ZARYS STRUKTURY SĄDOWNICTWA W POLSCE

stan prawny styczeń 2006

© copyright by CDP PROMESA

Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują



SĄD NAJWYŻSZY



SĄDY POWSZECHNE (apelacyjne, okręgowe, rejonowe)



SĄDY ADMINISTRACYJNE (NSA, WSA)



SĄDY WOJSKOWE (wojskowe sądy okręgowe, wojskowe sądy garnizonowe)

SĄD NAJWYŻSZY



podstawowe kompetencje

o

kasacje i inne środki odwoławcze od orzeczeń sądów powszechnych i wojskowych

o

uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne

o

rozpatrywanie protestów wyborczych, stwierdzanie ważności wyborów i referendów



dzieli się na cztery izby

o

cywilną

o

karną

o

pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych

o

wojskową



organy SN:

o

Pierwszy Prezes SN

o

Prezes SN

o

Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego

o

Zgromadzenie sędziów izby Sądu najwyższego

o

Kolegium Sądu Najwyższego



Sędzią SN:

o

może nim zostać osoba, która ma co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo

wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza (nie dot. prof. i dr. hab.)

Wymiar

sprawiedliwości

Sąd Najwyższy

SĄDY ADMINISTRACYJNE

(NSA i WSA)

Sądy powszechne

(apelacyjne, okręgowe,

rejonowe)

SĄDY WOJSKOWE

(okręgowe i garnizonowe)

TRYBUNAŁ

KONSTYTUCYJNY

TRYBUNAŁ STANU

Komentarz [MJ1]: Nie jest sądem
powszechnym, choć sprawuje nadzór
orzeczniczy nad sądami powszechnymi

Komentarz [MJ2]: W tym z zakresu
ochrony konkurencji, regulacji
energetyki, telekomunikacji i transportu
kolejowego oraz sprawy, w których
złożono odwołanie od decyzji
Przewo

dniczącego Krajowej Rady

Radiofonii i Telewizji, a także sprawy o
roszczenia twórców wynalazków,
wzorów użytkowych i przemysłowych
oraz topografii układów scalonych o
wynagrodzenie, jak również sprawy
rejestrowe, z wyłączeniem rejestracji
przedsiębiorców i rejestracji zastawów.

o

powoływany przez Prezydenta RP na wniosek KRS

o

stosunek służbowy nawiązuje się po doręczeniu mu aktu powołania



Pierwszego Prezesa SN powołuje Prezydent RP na kadencję trwającą 6 lat spośród kandydatów
wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne SN spośród sędziów SN w stanie czynnym



znaczenie uchwał SN:

o

nie są źródłami prawa

o

nie wiążą innych sądów (z wyjątkiem konkretnej sprawy, w której zostały podjęte)

o

podejmowane w składach: 3 osobowym  7 osobowym  całej izby  połączonych izb  pełnym składzie SN;

o

uchwały pełnego składu, połączonych izb, pojedynczej izby  maja moc zasad prawnych

o

skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej

o

jeśli jakikolwiek skład SN chce odstąpić od zasady prawnej  musi przedstawić zagadnienie pełnemu składowi
izby

o

odstąpienie od zasady pełnego składu, połączonych izb, pojedynczej izby  wymaga ponownego
rozstrzygnięcia przed tożsamy skład

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

 stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów

 może wystąpić z wnioskiem do TK w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w

zakresie j.w.

 m.in. rozpatruje i ocenia kandydatury sędziów we wszystkich typach sądów

 pełni inne funkcje doradcze, opiniujące

 odwołanie przez Ministra Sprawiedliwości prezesa lub wiceprezesa sądu wymaga jej opinii;

niektórych przypadkach negatywna opinia jest dla Ministra wiążąca

 wyraża zgodę na późniejsze przejście sędziego w stan spoczynku

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków (kadencja członków wybranych trwa 4 lata):
1) Pierwszego

Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego

i osoby

powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

2)

piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów
administracyjny

ch i sądów wojskowych,

3)

czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród
senatorów.

Komentarz [MJ3]: Zatem zasady
prawne wiążą SN; nie wiążą formalnie
innych sądów!!!

SĄDY POWSZECHNE

Wydziały

II
instancja

SĄDY APELACYJNE

1.

Cywilny

2.

Karny

3.

Pracy

I
instancja

SĄDY OKRĘGOWE

1.

Cywilny

2.

Karny

3.

Penitencjarny

4.

Pracy*

5.

Ubezpieczeń Społecznych*

6.

Gospodarczy

SĄDY REJONOWE

1.

Cywilny

2.

Karny

3.

Rodzinny

4.

Pracy (i Ubezpieczeń Społecznych**)

5.

Ksiąg Wieczystych

6.

Gospodarczy**

+ Sąd Grodzki (jako wydział sądu rejonowego)

* w sądach o małym wpływie spraw wydziały mogą zostać połączone
** tworzy się w sądzie rejonowym mającym siedzibę w mieście będącym siedzibą Sądu Okręgowego lub mieście na prawach powiatu



Sądy tworzy, ustala ich siedziby i właściwość Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej
Rady Sądownictwa, w drodze rozporządzenia



nadzór administracyjny  Minister Sprawiedliwości



nadzór w zakresie orzekania  Sąd Najwyższy

SĄD REJONOWY

SĄD OKRĘGOWY

SĄD APELACYJNY

ORGANY SĄDÓW



prezes sądu



prezes sądu



kolegium sądu



prezes sądu



kolegium sądu



kierownik

(w razie powołania)



dyrektor



dyrektor

ORGANY SAMORZĄDU SĘDZIOWSKIEGO

ZGROMADZENIE OGÓLNE SĘDZIÓW OKRĘGU

(sędziowie SO i delegaci spośród sędziów SR)

ZGROMADZENIE OGÓLNE

SĘDZIÓW SĄDU

APELACYJNEGO

PREZESA SĄDU APELACYJNEGO – powołuje MS spośród sędziów SA po zasięgnięciu opinii zgromadzenia
ogólnego SA; kadencja 6 lat (bezpośrednio potem nie może powtarzać kadencji)

PREZESA SĄDU OKRĘGOWEGO– powołuje MS spośród sędziów SO lub SA po zasięgnięciu opinii zgromadzenia
ogólnego SO i opinii prezesa SA; kadencja 6 lat (bezpośrednio potem nie może powtarzać kadencji)

PREZESA SĄDU REJONOWEGO – powołuje MS spośród sędziów SR lub SO po zasięgnięciu opinii kolegium SO i
opinii prezesa SO; kadencja 4 lata

Komentarz [MJ4]: Sądom
grodzkim powierza się
rozpoznawanie spraw:

1)o wykroczenia w pierwszej
instancji, o wykroczenia skarbowe
oraz o przestępstwa skarbowe, z

wyjątkiem spraw podlegających
rozpoznaniu w postępowaniu
zwyczajnym,
2)o przestępstwa ścigane z
oskarżenia prywatnego, z

wyjątkiem spraw podlegających
rozpoznaniu z udziałem ławników,

3)o pozostałe przestępstwa,
podlegające rozpoznaniu w
postępowaniu uproszczonym,
4)cywilnych podlegających

rozpoznaniu w postępowaniu
uproszczonym oraz dotyczących
depozytów sądowych i przepadku

rzeczy.

STATUS ŁAWNIKA:



przy rozstrzyganiu spraw mają równe prawa z sędziami – w zakresie orzekania są niezawiśli



wybierani przez rady gmin na 4 letnią kadencję



biorą udział w niektórych składach sądów rejonowych i okręgowych (tylko pierwszej instancji)



nie mogą przewodniczyć rozprawie

Ławnikiem może być wybrany ten, kto:

1)

posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2) jest nieskazitelnego charakteru,
3)

ukończył 30 lat i nie przekroczył 70 lat

4) jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,
6)

jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika,

7) posiada co najmniej

wykształcenie średnie.

STATUS REFERENDARZA:



mogą wykonywać zadania z zakresu ochrony prawnej



są zatrudniani w sądach rejonowych i okręgowych



stosunek pracy na podstawie mianowania przez Ministra Sprawiedliwości



wykonuje czynności w zakresie wskazanym w ustawie – ma wówczas kompetencje sądu, m.in.:

o

czynności w sprawach o wpis w księdze wieczystej

o

czynności w postępowaniu rejestrowym, z wyjątkiem: prowadzenia rozprawy, postanowienia

zarządzającego pierwszy wpis spółek akcyjnych ani dokonać wpisu zmian w statutach spółek akcyjnych.

o

sprostowanie błędu powstałego podczas migracji księgi wieczystej (z urzędu lub na wniosek)

o

nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym



na orzeczenie referendarza co do zasady przysługuje skarga do sądu rejonowego, w wyniku której
orzeczenie traci moc z wyjątkiem (wpisu w księdze wieczystej, wpisu do KRS-u – tu pozostają w mocy do
chwili rozpatrzenia przez sąd.

Na stanowisko referendarza sądowego może być mianowany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,

3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,
4) ukończył 24 lata,
5) odbył aplikację referendarską (trwa rok i kończy się egzaminem) albo odbył aplikację sądową, prokuratorską,

notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył odpowiedni egzamin, albo złożył egzamin referendarski.

Komentarz [MJ5]: Ławnikami nie
mogą być m.in: osoby zatrudnione w
sądach oraz w prokuraturze, Policjanci
adwokaci i aplikanci adwokaccy, radcy
prawni i aplikanci radcowscy, duchowni,
żołnierze w czynnej służbie wojskowej,
funkcjonariusze Służby Więziennej,

Komentarz [MJ6]: W szczególności w
zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych i
rejestrów sądowych

STATUS ASESORA:



może wykonywać zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości oraz ochrony prawnej



w zakresie orzekania jest niezawisły i podlega tylko ustawom



pełni obowiązki w sądzie rejonowym

ASESOREM W SĄDZIE REJONOWYM MOŻE ZOSTAĆ TEN, KTO:

1.

posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2.

jest nieskazitelnego charakteru,

3.

ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne
uznane w Polsce,

4.

jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,



ukończył aplikację

sądową lub
prokuratorską



złożył egzamin
sędziowski lub
prokuratorski (od

którego nie upłynęło
5 lat)



był prokuratorem, sędzią sądu administracyjnego

lub wojskowego

lub



przez 3 lata wykonywał zawód radcy prawnego,
adwokata, radcy prawnego w Prokuratorii
generalnej, lub notariusza

lub

jest profesorem lub doktorem habilitowanym nauk
prawnych

Otrzyma mianowanie od Ministra Sprawiedliwości

(na czas określony, co do zasady max. 4 lata)

STATUS SĘDZIEGO



cz

as pracy sędziego jest określony wymiarem jego zadań



przechodzi w stan spoczynku w wieku 65 lat (po uzyskaniu zgodny KRS – 70 lat)



nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu
dyscyplinarnego.

(Nie dotyczy to zatrzymania w razie ujęcia sędziego na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie jest
niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania)



za wykroczenia sędzia odpowiada wyłącznie dyscyplinarnie



Za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu
(przewinienia dyscyplinarne), sędzia odpowiada dyscyplinarnie.

Karami dyscyplinarnymi są:

1. upomnienie,
2. nagana,
3. usuniecie z zajmowanej funkcji,
4. przeniesienie na inne miejsce służbowe,
5. złożenie sędziego z urzędu

Sądami dyscyplinarnymi są:
1) w pierwszej instancji

- sądy apelacyjne,

2) w drugiej instancji

- Sąd Najwyższy.

Sędzia nie może:
1) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego,
2) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni,
3) być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą,
4) posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10%

kapitału zakładowego,

5) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać

taką działalnością lub być przedstawicielem bądź pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.

SĘDZIĄ SĄDU REJONOWEGO MOŻE ZOSTAĆ TEN, KTO:

1.

posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2.

jest nieskazitelnego charakteru,

3.

ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub
zagraniczne uznane w Polsce,

4.

jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,

5.

ukończył 29 lat,



złożył egzamin
sędziowski lub

prokuratorski



był przez 3 lata

asesorem lub 5 lat
referendarzem



był prokuratorem,
sędzią sądu

administracyjnego
lub wojskowego

lub



przez 3 lata
wykonywał zawód

radcy prawnego,
adwokata, radcy
prawnego w
Prokuratorii

generalnej, lub
notariusza

lub



jest profesorem lub

doktorem
habilitowanym nauk
prawnych



zajmował stanowisko
asystenta sędziego

lub referendarza
sądowego przez 6
lat



złożył egzamin

sędziowski

Otrzyma powołanie od Prezydenta na wniosek Krajowej Rady

Sądownictwa

SĘDZIĄ SĄDU OKRĘGOWEGO MOŻE ZOSTAĆ M. in. TEN, KTO:



sędzia sądu rejonowego lub prokurator, który przepracował na tym stanowisku 4 lata



wykonywał zawód radcy prawnego, adwokata, notariusza, starszego radcy w Prokuratorii Generalnej przez
6 lat



pracował w charakterze doktora habilitowanego lub profesora nauk prawnych

SĘDZIĄ SĄDU APELACYJNEGO MOŻE ZOSTAĆ M.in. TEN, KTO:



sędzia (prokurator), po 6 latach pracy, w tym co najmniej 3 lata w Sądzie Okręgowym (Prokuraturze
Okręgowej)



wykonywał zawód radcy prawnego, adwokata, notariusza, starszego radcy w Prokuratorii Generalnej przez
8 lat



pracował w charakterze doktora habilitowanego lub profesora nauk prawnych

Przykładowe pytania sprawdzające:

1. Sędziego Sądu Najwyższego powołuje:

a) Prezydent RP na wniosek KRS

b) Prezydent RP na wniosek Pierwszego Prezesa SN

c) Zgromadzenie Ogólne SN

d) KRS na wniosek Zgromadzenia Ogólnego SN

2. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór orzeczniczy nad sądami:

a) powszechnymi, wojskowymi, administracyjnymi

b) tylko powszechnymi

c) powszechnymi, wojskowymi

d) tylko apelacyjnymi

3. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje:

a) Prezydent na 5 letnią kadencję

b) Sejm za zgodą Senatu na 6 letnią kadencję

c) Krajowa Rada Sądownictwa na 5 letnią kadencję

d) Prezydent na 6 letnią kadencję

4. Z ilu izb składa się Sąd Najwyższy:

a) trzech

b) siedmiu

c) od trzech do siedmiu

d) czterech

5. Ławnikiem może zostać ten, kto:

a) ukończył 26 lat i posiada wykształcenie wyższe

b) ukończył 18 lat i posiada wykształcenie średnie

c) ukończył 30 lat i posiada wykształcenie średnie

d) ukończył 30 lat i posiada wykształcenie przynajmniej pełne podstawowe

6. Sędzia za wykroczenia

a) nie odpowiada w ogóle

b) odpowiada tylko dyscyplinarnie

c) odpowiada na normalnych zasadach

d) odpowiada na normalnych zasadach po uzyskaniu zgody na ściganie od sądu dyscyplinarnego

7. Asesora Sądu Rejonowego

a) mianuje Minister Sprawiedliwości

b) powołuje Minister Sprawiedliwości

c) powołuje Prezydent

d) mianuje Krajowa Rada Sądownictwa

poprawne odpowiedzi: 1a; 2c; 3d; 4d; 5c; 6b; 6a