Paweł Nowak CZWARTA DROGA Ulepszony System Finansów Osobistych

Ten ebook zawiera darmowy fragment publikacji

"CZWARTA DROGA.

Ulepszony System Finansów Osobistych"

Darmowa publikacja dostarczona przez

ZloteMysli.pl

Autor: Paweł Nowak

Tytuł: CZWARTA DROGA. Ulepszony System Finansów Osobistych

Data: 08.08.2012

Złote Myśli Sp. z o.o.

ul. Toszecka 102

44-117 Gliwice

www.zlotemysli.pl

email:

kontakt@zlotemysli.pl

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie

w formie dostarczonej przez Wydawcę. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości

publikacji bez pisemnej zgody Wydawcy. Zabrania się jej odsprzedaży, zgodnie

z regulaminem Wydawnictwa Złote Myśli.

Autor oraz Wydawnictwo Złote Myśli dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce

informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za

ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub

autorskich.

Autor

oraz

Wydawnictwo

Złote

Myśli

nie

ponoszą

również

żadnej

odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych

w książce.

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Spis treści

Przedmowa do cyklu „Czwarta Droga” .................................................................................7
Wstęp. Czy można je połączyć? ..........................................................................................13

Dwa światy, czyli jak na tym tracimy ............................................................................15

Część 1. Spojrzenie wokół

Rozdział 1. Szukamy kierunku ...........................................................................................23

Rozdział 2. Na dobry początek ...........................................................................................34

Przecież coś już mamy .................................................................................................34
Potrzebny jest nam model ...........................................................................................36
Szukamy prawidłowości ..............................................................................................37

Rozdział 3. Zaczyna się przejaśniać ....................................................................................51

Rozdział 4. Pierwsze przybliżenie ......................................................................................79

Zbieramy dotychczasowe ustalenia ..............................................................................79
Pierwsze spojrzenie na model ......................................................................................79
Teraz widać więcej ......................................................................................................81
Pojawiają się dalsze pytania ........................................................................................83

Część 2. Spojrzenie w przeszłość

Rozdział 1. Składniki majątku w czasie ..............................................................................87

Źródła dochodów pasywnych — aktywa......................................................................88
Źródła wydatków regularnych — pasywa ....................................................................99
Aktywa i pasywa — podobieństwa i różnice ..............................................................106
Środki pieniężne — paliwo rozwoju ..........................................................................109

Rozdział 2. Przepływy pieniężne w czasie ........................................................................118

Strumienie dochodów ...............................................................................................118
Strumienie wydatków ...............................................................................................128

Rozdział 3. Wewnętrzne zależności..................................................................................141

Sieć powiązań wewnętrznych ....................................................................................141
Czynniki zmian strukturalnych ...................................................................................143

Rozdział 4. Rozwój majątku osobistego ...........................................................................147

Model Funkcjonowania Finansów Osobistych ..............................................................147
Majątek osobisty .......................................................................................................149
Wartość majątku osobistego ......................................................................................149
Zmiany wartości majątku osobistego .........................................................................151

Część 3. Spojrzenie w głąb

Rozdział 1. Wewnętrzne ścieżki rozwoju .........................................................................155

Rozdział 2. O oszczędnościach i oszczędzaniu ...................................................................168

Czy oszczędzać znaczy oszczędzać ..............................................................................168
Dwa podejścia do finansowania zakupów ...................................................................173
Oszczędności na ścieżce wzrostu ................................................................................181

Czym więc jest oszczędzanie? ....................................................................................190

Rozdział 3. Wiatr w oczy .................................................................................................192

Rozdział 4. Wiatr w żagle ................................................................................................204

Część 4. Spojrzenie w przyszłość

Rozdział 1. Zasady rozwoju .............................................................................................229

Zasada odpowiedzialności .........................................................................................230
Zasada zmienności ....................................................................................................235
Zasada środka ciężkości .............................................................................................237
Zasada harmonijnego rozwoju ...................................................................................240

Rozdział 2. Kierunki ewolucji ...........................................................................................242

Rozdział 3. Drogowskazy rozwoju ....................................................................................277

Sprawozdania finansowe ...........................................................................................278

Charakterystyki liczbowe ...........................................................................................287

Rozdział 4. Którą drogą dalej? .........................................................................................292

Potrzeba refleksji nad sobą ........................................................................................293
Przyszłość możesz kształtować świadomie .................................................................297
Którą drogą dalej? .....................................................................................................298

Zakończenie ...................................................................................................................299
Literatura uzupełniająca .................................................................................................302

C z ę ś ć 3 .

Spojrzenie w głąb

W otoczeniu dostrzegam zagrożenia dla własnego rozwoju

finansowego, jak inflacja, kryzysy, bezrobocie — ale i szan-

se, jak nowe firmy, nowe technologie, pojawiające się nisze

rynkowe. Mam świadomość ich wpływu na moje finanse,

a mimo to czuję się biernie wystawiony na ich działanie.

Czuję, że jeśli niczego nie zrobię, żeby uniknąć zagrożeń,

albo żeby wykorzystać szanse, możliwości rozwoju osobi-

stego pozostaną tylko możliwościami. Dlaczego?
Ponieważ źródło rozwoju nie leży w otoczeniu. Rozwój

zaczyna się od środka. Od nas samych, od naszego najbliż-

szego otocznia. Żeby móc zrobić użytek z nadarzających

się okazji, trzeba się na nie przygotować. Żeby móc bronić

się przed zagrożeniami, trzeba się do nich przygotować.

W obydwu kontekstach zrozumienie mechanizmów funk-

cjonowania swoich finansów jest koniecznością: bez tego

zdany jestem na bierne reagowanie na to, co przyniesie mi

los.

155

Gdyby majątek osobisty stanowił jedynie zbiór składników,

niepowiązanych ze sobą w żaden sposób, oprócz przyna-

leżności do właściciela, byłoby wręcz niemożliwe doszuki-

wać się jakichkolwiek prawidłowości jego rozwoju.
Jednak tak nie jest. Majątek osobisty to system. Jego składo-

we odznaczają się konkretnymi właściwościami. Oddziałują

na siebie w określony sposób. Tworzą niemal trwałe układy.

To te układy decydują o występowaniu wewnętrznych pra-

widłowości rozwoju, to one tworzą ścieżki rozwoju.

Zmiana strukturalna zarzewiem ścieżki rozwoju

Można sobie wyobrazić, że raz ustalona struktura mająt-

ku istnieje cały czas. Nie robisz z nim nic, nie nabywasz

ani nie zbywasz dodatkowych składników, żadne zmiany

w nim nie zachodzą. Czy w takiej sytuacji masz możliwości

rozwoju majątku? Tak, ale pozostają one w dużej mierze

poza twoją kontrolą. Po prostu czekasz na rozwój sytuacji.

Może się udać, może też nie wyjść.
Dlatego interesuje nas, co dzieje się w majątku osobistym,

gdy wprowadzasz w nim zmiany strukturalne. Dlaczego

w takiej sytuacji? Podane niżej przykłady zwracają uwagę na

najważniejsze aspekty wprowadzania zmian strukturalnych.

R o z d z i a ł 1 .

Wewnętrzne ścieżki rozwoju

156

Paweł Nowak

Od pracy do garażu

Kiedy, pracując na etacie, odłożysz nieco środków, a na-

stępnie dzięki nim wybudujesz garaż, taki chociażby jak

garaż Janusza, i wynajmiesz ten garaż komuś, kto będzie

ci płacić w zamian za jego udostępnienie, pieniądze z tego

tytułu powiększą ilość twoich bieżących środków, jaką

masz do dyspozycji. Dochód z wynajmu garażu stanie się

dochodem pasywnym, efektywnie zwiększającym twoje

możliwości. Zrobiłeś w ten sposób pierwszy krok.
Przyjrzyj się temu dokładniej: zarabiałeś określoną kwotę,

potem podjąłeś decyzję, żeby jej część odłożyć i nie wy-

dać. Oszczędzanie oznacza częściową rezygnację z możli-

wości wydawania dochodów na bieżąco. Zatem sam siebie

ograniczyłeś. W imię czego?
Oszczędzane środki kumulujesz z okresu na okres. Budu-

jesz kapitał. Zebrałeś tyle, że uznałeś, iż wystarczy na wy-

budowanie garażu. Podjąłeś decyzję, uruchomiłeś proces,

wybudowałeś. Klient znalazł się sam. Jest, korzysta, płaci

i jest z tego zadowolony. Ty także. Dlaczego?
Ponieważ teraz masz podwójną korzyść: po pierwsze, już

nie musisz oszczędzać. Twoje dochody w całości możesz

wydawać na bieżąco. Ale jest jeszcze po drugie: do docho-

dów z pracy dochodzą dochody pasywne z wynajmu. To

jest druga korzyść. To właśnie dlatego podjąłeś decyzję

o samoograniczeniu wydatków. Żeby teraz mieć więcej.
Masz więcej. Zostałeś właścicielem garażu, który ma swo-

ją wartość, a ponadto, co zdecydowanie ważniejsze, przy-

nosi określone dodatkowe dochody pasywne.

157

Rozdział 1. Wewnętrzne ścieżki rozwoju

Do swego majątku osobistego wprowadziłeś zmianę

strukturalną. Czy jego wartość wzrosła? Z chwilą „uru-

chomienia” garażu nie wiesz tego z pewnością. Wszyst-

kie oszczędności, które wydałeś, zmieniły postać. Zamiast

gotówki, masz teraz budynek. Ale budynek to także twoje

działania. Będziesz oczekiwał, że one też będą miały ja-

kąś wartość. Że wartość budynku będzie większa niż tylko

suma środków, które wydałeś. Tak czy inaczej, budynek

przynosi ci dodatkowe dochody pasywne. To one decy-

dują o jego wartości. Im są większe, tym wyższa wartość.

Jednak o tym dowiesz się z pewnością w jakiś czas po uru-

chomieniu garażu. Zatem kiedy powstała ta dodatkowa

wartość?
Okazuje się, że w znacznej części tworzyła się ona stop-

niowo w trakcie kumulowania oszczędności. Pozostała jej

część to twoja praca, działania, zaangażowanie, które były

niezbędne, żeby zacząć proces, w wyniku którego budy-

nek powstał. Zatem wzrost wartości nie nastąpił od razu,

z chwilą uruchomienia garażu, lecz trwał w czasie, w wy-

niku stopniowego gromadzenia oszczędności i budowania

obiektu. Zaczęło to przynosić efekty w chwili, gdy garaż

już stanął i pojawił się klient, czyli gdy garaż zaczął przy-

nosić dodatkowe dochody. To właśnie efekt inwestowania,

to w imię tego oszczędzałeś.
Jaka jest twoja sytuacja po tej zmianie? Masz większe do-

chody. To bezpośredni skutek zainwestowania oszczędności

i twoich działań. Jest więc ci teraz łatwiej oszczędzać. Co

więcej, możesz oszczędzać większe kwoty. Ale możesz też te

zwiększone dochody przeznaczyć na coś zupełnie innego.

158

Paweł Nowak

Od pracy do samochodu

Weźmy teraz inny przykład, ale żeby było łatwiej porówny-

wać, zaczniemy w tym samym miejscu. Zatem w sytuacji,

gdy pracując na etacie, odłożysz nieco środków, a następ-

nie kupisz dzięki nim nowy samochód osobowy. Marzyłeś

o nim od dawna, uzbierałeś na niego, więc kupujesz go

bez skrupułów. Jesteś szczęśliwy, że masz nowy, lśniący,

jeszcze pachnący fabryką, wymarzony samochód.
Oczywiście nie kupiłeś go po to, żeby stał w garażu. Uży-

wasz go — jeździsz, tankujesz, kupujesz gadżety, płyty

z muzyką, bo jak szaleć, to szaleć. Wszystko to kosztuje.

Z twoich dochodów część środków znika jak w studni. Po

prostu pozostaje ci mniej na inne wydatki. Mniej, ale nie za

mało, więc nie czujesz żadnego niepokoju.
Także w ten sposób zrobiłeś pierwszy krok. Przyjrzyj się

temu bliżej: zarabiałeś określoną kwotę, a potem podjąłeś

decyzję, żeby część odłożyć i jej nie wydawać w dłuższym

okresie. Zatem sam siebie ograniczyłeś. W imię czego?
Oszczędzane środki kumulujesz z okresu na okres. Bu-

dujesz kapitał. Zebrałeś tyle, aż uznałeś, że wystarczy na

samochód. Podjąłeś decyzję, uruchomiłeś proces, kupiłeś,

odebrałeś. Klienta nie musiałeś szukać, sam nim jesteś.

Korzystasz, płacisz i jesteś z tego zadowolony. Oczywi-

ście, że jesteś, dlaczego nie?
Od czasu do czasu robisz kalkulacje opłacalności: poświę-

casz mniej czasu na dojazdy, szybciej dostajesz się w okre-

ślone miejsca, jesteś niezależny. No i nie musisz już oszczę-

159

Rozdział 1. Wewnętrzne ścieżki rozwoju

dzać. Twoje wydatki eksploatacyjne wprawdzie wzrosły,

ale ledwo co to zauważasz, gdyż już nie oszczędzasz. Ilość

środków, którymi dysponujesz, prawie się nie zmieniła,

więc stopa życiowa została utrzymana, a samochód jeździ.

Twoja sytuacja materialna uległa poprawie. Jest nieźle.
Do swego majątku osobistego wprowadziłeś zmianę

strukturalną. Czy jego wartość wzrosła? Z chwilą kupna

samochodu raczej nie. Wszystkie oszczędności, które wy-

dałeś, a także twoje zaangażowanie, zmieniły tylko postać.

W ich miejsce pojawił się teraz samochód. Jego wartość

już z chwilą przekroczenia bramy salonu wyraźnie spadła,

chociaż nie zwracasz na to uwagi. Nie kupiłeś samochodu

po to, żeby na nim zarobić. Co więcej, będzie on powo-

dować dodatkowe wydatki w całym okresie użytkowania,

a ponadto jego wartość w ciągu kilku lat spadnie do 70%,

potem do 20%, nawet do 10%.
Okazuje się więc, że wartość tworzona stopniowo w proce-

sie kumulowania oszczędności i twojego działania, z chwilą

zmiany „postaci”: z gotówki na samochód, zaczęła szybko

„ulatywać”. Tak szybko, że po pięciu, dziesięciu latach spa-

dła niemal do zera. Cały rezultat twojego działania, twoje

zaangażowanie i oszczędności przepadły. To właśnie efekt

ich dewestowania. Temu służyło twoje oszczędzanie.
Czy w tym czasie mogłeś znowu zacząć gromadzić

oszczędności? Może tak, a może nie. W każdym razie, na-

wet jeśli tak się stało, było to z całą pewnością trudniejsze

niż w przypadku z garażem. Niezależnie od tego, wskutek

naturalnego zużywania się pojazdu, wymiana samochodu

160

Paweł Nowak

po jakimś czasie jest całkiem realna. Jak się przygotujesz

na tę okoliczność?

Ścieżki postępowania

Przytoczone powyżej przykłady nie są fikcją literacką. Są

wzięte z życia. W obydwu podkreśliłem, że to pierwszy

krok. Chodziło o pierwszy krok na drodze ewolucji finan-

sów osobistych. Wiesz już, dlaczego ewolucji.
Teraz powiemy o ścieżkach postępowania.
W pierwszym przykładzie pierwszy krok zakończył się

sytuacją, w której twoje dochody bieżące są większe niż

przed rozpoczęciem procesu oszczędzania, zatem łatwiej

możesz go kontynuować: na dotychczasowym poziomie

(uzbieranie pieniędzy zajmie ci mniej więcej tyle samo)

albo na poziomie wyższym (uzbierasz pieniądze szybciej).
Oczywiście drugi garaż, dający znowu dodatkowe docho-

dy pasywne, ponownie prowadzi do lepszej sytuacji: do-

chody masz większe, łatwiej, czyli więcej możesz oszczę-

dzać, szybciej dojść do kwoty potrzebnej, by zbudować

trzeci garaż.
Z każdym kolejnym jest ci łatwiej dążyć do następnego. To

właśnie jest ścieżka bogacenia się, ścieżka wzrostu majątku.
W sytuacji opisanej za pomocą drugiego przykładu już

nie jest tak prosto. Dochodów bieżących masz wprawdzie

tyle, ile przed uruchomieniem oszczędzania, jednak twoje

wydatki stałe zwiększyły się. Wskutek tego środków do

dyspozycji jest mniej, niż było, kiedy nie miałeś samocho-

161

Rozdział 1. Wewnętrzne ścieżki rozwoju

du i zanim zacząłeś oszczędzać. W efekcie jest ci trudniej

to robić. Co się stanie, gdy nie będziesz oszczędzać, a sa-

mochód trzeba będzie wymienić? Najprawdopodobniej

sięgniesz po kredyt. Wtedy do wydatków stałych dojdą ci

jeszcze raty spłaty kredytu. Oszczędzanie w takiej sytuacji

stanie się prawie zupełnie niemożliwe.
To jest ścieżka ubożenia. Jest na niej coraz trudniej.
Jest jeszcze ścieżka trwania. Pojawia się wtedy, gdy nie ro-

bisz żadnych ruchów w obrębie struktury majątku. Trwasz,

czekając na…

Ścieżka trwania

Ścieżka ta to raczej okres przejściowy. Nie robisz żad-

nych poważnych ruchów finansowych nie dlatego, że nie

chcesz. Częściej jesteś na tyle związany sytuacją bieżącą,

że nie możesz sobie na nie pozwolić. Czekasz na poprawę,

na lepsze czasy: aż skończy się spłata kredytu, dostaniesz

podwyżkę, sprzedasz działkę lub samochód, zakończysz

budowę, kupisz mieszkanie, znajdziesz pracę itp.
Można zrozumieć, że taka sytuacja się pojawia oraz jej

okoliczności. Trzeba jednak pamiętać o kosztach trwania

w stagnacji. Najważniejszym z nich jest utracony czas. Nie

można go cofnąć.
Wraz z nim przepada możliwość zrobienia czegoś, co

w tym akurat czasie mogłeś zrobić. Czasem możliwość ta

przesunie się na później. Często jednak to później staje się

już zbyt późno.

162

Paweł Nowak

Może to być przykładowo coś na ścieżce wzrostu. Tutaj

te możliwości zawsze istnieją. Jeśli nie robisz niczego w tę

stronę, trwanie z czasem staje się formą usprawiedliwienia

dla twojej bezczynności.
Kiedy już zakończy się ten okres, czyli pojawi się to, na co

czekałeś, a twoja sytuacja w związku z tym się poprawi,

co zrobisz? Wejdziesz na ścieżkę wzrostu czy ubożenia?

Wiesz przecież, że łatwo je pomylić.

Ścieżka ubożenia

Samochód osobowy na użytek własny to jeden z najbar-

dziej jaskrawych przykładów pasywnych składników ma-

jątku. Omówiony wyżej przypadek dobrze ilustruje me-

chanizm ścieżki ubożenia. Jak on funkcjonuje?
Już to wiesz: pasywne składniki majątku służą zaspoko-

jeniu określonych, istotnych potrzeb życiowych. Dom,

mieszkanie — zaspokajają potrzeby posiadania dachu

nad głową, ciepła domowego ogniska, miejsca do pracy,

odpoczynku, rozwoju, osłony przed wiatrem, deszczem,

śniegiem, upałem, mrozem itd. Samochód pozwala prze-

mieszczać się wygodnie, pokazać się znajomym, okazać

swój status. Komputer, telewizor, pralka itp., wszystkie

służą określonym funkcjom, są wręcz niezbędne. Dlatego

kupujemy te składniki i z nich korzystamy.
Płacimy za ich użytkowanie, to też jest oczywiste. Zarabia-

my na to. Aha, jeszcze musimy coś jeść, w coś się ubrać,

dokądś pojechać, dzieci wysłać do szkoły i załatwić wiele

innych spraw. To wszystko też kosztuje.

163

Rozdział 1. Wewnętrzne ścieżki rozwoju

Kiedy dojdziesz do podsumowania wydatków, na oszczę-

dzanie rzadko wystarcza. A skoro nie wystarcza na oszczę-

dzanie, skąd wziąć, gdy trzeba kupić coś większego. Oczy-

wiście z kredytu: zakupy na raty, kredyt konsumencki,

budowlany, mieszkaniowy, inwestycyjny. Łatwo dostępny,

więc sięgasz po niego i… sprawa załatwiona.
Otóż nie. Nie jest załatwiona. Zakup składnika pasywne-

go na kredyt prowadzi do znacznego wzrostu wydatków

eksploatacyjnych. Ponieważ do wydatków bezpośrednio

„powodowanych” przez użytkowanie składnika pasywów

dodają się raty spłat kredytu.
Obciążenie dochodów wydatkami stałymi robi się na tyle

znaczące, że zaczyna z trudem wystarczać na wydatki

doraźne, konsumpcyjne. Ale pamiętasz, że konsumpcja

jest elastyczna. Wobec tego łatwo ją ograniczyć. Korzy-

stasz z tego bez zastanowienia. Taka jest potrzeba chwili.

Wchodzisz na ścieżkę trwania na okres spłaty rat kredytu.

Czekasz końca spłaty.
Jest. Znakomicie, teraz dopiero można poszaleć. Co ro-

bisz? Ledwo spłaciłeś ekstra pralkę, już o wymianę woła

lodówka. Nie masz oszczędności, więc znowu raty. Na kil-

ka lat. Minęły. Dostałeś po drodze podwyżkę — dobrze.

Nareszcie możesz wymienić samochód. Bo ten obecny to

już stary grat, prawie złom. Wymieniasz… wiesz, co dalej.
W ten sposób całe życie możesz pracować, zarabiać, na-

wet nieźle i ciągle spłacać kredyty, raty, karty, debety itp. To

prawdziwy finansowy wir grawitacyjny: ledwo zakończysz

164

Paweł Nowak

spłacać jeden dług, tworzysz następny. Nigdy nie oszczę-

dzasz, nigdy nie możesz tego przerwać.
Kończysz, odchodząc na emeryturę. Banki nie dadzą ci

kredytu, który będziesz spłacać również w tym okresie.

Dlatego czas emerytury, mimo że z dochodami dużo niż-

szymi niż z dochodami w okresie czynnym zawodowo, od-

bierzesz jako moment wytchnienia. To bardzo smutne.

Ścieżka wzrostu majątku

W przykładzie z garażem widziałeś, jak polepszyła się

sytuacja wskutek zainwestowania w niego oszczędności.

Otrzymane dochody pasywne dodały się do dochodów

z pracy i zwiększyły ilość bieżących środków do swobod-

nego dysponowania.
Taki stan można wykorzystać do faktycznego podniesie-

nia stopy życiowej, to jest do zwiększenia ilości środków

przeznaczonych na wydatki doraźne. Można też powtó-

rzyć manewr z garażem. Albo z dowolnym innym skład-

nikiem aktywnym.
Tylko teraz, dysponując większymi środkami, możesz

szybciej budować kapitał wymagany do wykonania kolej-

nego kroku. Kolejną inwestycję uruchomisz w krótszym

czasie. To duży postęp, ponieważ z tą chwilą będziesz dys-

ponować już drugim źródłem dochodów pasywnych.
W ten sposób twoje dochody bieżące ponownie się zwięk-

szą. To prawie tak, jakbyś dostał podwyżkę. Prawie, ponie-

waż z otrzymaniem podwyżki wiąże się nadal konieczność

165

Rozdział 1. Wewnętrzne ścieżki rozwoju

świadczenia pracy. W przypadku aktywów nie musisz tego

robić. Wypracowałeś sobie podwyżkę w dochodach, gro-

madząc oszczędności i inwestując je w źródło dochodów

pasywnych.
Teraz, dysponując jeszcze większymi środkami, możesz

szybciej budować kapitał, wymagany do wykonania kolej-

nego kroku. Możesz też się przymierzyć do zupełnie innej

kategorii aktywów, na całkiem innym poziomie nakładów

początkowych i oczekiwanych dochodów pasywnych.
W którymś momencie twoje dochody pasywne stają się na

tyle wysokie, że wystarczają na pokrycie twoich bieżących

wydatków. Możesz przestać pracować na etacie albo cały

dochód z niego przeznaczać na kolejne inwestycje, akty-

wa, źródła dochodów pasywnych.
Czy wyobrażasz sobie, do czego może cię doprowadzić ta

ścieżka? Znam kilka osób, które nią podążały przez wiele

lat. Procesy, które tu opisuję, są powolne. Nie zachodzą

z dnia na dzień. Ale jeśli je podejmiesz, zapewniam, trud-

no jest znaleźć granicę, do jakiej możesz dotrzeć.

Ścieżki to możliwości, nie determinanty

Opisane ścieżki rozwoju finansów osobistych są pochod-

ną właściwości składników majątku, a konkretnie aktywów

i pasywów, z ich zdolnością do generowania dodatkowych

dochodów lub wydatków w długim okresie i stanowią we-

wnętrzne właściwości Systemu Finansów Osobistych.

166

Paweł Nowak

Wszystkie trzy ścieżki są w twoim zasięgu. Zawsze mo-

żesz wejść na którąś z nich. Powiem więcej: zawsze któ-

rąś z nich podążasz, gdy pozostałe czekają, żeby z nich

skorzystać. Są opcją. Jeśli nie podejmiesz ścieżki wzrostu,

podejmiesz ścieżkę inną. Jak widziałeś, nie ma ich wiele.
Muszę jeszcze wspomnieć o jednym: omówione ścieżki

nie wyczerpują całości zagadnienia funkcjonowania finan-

sów osobistych. Z kilku powodów.
Po pierwsze, w życiu nie można korzystać tylko z aktywów

albo tylko z pasywów. Konsumpcja i pasywa są niezbędne

w normalnym, codziennym funkcjonowaniu i nie można

z nich zrezygnować. Aktywa nie są niezbędne, można ich

nie mieć. Dlatego rzeczywisty kierunek rozwoju finansów

osobistych musi uwzględniać także tę specyfikę.
Po drugie, na długotrwały rozwój finansów osobistych

wywierają znaczący wpływ także inne czynniki, zarówno

wewnętrzne (w obrębie samego Systemu Finansów Oso-

bistych), jak i zewnętrzne (pochodzące z otoczenia i od-

działujące na system). Poświęciłem im rozdział trzeci tej

części książki.
Po trzecie, prawidłowości występujące wewnątrz Systemu

Finansów Osobistych, zwłaszcza te na ścieżce wzrostu,

można wzmacniać. Służą temu różnego rodzaju narzędzia,

prawa naturalne, mechanizmy i zjawiska. Istnieją również

naturalne ograniczenia, na które natrafiasz, podążając tą

ścieżką, a które hamują tempo wzrostu. Piszę o tym więcej

w rozdziale czwartym tej części.

Rozdział 1. Wewnętrzne ścieżki rozwoju

Po czwarte wreszcie, mimo wielu podobieństw między ak-

tywami i pasywami, jest między nimi fundamentalna róż-

nica. O ile pasywa nabywa się w sposób niejako naturalny,

o tyle nabywanie aktywów wymaga namysłu, wiedzy, deter-

minacji, wyrzeczeń i odwagi w podejmowaniu ryzyka. A to

nie jest już naturalne. O tym więcej w następnej części.
Z wymienionych wyżej powodów nie można utożsamiać

ścieżek trwania, wzrostu czy ubożenia z kierunkiem ewo-

lucji finansów osobistych w długim okresie. Omówione

właściwości funkcjonują jako wewnętrzne prawidłowości

majątku osobistego i stanowią filary rozwoju, bazę, na któ-

rej można budować własny kierunek rozwoju. Piszę o tym

w następnej części.

168

Prawdopodobnie zauważyłeś, że w obydwu przykładach

z poprzedniego rozdziału na początku było podjęcie de-

cyzji o systematycznym oszczędzaniu: by nabyć określony

składnik majątku w chwili, gdy kwota odłożonych i sku-

mulowanych oszczędności okaże się wystarczająca.
Zwróciłeś także uwagę, że w opisie ścieżki wzrostu stale

posługiwałem się pojęciem oszczędności i oszczędzania.

Nie bez przyczyny. Rzeczowe wyjaśnienie mechanizmów

funkcjonowania finansów osobistych, niezależnie od tego,

czy się bogacisz czy nie, wymaga poważnego potraktowa-

nia także tego aspektu.
Relatywnie niska ogólna świadomość tego, jak ważne jest

zrozumienie mechanizmów funkcjonowania finansów

osobistych w kontekście budowania majątku osobistego,

jest jeszcze bardziej zmniejszana częstym używaniem po-

jęcia oszczędzania w różnych, nie zawsze poprawnych,

kontekstach.

Czy oszczędzać znaczy oszczędzać

Gdy analizowałem pojęcie oszczędzania, tak jak się go

używa w odniesieniu do finansów osobistych, doszukałem

się przynajmniej sześciu różnych kontekstów. Po przyjrze-

R o z d z i a ł 2 .

O oszczędnościach i oszczędzaniu

169

Rozdział 2. O oszczędnościach i oszczędzaniu

niu się im okazuje się, że tylko dwa definiują oszczędzanie

jako proces powiększania wartości majątku osobistego,

przy czym w jednym przypadku oszczędzanie jest efek-

tywne, w drugim — zdecydowanie mniej. Ale po kolei.

Oszczędzanie celowe

Oszczędzanie celowe to nadwyżka dochodów w stosunku

do wydatków w okresie bieżącym, niewydana i zachowana

do następnego miesiąca, w którym dodaje się do nadwyżki

bieżącej. Proces taki, utrzymywany z miesiąca na miesiąc,

w długim okresie, podejmowany jest z reguły w określo-

nym celu, a oszczędności tak rozumiane mają charakter

trwały.
Takie podejście do oszczędzania to sposób na budowanie

wartości majątku osobistego, zwłaszcza gdy odnosi się do

gotówki. Dzięki temu nie ma żadnych problemów z okre-

śleniem, ile się zaoszczędziło, chociaż z uwagi na ulotność

wartości nabywczej pieniędzy, zwłaszcza w długim okre-

sie, oszczędzanie wprost nie powinno pozostawiać środ-

ków w formie gotówki.
To właśnie w tym znaczeniu pojęcie oszczędzania pojawi-

ło się w przykładach i w opisie ścieżki wzrostu, o których

była mowa w poprzednim rozdziale.

Redukcja wydatków regularnych

Wcześniej pisałem o tym, że wydatki eksploatacyjne są po-

noszone regularnie z miesiąca na miesiąc i że mają charak-

ter wydatków stałych, co oznacza, że ich wartość z miesią-

ca na miesiąc pozostaje mniej więcej jednakowa.

170

Paweł Nowak

W odniesieniu do takich wydatków mogą pojawić się

oszczędności, czyli można te wydatki obniżyć — przykłado-

wo poprzez negocjacje warunków współpracy z dostawca-

mi usług albo poprzez ograniczenie wielkości zużycia czyn-

nika będącego podstawą ustalenia wysokości wydatków.
Jeżeli płacimy regularnie za ogrzewanie średnio 550 zł na

miesiąc, a wskutek uszczelnienia okien zmniejszymy te

wydatki do 400 zł na miesiąc, to zaoszczędzimy średnio

150 zł na miesiąc.
Oszczędności takie pozostawiają nam środki do dyspo-

zycji, jednak tylko wtedy, gdy staną się oszczędnościami

w pierwszym znaczeniu tego słowa.
W przeciwnym razie zwiększą ilość środków wydatkowa-

nych na inne cele i nie przyczynią się do budowania war-

tości majątku osobistego, chociaż podniosą odczuwaną

stopę życiową.

Tanie zakupy

Oszczędności są traktowane jako kupowanie czegoś po

okazyjnej, na ogół niższej niż zwykle cenie. Przykładowo,

można kupić trzystugramową kostkę masła śmietankowe-

go za 5,5 zł w jednym sklepie albo taką samą kostkę masła

za 6,5 zł w innym sklepie, albo tę samą ilość innego masła

za 4,5 zł.
Kupując taniej, oszczędzamy, co oczywiście jest wska-

zane. Jednak podobnie jak w przypadku redukcji wydat-

ków eksploatacyjnych, wygospodarowane w ten sposób

oszczędności pozostaną jako środki do dyspozycji w dłu-

171

Rozdział 2. O oszczędnościach i oszczędzaniu

gim okresie tylko wtedy, gdy nie zostaną wydane na coś

innego „teraz” i staną się oszczędnościami w pierwszym

znaczeniu tego słowa.

Superokazja

Pewnie nie raz dostałeś e-mail z superofertą: ekskluzywny

zestaw, na którym zaoszczędzisz aż do x zł albo aż do n

procent, i to tylko teraz. To ulubiony zwrot sprzedających

w internecie. Często nawet nie widzisz, co i za ile ci oferu-

ją, tylko podają, ile na tym oszczędzisz, czyli niby zyskasz.

Trochę to przewrotne, nie uważasz?!
Pojęcie oszczędności staje się w takim przypadku chwy-

tem marketingowym, mającym wywołać u ciebie poczu-

cie, że to coś jest wyjątkowe, ulotne i jednocześnie tanie.

W rezultacie ma wytworzyć potrzebę kupna i doprowa-

dzić do podjęcia takiej decyzji. Nie ma więc, jak widzisz,

nic wspólnego z oszczędzaniem.
Jedno uzupełnienie: jeśli oferowany w ten sposób produkt jest

czymś, czego potrzebujesz, czego szukasz, co kupić zaplano-

wałeś, oczywiście lepiej jest skorzystać z takiej „oszczędnej”

oferty i kupić taniej, niż nie skorzystać i kupić drożej. Musisz

tylko zwrócić uwagę, czy to deklarowane obniżenie ceny nie

jest tylko fikcją, bo wiem, że różnie z tym bywa.
Tak czy inaczej, oszczędności w takiej sytuacji pozosta-

ją w swej istocie efektywnym narzędziem sprzedażowym

i nie mają wiele wspólnego z budowaniem wartości wła-

snego majątku. W każdym razie nie są to oszczędności

w rozumieniu oszczędzania celowego.

172

Paweł Nowak

Zaciskanie pasa

Gdy dysponujesz stałymi dochodami i masz określoną

strukturę wydatków, dodatkowo przez dłuższy czas, to

wiesz, na co cię stać, na ile możesz sobie pozwolić.
Jeśli w tej sytuacji kupisz coś na raty, przykładowo: wymie-

nisz pralkę, lodówkę, komputer albo telewizor, w ustalo-

nej dotychczasowej strukturze wydatków nastąpi zmiana:

wydatki regularne powiększą się o wysokość raty spłaty

kredytu zaciągniętego na dany produkt.
Wydatki konsumpcyjne zmniejszą się o tę samą kwotę

w przypadku wymiany, albo o większą, gdy kupisz coś,

czego wcześniej nie miałeś (na przykład skuter).
Obniżasz więc swoje wydatki doraźne, niekiedy w tak zna-

czącym stopniu, że powiesz, iż „zaciskasz pasa”. Zaciskasz

pasa, lecz czy oszczędzasz?
W kontekście budowania wartości — nie! Twoje oszczę-

dzanie w tym przypadku to nic innego jak wykorzystanie

elastyczności konsumpcji.

Spłata kredytu

To także forma oszczędzania, uregulowana prawnie i pra-

wie nigdzie tak nie określana. Powiem więcej: jest to praw-

dopodobnie najpowszechniej spotykana, najmniej rozu-

miana i najdroższa forma oszczędzania, za które się płaci.

Często niestety bardzo dużo.
Niezależnie od tego, spłacany kredyt, jeśli został wzięty na

nabycie składnika majątku, a nie na konsumpcję, podnosi

173

Rozdział 2. O oszczędnościach i oszczędzaniu

stopniowo wartość majątku osobistego. Pamiętasz, dla-

czego tak się dzieje?
Kredyt to składnik pasywów o wartości ujemnej, która

rośnie do zera w miarę jego spłacania. Zatem każda spła-

cona rata kredytu zmniejsza zadłużenie, czyli zwiększa od-

powiednio wartość majątku osobistego.
Dlatego spłata kredytu jest praktycznie tym samym, co

systematyczne oszczędzanie. Z dwiema uwagami: środki

w przypadku systematycznego oszczędzania są dostęp-

ne na koniec okresu oszczędzania, w przypadku kredytu

na początku tego procesu. Oszczędzając systematycznie,

można zarabiać na oszczędnościach, podczas gdy oszczę-

dzając w formie spłat kredytu, dopłaca się do niego.
To trudny aspekt, chyba najtrudniejszy w codziennym za-

rządzaniu własnymi środkami. Dotyka samego jądra Sys-

temu Finansów Osobistych. Raz rozstrzygnięty — potrafi

określić kierunek ich rozwoju na ich całe „życie”. Jeśli dro-

gą wzrostu, to jeszcze nie jest źle, ale jeśli inną — może być

bardzo różnie. W każdym razie problem jest poważny.

Dwa podejścia do finansowania zakupów

Problem, który pojawił się w końcówce poprzedniego pod-

rozdziału, dotyczy, jak się prawdopodobnie domyślasz, twoje-

go podejścia do finansowania zakupów o znacznej wartości.
Mam tu na myśli takie zakupy, których wartość wykracza

poza bieżące możliwości finansowe. W praktyce może to

być na przykład komplet podręczników dla ucznia w kla-

174

Paweł Nowak

sie gimnazjalnej, gdy twoje dochody są niewielkie, nowa

pralka czy samochód, gdy dochody przekraczają nieznacz-

nie średnią krajową, albo mieszkanie czy dom, gdy docho-

dy masz zdecydowanie powyżej tej średniej.
Kwestia w swej istocie jest taka sama, niezależnie od wy-

sokości dochodów: gdy kupujesz coś tak wartościowego,

masz na to przygotowane środki albo musisz skorzystać

z kredytu. Może to być pożyczka od bliskich lub znajo-

mych, raty ustalone przy zakupie czy kredyt zaciągnięty

w banku, w formie umowy o kredyt, karty kredytowej czy

wreszcie na rachunku bieżącym.
Jeśli masz przygotowane własne środki, które stopniowo

gromadziłeś w drodze systematycznego oszczędzania, ku-

pujesz, korzystając z tych właśnie środków. To podejście

do finansowania zakupu nazywam podejściem

ex ante.

Jeżeli nie gromadzisz środków na planowany zakup albo

jeśli decyzja odnośnie niego pojawia się nagle, w chwili za-

kupu nie dysponujesz własnymi środkami w odpowiedniej

wysokości, więc zaciągasz dług. Dostajesz z tego tytułu

środki do własnej dyspozycji i przeznaczasz je na właśnie

realizowany zakup. Nazywam to podejściem

ex post.

Z perspektywy tworzenia wartości oznaczają to samo:

stopniowe jej powiększanie wskutek gromadzenia środ-

ków w miarę upływu czasu. Są więc podobne do siebie,

a jednak różnią się diametralnie.

Podejście ex ante

W podejściu

ex ante przewidujesz przyszłe znaczące wy-

datki. Na tej podstawie możesz zaplanować proces groma-

175

Rozdział 2. O oszczędnościach i oszczędzaniu

dzenia środków na ten cel: uwzględniając okres, w jakim

możesz to robić, możliwości oszczędzania w tym czasie,

kwotę, jaką chcesz uzbierać na koniec, i liczysz. Zróbmy

to na przykładzie:
Za dziesięć lat chcesz kupić samochód osobowy na wła-

sny użytek. Wybierasz segment, szacujesz wartość, dzielisz

ją przez liczbę miesięcy w tych latach, kiedy będziesz od-

kładać pieniądze na ten cel. Uzyskujesz kwotę, którą masz

odkładać każdego miesiąca. Załóżmy, że ten samochód

będzie kosztować 75 000 zł. 75 000 zł przez dziesięć lat

daje 7500 zł rocznie, czyli 625 zł w miesiącu. Oceniasz, że

stać cię na takie oszczędności, więc zaczynasz oszczędzać.

Ale uzmysławiasz sobie, że przecież dziesięć lat to okres

wystarczająco długi, żeby zjawiska utraty siły nabywczej

pieniądza wywarły swój wpływ.
Musisz więc dokonać kilku korekt w swoich założeniach. Po

pierwsze, przyjmujesz, że inflacja w ciągu tych dziesięciu lat

będzie wahać się mniej więcej w granicach założonych w ce-

lach strategicznych NBP i wynosić średnio 2,5% rocznie.
W ciągu dziesięciu lat spowoduje więc wzrost cen o 28%.

Można na to spojrzeć dwojako: albo przyjąć, że samochód,

który dzisiaj kosztuje 75 000 zł, za dziesięć lat będzie kosz-

tować 96 000 zł, i odpowiednio podnieść kwotę oszczęd-

ności — do 800 zł miesięcznie, albo uznać, że 75 000 zł to

górna granica możliwa do wydania i zostać przy pierwot-

nej wartości założonych oszczędności, licząc się z tym, że

za dziesięć lat kupisz samochód, który dzisiaj jest wart co

najwyżej 58 000 zł.

176

Paweł Nowak

Po drugie, niezależnie od ewentualnej korekty kwoty

oszczędności, nie chcesz biernie czekać, aż pieniądze te

utracą wartość. Nie zależy ci na tym, żeby móc je podjąć

wcześniej, dlatego szukasz odpowiedniego instrumentu, ta-

kiego, który pozwoli ci na systematyczne odkładanie przez

te dziesięć lat, uchroni gromadzone środki przed inflacją

i jeszcze dołoży kilka procent zysku, ale bez zbędnego ry-

zyka. Wiesz, czego potrzebujesz, więc nie traktujesz przy-

gotowanego procesu jako okazji do łatwego zarobku.
Wybierasz instrument, po którym spodziewasz się uzy-

skać stopę zwrotu 8% średniorocznie. Jak teraz kształtują

się planowane oszczędności? Okazuje się, że żeby osią-

gnąć kwotę 75 000 zł po dziesięciu latach, wystarczy w cią-

gu miesiąca odkładać tylko 414 zł. Czyli 211 zł mniej niż

w przypadku bez inwestowania.
Tutaj nawet ustalenie celu na poziomie 96 000 zł, tj. po

uwzględnieniu inflacji, będzie wymagało kwoty oszczęd-

ności miesięcznie tylko 530 zł, a więc nadal wyraźnie mniej

niż przyjęte początkowo 625 zł.
Wniosek? Podejmując się systematycznego budowania ka-

pitału w drodze regularnego inwestowania niewielkich kwot

oszczędności, można na tych oszczędnościach zarobić.

W naszym przykładzie, dążąc do zgromadzenia kwoty na

samochód o spodziewanej wartości 96 000 zł, przez dzie-

sięć lat wyłożysz z własnej kieszeni tylko ok. 64 000 zł.
Zapewniasz sobie w ten sposób rabat w wysokości

32 000 zł. Oczywiście ten rabat to nie rabat przy zakupie:

to wypracowany w ciągu dziesięciu lat oszczędzania sku-

177

Rozdział 2. O oszczędnościach i oszczędzaniu

mulowany efekt ciągłego powiększania oszczędności o te

8% rocznie.

Podejście ex post

W podejściu

ex post decyzję o zakupie podejmujesz ad hoc,

bez wcześniejszego przygotowania finansowego. Oceniasz

swoją zdolność kredytową, a następnie, jeśli jest wystar-

czająca, występujesz o kredyt na sfinansowanie nabycia

tego, co postanowiłeś. Ponownie zilustruję tę sytuację na

podobnym przykładzie.
Chcesz kupić samochód osobowy na własny użytek. Masz

już upatrzony model. Kosztuje jedynie 75 000 zł, ale co to

za cudeńko, super, tylko brać i jechać. Rozmawiałeś już

ze swoim doradcą w banku, ze zdolnością kredytową i hi-

storią kredytową nie masz problemów. Podpisujesz doku-

menty, trochę załatwiania, tablice, ubezpieczenie i… ru-

szasz. Samochód nowy, jeszcze pachnie fabryką, ekstra!
Pod koniec miesiąca przypada termin pierwszej raty kre-

dytu. No cóż, myślisz, trzeba wpłacić. Ale byłeś na tyle

przewidujący i zapobiegliwy, że kredyt wziąłeś na dziesięć

lat, na 8%, w ratach równych w każdym miesiącu.
Ile cię wyniesie rata? Jedyne 910 zł miesięcznie. Inflacją

się nie przejmujesz, ponieważ w oprocentowaniu kredytu

jest już ona uwzględniona. Więc ustanawiasz stałe zlecenie

i więcej do tego tematu nie wracasz. Samo się toczy.
Mija dziesięć lat. Założymy jeszcze, że w tym okresie nie

było zmian stóp procentowych NBP, że udało się szczę-

178

Paweł Nowak

śliwie spłacić bez żadnych trudności cały kredyt. Ile wpła-

ciłeś do banku z tego tytułu?
To proste: trzeba te 910 zł pomnożyć przez sto dwadzie-

ścia miesięcy. Daje to kwotę 109 000 zł. Za samochód za-

płaciłeś 75 000 zł, a do banku wpłaciłeś 109 000 zł. Twoje

dodatkowe koszty z tytułu korzystania z kapitału, który

nie był twój, to 34 000 zł.
Samochód kosztował cię więc o 34 000 zł więcej niż cena

katalogowa. To dodatkowy wydatek stanowiący 45% war-

tości samochodu. Oczywiście rozłożył się on na dziesięć

lat, na sto dwadzieścia miesięcy, więc mocno nie dokuczał,

ale i tak było to ok. 285 zł miesięcznie.
Czy można już z tego wyciągnąć jakiś wniosek? Korzysta-

jąc z cudzych środków, aby zrealizować znaczne zakupy,

podejmujemy proces systematycznego oszczędzania, przy

czym za oszczędzanie to musimy płacić. Dobrze, że płaci-

my stopniowo, w miarę spłat rat kredytu.

Jak to jest w praktyce

Jeżeli zestawimy otrzymane wyniki obok siebie, czyli kwo-

tę oszczędności 530 zł miesięcznie w podejściu

ex ante

z kwotą 910 zł miesięcznie w podejściu

ex post, okaże się,

że różnica pomiędzy nimi wynosi 380 zł miesięcznie.
Oznacza to, że przez dziesięć lat gromadzenia oszczędności

w przypadku

ex ante zgromadziliśmy o 45 600 zł więcej niż

w przypadku

ex post. Trzeba przyznać, że to znacząca kwota.

Tyle liczby z przykładów. W praktyce otrzymany w ten

sposób obraz jest znacznie gorszy. Z dwóch powodów.

179

Rozdział 2. O oszczędnościach i oszczędzaniu

Po pierwsze, stopy procentowe są tu tylko częściowo re-

alistyczne. W przypadku inwestycji bezpiecznych 8%

średniorocznie to już zupełnie przyzwoity wynik, chociaż

godząc się na większe ryzyko, można uzyskać więcej. Rze-

czywiste kredyty na samochód oprocentowane są znacz-

nie wyżej niż na 8%. Nie przesadzę, jeśli napiszę, że 16%

średniorocznie to niezbyt wysokie oprocentowanie.
Można sprawdzić, że przy oprocentowaniu kredytów 16%

rocznie rata spłaty wynosiłaby już 1256 zł miesięcznie. To

aż o 726 zł więcej niż kwota wymaganych oszczędności

inwestowanych na 8%. W okresie dziesięciu lat różnica

między tymi podejściami to już 87 000 zł. Skutki takiego

stanu rzeczy są dalekosiężne. Dlaczego tak uważam?

Rzeczywisty dylemat

Różnica w wysokości kwot odkładanych w okresie oszczę-

dzania, która jest znaczna, to tylko jeden aspekt odróżnia-

jący podejście

ex ante od podejścia ex post. Z tej perspek-

tywy patrząc, podejście

ex ante daje bezwzględnie lepsze

wyniki niż podejście

ex post.

Za podejściem

ex ante przemawia też kolejny czynnik.

Tutaj gromadzimy środki na zakup, zanim uruchomimy

związane z zakupionym składnikiem majątku wydatki

eksploatacyjne. Kiedy te już się pojawią, nie musimy dalej

oszczędzać. Mniej więcej utrzymujemy stały poziom stopy

życiowej. W przypadku podejścia

ex post po zakupie poja-

wiają się w naszych wydatkach dwie pozycje: raty spłaca-

nego kredytu oraz wydatki eksploatacyjne. Wyraźnie obni-

żamy poziom stopy życiowej.

180

Paweł Nowak

Z drugiej strony przy podejściu

ex ante na środki musimy

czekać nawet wiele lat. W podejściu

ex post bierzemy kre-

dyt właśnie dlatego, że udostępnia nam środki już. A one

teraz właśnie są potrzebne. Dlatego gdy nie dysponujemy

kwotą z oszczędności, kredyt pozostaje jedynym możli-

wym rozwiązaniem.
Ten ostatni aspekt jest, jak się okazuje, najistotniejszy przy

podejmowaniu decyzji. Kiedy już spłacamy kredyt i jesz-

cze ponosimy wydatki eksploatacyjne, trudno pogodzić

się z kolejnym wyrzeczeniem w postaci systematycznie

odkładanych kwot na jakiś cel, który osiągniemy za pięć,

dziesięć czy piętnaście lat. Po prostu na to nie wystarcza.

A za te pięć, dziesięć czy piętnaście lat pojawią się potrzeby

wymagające większych środków. Może już wtedy obecne

kredyty będą spłacone, więc… Może zaczniesz wtedy od-

kładać na przyszłe wydatki? Raczej nie. Raczej skorzystasz

z powiększonej wskutek spłaty kredytu zdolności kredyto-

wej i weźmiesz kolejny kredyt.
Pomyśl, jakie to jest smutne i przewrotne jednocześnie:

pierwszy poważny wydatek w życiu, samodzielne mieszka-

nie, wymaga kredytu. Kredyt obciąża cię na tyle, że nie po-

dejmujesz się oszczędzania. A poważne potrzeby finanso-

we pojawiają się co kilka lat. Wtedy nie masz oszczędności,

nie możesz ich zaspokoić bez kredytu. Bierzesz go na kilka

lat. Potem znowu na kilka, i znowu, i znowu, i znowu.
Poznajesz to? Pierwsza poważna decyzja finansowa, a nim

się zastanowisz nad sobą, już jesteś na ścieżce ubożenia,

już emerytura za pasem, już za późno, żeby coś zmieniać.

Przygnębiające, prawda?

Dlaczego warto mieć pełną wersję?

Pełną wersję książki zamówisz na stronie

wydawnictwa Złote Myśli

http://czwarta-droga-finanse-oso

biste.zlotemysli.pl