DDA: Bycie dzieckiem alkoholika to jest
życiorys. Życiorysu nie da się wyleczyć!

Ta etykieta czasami przytłacza. Nie dość, że miałam koszmarne dzieciństwo, nie dość,
że męczę się z życiem i światem, to ktoś jeszcze mi wciska, że jestem nienormalna –
mówi o syndromie DDA psychoterapeutka Magdalena Ilnicka.

alkoholowy

Michalina Kaczmarkiewicz: Usłyszałam kiedyś, że dorosłe dzieci alkoholików to
jeden z najbardziej poszkodowanych "targetów psychoterapeutycznych" – nic
nie zrobiły, a lądują z metką psychicznego defektu, z którą nie wiadomo co
zrobić. Czy cechy, które składają się na syndrom DDA, to choroba?
Magdalena Ilnicka: Sam pobyt w rodzinie chorej nie daje choroby, ale faktycznie,
osoby wyrosłe w rodzinie alkoholowej mają większe problemy niż ludzie wychowani
w "normalnych" domach. Niewątpliwie dorastanie w alkoholowym domu to bardzo
trudne doświadczenie, ale bycie dzieckiem osoby psychicznie chorej, marynarza, który
znika na pół roku, czy górnika, który może zginąć na każdej zmianie, też jest trudnym
doświadczeniem.
Diagnoza: "Jesteś DDA", pomaga czy odbiera siły?
Czasami ta etykieta przytłacza. Informacja, której według mnie brakuje, to: "Mimo że
doznałaś krzywdy, świetnie poradziłaś sobie w tamtym momencie życia, przetrwałaś.
A jak sobie wtedy poradziłaś, to i teraz dasz radę". Poza tym ta etykietka chorego –
którą dostaję nie z osobistych zasług, tylko z powodu alkoholizmu rodziców – jest
myląca. Choroba to jest coś, co można leczyć. A nie da się sprawić, że zmienię
przeszłość i nagle nie będę dzieckiem alkoholika. To już się stało i tę tożsamość mam
na zawsze. Można ogarnąć swoje nerwice, inne przypadłości i kłopoty, a bycie
dzieckiem alkoholika to jest życiorys. Życiorysu nie da się wyleczyć!
Znasz ludzi, którzy wyszli z alkoholowego domu i nie mają życiowych
komplikacji spod znaku DDA?
Znam bardzo wielu ludzi, którzy świetnie sobie radzą w życiu, mimo że mają życiorys
alkoholowy i mimo że nie byli na żadnej terapii. Jednak każda z tych osób ma w sobie
jakiś szczególny rodzaj nadkontroli. Mogę powiedzieć niemal w ciemno, że jak jedzie

wycieczka autokarowa, to w ciągu pierwszych sześciu godzin można poznać żony i
dzieci (dorosłe) alkoholików.
Po czym?
Żony alkoholików sprawdzą, czy dziecko siedzące trzy rzędy dalej ma kanapkę. Albo
czy tej pani z bandażem jest wygodnie. A dzieci alkoholików na ogół wiedzą, jaki
napój pije kierowca. I nabywają tę wiedzę – zupełnie poza świadomością.
Normalni ludzie tak nie mają?
Nie, ludzie przeważnie nie zwracają aż takiej uwagi na to, co się dzieje dookoła.
Dzieci alkoholików zwracają i wiedzą, np. od czego zaczęła się kłótnia w autokarze.
Niby czytali książkę i mogą nawet powtórzyć, o czym czytali, a jednak ten kawałek
mózgu w służbie bezpieczeństwa pracował. Tam, gdzie była przemoc w rodzinie,
czujników kontroli jest więcej, są bardziej wyczulone. I często w dorosłym życiu te
kontrolery są przedziwne, np.: "A wzięłaś paszport? Wzięłaś pieniądze?". Jedzie grupa
dorosłych ludzi, każdy odpowiada za siebie, a tu nagle takie pytania! Co ciekawe, te
kontrolujące osoby dostają mnóstwo wsparcia dla swoich dysfunkcji. Chociaż to
nawet nie jest dysfunkcja, to jest funkcjonalne: gdy żyjesz w świecie, w którym ludzie
zapominają paszportów, normalne, że to sprawdzasz. Zwłaszcza że ludzie wyposażeni
w tego rodzaju nadkontrolę tworzą bliskie relacje z osobami, które zapominają
paszportów. A więc dostają nieustające potwierdzenie, że ta ich zapobiegliwość ma
sens. I im bardziej pytają i sprawdzają, tym bardziej ich bliscy zapominają! Zdrowy
człowiek, jeśli zapytam go trzeci raz o paszport, stuknie się w głowę, bo nie będzie w
stanie znieść ciągłej kontroli. Ale gdy natknę się na sierotkę Marysię, zadam trzy razy
to pytanie, potem poczuję się odpowiedzialna za to, że jej coś doradziłam, ona coraz
mniej się będzie ogarniać, bo przecież ja za nią zadbam o wszystko, więc coraz
mocniej na mnie zawisa. Ja jestem zła, zmęczona i absolutnie nie mogę tego zerwać,
bo przecież ona beze mnie zginie, jak ja ją mogę teraz tak zostawić, bidulkę, prawie
40-letnią!? Jestem umęczona i przygnieciona. Wyjściem jest… picie. Picie zwalnia ze
wszystkiego. Już mnie Marysia nie obchodzi, wreszcie mogę odpuścić. To jest sposób
na odpoczynek.
Kontrola jest chorobą?
Jeśli jesteś wychowana w otoczeniu, w którym co chwila coś się wali i pali, to czy
czujność i kontrola są chorobą? No, chyba nie. Jeżeli jesteś bardziej czujna, to
społecznie często wchodzisz w role czujnika i kontrolera: strażaka, lekarza ratownika,
prokuratora, pielęgniarki. Czy prokurator albo strażak mogą nie być czujni?
Więc nie powinno być problemu…

A jest. Najbardziej go widać wtedy, gdy wcale nie musisz być czujna, a i tak
wyłapujesz wszystkie sygnały z otoczenia. W salonie toczy się miła pogawędka o
pogodzie, a ty doskonale wiesz, co dzieje się w pokoju obok. Nawet na chwilę nie
odpuszczasz. Tego rodzaju przeciążenia muszą zostawiać ślady. Ale jednocześnie jest
to bardzo miłe społecznie – jest ktoś, kto odstawi szklankę w bezpieczne miejsce,
złapie w locie dziecko, ostrzeże przed radarem.
To nie musi być wcale miłe, jeśli non stop napominasz: "jedź wolniej", "nie kładź
tu noża". Można uprzykrzyć innym życie.
Byłam ostatnio w węgierskiej restauracji, była tam rodzina z mniej więcej trzyletnim
dzieckiem. Chłopiec biegał po sali, a jak to w węgierskiej knajpie – zupa gulaszowa na
palniku, płonące naleśniki. Do sali prowadziły otwierane wahadłowo drzwiczki.
Kelner idzie z wrzącymi talerzami, dziecko po stronie restauracji, tuż za tymi
drzwiami… Zdążyłam. Kelner podziękował przerażony. W tym miejscu było dziesięć
stolików, poza mną nikt, łącznie z rodzicami, niczego nie zauważył. I teraz, czy za
uratowanie tego dziecka warto się tak umęczyć tym, że dziesięć razy więcej
niepotrzebnie widzę? To jest takie trzecie oko. Terapeutycznie umiałabym z niego nie
korzystać, ale czy tak naprawdę chcę?
Defekt czy zasób?
Otóż to. Z jednej strony DDA będzie się pakować w niebezpieczne sytuacje, głupie,
raniące, nawet beznadziejne związki. Ale z drugiej – w razie wypadku, wojny,
katastrofy to właśnie on sobie poradzi. Gdy masz oczy dookoła głowy, to będziesz
zorganizowany, unikniesz niebezpieczeństwa, wykorzystasz szanse. To jest zasób.
Osoby, które wierzą w służby, będą czekały na innych, bo same nie potrafią nic zrobić.
Gdyby tylko dzieciom alkoholików zaoferować możliwość odpoczynku, czyli
odpuszczania tej kontroli, to właściwie nie musiałoby być źle. Ale ja bym nie chciała
żyć w świecie, w którym nie ma ludzi czujnych, zorganizowanych, z taką gotowością.
Jednak widzę, że to zmęczenie nieustającym dyżurem jest trudne do uniesienia.
Czy można wyłączać tę czujność? Pojechać w miejsce, gdzie nikt nie będzie gubił
kluczy, okularów, rysował sąsiednich samochodów przy parkowaniu. Czy da się
odpocząć?
Nie, to nie tak. Nie chodzi o ucieczkę i eliminację z życia niebezpiecznych sytuacji.
Można doprowadzić swoje poczucie bezpieczeństwa do takiego miejsca, w którym
czujność włącza się przy zagrożeniu, a nie jest stałym elementem oglądu świata.
Włącza się sprawnie, wcześniej niż u innych ludzi, ale nie jest nieustająca. A po

drugie, jeśli tę czujność nazwać trzecim okiem, to czy pierwsza para oczu właściwie
działa?
Czyli?
Często dzieci alkoholików tak bardzo widzą niebezpieczeństwo, że nie widzą już nic
innego. Zbierają dowody na to, że świat jest niebezpieczny. Jechałam z kolegami
pociągiem podmiejskim. Na stacji – intuicja, czujność, spostrzegawczość, nie wiem –
zauważyłam grupkę niepewnie zachowującej się młodzieży, kręcili się przy jakimś
zmęczonym człowieku. Tuż przed odjazdem pociągu wepchnęli go pod wagon. A ja
go w ostatniej chwili wyciągnęłam. I teraz – mogę dołączyć tę historię do mojej
kolekcji "jak Magda uratowała świat" albo przyjąć, że zareagowałam właściwie, udało
się uniknąć wypadku. I tyle. Tego dnia pod kołami pociągu zginęło pewnie kilkanaście
osób. Pytanie, czy rzucę się ratować świat i tropić takie przypadki, czy dam radę
normalnie żyć.
To co, mam reagować czy nie? Widzę, że koleżanka pozwala swojej dwuletniej
córeczce bawić się ostrym nożem, mam się nie wtrącać?
Jeśli coś by się stało, to dla większości ludzi nie ty byś była odpowiedzialna. Ale co ty
byś sądziła?
Że nie dopilnowałam.
Otóż to. Ponieważ widzę zbliżające się niebezpieczeństwo, to nie mogę nie
zareagować. Dla własnego spokoju. Bo u mnie nie będzie wypadku, będzie moje
zaniedbanie. A trzecie oko jest i ja nie umiem go zamknąć, nie widzieć. Leczenie z
tego uważam za absurd.

Spojrzałam ze zgrozą, on znając ten wzrok, mówi: "Spokojnie, nic się

nie stało", co sprawiło, że wpadłam niemal w furię

Dlaczego inni nie reagują?
Bo nie widzą!
Żartujesz sobie?
Nie, naprawdę nie widzą. Jeśli kogokolwiek zapytasz, czy należy interweniować, gdy
dziecko bawi się nożem albo

szklanką

, to powiedzą, że oczywiście.

To dlaczego nie reagują?
Bo nie widzą. Idziemy ulicą, ja i mój mąż, który nie jest DDA. Mówię: "Robimy coś
czy nie?", bo widzę, że matka bije dziecko. On na to: "Ale z czym?". I jak ja mu
powiem: "Zobacz, ta baba bije dziecko, ja nie wyrobię", to on wkroczy, nie ma
żadnego problemu, żeby działać. Tyle że zanim mu nie powiem, on tego nie widzi. Nie

słyszy popiskiwania, a ja słyszę. Nie dlatego, że jest głuchy. On nie ma na to radarów.
A ja mam. DDA mają. Kiedyś myślałam, że ludzie wypierają to…
A nie myślisz, że widzą, tylko ich to w ogóle nie obchodzi?
Nie. Wiem, że nie widzą! Tam na ścianie wisi aniołek, mogłaś nie zwrócić uwagi. To
może być bomba. Gdybyś była afgańskim dzieckiem, którego kolegom
takie

zabawki

urwały ręce, to reagowałabyś na nią inaczej. To nie jest tak, że ty jesteś

ślepa. Aniołek po prostu nie wzbudził w tobie żadnych podejrzeń, żadnego alarmu.
Wracając do tego zmęczenia ciągłym dyżurem – jak zamienić przymus widzenia i
reagowania w wybór?
Można to zrobić świadomością. Nauczyć się, że taka reakcja jest odpowiedzią na
zagrożenie. I sprawdzać, czy zagrożenie jest realne. Autentyczna historia sprzed
bardzo wielu lat. Mojemu mężowi upadł w kuchni nóż. Jak łatwo się domyślić – mnie
noże nie upadają! Spojrzałam ze zgrozą, on znając ten wzrok, mówi: "Spokojnie, nic
się nie stało", co sprawiło, że wpadłam niemal w furię. "Jak to nic się nie stało! Gdyby
to był nasz jedyny nóż, a bylibyśmy w pociągu jadącym na Syberię, a tobie on tak by
wypadł, to co by było?". Hm, ale jesteśmy w kuchni. I to jest ten kłopot. Fakt,
gdybyśmy naprawdę byli w pociągu, to ja jestem zbawieniem, ocalę najważniejszy
sprzęt. Ale jeśli będąc w kuchni, jestem w pociągu na Syberię, to mnie to wykończy. I
wykończy

rodzinę

. To, co mogę zrobić i robię, to gdy odwiedzają mnie wnuki,

szklankę z herbatą odstawiam w niedostępne miejsce, ale talerzykiem z truskawkami
się nie przejmuję, bo najgorszym, co może się zdarzyć, jest rozbity talerz. I nie muszę
pilnować. Przy moim stole w

ogrodzie

mam mieć stół w ogrodzie, a nie pociąg na

Syberię. Muszę zlikwidować prawdziwe niebezpieczeństwa i obserwować siebie, bo
inaczej się w życiu nie przekonam, czy mogę być spokojna, jeśli nie kontroluję
wszystkiego, jeśli nie stoję na straży całego świata. Natomiast w sytuacji z restauracji
węgierskiej odpuścić nie mogę, bo widziałam to niebezpieczeństwo. Mogę tam więcej
nie bywać, ale nie zareagować nie mogę, bo wyrzuty sumienia mnie zamordują.
Terapia DDA potrafi to wyleczyć?
Tak. Choć nie uważam, żeby potrzebna była terapia. Trzeba tylko wiedzieć, że się ma
takie odruchy, i rozumieć, czemu one służą. Ale mam też spory szacunek do tych
mechanizmów obronnych, nie chciałabym się ich pozbyć. Nie chciałabym być w
grupie ludzi, którzy nie widzą bitego dziecka. Już rozumiem, nie jestem na nich zła, że
nie widzą (sama umiem usiąść tak, żeby nie być w stałej czujności), ale cenię sobie ten
zasób.

Czy coś się przez lata zmieniło w terapeutycznym/metodologicznym patrzeniu na
DDA?
Jest więcej procedur. A ja ich nie lubię. Mam wrażenie, że np. w lecznictwie
odwykowym przerabiamy pijących alkoholików na trzeźwiejących alkoholików i nikt
nawet nie mówi o człowieku. Ale to jeszcze trochę rozumiem – trzeźwy alkoholik to
jednak o oczko lepiej niż pijany. Natomiast fabryka przeleczonych DDA?
Chodzi o to, żeby dzieciństwo, szczególnie to niezbyt udane, przestało mieć taki
wpływ na dorosłe życie, a nie żeby nosić na stałe etykietkę na czole. Terapia tak – dla
ludzi, którzy jej potrzebują. I być może edukacja dla wszystkich osób z rodzin
dysfunkcyjnych po to, żeby lepiej zrozumieli siebie i podjęli decyzję, czy potrzebują
coś zmieniać. Żeby nie myśleli, że świat jest podły i nie reaguje na bite dzieci, tylko
zrozumieli, że świat tego nie widzi. To jest duża różnica. Bo gdy myślę: "Boże, ten
mój mąż to potwór – nie widzi", to jest powód do rozwodu, a gdy wiem, że po prostu
nie widzi, to mam powiedzieć: "Pomóż mi i coś zróbmy, bo ja widzę". To zupełnie
inna relacja emocjonalna. Tyle wystarczy, żeby mi poprawić funkcjonowanie ze
światem i innych ze mną.

Magdalena Ilnicka, psychoterapeutka, terapeutka rodzinna, specjalistka terapii uzależnień. Pracuje m.in. z

osobami współuzależnionymi i DDA.