2011-11-09

1

Jama ustna

Jama ustna

Jama ustna

Jama

ustna

stanowi

początkowy

odcinek

przewodu

pokarmowego

i

spełnia

różnorodne

czynności

fizjologiczne.

fizjologiczne.

Czynności jamy ustnej uwarunkowane
są

prawidłowa

budową

całego

narządu żucia.

Budowa jamy ustnej

Budowa jamy ustnej

Zadania :

Zadania :

1. Pobieranie pokarmów.
2. Przygotowanie mechaniczne (rozdrobnienie pokarmu,

żucie)

i

początkowe

przemiany

chemiczne

przyjmowanych

pokarmów

(przekształcanie

dużych

cząsteczek organicznych w związki prostsze).

3. Stanowi barierę ochronną dla dalszych odcinków

3. Stanowi barierę ochronną dla dalszych odcinków

przewodu pokarmowego.

4. Elementy jamy ustnej biorą udział w wytwarzaniu

mowy.

5. W czasie wysiłku fizycznego stanowi drogę oddechową.

6. Poprzez błonę śluzową do krwi wchłaniają się

niektóre substancje chemiczne, (rtęć, ołów,
alkohol).

Odruchy w jamie ustnej

Odruchy w jamie ustnej

Prawidłowy

przebieg

niektórych

czynności

fizjologicznych w jamie ustnej regulują odruchy:

1. Ssania, występujący u niemowląt.
2. Dziąsłowy, polegający na unoszeniu i zaciskaniu

2. Dziąsłowy, polegający na unoszeniu i zaciskaniu

wargi dolnej.

3. Wymiotny, powstający w następstwie drażnienia

błony

śluzowej

podniebienia

miękkiego,

tylnej

części języka lub ścian gardła.

4. Ślinienia, powstający pod wpływem
bodźców

smakowych,

bólowych

lub

trucizn.

Funkcje zębów

Funkcje zębów

W procesie pobierania pokarmu i mechanicznego

przetwarzania zasadniczą rolę odgrywają zęby,
które

przez

swoją

zróżnicowaną

budowę

przystosowane są do odgryzania i miażdżenia
pokarmów.

Gryzienie

i

żucie

to

proces

mechanicznej obróbki przyjmowanych pokarmów,

mechanicznej obróbki przyjmowanych pokarmów,
która ma na celu :

rozdrabnianie pokarmów,

zmieszanie ze śliną,

przygotowanie kęsa.

2011-11-09

2

Szczegółowa budowa jamy ustnej

Budowa jamy ustnej

Budowa jamy ustnej

Budowa jamy ustnej

Budowa jamy ustnej

Jamę ustną dzieli się na przedsionek i

Jamę ustną dzieli się na przedsionek i
jamę ustna właściwą.

Przedsionek jamy ustnej

Przedsionek jamy ustnej

Przedsionek jamy ustnej stanowi przestrzeń mająca
kształt podkowy, ograniczoną od zewnątrz szparą ust,
wargami i policzkami.

Szparę ust otaczają wargi górna i dolna, zbiegające się

Szparę ust otaczają wargi górna i dolna, zbiegające się
w kątach ust. Zrąb wargi stanowi mięsień okrężny ust.
Od

zewnątrz

wargi

pokrywa

skóra.

Stronę

wewnętrzną pokrywa błona śluzowa, łącząca się
poprzez sklepienie przedsionka z dziąsłem wyrostków
zębodołowych.

Strefę

przejściową

pomiędzy

skórą

a

błona

śluzową nazywamy czerwienią wargową.

Przedsionek jamy ustnej

Przedsionek jamy ustnej

Ścianę

wewnętrzną

przedsionka

stanowią

wyrostki zębodołowe z łukami zębowymi, które
przy zwartych zębach oddzielają przedsionek od
jamy ustnej właściwej.

W

linii

środkowej

przedsionka

znajduje

się

W

linii

środkowej

przedsionka

znajduje

się

wędzidełko wargi górnej i wargi dolnej.

2011-11-09

3

Przedsionek jamy ustnej

Przedsionek jamy ustnej

Ściana zewnętrzna przedsionka. W odcinku
bocznym znajdują się policzki, które stanowią
mięsień policzkowy. Policzek od zewnątrz pokryty
jest

skórą,

a

od

wewnątrz

błoną

śluzową

z

licznymi gruczołami. Natomiast od przodu ścianę

licznymi gruczołami. Natomiast od przodu ścianę
zewnętrzną stanowi szpara ust i wargi.

Na

błonie

śluzowej

policzka

znajduje

się

brodawka

przyusznicza,

zaznaczająca

ujście

przewodu wyprowadzającego ślinianki przyusznej.

Jama ustna właściwa

Jama ustna właściwa

Jama

ustna

właściwa

od

przodu

i

z

boków

ograniczona jest przez łuki zębowe – górny i dolny.

Sklepienie jamy ustnej stanowi podniebienia twarde i
miękkie.

Dno jamy ustnej stanowią mięśnie żuchwowo –
gnykowe.

Od

przodu

i

boku

dno

jamy

ustnej

gnykowe.

Od

przodu

i

boku

dno

jamy

ustnej

ograniczone trzonem żuchwy.

Część tylną jamy ustnej właściwej stanowi
cieśń gardła ograniczona od góry podniebieniem
miękkim

z

języczkiem,

po

bokach

łukami

podniebiennymi, między którymi leżą migdałki, a
częścią dolną stanowi trzon języka.

Jama ustna właściwa

Jama ustna właściwa

W

dnie

jamy

ustnej

pokrytym

błoną

śluzową,

przechodzącą na powierzchnię dolną języka, znajduje
się tkanka łączna i tłuszczowa, naczynia krwionośne,
węzły chłonne i nerw podjęzykowy.

Pod

językiem

znajduje

się

ujście

przewodów

wyprowadzających ślinę ze ślinianek podjęzykowych i

wyprowadzających ślinę ze ślinianek podjęzykowych i
podżuchwowych.

Język

Język

Język

Jest

tworem

mięśniowym

o

zróżnicowanym działaniu, który
wypełnia zamkniętą jamę ustną.

W obrębie języka wyróżniamy:
nasadę,

trzon,

koniec

języka,

nasadę,

trzon,

koniec

języka,

powierzchnie górną ( grzbietową)
i powierzchnię dolną, dwa brzegi.

Powierzchnia

górna

ma

rowek

zwany bruzdą pośrodkową, którą
ślina spływa do gardła. W części
tylnej

występuje

bruzda

graniczna, stanowiąca przejście
trzonu w nasadę języka.

Język

Język

Dolna powierzchnia języka jest gładka i podzielona
przez fałdy śluzówki, zwany wędzidełkiem języka.
(łączy się z błoną śluzową dna jamy ustnej)

Koniec języka jest zwężony i spłaszczony.

W

błonie

śluzowej

grzbietu

języka

znajdują

się

W

błonie

śluzowej

grzbietu

języka

znajdują

się

brodawki nitkowate z receptorami zmysłu dotyku oraz
brodawki grzybowate, okolone i liściaste zawierające
kubki smakowe, będące receptorami zmysłu smaku.

2011-11-09

4

Brodawki języka

Brodawki języka

U człowieka występuje sześć rodzajów brodawek, które

dzielimy na brodawki mechaniczne (służą do pobierania,
rozdrabniania pokarmu) oraz brodawki smakowe
(zawierające kubki smakowe):

Mechaniczne:
- nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze),

- nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze),
- stożkowate,
- soczewkowate,

Smakowe:
- grzybowate (większe),
- okolone (największe),
- liściaste (występują po bocznej stronie języka).

Język

Język –

– odbieranie smaku

odbieranie smaku

Czubek

języka

najsilniej

reaguje na substancje mające

reaguje na substancje mające
słodki smak,

boki języka – na substancje
kwaśne,

same brzegi i części zbliżające
się ku tyłowi – na substancje
słone,

tył

języka

najlepiej

odbiera

smak gorzki.

Mięśnie języka

Mięśnie języka

Zrąb

języka

utworzony

jest

przez

mięśnie

poprzecznie

prążkowane

w

obrębie,

których

możemy wyróżnić:

mięśnie własne języka – mięsień podłużny górny i
dolny, mięsień poprzeczny i pionowy języka,

dolny, mięsień poprzeczny i pionowy języka,

Mięśnie języka

Mięśnie języka

mięśnie zewnętrzne języka – zapewniają językowi
dużą

ruchomość,

należą

do

nich:

mięsień

bródkowo-językowy, mięsień gnykowo-językowy,
mięsień rylcowo-językowy.

Ślinianki przyuszne

Ślinianki

Ślinianki

Są

ważnym

elementem

narządu

żucia.

Dzielimy

je

na

drobne

gruczoły

jamy

ustnej

(wargowe,

policzkowe, podniebienne, językowe)

policzkowe, podniebienne, językowe)
i trzy pary dużych ślinianek wśród
których

są

ślinianki

przyuszne,

podżuchwowe i podjęzykowe.

2011-11-09

5

Ślina

Ślina

Ślina

warunkuje

mechaniczna

i

chemiczną

przemianę

treści

pokarmowych.

Zmieszanie

pokarmu ze

ślina

ułatwia formowanie

kęsa

i

połykanie, które stanowi końcowa fazę przemian
zachodzących w jamie ustnej.

Skład chemiczny śliny jest różny, ulega zmianom
w zależności od bodźca wyzwalającego.

W ciągu doby, w zależności od spożywanego
pokarmu, ślinianki uchodzące do jamy ustnej
produkują średnio 1,5 l śliny.

Gruczoły ślinowe

Gruczoły ślinowe

Wszystkie gruczoły ślinowe jamy ustnej ze względu

na charakter wydzieliny dzielimy na:

śluzowe

do,

których

należą

gruczoły

podniebienne i gruczoły nasady języka,

surowicze do, których należą ślinianki przyuszne
gruczoły brodawek okolonych,

śluzowo-surowicze do, których należą ślinianki
podżuchwowe, podjęzykowe gruczoły wargowe,
policzkowe i językowe przednie.

Ślinianka przyuszna

Ślinianka przyuszna

Ślinianki

przyuszne

są

gruczołami

produkującymi

wydzielinę surowiczą.

Ślinianka

przyuszna

jest

największym

gruczołem

ślinowym, zlokalizowana jest ku

ślinowym, zlokalizowana jest ku
tyłowi od kąta żuchwy, poniżej
przewodu

słuchowego

zewnętrznego.

Przewód

ślinianki

przyusznej

wychodzi z jej części przednio-
dolnej,

przebiega

po

mięśniu

żwaczu,

przebija

mięsień

policzkowy

i

uchodzi

do

przedsionka

jamy

ustnej

na

wysokości

drugiego

zęba

trzonowego

Ślinianka przyuszna

Ślinianka przyuszna -- ujście

ujście

Ślinianka podżuchwowa

Ślinianka podżuchwowa

Ślinianki

podżuchwowe

są

mniejszymi

gruczołami

wydzielającymi

ślinę.

Gruczoł

ten

produkuje

wydzielinę

śluzowo-surowiczą.

Ślinianka podżuchwowa położona jest w tzw. trójkącie
podżuchwowym – poniżej trzonu żuchwy, głównie na mięśniu
żuchwowo-gnykowym; przewód wyprowadzający uchodzi na

żuchwowo-gnykowym; przewód wyprowadzający uchodzi na
mięsku podjęzykowym fałdu podjęzykowego

Ślinianka podjęzykowa

Ślinianka podjęzykowa

Ślinianki podjęzykowe będące śliniankami śluzowymi.

Ślinianka podjęzykowa położona jest w dnie jamy ustnej, w
fałdzie podjęzykowym; jej przewód wyprowadzający uchodzi
najczęściej razem z przewodem ślinianki podżuchwowej.

2011-11-09

6

Ślinianka podjęzykowa i

Ślinianka podjęzykowa i

podżuchwowa

podżuchwowa -- ujście

ujście

Małe gruczoły ślinowe

Małe gruczoły ślinowe

Małe gruczoły ślinowe – występują w formie licznych

grudek rozsianych w błonie śluzowej. Produkują one
ślinę surowiczo-śluzową.

Gruczoły:
wargowe,

wargowe,

policzkowe,

językowe (przednie, boczne) i tylne – gruczoły Ebnera
produkują ślinę typu surowiczego,

podniebienne – produkują ślinę typu śluzowego.

Ślina

Ślina

Ślina

Zmieszana ślina człowieka jest bezbarwna.

Średnia wartość pH śliny wynosi 6,7–6,8. Na
odczyn śliny mają wpływ zawarte w niej bufory
węglanowy i fosforanowy.

węglanowy i fosforanowy.

Około 99% śliny stanowi woda.

Ilość składników organicznych nie przekracza 5,0
g w litrze.

Składniki nieorganiczne występują w ilości
ok.2,5 g w litrze śliny.

Białko

jest

głównym

składnikiem

organicznym.

Ślina

Ślina

Występujące

w

ślinie

enzymy

to:

lizozym,

amylaza, fosfataza, peroksydaza.

Ponadto zmieszana ślina zawiera inne enzymy
pochodzące z rozkładu bakterii, leukocytów.

pochodzące z rozkładu bakterii, leukocytów.

W skład śliny wchodzą także złuszczone komórki
nabłonka, leukocyty i mikroorganizmy.

Funkcje śliny

Funkcje śliny

nawilża błonę śluzowa jamy ustnej,

wspomaga połykanie kęsów pokarmu,

wypłukuje resztki pokarmowe,

stanowi pierwszą linię obrony przed

stanowi pierwszą linię obrony przed
drobnoustrojami (lizozym),

dostarcza minerały do naprawy demineralizacji
szkliwa oraz neutralizacji kwasów,

odgrywa ważną rolę w odczuwaniu smaku i w
mowie.

2011-11-09

7

Funkcja obronna śliny

Funkcja obronna śliny

Funkcja obronna śliny polega na tworzeniu przez
zawarta w niej florę bakteryjna stałego środowiska
jamy

ustnej,

które

związane

jest

z

bakteriobójczym

działaniem

obecnych

w

ślinie

bakteriobójczym

działaniem

obecnych

w

ślinie

enzymów ( lizozym) i leukocytów.

Znajdujące się w ślinie przeciwciała reagują z
antygenami niektórych bakterii.

Funkcja nawilżania, usuwania

Funkcja nawilżania, usuwania

resztek pokarmowych

resztek pokarmowych

Ważnym zadaniem obronnym śliny jest zwilżanie
błony śluzowej i zębów, mechaniczne oczyszczanie
przez

spłukiwanie

resztek

pokarmowych

i

produktów ich fermentacji.
Szybkość

przepływu

śliny,

ruchy

języka,

Szybkość

przepływu

śliny,

ruchy

języka,

oblepianie drobnoustrojów przez śluz zawarty w
ślinie, połykanie ze śliną i niszczenie przez sok
żołądkowy

stanowi

zespół

mechanizmów

obronnych ograniczających rozwój drobnoustrojów
w jamie ustnej.

Ślina

Ślina -- zaburzenia w wydzielaniu

zaburzenia w wydzielaniu

[zwiększone wydzielanie]

[zwiększone wydzielanie]

Przyczyną zwiększenia wydzielania śliny może być:

epilepsja,

ciąża,

choroba wrzodowa,
wścieklizna.

wścieklizna.

Ślina

Ślina -- zaburzenia w wydzielaniu

zaburzenia w wydzielaniu

[zmniejszone wydzielanie]

[zmniejszone wydzielanie]

Miejscowe - oddychanie ustami, palenie tytoniu.

Ogólnoustrojowe:

- niedobory witaminowe (głównie z grupy B, niedobór żelaza Fe),
- zaburzenia wodno elektrolitowe – wymioty, biegunki, utrata krwi,
- zmiany patologiczne niektórych narządów wewnętrznych,
- pewne stany kliniczne np.:strach, nerwica, zespoły neurotyczne,

- pewne stany kliniczne np.:strach, nerwica, zespoły neurotyczne,
- jednostki chorobowe z towarzyszącą kserostomią (zespół Sjogrena,

reumatoidalne

zapalenie

stawów,

układowy

toczeń

trzewny,

marskość wątroby, GVHD, cukrzyca),

- może być efektem działania niektórych leków (ponad 400 leków!!

daje

uczucie

suchości

w

jamie

ustnej

np.

leki

opioidowe,

moczopędne, psychotropowe, przeciwhistaminowe).

Kserostomią

nazywamy

stan

zmniejszonego

wydzielania śliny, z towarzyszącym uczuciem suchości
w jamie ustnej.

Ślina

Ślina -- zaburzenia w wydzielaniu

zaburzenia w wydzielaniu

[zmniejszone wydzielanie]

[zmniejszone wydzielanie]

Zmniejszenie

lub

zahamowanie

zdolności

wydzielniczej

gruczołów

ślinowych

powoduje

gwałtowne zmiany flory bakteryjnej jamy ustnej
ze

skutkami

w

postaci

chorób

przyzębia

lub

próchnicy.

próchnicy.

Gorsze utrzymanie protezy całkowitej !!!

Mechanizm wydzielania śliny

Mechanizm wydzielania śliny

Wydzielanie

śliny

kontroluje

układ

nerwowy

i

hormonalny.

W wyniku podrażnienia bodźcami chemicznymi lub
fizycznymi

receptorów

smakowych

rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i

rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i
języka następuje pobudzenie ośrodka wydzielania
śliny w rdzeniu przedłużonym.

W warunkach fizjologicznych wydzielanie śliny jest
skutkiem

działania

wrodzonego

i

nabytego

odruchu ślinowego.

2011-11-09

8

Mechanizm wydzielania śliny

Mechanizm wydzielania śliny

Wydzielanie

śliny

kontroluje

układ

nerwowy

i

hormonalny.

W wyniku podrażnienia bodźcami chemicznymi lub
fizycznymi

receptorów

smakowych

rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i

rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i
języka następuje pobudzenie ośrodka wydzielania
śliny

w

rdzeniu

przedłużonym.

(odruch

wrodzony)

W warunkach fizjologicznych wydzielanie śliny jest
skutkiem

działania

wrodzonego

i

nabytego

odruchu ślinowego.

Mechanizm wydzielania śliny

Mechanizm wydzielania śliny

Odruch nabyty wydzielania śliny powstaje wtedy,
gdy wytworzyły się połączenia w różnych
miejscach kory mózgu z ośrodkami wydzielania

miejscach kory mózgu z ośrodkami wydzielania
śliny pod wpływem bodźców odbieranych przez
zmysły: węchu, wzroku i słuchu.