matura matematyka listopad 2010 odpowiedzi operon

( matura_matematyka_listopad_2010_odpowiedzi_operon.pdf )

http://www6.extrafiles.be/hfile/matura_matematyka_listopad_2010_odpowiedzi_operon#

Podobne: matura matematyka 2013 odpowiedzi operon, matura matematyka 24 listopad 2010 odpowiedzi, matura angielski listopad 2009 odpowiedzi operon,

matura matematyka 2016 odpowiedzi operon, matura matematyka 2011 odpowiedzi operon, matura z matematyki 2010 odpowiedzi operon,

matura z matematyki 2014 odpowiedzi operon, matura z matematyki 2012 odpowiedzi operon, matura z matematyki 2016 odpowiedzi operon,

Zycze powodzenia: ) sprawdzian w zalaczniku1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej powinno sie bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami i kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, sposrod ktorych obie sa tak samo wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego zostanie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go za zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie go od nich. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu pozwalaja

jemu sie od nich oswobodzic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, baczac na akcje tragedii.

Nasza (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest w celu nas

podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

za posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja

dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara i winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

zdecydowanie siostra i wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach i zeslali im w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go dzieki dwie fragmentu:

osobno zlozyl mieso i owinal gryzie w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie moga miec skladac

bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal

sie symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo ustalenie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie wybranki do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze dzierzy taka potege

jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn robienie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog podarowal mu

potega wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od Niego osoby. Konrad jest cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, chce sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego smierc

dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dojsc do panstwa cieni, poniewaz zona nie zakopala jego ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl dlugo,

az w koncu przypomniano w piwnicy o nim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do

pracy, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Faktycznie bylo za drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf bezustannie

wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do pracy Syzyfa. Procedura ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil wrocic do

Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten sposob mogl

wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie za wysoko, poniewaz wosk byc moze sie stopic i azeby nie schodzil zbyt

nisko wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem czlowieka strasznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona za posrednictwem

nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem Niemcow.

Takze jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace przy roku, wtedy to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka otoczenia

zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne a takze kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja przy nowej mysli w

tego typu wymiarze jaki to wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne zostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa

wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne

i genealogiczne. Pisarstwo antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania

moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego

nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w

utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa,

racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Same w w

piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi zyjacych. Dzieki

taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do niej surowej

sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila opoznienia brata

dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego doboru. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa

kare, czy tez zrezygnowac z niej na zaleta szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i rowniez

popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym rowniez matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bezustannie stawiany w

wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja

dzieki smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania dzieki polu walki i w celu gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty przyklad – obrazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie obcuje ze sztuka, zas

przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie sposrod tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie chodzi o bitwe na zejscie i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka dzieki piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest grymasny, a przerabia

sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy powazac

rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, brac od otoczenia tyle, jak duzo potrzeba, nie za

sporo, ale i nie za nieduzo. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze tworzenie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za istnienia poeta, jest jego dzielo. Poeta podaruje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie przy wierszach, przy pamieci tychze, ktorzy owe wiersze beda kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych czy

tez historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze wolno je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 2 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon jest rozbudowany faktycznie, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.: porownanie

walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z naczelna

fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Swiata - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos wspanialego, a

ow lampy led prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten wolno uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, przy odniesieniu w celu dorastajacych osoby.

Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma przy sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system zalety, stajemy sie

innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje pociechy. Bogini nie zniosla

tak zaawansowanej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien.

Jednak i wtedy smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote macierzynstwa i

wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace przy roku, wtedy to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one meritum religijny i duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to jednak, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Byly one na rzecz nich faktycznie cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich wielka role. Obrazuje to zjawisko, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom poznajemy jakie mieli poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni mieli podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i istnieja obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja na rzecz poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci i zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka jest jego natura i przeznaczenie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie zas sam swiadectwo

wyboru, pomijajac fakt, ktore sposrod wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotkac za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Pragnie uczcic zejscie brata, chowajac

go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia sie o swoje zywot i nie chce zlamac zakazu krola. Boi

sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem

swoim i swoich bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtenczas

slaba i przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Dlatego zgineli jego bliscy. O ile

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

zeby ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a

nie krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie

demokracji przy panstwie, jego ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza dzieki wskazowki syna, ktory jest

mlodszy od niego. Po przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci jest wartoscia

przy „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej.

Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug niej jest pierwszoplanowa i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Kobieta jednak

zwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze mogla by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz zejscie. Kreon rowniez uwaza, ze racja jest po do niej

stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde sposrod nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. Jak i rowniez to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie moglo ochronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku posiadamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Maly statek opowiadajaca sie po 1 ze

witryn www ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na mojej dziurki sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz zdecydowanie przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa interpretacja

przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie

bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest w celu Boga.

Do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia maz losy

bohaterow na tle zdarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, przyrody, swiata i milosci. Poglady filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wychodza epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’ -

piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Sklad aktorski

ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu

na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do kleski, czyli

kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, ze racje obu

stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski bohaterow. Antygona, za przeciwstawienie sie

rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a prywatnego syna - Hajmona i

swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow,

ktorzy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo przy

tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta jej osoba do

symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem istnienia codziennego, inna zas, jest

nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo dzieki droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, zas gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl przy swiat. Dobrobyt

roztrwonil jednak szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony synek wrocil w

celu ojca tenze sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jak na

przyklad umarly, zas teraz znow ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania

swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem jest niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie

powinni okazywac innym internautom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze, uniwersalne

esencji. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo na rozmaite

podloze. Raz padlo dzieki droge i wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo

dzieki zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej meritum, ktory dotyczy ziarna madrej

nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej i odszedl od wiary, jednakze powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog Ojciec zas

Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem w

celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob sam walczy o swoja tytul odpierajac ich racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie,

ze jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem

panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu

przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona sposrod wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

jest walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w

ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce wybiera

wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. Po swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci ktore

nadawaly sens jego zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami nierzadko oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wstaje na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie dzieki biesiadnym stoliku. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci dzieki wszystkich osoby. Nazywany jest takze pierwotnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie

przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik

roznych stanow.

Obraz pojawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy wytworne i

uznawane w konkretnej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie dzieki polu i niedlugo zostanie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie porzadnych obyczajow.

Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz

zawiera zespol nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym utworze rozpowszechnianie

rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Do niej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych

stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednakze zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac przywileje.

Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., co nobilitowalo tenze tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, co z czasem, przy XVI przy.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasami po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze przy

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na faktycznie przemyslane i staranie

dopracowane od strony www formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., jednak juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej nierzadko

nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje

mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na rzecz, jaz

miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja

rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem

na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, internautom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu

sposrod konca XV wieku jest zabytkiem podrecznikow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze

ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane i wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., zostaly bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym bardziej

boli jego zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, na przybicie w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, chce czuc tak jak On, rozmyslac podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, internautom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

za posrednictwem ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

poniewaz jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno sposrod podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich pociechy, ale takze z

powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. Moim zdaniem Matka sposrod wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia do

niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Ale

juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ow jedna zejscie,

smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna matka nie zostanie musiala faktycznie cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz wybitniej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim jest refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe

ustala cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy sposrod

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest

przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca przy tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory przy centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia istnieja centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednak to czlek zostal stworzony na obraz i

zwiazek Boga i dzieki temu bystry jest wyszukac w w piwnicy doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona istotne wartosci jednostki, jego tytul

zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania informacji, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow sposrod tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na krotko i rozwazyc o polskiej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej

aktualny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami jego nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore

przestaja istniec dla nas zasadnicze.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i

o panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, co najwazniejsze, czyli nasze zywot.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym jaka wage dzierzy dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem

zywotow swietych, opartych dzieki legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote

dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw i dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii

sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany

przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow przy kosciolach czy tez

w celowo wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna jest misterium, co

po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Swiezego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci,

upadek jednostki, odkupienie i sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech.

Jedynym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to

sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w przyszlosci

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej w celu glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby, ktorzy postrzegali

Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal ich glosy i raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie i

miejsce przy raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i

zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem

ciemnosci" - szatanem a takze duszy sposrod cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej walki. Po utworze pojawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat,

dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego"

prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w stanie ofiarowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i

bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna przy Bogu. Korzyscia trwala jest cnota.

Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na

przyklad wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu

polaczone sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Matki Boskiej sposrod prosba o

wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, wlacza blagania o "zbozny pobyt"

na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem informacje o slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa

"Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz

(ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja

wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis

powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, szybko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila

wciaz nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie przy literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda za jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

wybranki do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie

przy sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony przy utworze Historia Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

regula, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla poetow,

istnieja one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a przedstawienie

uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie dzieki spotkanie ze smiercia.

Mialy temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, sposrod kosa przy reku itp. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych przy dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika stad, ze im czlowiek minie przez zywot skromniej, tym jego zgromadzenie ze

Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w niej prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba i swoim synem. Oplakuje wlasne

dziecko, chce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezsilna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, poniewaz

jest maz jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow na przybyciu w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, odczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i dzieki blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub normy

budowy). Koloryt piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej wprowadzil go

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w

latach nowozytnych i oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej najczesciej pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w srodek realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i

niecheci w celu miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie dzieki jednym tylko i wylacznie

problemie, 1 punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska

mieszczanskiego z jego zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od epiki

wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednak glosow wymownych, ze o ojczyzne

powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we wszystkich nastepnych epokach literackich i

jest polaczone z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z

„Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne

sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby renowacji, nie liczac sie sposrod przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca

nawet przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow

dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca zas

dziedziczenie na przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto jednostki na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i pracy na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo bliskim gospodarza. O

ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko,

ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i podaruje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej i sprzedawac drozej w

innych okolicach.

Seks Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najlepszej

cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski sposrod

Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze

Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) a takze

zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace,

poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O

jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest niemadry przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie chca oni reperowac bledu. Nie

zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed

podobna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem pokazania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i wladza panstwa jest

zalezny od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien nawet z radoscia umierac za

nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jawi sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw na rzecz urokow przyrody. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po temu", "Chcemy

istniec sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal brak cierpienia, radosc duchowa i intelektualna. Kochanowski

wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy wobec dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze

nawet w toku zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze ideal wychowawczy

i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie". Formuluje

refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi

sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy

uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie przy piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za

Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zmienia

je, jednoczy rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze swobodnie odnalezc urywki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno im myslec o prywatnych interesach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodz rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne szczegoly, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

naszego kraju balagan). Sadza przewodnia calkowitego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka jest zas obfita. Wystarczy zrealizowac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament na klesce Polakow poniesionej w toku

napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta odwoluje sie w celu

tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o

prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednak jesli racja i sposrod tego naszej firmy zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serce i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo

sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym podsluchujemy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam trwalszy

niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali zywot na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych, nawet

praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie wyrasta

sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Robota na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek zas jest motywem do dumy. Po pracy

mozna odpoczac wesolo spedzajac czas dzieki tancach i spiewach. Czlek zyje dzieki wsi przy harmonii sposrod przyroda. W celu Kochanowskiego

egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, poniewaz to wlasnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj,

porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich,

A takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Radosci plynace sposrod zycia jednostki na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej wybranki

prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w nich mitologizacji i

jezyk wolno podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa badz przykladami, czy przerobkami idylli

antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan sposrod mitologia±, gdzie pod

maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osoby i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym

nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe

jednakze sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza niemal kazdy,

podobnie jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej,

wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy jest realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego

ludu wszakze jest przepych urodziny i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca - Starosta,

ktory wystepuje za kazdym razem z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem bezwzglednie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie odnajda sie

dzieki lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach

w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Osoby znosza

ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie w celu rozmowy Pleban, ktory wlasnie

nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze dzieki stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna

odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak

sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz

sporu wlacza sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje

sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem przeprowadzic trzeba tloke,

prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow.

Zwozka tez jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu,

zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku i nieuchronne

zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta

za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. Po mlodosci zaleca

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka wolno sie

wyszkolic bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic musi posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc osobistych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek

malzenski powinno sie zawierac sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej

zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem wolno z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek dysponowac

owoce i pozytek. Znajduja sie juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek,

jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

niesmak i ludzie zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i podczas

mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z wytworami, albo tez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo

sprzedac, przy innej strefie drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, ktore wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop tez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden sposrod utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w

Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo

oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali

wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli

wezmiemy pod obserwacje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o tancu i radosci. Przekonuje wszystkich w celu pojscia przy jej

znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki

i rodzine, a zawod jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy,

chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta

majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdziemy

echa ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody

dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i

bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w kuli ziemskiej, zastanawiaja

powyzej nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi panujaca.

To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy charakterystyczne na rzecz

renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje ich syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec nieskalane sumienie, radzi, aby korzystac z

sposobnosci do zabawy, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej,

spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej przy sobie. Po „Piesni o cnocie― poeta stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu

wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen

niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota jest sluzba ojczyznie.

Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej

slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza

takze w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji dzieki posiadany dar jest

jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela beda tez swietne nie tylko

rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy okres po

temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka

w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzorce osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych za posrednictwem

literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr nawet lepiej

zycia. Ten ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a nade

wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – typ renesansowego

stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma rozlegla

wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zywot zgodne sposrod natura. Odpowiedni

ozenek, obowiazki gospodarskie i obywatelskie definiuja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace dzieki roli i w ogrodzie, uciech plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego

czy nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste etyka, ludzka przyjaznosc

i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje

zdrowie za pewna z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej inne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot

w zgodzie z natura i nie szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych zalety w wybranych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w pelni

z niego korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem jest wydany przy 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej na rzecz roznych osoby jest zroznicowane prawo. Na

przyklad prawo karania smiercia jest zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz mieszczan.

Sadze ze, tenze problem jest nadal aktualny. Tak obecnie bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym

prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj istnieja traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto

ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie przy ich kwestii jest w duzym stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc sily panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor

uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia

profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal sposrod dobrej

decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto i dzieci czesto musza

spacerowac do tychze odleglych o wiele kilometrow. Poza tym szkoly moga miec zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na rozwoj pracowni i zakup

pomocy naukowych, niekiedy nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze o wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec jest

obywatelem i panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek musi byc legalnie

przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia

(urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny sposrod udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa faktycznie wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby wyksztalconych i

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone dzieki ten plan wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny jest podstawowym

obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie laczyc w pewna calosc. Obywatele powinni

porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie, fart, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega na wierze

Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie tworza jednosci. A na rzecz

Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc i zgoda, jakiej

podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza

przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki

wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet odparowac panstwa przed poganami, gdyz rozdarte

sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola w celu obrony religii katolickiej,

zdecydowanie straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow

od wszystkich urzedow i pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wtenczas

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie i

bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore maja obszary w kraju a takze proponuje

reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy na rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w

stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna prywate,

egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory

interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany sposrod pozycji kalwina i przy duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest szczegolnie widoczne przy krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w przepychu i

nienaturalne zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych ciagle pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―,

ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec istniejace

przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i wynosi ponad powszednich ludzi. Tymczasem mnich tenze jest

w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych, chetnie

ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa dzieki

cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy

lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego

przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala

nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych na rzecz wszystkich lojalnych jezykach

narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich

uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala,

jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke, rownoczesnie

chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego egzystowania. Brak jest na nie odpowiedzi ze strony kosciola

chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, w celu miejsc gdzie przebywala przed

wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada swoj sen - we

snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka jest szczesliwa. Wizerunek ojca

przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej

Urszulki). Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za posrednictwem

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja sprawy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc meritum calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W

obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem na rzecz prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia sposrod panien

wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; zmudna, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie sprawia radosc sasiadom wsi i jest na rzecz nich

motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy literaturze

krajowej siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

idea, ale srodek, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach potocznych i

skrzeczy razem sposrod Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki niej

sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies konca XVI stulecia jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie nierzadko dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i tworzac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie sposrod

ukochanym pod umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z inna pasterka – Doryda, co konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza osciennych zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne na rzecz

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu wybranki na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany za tworce zapowiadajacego nowa

kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy wykracza o wiele poza

czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, co powoduje, ze

tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany

religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do

konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia

rowniez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i

nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem

tychze niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 2 sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy czlek

musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. Do

grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka

jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlek powinien liczyc, bowiem

tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od

Boga, zakloca mu koncepcje do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan

pisarza ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas

wciaz silna i znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na przyklad maja

sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta przestrzega, ze

wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci za losy

panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa i

obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego trudu, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w przyszlosci

rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie sposrod dobrem panstwa, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za posrednictwem atak zadziwiac

wroga, nadszarpnac go i nie dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, badz wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci co sa dzieki jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga leka sie, ze fakt tenze moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, co prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za

posrednictwem zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny, jesli do niej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

rejonie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja i wychowaniem

pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od edukacji Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

osobistych zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy dzieki wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza sporo pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za posrednictwem caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co zapewnia pozytek i daje radosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej przy innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tegoz wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do musu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow dzieki Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej wlasne przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow a takze mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty,

co formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn

ow przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki

wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Duzy wplyw dzieki

tworczosc poety mialo tez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten jest nie

tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej zalety

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane i podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, co bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte przy tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie zakamuflowac

zawartej przy niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na

tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana przy sercu

jednostki moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda i placa" a takze swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana jest tak zwana dobra slawa,

tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty. Z pewnoscia

jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej wlasne przemyslenia i sugestie, jak

na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelkie zalety stanowiace cnote

istnieja cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do niebios, Tym, co sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym sezonie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, azeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie przy poszukiwaniu bitew i

pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc dzieki roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie wszystko znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby jego wnuki zostaly dobrze wychowane i aby

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale takze

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa

– jest to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, i stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z zasadami cnoty, daj szanse

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z uciech

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia

sie sposrod zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac

przy Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla

nie wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona

zalecal odleglosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpienia blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do powodzenia wiazalo

sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na gmach

w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, humanistyczna

zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z natura

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia:

jego przemijalnosc i stalosc wobec faktycznie krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu sposrod rozumu, ale rowniez w uciech „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji

Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednak tez wizja czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk i cierpienia a takze obawy przed

smiercia. Ow dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie sposrod problemami,

oferowac sile sakralna i stale szczescie a takze czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie przy swych piesniach slawil

madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi wyszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i calkowitej ufnosci

filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w

wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postawy polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej, zachodzi

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal przy nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od reguly jest rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin czy ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tegoz okresu jest epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle

albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na sokolskie

mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor i lasow, stworzona w momencie, gdy

poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne („przypasany do

miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol,

ktory mial dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny humor, inne istnieja tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien sposrod zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego ukladu wartosci.

Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane zdecydowanie wskazowka na rzecz

jednostki, jednakze dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie byc moze do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kliku wersach przy lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad sposrod tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta dzierzy na zamysle osmieszenie i krytyke

pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas

przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy dobre wspomnienie. Nie

jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil jednostki od

zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy

dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa

rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych

konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie majacy

odpowiednia potege i odwage powinni sposrod bronia przy reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie pomysla zawczasu o

grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, ze i przed szkoda, i po

szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to wlasnie odroznia wlasny narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Robi to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy porzadku

juz od poczatku egzystowania naszego panstwa, ale czy takie zachowanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, azeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie 1 element przy

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc ciala – panstwa – wolno tu zawrzec do „Odprawy poslow greckich―,

w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze pewna z przyczyn upadku niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta sposrod

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie

nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, wlasne losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Po utworze tym latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow

a takze zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co ludzkie nie

jest jest obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow zaczynajac, a dzieki

zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

sposrod losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w naszej epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, cichej wsi,

szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa przy „Nad Niemnem―

itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora

wszystkim podaruje radosc i rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Ten obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, uwazaja

egoistycznie, istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem,

ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami,

Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w niej mysl, iz „bez praw nie moze istniec prawdziwej

wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska

dzieki cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego jednostki niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zywot.

Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek

rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc i

nam i bydlu, o ile zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu, wyznawca

irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i pomieszczenia, chociaz uzasadnial

potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji malolata obywatela i do

powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol,

ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na inne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo swobodnie zapamietac, poniewaz dzis jest on

rowniez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka przy

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Instrukcje

te wlaczone sa przy „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i przy bliskosci sposrod natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie zaluje do

niej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na przyklad

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pozytywne.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal postac dialogu. Dialog ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych na rzecz polskiego spoleczenstwa stanow i

pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan powiada o

dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast.

Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski

wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych

wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania

wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen

zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej

od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia

mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow dzieki ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu przy 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie przy sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on rozsadny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi o dobro

panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw

grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych

wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny uklad, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Dlatego Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu portalowi

prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje

upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy

wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to

postulaty, ktore stanowic moga miec fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza pozycja jest tragedia pt.

„Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swego stylu, o forme

trzymanych gatunkow i o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow lokalnych. Nawiazania w

celu antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul klasycznych,

elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu

motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta i dramaturg, jednakze takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat

za wielka melodie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tegoz terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na

rzecz okreslenia zapozyczen i modeli wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia okresow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete

za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug

niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla sporo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednak odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzorce.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej od

konca XV do konca XVI stulecia. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: recesja papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na

przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co ludzkie

nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej start uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze dzieki sejmie. Rozbily

one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc je

dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia

czyli uwolnienia osoby od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj los zapisany

przy gwiazdach. Oddane jest jemu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr.

Swoje to zasluga, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem istnieja wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej normalni

powinni istniec ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". Po sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o

wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki

dla niej samej. Napad skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy ich jedna

kult, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia szczegolnie dzieki sejmach

pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii

katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje

powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak utozsamiac sposrod

absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni istnieja swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne sposrod upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak

sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana jest z

pierwszym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow: Tatusiek

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy ciekawe owczesne

spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup solnych, czy brak stalego ukladu obronnego panstwa. Wiele takze

uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt

negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednak w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy przy wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej walki o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu na rzecz prostoty i kontaktu sposrod

natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wioski, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na kolejny los, przykra wizja, wojna o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac problemy duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich

trudnosci nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl odmienny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka,

zadumane dzierzy skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak

odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad. Podobnie jest z

czlowiekiem, ktory dzieki starosc jest chorowity, mniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony

tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do

"Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy

ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu zmieniajacego

sie pod wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo trzyma

sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal maz o artyzm jezyka, uklad swojego nurtu i postac uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie zabawiac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie co nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

co sie dzierzy.

- Piesn XX - w zyciu jest czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie przenigdy bawic, jednak mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do

rodzinnych tradycji, wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Kawalek

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony i pieniedzy dzieki wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami przy bitwie pod Chicimiem

przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc w

celu ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 fragmentu dosc detalicznie opisujacych wczesniej obustronne przygotowania, a

nastepnie bardzo uwaznie, dzien na dniu wypadki pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych

przodkow i krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy skierowac na

sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy obraz owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacje o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i

Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od nastepnego

roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl dzieki wsi przy krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w celu

Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce i

sasiadami przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie

w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzorce kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi mocny kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny (czern i

biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z

uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie spokoju trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa: przed

miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym a takze slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego i

wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, ze kobiety istnieja niestale przy uczuciach. Idea ta

wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, ze predzej wolno je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec

stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo tez moga zostac tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak, erudycja,

ciekawostki tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna przedstawiona jest zdecydowanie piekna i zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku i ich dzialanie na zywot umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych osobistych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z modeli zachodnich,

im skladajacy powazanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ow wlasnie pisarstwo, odmiennie niz nurt

uprzejmy, przykladala ogromna wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj naszego kraju rodowod uznawala za

najwyzszy tworcami tegoz nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie takze sarmackim od slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na 2 nurty jest wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy i zostaly

siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna wiec

mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie przy XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty przy XV i XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze Polska ustala

przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim.

Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow.

Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest

ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne

zostaly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, gdzie sady skazaly go dzieki infamie i banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej.

Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci przyrody -

sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl nierzadko polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go zjawisko, ze w polsce, ktory nie wystepuje za co

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, zas mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc wychowankom do zabawy. Wszyscy pilnuja o osobiste

dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje sama dla siebie i nie zdaje

sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej.

Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie.

Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest za

wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje tok bitwy i rokowan. Calosc przepojona

jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy zwyciestwie powyzej poganami. Patriotyzm widac przy przemowieniu Chodkiewicza do

zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII

wiecznej Polski. Duzo jest przy nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o

relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki dostarcza mu chec zdobycia lupow, a

nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem jego zainteresowan i ciekawosci. Pasek

opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi.

Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial borykac sie w

obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednak taki modus zycia

znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca

rozmowe sposrod ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa

za naturalny stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o posiadanie i

przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty

autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do kogos, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na zywot

polityczne przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow i klesk sa w stanie one sprawic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja obraz zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal przy nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w

celu hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie nierzadko sa jednak uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak sam

pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem

sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz

przy tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbytnio mlody ilosc

lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety krola. Tak

wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie jest atakiem

dzieki sarmacje, dzieki jej wady i zle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, konwersacji prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez typowe

cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Ten brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

prezentowana byla przy sposob niepodwazalny i prosty. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej

przy satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany za reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i

unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja

V. przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Spaja w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem pokazania i

wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy walcza przy

uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku mogl pomiescic i na widok ktorego to

naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen

i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, zachowujac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale sa to tak specyficzne postawy, ze mozna gryzie miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― jest atakiem dzieki jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym

razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny wlasciwie dla wszelkiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie

zna zapachu wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce i uwaza, ze jest to cokolwiek normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza

sie sposrod twierdzeniem malolata. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie w celu niewoli, za kazdym

razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie dzieki fakt, ze powstala jej osoba po pierwotnym rozbiorze Lokalny,

moze wiec Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal osoby naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli ziemskiej

dominuje uprawnienie silniejszego, iz racja jest po stronie tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka:

slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym

prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i przy lesie", zas nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare przy Boga i smieje sie ze

wszystkich swietych. Jednak gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale rowniez w „upiory―.

Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze nierzadko teoretyczne wiedzy nie

wspieraja w zyciu.

Natomiast zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze

scenki i zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: przy Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski o kraj, sposrod leku przed

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej celem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna uzytecznosc obywatela.

Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod spodem swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra dzieki owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter doskonaly

– zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca i akcji, brak jest rowniez scen masowych, calosc zas utrzymana jest w 1 konwencji. „Powrot

posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na renome publiczna a takze na postawe polityczna

poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal bohaterow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych

jednostkowe poglady a takze racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi i wzorowi obywatele, ci „zli―

zas zdecydowanie durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery,

Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza w celu upadku Lokalny, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia wielka i wyzwolona z

pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, ze Starosta pozwala

na wszelkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za malzonek,

aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego brak

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zarobic; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory

roztrwonil majatek rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze

posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich mistrzow:

Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 w celu 1822. zaczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowe metody nauczania. Byl maz pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na rzecz

slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano w celu uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozmaite tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy w celu redakcji i

odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, pisza o klopotach gospodarczych i politycznych Lokalny. Wydawany za posrednictwem 21 wielu lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono w

stolicy polski pierwszy przy dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely miec

miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna

komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks

prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i

podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym.

Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 rok

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do

1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali

przy nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety zostaje przez

celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym rodzajem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, co wiele trunku mogl zmiescic, na widok

ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i

porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i

miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych

wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca pelny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy

przy uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego dobra.

Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla dobra ludzi.

Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, gdzie uczestniczyl przy

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki pragnal dac odpowiedz na zapytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady

tychze ludzi zostaly jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku jest zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest przy tej kwestii podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany za

posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje wodzow.

Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest

dozwolone zatem przy dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest tutaj oceniane zdecydowanie bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa przeszlosci i postepu.

Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Liryk uwaza, ze

moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, przy ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol przezycia

idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze maz do odbiorcy

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna zostanie

przez innych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona za

posrednictwem Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego

dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tegoz nie mozna dostac ale wolno don sklaniac sie. Muzyka czyni z osoby istoty idealne. Miara naszej doskonalosci jest porownanie w celu hostii.

Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za istnienia, a nawet na smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy

wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku

dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za swoja odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa

sie w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, niz ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta jest „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa

sil politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja zdynamizowaniu.

Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy o

niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

wiec autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa i monarchy. W celu Sienkiewicza jego

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor zaznacza kilka

glownych typow ich charakteru. Jakosci typowe istnieja najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu,

ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta

pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez pelny narod naszego kraju oraz metryka grozy

polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki ukazywal

jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak brawury, by siegnac

po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc wodzow wobec

caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza,

ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod

kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i izolowali sie od mas.

Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z

ogromnym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak religii narodu we

wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego cierpienia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera sporo aluzji i

mozna miec sie na bacznosci go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie pod Termopilami,

gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tegoz brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu przy powstaniu, wobec tego identyfikuje

sie z narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje popowstancze

( wydarzenia sposrod 1823 rok, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z polaczeniu

naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje przy utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie kpic sposrod

nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, istnieja przeznaczone dla

siebie przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym

ludziom uprawnienie do osobistego szczescia a takze szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia zazna maz szczescia

ziemskiego, bo ten fakt tez opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc pojawia sie rowniez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie