Filokalia. Teksty o modlitwie serca, Przekład i opracowanie ks. Józef Naumowicz,
Wydawnictwo M, Tyniec-Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 1998.

Zainteresowanie w Europie w XVIII i XIX w. pismami Ojców Kościoła było wielkim

powrotem chrześcijaństwa do duchowości i teologii patrystycznej. Na Zachodzie ruch ten
przyniósł nurt patrystycznych badań teologicznych i filologicznych, natomiast chrześcijański
Wschód zagłębił się w nauce Ojców i późniejszych pisarzy ascetyczno-mistycznych,
zajmującej się modlitwą. Potem przyszła, trwająca po dziś dzień, wzajemna wymiana
doświadczeń - rozwijanie własnych badań naukowych na Wschodzie z wykorzystaniem
osiągnięć protestantów i katolików oraz kształcenie się Zachodu w prawosławnej szkole
modlitwy.

W prawosławnej tradycji modlitwy charakterystycznym rysem jest przywiązanie do

tzw. modlitwy nieustannej albo wewnętrznej, której odmianą znanej również jako modlitwa
Jezusowa. Jej odrodzenie, jakie przyniósł wiek XVIII, można liczyć mniej więcej od połowy
tego stulecia, od usilnych działań w kilku monastycznych ośrodkach. Wydarzeniem, jakie
przyniosło efekty w skali całego świata ortodoksyjnego, było wydanie przez Greków
Nikodema Hagiorytę i Makarego z Koryntu w 1782 r. zbioru pism Ojców oraz wybitnych
pisarzy wschodnich, poświęconych modlitwie. Zbiór nosił tytuł Filokalia i dziś mówi się o
duchowości filokalicznej, a także o epoce filokalicznej. Innym wielkim dziełem tej epoki jest
wydane w 1793 r. Dobrotoljubie - antologia słowiańskich przekładów na podstawie greckiej
antologii, przygotowana przez Paisjusza Wieliczkowskiego z uczniami w Neamţ Mołdawii,
tam też następnie powstał wybór rumuński. Zachodnie przekłady Filokalii, m.in. angielski,
francuskie, powstałe w XX w., zachowywały komplet jej tekstów albo były wyborami.

Książka ks. Naumowicza jest pierwszą pozycją w języku polskim, przedstawiającą

pisma nauczycieli życia duchowego i modlitwy serca w tak bliskim powiązaniu ze słynną
grecką antologią. W polskiej Filokalii autor uwzględnił także inne ważne pisma o modlitwie.
W antologii znalazły się fragmenty dzieł blisko trzydziestu mistrzów modlitwy wewnętrznej -
od czasów Ojców pustyni, poprzez tradycję patrystyczną, do poźnobizantyńskich pisarzy
ascetyczno-mistycznych. Chronologiczny porządek pozwala obserwować wpływ nauk
poprzedników na kolejnych autorów. Z każdym z nich, nim przemówi fragmentami swego
dzieła czy dzieł, zapoznaje czytelnika nota biograficzna.

Podkreślić wypada merytoryczną oprawę zbioru. Obszerny wstęp wprowadza w

problematykę antologii, zapoznając czytelnika z tradycją modlitwy serca i praktyką oraz z
tradycją filokaliczną. W zgłębieniu tematu, rozumieniu pism, mają służyć także przypisy do
tekstów oraz słownik pojęć i terminów z kręgu teologii i praktyki modlitwy serca. Zebrana
została też różnojęzyczna bibliografia do wszystkich autorów pism.

B. Kotyk