągalne (eudajmonia, doskonałość
jednostki, szczęście)
- eudajmonie mo\
na osiągnąć przez rozum (jako właściwa naturę człowieka)
- cnoty dzielą się na: dianoetyczne (związane z poznaniem) i etyczne (związane z \
yciem
praktycznym)
- wszystkie potrzeby zło\
onej natury człowieka muszą być zaspokojone, ale nale\
y spełniać
je rozumnie, czyli zgodnie z cnotami etycznymi
- cnót jest tyle, co właściwych człowiekowi czynności, bo ka\
da czynność ma swoją
cnotę
- doktryna środka: cnota to usposobienie zachowujące środek
- sama cnota nie mo\
e zagwarantować eudajmonii
8
7) Sztuka
- teoria naturalistyczna: osnowa sztuki to odtwarzanie natury
Istota Arystotelizmu
Arystotelizm: filozoficzna doktryna środka, unikająca skrajnych rozwiązań, a skłonna do uznania
cząstki prawdy, jaka w ka\
dym z nich tkwi
9
III. ŚW. AUGUSTYN
Był nauczycielem retoryki. Wychowany w chrześcijaństwie, rzucił wiarę dla manicheizmu,
potem się nawrócił. Jego filozofia rozwijała się na podło\
u doktryn chrześcijańskich
i staro\
ytnych, wiele czerpał z Platona. Póz
niej prace scholastyków oparte były
na augustynizmie. Dał on podwaliny póz
niejszym filozofiom chrześcijańskim. Jego poglądy
negowane były przez św. Tomasza z Akwinu.
Większość prac św. Augustyn stworzył w Afryce, najwa\
niejsze to: Wyznania, Traktat
o Trójcy, O państwie bo\
ym. W pismach nie ma jednolitego systemu.
Jego poglądy ulegały ciągły przemianom i przetworzeniom.
Poglądy św. Augustyna
1) Teoria poznania
- celem człowieka jest szczęście (które mo\
e dać jedynie Bóg), filozofia ma je znalez
ć
- do szczęścia potrzebne jest całkowite poznanie (ale tylko poznanie Boga i własnej
duszy), nie wystarcza samo dą\
enie
- poznanie jest mo\
liwe, poniewa\
zmysły nie zawsze podlegają złudzeniom, a myśl nie
we wszystkim jest zale\
na od zmysłów, więc mo\
e ustalać niektóre prawdy
- fenomenalizm: twierdzenia niezawodne dotyczą zjawisk (błędy pojawiają się tylko przy
twierdzeniach o rzeczach), albo prze\
yć wewnętrznych (własna myśl jest faktem
najpewniejszym, we wnętrzu człowieka mieszka prawda; \
ycie psychiczne wzorem dla
pojmowania natury rzeczy)
- łatwiej poznać prawdy wieczne ni\
rzeczy
- prawdy wieczne w myśli są odbiciem prawd wiecznych istniejących obiektywnie (idei
bo\
ych, świat idealny jest złączony z Bogiem,)
- iluminizm: poznanie jest mo\
liwe tylko na drodze oświecenia duszy, zesłanego przez
Boga, które jest spotęgowaniem władz poznawczych, faktem nadprzyrodzonym, dziełem
łaski
- poznanie mistyczne (przy udziale Boga) i intuicyjne: umysł dochodzi do prawdy wprost,
bez rozumowania, bez pośrednictwa ciała i zmysłów
- przygotowaniem do oświecenia jest oczyszczenie serca, a nie ćwiczenie umysłu
2) Teocentryczna metafizyka
- Bóg ośrodkiem myśli filozoficznej
- trzy momenty: przewaga Boga nad światem, przewaga duszy nad ciałem, przewaga woli
nad rozumem; przewagi te były metafizyczne, epistemologiczne i etyczne
- przewaga Boga nad światem: Bóg jest najwy\
szym bytem, jako jedyny istnieje z własnej
natury, jest niezale\
ny (wszelki inny byt istnieje tylko dzięki zarządzeniom boskim), jest
przyczyną istnienia i przemian wszelkiego bytu (stworzył świat i nieustannie go
zachowuje), jest najwa\
niejszym przedmiotem poznania i jedyną przyczyną poznania, jest
najwy\
szym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra, jest właściwym celem \
ycia
człowieka (tylko zespolenie z Bogiem mo\
e dać człowiekowi szczęście, mo\
e się to stać
tylko przy pomocy Boga); jest celem i przyczyną wszystkiego
- dusza jest substancją samoistną, nie ma w sobie nic materialnego, posiada tylko takie
funkcje jak myśl, wola, pamięć, nie ma funkcji biologicznych, nie jest złączona z ciałem
- przewaga duszy nad ciałem: dusza jest doskonalsza, bo bli\
sza Bogu, nieśmiertelna,
poznaje prawdy wieczne, więc ma udział w wieczności; znamy duszę lepiej ni\
ciało
(ciało jest przeszkodą w poznaniu); nale\
y dbać o duszę, a nie o ciało (rozkosz
zmysłowa jest godna potępienia)
10
- przewaga woli nad rozumem (woluntaryzm): podstawą \
ycia duchowego jest wola
(natura człowieka przejawia się nie w tym, co wie, lecz w tym, czego chce); prawdę o
Bogu poznać mo\
e tylko wiara (rzecz woli) a nie rozum (ale wiara i rozum uzupełniają
się)
- dobro zdobywa się poprzez działanie wolą i uczuciem, szczęście mo\
na osiągnąć
przez miłość
- supernaturalizm: bez Boga nie da się działań, poznawać, ani istnieć; w całej przyrodzie
nic nie dzieje się bez udziału sił nadprzyrodzonych
- wszystkie gałęzie wiedzy łączy ten sam przedmiot: Bóg (w metafizyce jako: jedyny
byt i prawda; w etyce: dobro piękno; w teorii poznania: z
ródło poznania; w religii: osoba
wszechmocna pełna miłości)
- infinityzm: najistotniejszym przymiotem Boga jest nieskończoność
- personalizm: Bóg jest osobą godną miłości, wola stanowi istotę Boga; Bóg jest
kierownikiem i sędzią świata
- chrześcijański platonizm: świat to wolne dzieło woli bo\
ej, był wykonany wedle planu,
Bóg w swoim umyśle posiadał idee (trwałe i niezmienne formy), wedle których stworzył
świat
- dualizm: świat realny (wykonany w czasie i przestrzeni) i świat idealny (w Bogu)
- egzemplaryzm: w Bogu istnieje idealny wzór świata
3) Heteronomiczna etyka
- świat jest objawem Boga, wszystko jest w nim cudem (przyzwyczajenie zabiło w nas
poczucie cudu)
- teodycea (obrani doskonałości stworzenia): zło nie jest realne (jest tylko brakiem dobra,
złe jest odwrócenie się od celów wy\
szych), nie ma absolutnego zła (ale jest absolutne
dobro); zło jest potrzebne do zachowania harmonii świata (Bóg wolał stworzyć
większe dobro ze złem ni\
mniejsze dobro)
- zło pochodzi od człowieka, jest rzeczą przyrody; dobro pochodzi od Boga, jest rzeczą
łaski
- tylko ci, którzy dostąpili łaski są dobrzy, ale na łaskę nie mo\
na zasłu\
yć jest ona
faktem ostatecznym (dobro jest całkowicie niezale\
ne od człowieka)
- ludzkość dzieli się na dwie kategorie: ludzi zbawionych (tworzą  państwo bo\
e ) i
potępionych (tworzą  państwo ziemskie )
- historiozofia: zmagania państw tworzą dzieje świata, które zakończą się nieodwołalnym i
ostatecznym rozdziałem
Istota Augustynizmu
Augustynizm: podstawa introspekcyjna, pierwszeństwo woli nad rozumem, nieskończony Bóg,
a świat to nadprzyrodzone dzieło łaski, dualizm świata i Boga
11
IV. KARTEZJUSZ (RENE DESCARTES)
śył na przełomie XVI i XVII w. Opanowany był \
ądzą udoskonalanie własnego umysłu
i poznania prawdy. Nie dbał o sławę. Był w swych poglądach oryginalny, ale nawiązywał
do tradycji scholastycznej.
Jego pisma dotyczyły zarówno metafizyki, tyki, jak i fizyki, medycyny i mechaniki.
Rozwój jego filozofii mo\
na podzielić na dwa okresy: poszukiwania metodologiczne
i budowanie systemu.
Poglądy Kartezjusza
1) Metafizyka
- brak odpowiedniej metody przyczyną niezadowalającego stanu nauk, najwa\
niejszym
zadaniem filozofii jest więc znalezienie metody (takiej, która zapewni niezawodność
zdobytej wiedzy)
- miarą niezawodności wiedzy jest jasność i wyraz
ność (co jest jasne i wyraz
ne jest
pewne)
- jasne i wyraz
ną są proste myśli (zło\
one myśli ulegają błędom), metoda ma wykrywać
proste składniki myśli (metoda analityczna)
- wszystkie nauki powinny stać się podobne do matematyki pod względem ścisłości
i pewności, więc powinny ograniczyć się do rozwa\
ań ilościowych (liczbowo daje się
ująć przestrzeń oraz ruch)
- ideał: wszelkie własności rzeczy wywodzić z kształtu i ruchu, a przyrodę rozwa\
ać tylko
geometrycznie i mechanicznie
- pracował nad stworzeniem powszechnej nauki (jedna metoda obowiązuje we wszystkich
naukach)
- sceptycyzm metodyczny: zwątpienie punktem wyjścia, głoszone w celu uzyskania
pewności
- argumenty sceptyckie: złudzenia zmysłów, brak wyraz
niej granicy między jawą a snem,
mo\
liwość, \
e jesteśmy wprowadzani w błąd przez potę\
niejszą od nas istotę
- fundamentu wiedzy nale\
y szukać w człowieku (a nie w świecie zewnętrznym),
podmiocie (nie przedmiocie), świadomym duchu (nie materii)
-  Jeśli wątpię to myślę, jeśli myślę to jestem (cogito ergo sum)
- wywy\
szenie myśli nad materię: świat myśli jest nam bli\
szy, lepiej znany i pewniejszy
- myśl punktem archimedesowym, na nim opiera się przekonanie o istnieniu jaz
ni, Boga
i ciał
- dusza to jaz
ń myśląca, jest substancją niezale\
ną od ciała
- dowód istnienia Boga: jaz
ń jest niedoskonała, musi mieć doskonałą przyczynę (Boga);
nie człowiek wymyślił ideę Boga, ale wytworzyła ją w jego umyśle istota doskonałą (Bóg)
- dowód istnienia ciał: jest gwarantowany przez doskonałość bo\
ą, doskonały Bóg
nie chciałby wprowadzić nas w błąd, więc skoro widzimy rzeczy to istnieją
- najwa\
niejszym przymiotem boga jest nieskończoność
- Bóg jest wolą (wola, jedyna z władz duchowych, jest nieograniczona)
- subiektywizm: nie ma twierdzeń, które same z siebie są prawdziwe, ani rzeczy, które
same z siebie są dobre; mogą się takimi stać tylko na skutek wyroku boskiego
- dusza to czynnik myśli
- najwa\
niejszym (i jedynym) przymiotem duszy jest świadomość, czyli myślenie
(wszystkie funkcje psychiczne, tak\
e wola i uczucie); własności cielesne nie są
związane z duszą
- najwa\
niejszym (i jedynym) przymiotem ciała jest rozciągłość (nieskończona
podzielność)
12
- ciała posiadają własności geometryczne, ulegają zmianom mechanicznym (ruch);
zmiany jakościowe są subiektywnymi reakcjami zmysłów
- mechanistyczna koncepcja przyrody: \
ycie to proces mechaniczny, powodowany przez
materialne impulsy wytwarzane we krwi; zwierzęta to maszyny
- prawo zachowania ruchu: ilość ruchu we wszechświecie jest stała, bo ruch materii został
jej udzielony przez Boga i nie mo\
e ulec zmianie bez jego ingerencji
- dualizm duszy i ciała: dusza (substancja myśląca, świadome) i ciało (substancja
rozciągła, pozbawione świadomości)
- tylko w człowieku dusza i ciało ulegają złączeniu (ciało ludzkie jest automatem jak
zwierzęce, ale w tej maszynie mieszka dusza); ciało nie mo\
e wpłynąć na to, co dzieje się
w duszy, ale mo\
e wpłynąć na zmianę kierunku działań duszy, dusza zaś mo\
e wpłynąć
na zmianę kierunku tego, co się dzieje w ciele
2) Teoria poznania i psychologia
- rozum jest miarą poznania (pewne jest to, co on uzna za jasne)
- wra\
enia zmysłowe są przydatne do \
ycia, ale nie do poznania, są tylko sposobnością
do przypomnienia sobie przez rozum wrodzonych idei
- natywizm: podział idei na: nabyte (pochodzące z zewnątrz), skonstruowane przez nas
samych i wrodzone (nie są wynikiem działania przedmiotów zewnętrznych, nale\
ą do
umysłu, są niezale\
ne od woli, są proste, jasne i wyraz
ne, stałe i niezawodne, wpojone
nam przez Boga; idea wrodzona to dyspozycja do pewnych przedstawień, zdolność
wytwarzania ich przez umysł)
- podział prze\
yć na: bierne (gdy coś sobie przedstawiam, gdy mam jakieś idee; nie ma
mo\
liwości popełnienia błędu) i czynne (gdy twierdzę, sądzę lub zaprzeczam; istnieje
mo\
liwość popełnienia błędu)
- woluntaryzm: rozum ma tylko zdolność przedstawiania; wola mo\
e twierdzić
lub zaprzeczać
- teoria sądu: sąd jest aktem decyzji, zgody lub niezgody (nie czysto intelektualnym)
- powstawanie błędów: nieograniczona wola musi utrzymywać się w granicach
ograniczonego rozumu (bo on daje podstawę do sądów), kiedy wola wybiega poza granicę
rozumu wpada w błąd
- przedstawienia to wszystkie stany świadomości poza aktami woli; dzielimy je na: takie,
które dusza odnosi do przyczyn zewnętrznych, oraz takie, które dusza wywodzi
z samej siebie (afekty)
- afekty są wywoływane przez przedmowy zewnętrzne (siły \
yciowe rezydujące we krwi);
pobudzają duszę do działania; skłaniają nas do tego, co u\
yteczne, a odwodzą od tego,
co szkodliwe; istnieje sześć afektów: podziw, miłość, nienawiść, po\
ądanie, radość,
smutek
- reguła etyczna: panować nad afektami i utrzymywać je w granicach u\
yteczności
Istota Kartezjanizmu
Kartezjanizm: wprowadził kryterium jasności i wyraz
ności w poznaniu, metodę analityczną,
metodę fikcyjnego sceptycyzmu jako sposób dojścia do wiedzy niezawodnej,
mechanistyczne pojmowanie materii, natywistyczną teorię idei i woluntarystyczną
teorię sądu.
13
V. WILHELM LEIBNITZ
- \
ył w XVII w.
- uwa\
ał, \
e w ka\
dym poglądzie jest cząstka prawdy, chciał zebrać wszystkie cząstki w
jeden system
- pluralizm: istnieje nieskończenie wiele substancji (monad)
- prawo ciągłości: wszystkie monady są jednego rodzaju; zjawiska stanowią szeregi ciągłe
(ka\
de zjawisko jest indywidualne, lecz między zjawiskami zawsze znajdują się zjawiska
pośrednie, ka\
de zjawisko jest przejściem między innymi, nie ma skoków w przyrodzie, ale
są przejścia)
- natura jest mnoga, indywidualna i ciągła
- materia to sposób wzajemnego ukazywania się sobie przez monady
- zjawisko to zewnętrzna i względna postać rzeczy (tak\
e rozciągłość, kształt ruch, a nie
tylko światło, ciepło barwy)
- monadologia (metafizyka):
" substancja jest zamkniętym kosmosem (nie działa jedna na druga, rozwija
samorzutna działalność, nie pobudzaną z zewnątrz)
" dynamizm: substancje są obdarzone siłami, mają zdolność przetwarzania się
" substancje są jakościowo odrębne
" substancje są nierozciągłe i niematerialne
" ciała są zjawiskami substancji (bo w przeciwieństwie do substancji są materialne,
rozciągłe i podzielne)
" substancje mają zdolność do postrzegania (własności substancji to własności
psychiczne; treść postrze\
eń jest wrodzona, a nie nabyta z zewnątrz, poniewa\

substancje na siebie nie działają)
" stosunki między substancjami są bezczasowe
" celowość realna: substancje działają celowo
" mechanizm zjawiskowy: zjawiska podlegają prawom mechanicznym
" substancje tworzą harmonijny zespół (wszystkie monady zgadzają się ze sobą)
" substancje stanowią hierarchię, na której czele stoi monada doskonała czyli Bóg
" determinizm: harmonia monad jest ustanowiona przez Boga
- podział prawd na: prawdy pierwotne (zdania wyraz
nie identyczne, oparte na zasadzie
to\
samości); prawdy pochodne-rozumowe (mogą być sprowadzone do prawd
pierwotnych przez zasadę sprzeczności; umysł sam z siebie a priori upewnia się co do nich);
prawdy pochodne-faktyczne (oparte na zasadzie racji dostatecznej; stwierdza się je
doświadczalnie, mo\
na znalez
ć dla nich rację)
- zasada racji dostatecznej: słu\
y do wykazania, \
e wszelkie prawdy faktyczne uzasadniane
są przez tę rację, wszelkie prawdy są racjonalnie powiązane
- wszelkie prawdy są w swej osnowie rozumowe, cała rzeczywistość ma charakter racjonalny
- optymizm: świat, który stworzył Bóg jest najlepszy z mo\
liwych
- zasada etyczna: doskonalenie się jednostki
14
VI. KANT
śył na przełomie XVII i XVIII w. Stworzył krytyczny system filozofii, który łączył
empiryzm i racjonalizm. Był filozofem uniwersyteckim. Na jego prace najbardziej działało
matematyczne przyrodoznawstwo, czerpał z Newtona.
Najwa\
niejsze jego dzieło to Krytyka czystego rozumu.
Rozwój jego filozofii mo\
na podzielić na dwa okresy: przedkrytyczny (praca na polu nauk
przyrodniczych, potem humanistycznych) i krytyczny.
Poglądy Kanta
1) Zagadnienie i metoda filozofii Kanta
- dane są nam tylko przedstawienia, a wypowiadamy sądy o rzeczach
- filozofia krytyczna albo transcendentna: dotyczy poznania, najwa\
niejszy problem
to poszukiwania przedstawień, które przekraczają granice podmiotu i stosują się
do przedmiotów
- podział sądów na: analityczne a priori (empiryczne, objaśniają ju\
posiadaną wiedzę,
rozczłonkowują pojęcie będące przedmiotem sądu), syntetyczne a posteriori
(niezale\
ne od doświadczenia, rozszerzają wiedzę, dodają do pojęcia nowe cechy)
i syntetyczne a priori (wynikające z doświadczenia, rozszerzające wiedzę)
- wiedza musi być pewna i powszechna
- filozofia ma poddać analizie naukę i podać warunki pod jakimi jest mo\
liwa;
nie analizuje umysłu, ale jego wytwory  naukę (nauka to matematyka,
przyrodoznawstwo itd., ale nie metafizyka)
- teoria dwóch pni poznania: aby poznać rzecz, trzeba wejść z nią w kontakt (zmysły),
a potem ją zrozumieć (rozum); synteza racjonalizmu z empiryzmem
- kryterium pewności poznania: wzajemna kontrola władz umysłu (mo\
emy
porównywać przedstawienia racjonalne i zmysłowe, wtedy kontrolują się ona nawzajem
i dają gwarancję prawdy)
- dwa główne działy krytyki: transcendentna logika (dział logiki traktujący o myśleniu
empirycznym) i transcendentna etyka (nauka o empirycznych czynnikach poznania
zmysłowego)
- transcendentna dialektyka: rozsądek (zdolność tworzenia pojęć) i rozum (zdolność
wyciągania wniosków)
- trzy działy krytyki umysłu: teoria zmysłowość, rozsądku i rozumu
2) Teoria poznania
- rozum wytwarza pojęcia ogólne, zmysły receptywnie dostarczają wyobra\
eń
jednostkowych; wynikiem pobudzenia zmysłów jest wra\
enie
- jedynie przestrzeń i czas mogą być wyobra\
eniami a priori, cechuje je jednostkowość, są
idealne, pochodzą z naszych zmysłów (zmysły nie wytwarzają je z wra\
eń, ale dodają
od siebie do wra\
eń; tzn. ujmują wra\
enia w porządek  czyli przestrzeń i czas);
przestrzeń i czas są formami zmysłowości (formy te są subiektywne: stosują się tylko do
zjawisk, ale do wszystkich zjawisk)
- materia wyobra\
eń jest empiryczna (wra\
enia), a ich forma (przestrzenna i czasowa) jest a
priori
- sądy o świecie przestrzennym i czasowym mogą być niezale\
ne od doświadczenia,
powszechne i konieczne (mimo \
e świat czasowy i przestrzenny mo\
e być jedynie
zjawiskiem)
- forma jest podstawą wiedzy apriorycznej
15
- subiektywizm i fenomenalizm: przestrzeń i czas są subiektywne, wa\
ne tylko dla
zjawisk
- dwa rodzaje sądów: sądy postrzegawcze (dotyczą wyłącznie podmiotu, orzekają o jego
stanie, a nie o przedmiotach; oparte wyłącznie na zmysłach) i doświadczalne
(wykraczają poza podmiot do przedmiotu i na podstawie podmiotowego stanu orzekają o
przedmiocie; wykraczają poza dane zmysłowe przy pomocy rozsądku)
- rozsądek do wyobra\
enia dołącza pojęcia, wprowadza jedność (która jest odbiciem
jedności samego umysłu, jedności jaz
ni) do wyobra\
eń, zespala ró\
norodność wyobra\
eń
zmysłowych
- nie ma przedmiotów bez aktów podmiotu, a pojęcia są warunkiem doświadczenia; jedność
świadomości (samowiedza) jest warunkiem przedmiotów
- nie postrzegamy substancji, tylko jej ró\
norodne własności, które łączy ze sobą umysł;
sposoby łączenia wyobra\
eń przez rozsądek to czyste pojęcia albo kategorie
- na apriorycznych pojęciach rozsądek opiera aprioryczne zasady (nie mo\
na tych zasad
wywieść ani dedukcyjnie, ani empirycznie, ale transcendentnie; są niezawodne)
- wywód transcendentny: zasady aprioryczne są warunkiem poznania (bez nich \
adne
poznanie nie byłoby mo\
liwe, znalibyśmy jedynie własne przedstawienia w subiektywnym
przebiegu)
- przedmioty są ukształtowane przez sądy aprioryczne
- myśl jest zasadniczym składnikiem doświadczenia
- przedmiotem filozofii stało się poznanie rzeczy (ju\
nie same rzeczy)
- przewrót kopernikański: uzale\
nienie przedmiotu od podmiotu
3) Krytyka metafizyki
- ograniczenie i wzmo\
enie roli doświadczenia: nie wszelkie poznanie wywodzi się
z doświadczenia, ale wszelkie poznanie ogranicza się do doświadczenia (empiryczne
podejście do przedmiotu poznania, ale nieempiryczne w kwestii pochodzenia poznania)
- rzeczy same w sobie: są niepoznawalne, rozum dą\
y do ich poznania, nimi zajmuje się
metafizyka
- rozum scala wnioski rozsądku i odnosi je do przedmiotów nieskończonych i absolutnych,
posługuje się czystymi pojęciami rozumu, czyli ideami
- rozum wytwarza idee: duszy (obejmuje całość doświadczenia wewnętrznego),
wszechświata (całość doświadczenia zewnętrznego) i Boga (podstawy wszelkiego
doświadczenia)
- idea to cel, do którego dą\
y rozum, ale nie mo\
e go osiągnąć (cel nierealny); idee mo\
na
uzasadnić tylko psychologicznie (mo\
na wskazać potrzebę umysłu, która je wytwarza,
ale nie ma rzeczowej podstawy)
- idee to jedyne pojęcia rozumu, wyznaczają idealny kres poznania
- krytyka psychologii racjonalnej: dusza nie jest nieśmiertelna
- krytyka racjonalnej kosmologii: bezpodstawne są rozwa\
ania nad istnieniem
(bądz
nieistnieniem) początku świata, oraz nad jego zło\
onością (lub budowy z prostych
składników); świat myślny jest wolny, istnieje istota konieczna jako jego przyczyna, a świat
zjawisk nie jest wolny i nie istnieje \
adna istota konieczna
- krytyka teologii racjonalnej: nie mo\
na dowieść ani \
e Bóg istnieje, ani \
e nie istnieje
- istnienie rzeczy jest niedowiedzioną przesłanką filozofii (rzeczy sprowadzają się
do przedstawień)
16
4) Etyka i estetyka
- dobra wola to najcenniejsze ze stanowiska rozumu; dobra jest wtedy, gdy usiłuje spełnić
obowiązek (czyny wykonywane pod wpływem skłonności nie są moralne, tylko czyny
wykonane z obowiązku są moralne)
- etyka uniwersalistyczna (brak indywidualnych przepisów i indywidualnych dóbr)
- nakaz jest czysto formalny, etyka formalna
-  Postępuj wedle takiej zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała
się prawem powszechnym
- postulaty praktycznego rozumu: wolność, nieśmiertelność duszy (niezbędna jako
warunek postępu w moralności), istnienie Boga (gwarancja sprawiedliwości)
- prawdy metafizyczna poznaje rozum praktyczny (wedle postulatów woli i działania)
- rozum praktyczny nie ulega sugestii zjawisk, ma pierwszeństwa nad rozumem
teoretycznym
- prawdy powszechne i konieczne znajdują się równie\
w dziedzinie upodobania estetycznego
- upodobanie estetyczne jest bezinteresowne (niezale\
ne od realnego istnienia
podobającego się przedmiotu, podoba się samo jego wyobra\
enie); bezpojęciowe; jego
przedmiotem nie jest cała rzecz, ale sama forma; konieczne subiektywnie (sądy
estetyczne nie muszą być uznawane przez innych, nie da się te\
do nich przekonać innych)
- piękno to to, co nie podoba się przez wra\
enia i pojęcia, ale podoba się z subiektywną
koniecznością, w sposób powszechny, bezpośredni i bezinteresowny
Istota Kantyzmu
Kantyzm: inaczej krytycyzm albo transcendentalizm. Podmiot jest warunkiem przedmiotu,
a pojęcia są warunkiem doświadczenia.
17
VII. JOHN LOCKE
śył na przełomie XVII i XVIII w. Był pionierem liberalizmu. Wzorował się na opisowym
przyrodoznawstwie i medycynie. Z czynnego \
ycia czerpał więcej pomysłów ni\
z ksią\
ek.
Był empirystą (uwydatnienie wyłączenie roli doświadczenia) subiektywnym (prowadzi rozwa\
ania
psychologiczne jak wiedza zbiera się w świadomości).
Poglądy John a Locke a
1) Nowy program filozofii
- epistemologia: zadanie filozofii to poznanie naszych pojęć o bycie (a nie samego bytu); jest
to zadanie przygotowawcze (a zarazem jedyne, bo umysł nie mo\
e rozwiązać zagadnień
metafizyki); badanie poznania, jego pochodzenia, zakresu i pewności
- przesunięcie przedmiotu filozofii z bytu na poznanie (filozofia stała się poglądem
na człowieka, a nie na świat)
- metoda badania poznania: psychologiczna (badał pojęcia w postaci, w jakiej znajdują się
w umyśle ludzkim, a nie stosunek pojęć do poznanych przedmiotów), genetyczna
(określał naturę pojęć na podstawie ich pochodzenia, bo objawia się ona najczęściej
w postaci pierwotnej), analityczna (dla zrozumienia pojęć wystarczy znalez
ć ich proste
składniki)
2) Empiryczne pochodzenie wiedzy
- wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia; umysł jest niezapisaną tablicą, którą
zapisuje doświadczenie
- nie ma nic w umyśle, czego nie było przedtem w zamyśle
- nie istnieją idee wrodzone
- władze umysłu są wrodzone (właściwe umysłowi z jego natury, a nie nabyte)
- doświadczenia nabywamy na dwóch drogach: przez postrze\
enia (doświadczając rzeczy
zewnętrznych; uzyskiwane przez narządy zmysłowe) i przez refleksję (doświadczając
samego siebie, faktów wewnętrznych, przez zmysł wewnętrzny; refleksja jako oddzielne z
ródło
doświadczenia; introspekcja)
- postrze\
enie wyprzedza refleksję (umysł zaczyna działać, gdy przez postrze\
enie otrzyma
materiał do działań refleksja ma wy\
szość nad postrze\
eniem (na niej oparta jest pewniejsza
wiedza)
- przeciwstawienie rozumu i doświadczenia
3) Własności pierwotne i wtórne
- idea to wszystko cokolwiek znajduje się w umyśle (zarówno postrze\
enia zewnętrzne,
doświadczenia wewnętrzne, abstrakcje, pojęcia, jak i fantazje)
- bezpośrednio znamy tylko idee (które są jedynym punktem wyjścia wiedzy), a nie rzeczy
- dwa rodzaje idei: odpowiadające własnościom pierwotnym, obiektywnym (rozciągłość,
kształt, ruch; przysługują rzeczom stale, nie mo\
na ich usunąć z wyobra\
eń; są postrzegane
przez wiele zmysłów) i odpowiadające własnościom wtórnym, subiektywnym
(barwy, dz
więki, smaki; mogą być usunięte z wyobra\
eń; są przedmiotem tylko jednego
zmysłu)
- rzeczy posiadają jedynie własności pierwotne, działając na narządy naszego ciała wywołują
w nich własności wtórne
18
4) Idee proste i zło\
one
- proste idee (pochodzące wyłącznie z doświadczenia) stanowią materiał całej wiedzy
- idee zło\
one podlegają błędom (tym większym im dalej rozum, łącząc idee proste od nich
odbiega)
- krytyka pojęcia substancji: nie mo\
na rozstrzygnąć jaka jest natura substancji
(bo doświadczenie mówi tylko o własnościach substancji, a nie o nich samych; pojęcie
substancji jest wytworem umysłu, który je podsuwa pod własności)
- zaprzeczenie poznawalności substancji, ale brak zaprzeczenia istnienia substancji
5) Wiedza racjonalna, empirycznego pochodzenia
- prawdziwe poznanie ustala prawdy konieczne
- najwy\
szy rodzaj poznania to intuicyjne i demonstracyjne poznanie prawd ogólnych
(a nie faktów jednostkowych)
- poznanie posiadamy jedynie w zakresie idei prostych
6) Filozofia praktyczna
- prowadzenie badań w łączności z \
yciem, oparcie ich na podstawie psychologicznej
- przyznanie ka\
demu swobodnego rozwoju i sądu
- reguły etyczne mają być \
ywe i konkretne, oparte na psychologii popędów i woli
- \
ycie moralne powinno być wolne, oparte na własnym rozumie ka\
dego, a nie na
autorytecie (ludzie zabiegają o własny interes, mają zabiegać rozumnie)
- teoria państwa: dą\
enia wolnościowe, tolerancja, podział władzy, państwo konstytucyjne
- filozofia religii: religia naturalna, brak objawień
Istota poglądów Locke a
Empiryzm subiektywny: uczynienie poznania naczelnym zagadnieniem filozofii, stosowanie
w tym zakresie metody psychologicznej i genetycznej, oddzielenie
dwóch z
ródeł doświadczenia: postrze\
enia i refleksji.
19
VIII. KARL MARKS I FRIEDRICH ENGELS
śyli w XIX w. Rozwa\
anie zaczęli od heglizmu, póz
niej jednak znacznie od niego
odbiegając. Dali podstawy społecznemu ruchowi rewolucyjnemu: socjalizmowi i komunizmowi.
Tworzenie teorii filozoficznej przez dwóch ludzi było precedensem.
Marksizm (materializm dialektyczny)
1) Realistyczna teoria poznania
- świat jest w całości materialny (jedyną pierwotną i samoistną postacią bytu jest materia,
a nie duch)
- duch istnieje tylko w związku z ciałem, jest wynikiem rozwoju materii (a nie bytem
pierwotny i niezale\
nym)
- jedynym rzeczywistym światem jest materialny, zmysłowo postrzegany świat, świat duchowy
jest w stosunku do niego pochodny, zale\
ny, jest jego wytworem (duch jest wytworem
materii)
- radykalny realizm: wiedza całkowicie oparta na doświadczeniu i sprawdzona przez
praktykę \
yciową jest całkowicie wiarygodna i obiektywna (jest to naturalny pogląd
człowieka)
2) Materializm dialektyczny
- materializm niemechaniczny: postacią materii jest \
ycie; realne jest wszystko co jest
postacią materii (zarówno mechaniczne, jak i niemechaniczne); wszystkie nauki badają ruch
materii (nie tylko mechanika)
- cała ró\
norodność zjawisk jest realna i związana z materią
- materializm dialektyczny: przyroda jest w nieustannym ruchu i ciągle się rozwija, materia
przyjmuje coraz to nowe postacie
- dialektyczne pojmowanie przyrody: przyroda składa się z zespolonych, nawzajem siebie
warunkujących rzeczy; jest w ciągłym ruchu, rozwoju; rozwijając się wytwarza nowe
jakości; motorem rozwoju jest walka przeciwieństw
- nie ma innego bytu jak rozwijający się, zmienny i zale\
ny
20
3) Materializm historyczny
- człowiek jest warunkowany społeczeństwem, warunkami otoczenia, czasem i miejscem
(nie mo\
na rozpatrywać do w oderwaniu)
- materializm historyczny: dzieje ludzkie podlegają prawom koniecznym (tak jak przyroda)
- byt społeczny ludzi stanowi o ich świadomości
- z czynników \
ycia społecznego najwa\
niejsze są czynniki społeczne, z nich najwa\
niejsze
są czynniki materialne, a z nich gospodarcze (one decydują o formach \
ycia duchowego)
- sposób produkcji dóbr materialnych jest czynnikiem decydującym o całym rozwoju
społecznym i kulturze ( Jaki jest sposób produkcji społeczeństwie, takie jest równie\

w zasadzie samo społeczeństwo )
- nadbudowa ideologiczna na podło\
u gospodarczym: formy prawne, polityczne,
religijne, artystyczne, filozoficzne, wynikające z przemian gospodarczych; ich podło\
e jest
materialne
- kapitalizm jest podło\
em konfliktu w XIX w, musi nastąpić przewrót, który odda władzę
w ręce robotników (proletariatu)
- filozofia podło\
em dla polityki
- ścisłe związanie teorii z praktyką (poświęcili \
ycie staraniom dokonania przewrotu);  rzecz
w tym, \
eby zmienić świat
- teoria etyczna wynikiem gospodarczego stanu społeczeństwa (nie ma moralności absolutnej
wiecznej i ponadklasowej), moralność klasowa (usprawiedliwia interesy klasy panującej,
lub broni klasy walczącej)
Istota materializmu dialektycznego
Marksizm: materializm antymechanistyczny, dialektyczny, historyczny liczący się z historią); był
filozofią świadomie słu\
ącą praktyce i polityce (polityce proletariatu)
21