SŁOWNICZEK WYRAZÓW I ZWROTÓW ŁACIŃSKICH 
ub antiquo — od  dawna 
ab  caricas  Atticas —  dla   fig   attyckich 
ab  extra — z  zewnątrz 
ab   invicem —   wzajemnie 
abominationem  naturalem  —  wrodzony  wstręt 
abrennuntiat  —  odmawia 
absolute — kategorycznie,  stanowczo,  na  pewno 
absolutissime  —  najzupełniej 
absolutum   dominium   —   rządy   absolutne 
ab utrinque — przez  obie strony;  cokolwiek ab  utrimgue praetensionum wy- 
nikać   mogło   —   jakiekolwiek   pretensje   mogłyby   wynikać   z   obu   stron. 
ab utriuque — z  obu stron 
accelerare — przyśpieszyć 
accesserunt   —   przystąpili 
accessit — przystąpił 
accessit  crudelitas — przyłączyło  się  okrucieństwo 
accessus — wstęp 
accussat   —   obwinia 
a consortio — od  towarzystwa 
actiones — uczynki 
activitas —  dzielność   (activitatem — 4  przypadek) 
actus meritorius — czyn  chwalebny,  zasługa 
aemulabantur — współzawodniczyli 
a  cunabulis — od  kolebki 
ad altiora — do  wyŜszych  spraw 
adamantina  corda  —  serca   diamentowe 
ad Carthaginem — do  Kartagi 
ad  communem  societatem —  do   wspólnej   społeczności 
ad  complementum —  dla  uzupełnienia 
ad concilia — do  rad 
ad conferenduin — na rozmowę 
ad cras — do jutra 
ad cras de mane — do jutra  rana 
ad  cursum  anno — do  wydarzeń  roku 
ad debitam formam  — do  właściwego kształtu 
ad decursum  anni — do  końca  roku 
ad dispositionem consiliorum — do kierownictwa rad 
addo — dodaję 
ad effectum — do  skutku 
adeo  regum  stipator  inseparabilis  amor  est,   cui  stipendium  clementia  pendi- 
tur — miłość jest nieodłącznym straŜnikiem królów, której Ŝołd  wypłaca 
łaskawość 

ad essentiam — do  treści 
ad eum finem, per quem — do  tego  końca,  przez  który  by 
ad eventum — do  wypadku 
ad feliciora  tempora — do  szczęśliwszych  czasów 
ad Galii cantum —— przy śpiewie koguta 
ad gradum et perfectionem — do stopnia i doskonałości 
ad  gubernium  —  do   kierowania 
ad humilitatem et submissionem — do upokorzenia i poddania 
ad hunc actum — na ten akt 
ad  instantiam — za  wstawieniem  się 
ad inmcem — nawzajem 
ad   iustum   valorem   —   do   słusznej   wartości; 
adlaborabunt — będą dąŜyć 
ad locum electionis — na miejsce  elekcji 
ad locum facti — na miejscu  uczynku  
ad manus — do  rąk 
ad  meridiem  — na   południe 
ad metam — do  celu 
ad  minimum  —  najmniej                         
ad modernum  statum — do   obecnego  stanu 
ad munditiem —  ku  ochędóstwu 
ad mutuum amplexum — dla wzajemnego powitania 
ad oboedientiam   —   do   posłuszeństwa 
ad occidentem — na  zachodzie 
ad  oppugnationem  —  do   oblęŜenia 
ad  opus  belli — na  wojnę 
ad personami perditio tua ex te — do osoby: zguba twoja z ciebie 
ad pinguem  glaebam —  do  tłustej  roli 
ad praefixum locum — do  naznaczonego miejsca 
ad  praesens  —  obecnie 
ad praesens elucescunt — teraz wyjaśniają się 
ad  primam  requisitionem —  na   pierwsze  Ŝądanie 
ad primum —- po pierwsze 
ad propria — do swoich 
ad rationem — na  rachunek 
ad  recognoscentiam  — do  rozpoznania 
ad regnandum — do panowania 
ad  regressum —  do   powrotu 
ad rem — do  rzeczy 
ad secundam   illationem   —   co   do   drugiego   wniosku 
ad septembrem — do  września 
ad  societatem — do  towarzystwa 
ad societatem belli —  do  uczestnictwa  w   wojnie 

ad statum anni liuius — do  stanu tego  roku 
ad sufficientiam — w  dostatecznej ilości 
ad testimonium — do świadectwa 
ad  tot instantias — na  tyle domagań 
adulterium  —  cudzołóstwo 
ad usum — do  uŜytku 
advena — przybysz 
adversa  — przeciwności 
adversitas  —   przeciwność 
adversitates — przeciwności 
adversitates fortunae et iniurias caeli — przeciwności losu i srogość klimatu 
adverso pectore — piersią naprzeciw 
ad victum — do jedzenia,  poŜywienie 
ad violentia  media —  do  gwałtownych  środków 
ad vitae tempora proposueram — do końca  Ŝycia  zamierzałem 
avocare et ad societatem — odwołać i do wspólnego 
ad votum — do ślubu 
ad votum in freąuentia — do  ślubu w  obecności 
aegrotus,   quam  diu  animam  habet,  spem  habet  —  chory  dopóki ma   duszą, 
ma  nadzieją 
affectus populi — uczucia ludu 
afficiunt — dotyczą 
afflictio — zmartwienie 
ifflictio afflictionem — utrapienie utrapionemu 
 
afflictio  supra  afflictiones — zmartwienie  nad  zmartwieniami 
a fine — od końca 
agere —  czynić 
agitur — zapowiada   się 
aleam —  kostkę 
Alexander! aut  mores, aut nomen mulą — Aleksandrze,  albo  obyczaje,  albo 
imię   odmień 
alias — czyli,  albo 
alias haeres — czyli dziedzic 
alias in forma — raczej z postaci 
alliciebat  dulcedo — nęciła  słodycz 
a loci ordinario — u miejscowego  biskupa 
alterationes  —  zgryzoty,   zmartwienia 
alter  rex —  drugim  królem 
alterum — po  wtóre 
alterum  tantum, altero tanto — drugie  tyle 
amplecti — ogarnąć 
a natura crudeles — z natury okrutni 

a naturom locorum — w naturze miejsca 
anni — roku 
anno  —  w  roku 
annihilat — niweczy 
annuebat — przystawał 
annuere —  potakiwać 
anteacta  —  przeszłość 
antecedenti saeculi — dawnego wieku 
ante  fores —  przed   drzwiami 
antemurale Christianitatis  —  przedmurze  chrześcijaństwa 
ante  omnia  —  przede  wszystkim 
ante saecula —  przed wiekami 
ante sessionem —— przed  posiedzeniem 
ante triduum — przed trzema  dniami 
antichristus — antychryst 
anticipative  prophetia  — poprzednio  proroctwo 
antiąuitates — staroŜytności 
antiguo  usu  practicatum —  dawnym   zwyczajem   przyjęte 
antistes — biskup 
a partibus nostris — po  naszej  stronie 
apostrophe — odezwa, zwrot  do kogoś 
a potentioribus oppressu desiderat iustitiam — uciśniony  przez moŜnych  pra- 
gnie  sprawiedliwości 
apparet — widać 
apponemus curam   — dołoŜymy statania 
apprecando felicem eventum — Ŝyczenie szczęśliwego  skutku 
aequaliter — równo 
Arcades — Arkadowie 
archiepiscopatu Ripensi — arcybiskupstwem rypeńskim 
a   Republica   —   od  Rzeczpospolitej 
argenti —  srebra 
arma — broń,  oręŜ 
armis  experiri — bronią   doświadczyć 
artis amandi magister — mistrz sztuki kochania 
a sacrificio missae — od ofiary mszy 
a septentrione — od północy 
aspirare  — wzdychać 
aspirat —  dąŜy 
assistere — towarzyszyć,  asystować 
assueverunt — przywykli 
assumpsit similitudinem animalis — przybrało  podobieństwo  zwierzęcia 
astra  —  gwiazdy 
asylum — schronienie 

attendentiam —  strzeŜenie,   czuwanie 
attendere  —  uwaŜać,  pilnować 
auctores — sprawcy 
auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae 
sprawca płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nędzy w królestwie 
16  Augusti — 16  sierpnia 
auri — złota 
autor mali — sprawca zła 
aversionem — odwrócenie,  coś  przeciwnego 
aversionem  belli —  odwrócenie  wojny 
a vindici manii Dei — mściwą ręką Boga 
axioma — zdanie 
barbarus — barbarzyńca 
bellandi — wojowania 
belli civilis — wojny domowej 
belli vicissitudinem —  niestateczność wojny 
benae mentis — dobrej myśli 
bene meritorum — dobrze zasłuŜonych 
bene   meritum  —   dobrze   zasłuŜonego 
blandientis fortunae ab  ore populi — pochlebiającej  fortuny  z  ust lud» 
bonae spei — dobrej  nadziei 
bonae voluntatis — dobrej  myśli,  dobrej  woli,  radzi 
bona licita — dobra  dozwolone 
bona  regalia —  dobra  królewskie 
bonarum partium — za  dobrą  stroną,  dobrego  sposobu myślenia 
bonis modis — w  dobry sposób 
bonis regalibus — dobrami  królewskimi 
bono  eventu —  dobrym  skutkiem 
bonorum fortunae — majątki 
bonuni  ——  dobre 
bonum  patriae —  dobro   ojczyzny 
bonus  animus  in  re  mala  dimidium  est   mali —  dobra  myśl   w  przeciwnoś- 
ciach to połowa zła 
bonus interpres — dobry tłumacz 

C

 

caeca  — ślepa 
caesariani — cesarscy 
caetera  fusius — o  innych   (dom.  rzeczach)   obszerniej 
cancellariatus — kancelaryjny 
capere — objąć 
capita  —  głowy 
capitale — zbrodnia  gardłowa 
captivare — schwytać 

captivatio  ex  concilio  — porwanie  za  radą 
causavit — spowodowała,   sprawiła 
causis principalitatis  in  integrum   restitutis  —   przy  zupełnym   przywróceniu 
spraw do pierwotnego stanu 
cedant in  commodum Reipublice —  ustąpili  na  rzecz  Rzeczpospolitej 
cedere   reputationi  —   przypaść   dobremu  imieniu 
celeriorem .cursum consultationum publicarum — o prędszym przebiegu narad 
publicznych 
celeritas   —   szybkość 
censuram grubianitatis — w naganę grubiaństwa 
centimanos — sturękich 
certa legę — pewnym  prawem 
charisma — daru 
charitativum subsidium — dobrowolny zasiłek 
cicatrices   —  blizny 
cicatrices adverso  pectore —   blizny  na   piersiach 
circa dispositionem — przygotowując  się  (na  śmierć) 
circa hoc  spectaculum — koło  tego widowiska 
circa  inaugurationem — co  do  ogłoszenia 
circiter  —  około 
circumcirca  —  wokoło,   ze  wszystkich   stron 
circumspecte — oględnie 
circumvenire —  okrąŜyć,  otoczyć 
circumventus  multitudine —  otoczony  tłumem 
cives — obywateli 
civis oppressus — obywatel uciemięŜony 
dam   vel   aperte,   directe   vel   indirecte   —   skrycie   lub   jawnie,   wprost   lub 
ubocznie 
classica Gradivi — trąby Gradywa 
clementiam — łaskę 
clenodia regni cum scitu — klejnoty koronne z wiedzą 
climacter — przypadek,  fatalny  czas 
collaterales — krewni  po  kądzieli 
colligati principes —  ksiąŜęta  sprzymierzeni 
collocare   Rempublicam   —   postawić   Rzeczpospolitą 
combinatur — składa  się 
comestibilium  —  rzeczy  do   jedzenia 
comilitones  meruerunt — towarzysze  zasłuŜyli 
communem iniuriam et commune bonum — wspólne krzywdy i wspólne dobro 
communis regula —— wspólne prawo 
comparere —  stanąć 
comparuit — stanął 
compellere  —  zmusić,  wciągnąć 

competens — odpowiednia 
complices —  wspólnicy 
concernit notitiam — naleŜy do wiadomości 
concernunt   notitiam  —  dochodzą  wiedzy 
concludetur — postanowi  się 
conclusum —  wniosek,  ostateczne   postanowienie,   takŜe   —  postanowiono 
condigne — godnie 
conditionaliter —  pod  warunkiem 
conferre in ulteriori  tractu — pomówić  o  dalszym biegu 
confessata authentica — autentyczne  zeznania 
confoederati —  sprzymierzeni 
conformiter   —   podobnie 
coniunctio  armorum — złączenie  broni 
conscientia  mille  testes — sumienie  to  tysiąc  świadków 
conscii  —  świadomie 
conscios  facti  obstrinxerat iuramento — świadomych   czynu  zobowiązał   
przysięgą 
consentire — przystać 
conseguenter — w   następstwie,   następnie,   z   kolei 
consegui — nastąpić 
conserrare  —  zachować 
conservatio —  zachowanie 
conservationem  —  zachowanie   (4  przyp.) 
consilia — rady 
consiliarii placentini — pochlebni  doradcy 
consiliarorum subiecta — doradców  (dosł. — podmioty  rad) 
consilii generalis —  rady  głównej 
consiliis  —  radom 
consilio — radą 
consilium — radę  
consilium  bellicum — rada  wojenna 
consilium  malum  consiliori pessimum — zła   rada  najgorsza  dla  doradcy 
cołisilium   salubre  —   rada   zbawienna 
conspirationes — związki 
constantiam — stałość 
constantissimum propositum — niezmienny   zamiar 
consternati — zatrwoŜeni 
consternatus — strapiony,  zmartwiony 
constituemus  —  ustanowimy 
constituere  —  postanowić 
constitutum — postanowione 
consulere  —  radzić,   obmyśleć 
consuluit — poradził 

consultor — doradca 
consurgunt  — powstają 
contemnebat —  pogardziła 
contemptor  mortis  —   gardzący  śmiercią 
contemptum  —  obelgi 
continuationem  operis  — kontynuowanie  dzieła 
continue —  ustawicznie,   bez   przerwy 
contra —— przeciwnie 
contra   absentem   —   przeciw   nieobecnemu 
contra   calumniatores  —  przeciw   oszczercom 
contra  constitutum — wbrew postanowieniu 
contra  coronatum   caput —  przeciwko   głowie   koronowanej 
contra  fidem — przeciwko  wierze 
contrahentes  etiam  obligatorii —  dzierŜawcy  nawet  zastawni 
contra  hostem  patriae  procedemus —   przeciw   nieprzyjacielowi  ojczyzny   
wy- 
stąpimy 
contra  iura gentium — wbrew prawu  narodów 
contra   iura   gentium,   contra   regulam   iustitiae   —   wbrew   prawu   narodów, 
wbrew  przepisom  sprawiedliwości 
contra   maiestatem  et   matretn  oboedientiam   —  przeciw   majestatowi  i matce 
contra   modernas   inventiones   oppugnationum   —   wobec   teraźniejszych   
sposobów  zdobywania 
contra   ordinem  equestrem  —  przeciw   stanowi  rycerskiemu 
contra patriam — przeciw ojczyźnie 
contra rationem — sprzeczne  z  rozumem, wbrew  rozumowi 
contrarii —  przeciwnicy 
contrarium sentiebant — przeciwnie myślały 
contra  Rempublicam —  przeciw  Rzeczypospolitej 
contra  tot  Varos  —  przeciwko  tylu  Warusom 
contraxit —  zawarł  umową 
contumelia  Harpagi  consumpsit  coronam Astyagis,  Contumelia  Narsetis inun- 
davit  sanguine Italiom — krzywda  Harpaga pozbawiła Astyagesa korony, 
krzywda Narsesa krwią zalała Italią 
contumeliam — zniewagę 
contumeliam et diminuationem — zniewagę i ujmę 
contumeliis —  zniewagami,  obelgami 
convalescere  —— wracać  do  zdrowia 
convaluit  —  wyzdrowiał 
convicia  —  obelgi 
convincere —  przekonać 
cooperabatur — współdziałała 
coronadonis — koronacyjny 

correspondere — komunikować  się 
crescere disordo — zwiększać (dosł. wzrastać) nieporządek 
crimen  atro   carbone   notandum  —  zbrodnia,   którą  naleŜy   zapisać   czarnym 
węglem 
cruciatus — męki 
crude  — ostro,  surowo 
crudele —  okrutnie 
crudelissime  —  najokrutniej 
cum aedificatione — ku zbudowaniu 
cum approbatione —  z   potwierdzeniem 
 
cum  assecuratione —  z   zapewnieniem,  z   poręczeniem 
cum  assistentia  — w  obecności 
cum   attinetiis  —  z   przyległościami 
cum  Caesarianis  —  z  cesarskimi 
cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante legę de incompatibilibus 
quoad  personom — za  zgodą  całej  Rzpltej  takŜe  bez względu  na  prawo 
o nieposiadanie   (dom. — kilku urzędów), co  do jego  osoby 
cum  conservatione — z zachowaniem 
cum  detrimento  Reipublicae  seąuuntur  clades  instabunt — gdy  klęski  nastę- 
pują ze szkodą Rzpltej, będą nalegać 
cum  facunda   oratione —  z   piękną   mową 
cum  gratulatione  —  z   powinszowaniem 
cum  his  et  his  gualitatibus — z  takimi  a  takimi  zaletami 
cum  inscriptionibus — z  napisami 
cum invocatione — z  wzywaniem 
cum  plenitudine  —  w   obfitości 
cum  potenti   et   victrici  populo  res   est —  z   potęŜnym  i  zwycięskim   ludem 
jest  sprawa 
cum  regressu  —  zastrzegając   powrót 
cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe — z  zapewnieniami 
przyjaźni  przed  odjazdem i  z  nadzieją 
cum  re parata  — z  rzeczą  gotową 
cum   stupore  —  ze   zdumieniem 
cum  sua  non  saeviat  hostilitate  —nie  sroŜył  się  swą  zawziętością 
cum  summo  Reipublicae   detrimento  ——  z  największą   szkodą   Rzpltej 
cum suspiriis — z  westchnieniem 
cum  tota argentea supellectili — z wszystkimi  naczyniami  srebrnymi 
cum   toto   dero  —  z   całym   duchowieństwem 
cum  toto  negotio — z  całą  sprawą 
cumulabat  —   obsypywał 
cunctando  —  zwlekając 
curae  erit — będzie  troską 

curae nostrae — naszą troską 
curam —   opiekę,   troskę 
curam  boni publici — troskę o  dobro  publiczne 
cura  salutis — troska  o  zdrowie 
curiosus  —  ciekawy 
cursum,   —   bieg 
custodes —  stróŜe,   straŜnicy 
custodiae  corporis — straŜy osoby 
custos  legum — stróŜ  praw 
D 
damnificatio   Reipublicae  —   szkoda   Rzeczypospolitej 
da  pacem,  Domine! —  daj   pokój,  Panie! 
dat pretium servata salus potiorąue  metallo  est — ocalone  zbawienie nadaje 
wartość   i  jest   droŜsze  niŜ   kruszec 
de   anteactis   —   o   dawnych   sprawach 
debetur — naleŜy  się  
debiliores  aemulos  —  słabszych   nieprzyjaciół 
debilitatem  rnentis  —  słabość   umysłu 
dębiłam   gratificationem  —  naleŜnej ,nagrody 
debile  —  słusznie 
1-ma Decembris — l  grudnia 
decet   eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasąue fecerunt — przy- 
stoi chwalić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych do- 
konali 
de   contrario   rerum   successu   —   o   przeciwnym   obrocie   rzeczy 
de   crimine  laesae  maiestatis  —   o   zbrodnię  obrazy  majestatu 
de  domo  —  z   domu 
deesse — opuścić 
defensionis  patriae  —  obrony  ojczyzny 
defensive   —   odpornie,   obronnie 
deformitatem —  zniekształcenie 
defraudator regum — zdrajca królów 
Dei  proprium est protegere quos dignos indicat — właściwością Boga jest 
popierać tych, których uzna za godnych 
de iure debetur — z  prawa  naleŜało  się 
deliberatissime —  najrozmyślniej 
deliciae  generis   humani  —  rozkoszą   rodzaju  ludzkiego 
de  mane consilium — z  rana  rada   (dom. będzie) 
de   methodo   contribuendi  —   o   sposobie  zebrania   pieniędzy 
de  necessitate — z  konieczności,  koniecznie 
denegare —  odmawiać 
de  nervo  belli — o  funduszu wojennym 
denuntiando  —  oznajmiając 

denuntiando   imminentia, pericula  —   z   oznajmieniem   o  groŜących   
niebezpieczeństwach 
dennuntio — oznajmiam 
depauperatio  —   zuboŜenie 
dependentias — zaleŜność 
de periculo dantis et accipientis — o niebezpieczeństwo dającego i 
przyjmującego 
 
depopulatores  totius mundi  et  possessores   guadraginta  regnorum —  łupieŜcy 
całego  świata  i  posiadacze  czterdziestu  królestw 
de   praeteritis  —  o   sprawach   przeszłych 
deprecor primum —  najpierw  przepraszam 
deputatos administratores — wybranych  administratorów 
derelicta vidua — pozostała  wdowa 
de sangvine  gentis — z  krwi narodu 
desertor castrorum — zbiegiem  z  obozu 
desiderabilem  praesentiam —  poŜądanej   obecności 
desideriis —  Ŝyczeniom,   do  Ŝyczeń 
desideriis  nostris —  Ŝądaniom  naszym 
desiderium — Ŝyczenie 
de  statu rerum — o  stanie  rzeczy 
de super — z  góry 
de tempore — o czasie 
de   throno  —  z  tronu 
detrimenta  —   straty 
aetrimentum — szkoda 
detulit — doniósł 
deturbare — strącić 
de tutela — z  opieki 
de ulterioribus — o  dalszym 
Deus  avertat,  ne  nobis a  sinistris  appareat  civitas, a  dextris  debet  esse  no- 
stra civitas — uchowaj, BoŜe, nie na lewo od nas ukaŜe się miasto, ale 
na prawo  powinno być  nasze miasto 
de   vestra   ąuidem  laude   melius   est   tacere,   quam   pauca   loqui  —  o   
waszej 
sławie lepiej milczeć niŜ mało co powiedzieć 
devotissime — najpoboŜniej 
dextram porvigere — podać prawicę 
dextre — zręcznie 
dicas, quia sumus piscatores — powiedz, Ŝe jesteśmy rybakami 
dictabat — dyktował 
dicterium   tritum  —  przysłowie   pospolite 
die XVI Augusti —  dnia   16  sierpnia 

V.  die Januarii futuri — 5  dnia  przyszłego  stycznia 
die  1-ma Februarii anno  1662 — dnia  l  lutego  roku  1662 
dies  expirationis — dzień skończenia 
difficile est ex animo resipiscere — trudno się szczerze opamiętać 
diffidebant — nie ufali 
diffidis  et maiestatem laedis  — nie   dowierzasz  i  majestat  obraŜasz 
dignitatem — godność 
dignissima gęsta — najgodniejsze czyny 
diligenter — pilnie 
diligentissime — najpilniej 
dimittere — puścić 
directe — wprost 
director monoculus — jednooki  dyrektor 
discernere — rozróŜniać 
displicere — nie podobać  się 
dispositae  —   przygotowane 
distulerunt —  odłoŜyli 
ditescant — wzbogacili   się 
ditiones imperii  et  conseguenter —  obszary  cesarstwa,  a  w  następstwie 
diutius   accusare   fata   possujnus,   mutare   non   possumus   —   moŜemy   
skarŜyć 
się  na  srogi  los,  zmienić  nie  moŜemy 
divertere — wstąpić 
docebit — pouczy 
docet  — uczy 
domicilium —  siedziba 
domi leones, foris rulpeculae — w  domu lwy, za domem — liszki 
dominari — panować 
domini  —   panowie 
dominium —  panowanie 
Dominus  dedit,  Dominus  abstulit — Pan  dał,  Pan  wziął 
dubiae   fidei  —   dowodem   powątpiewania 
dulcedine — słodyczą 
dulcedo — słodycz 
dulcem  recordationem —  miłe  wspomnienie 
dulcis  locus  patriae  —  słodkie miejsce  ojczyste 
dulcis   recordatio  —  słodka   pamięć 
Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore 
stabit — gdy rok policzy trzy szóstki, Marek zawoła Alleluja, Jan stanie 
w ciele (tzn. uroczystość BoŜego Ciała przypadnie w dzień św. Jana) 
Dum   vitia   prosunt,   peccat   qui   recte   fach   —   grzeszy,   kto   dobrze   czyni, 
dopóki   występki   popłacają 
duorum cognominum — dwóch nazwisk 

duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et habitu — dwoisty 
język   mający   i   miód,   i   truciznę,   ziejący   jedną   paszczą 
durum  contra  dur u m —  upór  na   upór 
dux Parmensis contra Belgos foederatos — ksiąŜę parmeński przeciw stanom 
belgijskim 
E 
ea   intentione  —  w   tym   zamiarze 
ecce   ibi   videtis,   quia   ibi   est   Harusen,   ubi   iaculantur —   oto   tam  
widzicie, 
gdzie strzelają, to jest Aarhusen 
ecce  in   sinistris  apparct  forte   civitas —  oto  na  lewo  widać   właśnie  miasto 
e   contra  —  przeciwnie 
e   converso  —   a   przeciwnie 
effecerunt  —  wymogli 
effectum  —   skutek 
effeminarunt   —   zniewieściały 
effeminati   Ula   diuturna   pace,   molles   et   imbelles   facti   —   
zriJewieściawszy 
owym  długim  pokojem,  stali  się miękkimi  i  niewojowniczymi 
ego saluto Dominationem  Vestram — witam  Waszmość  Pana 
eiusdem — tegoŜ 
eiusdem  sensus  — tego   samego   zdania 
eiusdem  spiritus — tegoŜ  ducha 
eius saevuli — tego wieku, takŜe przenośnie — tego  czasu 
electionis  — wyborczym 
elicuit — wyjaśnił 
elucescet —  wyjaśni   się 
elucescet  et interim — wyjaśni  się,  a  tymczasem 
encomia — pochwały 
eminentiam   —   wyŜszość 
emolumentum — korzyść,   zysk 
eodem  anno —  tego   roku 
eo  fine  —  w   tym   celu 
eo   ipso  —  tym   samym 
erat  —  było 
erudite — uczenie 
essentiam — treść,  istotę 
et  ad  ultimam  egestam —  i do  ostatniej  nędzy 
et  alacritate —  iŜ   ochotą 
et  auctoritati  —  i  powadze 
et   certitudine  —  i   zapewnieniem 
et  civibus — a  obywatelom 
et   connectiojies   —   i   związki 

et  consensit — i  przystał 
et   consequenter —  a  zatem 
et  crimen  laesae  maiestatis — i  zbrodnia   obrazy majestatu 
et cum summo periculo — iŜ  największym  niebezpieczeństwem 
et  felices  rerum  successum  —  i  szczęśliwego   powodzenia   spraw 
et  felices  successus — i  szczęśliwego  powodzenia 
et  in   operę  btlll  —  i  w  działaniu   wojennym 
etiam — takŜe, nawet 
et  Instabimus —  i  będziemy  nalegać 
et  interim —  a  w  międzyczasie 
et mens  et gens — i umysł,  i ród 
et multis  curis —  i  wieloma   troskami 
et nonnis  urgebant  —  i   niezbyt   przyśpieszali 
et non   revclationem  —  i   niewyjawianie 
et  nullo  clementiae  loco  relicto  —   i   nie   nająć   Ŝadnego  miejsca   łaskawości 
et post impletas conditiones — i po wypełnieniu warunków 
et polisniinus — a nade wszystko 
et praecipue —  a  osobliwie 
et prodesse et obesse — i pomóc, i zaszkodzić 
et securitatis ab impetitione  et  insldiis  malecontentorum — i zabezpieczenie 
i        od   napaści   i  zasadzek   malkontentów 
etsi  caeluni  ruet,   impavidum  ferient  ruinae  — choćby  niebo   runęło,   ruiny 
przywalą  nieulękłego 
et similia —  i  podobnie 
et sine consensu  ordinum — i  bez   pozwolenia  stanów 
et specialiter  —  a   szczególnie,   a   specjalnie 
et sufficientem  expeditionem —  i  wystarczającą   ekspedycję 
et supellectili per subordinatos — i  ruchomości przez  nasłanych  ludzi 
et toties  exprobrabant — i   tylekroć  wyrzucali 
et totius   christianitatis  —   i   całego   chrześcijaństwa 
et    usus coknbitandi — i nawyknienie  poŜycia 
et varia —  i  róŜne  rzeczy 
evasirmis  de  manibus  unius  hostis,  alter  imrnlnet /eroceor,  nempe  tempestas. 
Orandum   et   laborandum   est   —   umknęliśmy   z   rąk   jednego   nieprzyja- 
ciela,   grozi   nam   drugi   sroŜszy,   mianowicie   burza.     Trzeba   się   modlić 
i  pracować 
eventus   acta   probat  —   wynik   chwali   czyny 
cvictiones in fundo — zabezpieczenie  na majątku 
evidenter —  widocznie 
ex albo — z księgi 
exarsit — uniósł się 
ejc asse satisfacti — gotówką zaspokojeni 
ex abundanlia malitiae — z  wygórowanej złości 

ex bene  placito — samowolnie 
ex  carceribus  —  z   więzienia 
excelsum vitium — górującą wadę 
excepto casu urgentis necrssitatis — z wyjątkiem wypadku  nagłej  potrzeby 
excessivos — wykraczających,  dopuszczających  się wykroczeń 
exclamavit — wykrzyknął 
excludit — rozłącza 
exlusis nonullis — z  nielicznymi wyjątkami 
ex commiseratione — ze współczucia, z  ubolewania 
ex concilio generali — na wspólnej naradzie 
cxcusat — uniewinnia 
exequi  mandata  —  wykonać   rozkazy 
ex equo  Troiano —  z  konia   trojańskiego 
ex  faucibus  —  z   paszczy 
ex gremio — z grona 
ex liis qualitalibus —z tych  przymiotów 
exilium — wygnanie 
exilium,  luctus,   dolor   tributa  sunt  ista   vivendi  —  wygnanie,   płacz,   ból   są| 
obowiązkami  Ŝycia 
ex invidia — z  nienawiści 
ex magistratu — z urzędu miejskiego 
ex  magnatibus — z  magnatów,  wielmoŜów 
ex mari   Baltico   —   z   Morza   Bałtyckiego 
ex mente — po myśli 
ex nativo sanguine — z  rodowitej krwi 
ex  necessilate  —  z  konieczności 
ex  nutic — natychmiast 
ex  oboedientia  —  z   posłuszeństwa 
ex occasione — z  przypadku,  przy  sposobności, z  powodu 
ex  occasione  regnandi — ze  sposobności  panowania 
ex ore Apollinis — z ust Apoliina 
ex officio suae etninentis dignitatis — z  urzędu swojej wysokiej  godności 
expedit — przystoi, wypada 
cxpeditis — układacie 
experientia —  doświadczenie 
experiri — mierzyć  się 
exprimere — wyraŜać 
exprimere de verbo ad verbum — Wyrazić słowo w słowo 
ex privatis — z  prywatnych   (dom.  -  obywateli) 
exprobrationcm — wymówki 
exprobrationis  competentem  — zarzutów   odpowiednią 
ex profundo  — z głębiny 
ex  ratione — z  powodu  przyczyny 

ex ratione  duplici — z  podwójnej  przyczyny 
ex re — z rzeczy 
ex regno Daniae — z kiólestwa duńskiego 
ex semine viri cum  ursa — z  nasienia  człowieka  i niedźwiedzicy 
extemporaneos discursus —  nieprzygotowanych  rozmów 
ex temperę — natychmiast 
extra orbitam ordinationis — poza obrąb ordynacji 
extremis laborans — robiąca  ostatkami   (sił) 
extremis   laborantem   —   ostatecznie   ginącą 
exuere — zdjąć 
ex volo promisti — z uczynionej  obietnicy 
F 
facile credo — łatwo wierzę 
facilius cst consolari afflictum, quam sustinere — łatwiej jest pocieszać stra- 
pionego niŜ cierpieć 
factiosus — intrygujący 
facultatem — wolność, swobodę 
facultates —  zasoby 
facunde — wymownie 
facundla — wymowa 
facundissima oratione — wytworną mową 
fama —  wieść,   pogłoska 
fata simul et semel — losy razem i naraz 
7   Februarii  —  7   lutego 
feliciori  tetnpore — w  szczęśliwszych  czasach 
ferrens Mars, aureos calcat contemnitąue fastus — śelazny Mars depce i lek 
cewaŜy złote przepychy 
f ide,   honorem   et   conscientia   —  wiarą,   honorem   i   sumieniem 
f idem  Reipublicae — kredyt,  zaufanie  Rzpltej 
figuraliler — przenośnie 
filialem  amorem — miłość  synowską 
filiis — synami 
firmare tirannidem — wzmacniać tyranię 
firmissime  negat —  najmocniej  zaprzecza 
firmiter —  mocno 
fłectere persuusionibus — skłonić namową, perswazją 
jlexibilis — ulegający 
florem — kwiat 
florem aetatis —  kwiat wieku 
florem aetatis cum dispendio — kwiat wieku z utratą 
floruit — kwitła 
foederati — sprzymierzeni 
fomes   —   zarzewie,   tu   podŜegacz 

formastis — złoŜyliście 
formidine poene — z  obawy  kary 
forsan abeundum est in civilatcm — moŜe naleŜy wam wrócić do miasta 
fortcs creantur fortibus  et  bonis,  est  in  iurencis,  est  in  equis patrum   virtus 
neque imbellem feroces piogenerant aquilac columbam — silni  rodzą sil- 
nych   i  dobrych,  dzielność ojców  jest  w  byczkach  i źrebcach,  dzikie  orły 
nie urodzą   niewaleczncgo   (łagodnego)   gołębia 
forlitudo — odwaga; jonltudo bcllica — odwaga wojenna 
fortuna — szczęście, los 
fortunae — majątku 
fraterne —   po  bratersku 
fremebat popularitas — sarkał ogół 
fremilut —  hałas,  krzyk 
fretjuentia  —   napływ,   udział 
fretum navigabile — cieśnina  Ŝeglowna 
fretus inteęritate  conscientiae  snae — ufny w nieskalaność  swego sumienia 
Fridericus Daniae rex —  Fryderyk,  król Danii 
fructifera — drzewa  owocowe 
fructum — owoc,  takŜe  korzyść 
frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat — próŜno miałby walczyć karzeł z 
olbrzymem 
fugientes — uciekający 
fugiendo   pugnat,   fugiendo  vincit  —  uciekając   walczy,   uciekając   zwycięŜa 
fui in  Galia,  vidi  niililps —  byłem  we  Francji,  widziałem  rycerzy 
fui  in   Germania,   vidi  principes —   byłem   w   Niemczech,  widziałem  ksiąŜąt 
fui in  Italia,  vidi praesnlcs — byłem  we  Włoszech,  widziałem  biskupów 
fui in  Polonia, vidi nobiles — byłem w Polsce, widziałem szlachtę 
funnii  vota —  okłada śluby 
fuse —  obszernie 
fusius —  obszerniej 
 Galii cantum non  timet iste leo — ten lew nie boi się piania koguta   (dwu- 
znaczność   wyrazu  —  kogut  i Francuz) 
genem   —   rodzaje,   gatunki 
generaliter  —   ogólnie 
generatio —  wylęg 
generose aquilae   pulli  -  pisklęta   szlachetnego  orła 
generositas— zacność,  szlachetność 
generoso pectori — szlachetnemu sercn 
gloriabantur  —   chwalili   się 
gloriatur   — chwali  się 
gloriosa Domina —  chwalebna  Pani 
gloriose  —   cbwalebnie,   sławnie 
gloriosissime —  najchwalebniej 

gloriosius occumbere in opere — chwalebniej polec w walce 
gloriosnm  opus —  chwalebne  dzieło 
gratiarum   actiones  —  modły  dziękczynne 
grutiilntiones —  Ŝyczenia,  powinszowania 
gratnlor  —  winszuję 
gravatam — obraŜoną 
gubernia — rządy; gubernium — rząd 
H 
habetis legem et prophetas — macie prawo i proroków 
haeredissam  —  dziedziczkę 
haeret —  tkwi 
haeret in pectore — tkwi w piersiach, w sercu 
hanc  ideam  —  tego  sposobu 
hanc suscipere pronunciam — podjąć się tego obowiązku 
Hectorem  quis nosset, felix si Troia fuisset — któŜ by znał Hektora, gdyby 
Troja   była   szczęśliwa 
Heldonoriam et Cronoburgum — Helsingor i Kronburg 
hibernorum  — śołdu  zimowego 
hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit — oto jest ryba, któ- 
rą  Waszmość  nazwał  diabłem 
hilari fronte — z   pogodnym  czołem,  pogodnie 
hoc  bonuni  — to  dobro 
hoc  mihi  pietas,  hoc pia  lingua odit  — tego  mi  cnota, tego  wzdraga  się 
uczciwy  język 
hominem   iniuratum  —   człowieka   skrzywdzonego 
homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstan- 
tiae  imago,  invidiae  et  calamitatis  trutina  — człowiek  jest  wzorem  bez- 
silności,   łupem   czasu,   igraszką   losu,   obrazem  niestałości,     szalą   zawiści, 
i  niedoli 
homo proponit, Deus disponit — człowiek projektuje, Bóg decyduje 
honoraria  — wynagrodzenie 
honorifice  —  chlubnie,  uroczyście 
honoris palmam — palmę chwały, zaszczytu 
 
hostiliter — po  nieprzyjacielsku 
hostis  patriae  et  reus  criminis laesae maiestatis — wrogiem  ojczyzny  i  win- 
nym zbrodni  obrazy majestatu 
hucusque — dotąd 
huic operi humilime — najuniŜeniej 
hunc et non alium — tego a nie innego 
iactantia — chełpliwość 
iactura — strata 
ideam  —  wzór 

idiota — głupiec 
ille  enim magnus et nobilis est, ąui morę magnae ferae scit latrutus canum 
securus exaudire — ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wiel- 
kiego zwierza umie spokojnie słuchać szczekania psów 
illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles— 
owi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodze- 
niem, lecz takŜe cnotą 
imbelles — niewojowniczy 
imbibere — nasiąknąć,  przen.  skorzystać 
immarcescibilem  —  niezwiędłe 
immediate —  bezpośrednio 
impedimenta — przeszkody 
imperiose — hardo 
imperiosus mulier — popędliwa  niewiasta 
imperium — cesarstwo 
imperium potissimum floret — państwo  najbardziej  kwitnie 
imponere — wmówić 
in  absentia — podczas  nieobecności 
in aocessu — w przystępie 
in  adversis et prosperis cum conservalione — w okazjach złych i dobrych 
z zachowaniem 
in aemulam — w wrogą 
in aequa lance — na  równej szali, na równi 
in aleam — na  szaniec 
in aleam fortunae — na los szczęścia 
in anno — w  roku 
in anno 1662 et tertio in obsequio — w roku 1662 i trzecim w posłuszeństwie 
in anno praetorito — w przeszłym roku 
in armis — pod bronią 
in armis existit — jest pod bronią 
in armis pro parte — pod bronią po stronie 
inaudito  exemplo —  niesłychanym  przykładem 
inauguratus — obwołany 
in Augusta — w  sierpniu 
in  bhio — na rozdroŜu 
in   capita  —  na   głowy 
in casu saevientis fortunae — na wypadek sroŜącego się losu 
in  censuram  —  w   podejrzenie 
in  collatcralitate — w  sąsiedztwie,  blisko 
in commissis — z  polecenia 
in conjuso — w  zamieszaniu 
incolae — mieszkańcy 
incolas  —  mieszkańców 

iucolis  —  mieszkańcom 
in consiliis proponendis — w  przedkładaniu  rad 
in consilio  — w  radzie 
in  consilio generali constituerc — na walnej  naradzie postanowić 
in consilio   impiorum  —  w   radzie   bezboŜnych 
in consilium — w  radę 
in contignitate — w  zetknięciu 
in   continuo   belli   operę;  verbo   dicam  —  w   ciągłej   sprawie  wojny;   
słowem 
in contrarium — przeciwnie 
inconvenientia   —  nieprawidłowości 
in crifninae laesae maiestatis — co do zbrodni obrazy majestatu 
in cubiculo — w komnacie 
in cuius sinu — na  której łonie 
inculpare — winić,  obwiniać 
incumbit — naleŜy,  trzeba 
incuriam — niedbałość 
incusando — oskarŜając 
in  debila  methodo — w  najlepszym  porządku 
in decursu Augusti — w końcu sierpnia 
in departitionem — na spłacenie 
indicant — wskazują 
indicat   vestis    quales  intrinsecus   estis  -  szata    wskazuje   jakimi    jesteście 
wewnątrz 
indigne — niegodnie 
indignitatem  —  niegodność 
in  disciplina militari — w karności wojskowej 
in discrimen vitae — na niebezpieczeństwo Ŝycia 
indolem —  naturę 
in domum luctus — w domu Ŝałoby 
induccre  gallicismum  —  wprowadzać  francuski   dom.   —  zwyczaj   (francuską 
formę rządu) 
in  dulci  recordatione — we  wdzięcznym  wspomnieniu 
in  duplo —  podwójnie 
in  cudem ąualilate — w tym  stanie 
in  clectione — w wyborze 
in eo passu — w tym stanie 
in eundrm  sensum — w  tej  samej  myśli 
in facie  publica — na   zebraniu   publicznym 
infallibiliter —— niewątpliwie, niechybnie 
infamia,  exilium, privatio — niesława,  wygnanie,  pozbawienie 
in  Filtru ario — w   lutym 
infelicitati temporis — nieszczęśliwym czasom 

in/erius — niŜej 
in fidem Reipublicae -na wierność Rzpltej 
in  forma — w  kształcie 
in forma amplissima — w najszerszej formie 
in frefquentia — w obecności 
in fructum   Reipublicae  —  na   korzyść  Rzpltej 
in fuga — w ucieczce 
in Junctione — w  urzędzie,  słuŜbowo 
in  genere — w  ogóle 
in gradu absoluto — w najwyŜszym stopnia 
in  gratiam — dzięki 
ingratitudinem  —  niewdzięczność 
in  habitu  Minori Sancli Francisci —  w habicie  braci  mniejszych  św.    Fran 
ciszka 
in hac palaestra — w tej szkole 
in hnec verba — w te  słowa,  tymi słowy 
in   hostico  —  w  kraju   nieprzyjacielskim 
in hofitico ostentari — u nieprzyjaciela   (na ziemi nieprzyjaciebkiej)  okazać 
inhumaniter —  nieludzko 
inibunt operom — dołoŜą starania 
in   Januario  — w   styczniu 
in illo fervore — w owym zapale 
inimicus homo — człowiek wrogi 
initia — zaczątki 
iniunctum — polecone 
iniungimus — powierzamy 
in Iunio id est — w czerwcu to jest 
iniuriam — krzywdę 
iniurias — krzywd 
ininstiiinm — niesprawiedliwość 
in   integro —  w   całości 
in  Inncem  considrrntionis — na   szalę  rozwagi 
in  landem Dominicae nativitatis — na  chwałę narodzenia BoŜego 
in legem perpftuam et irrevocabilem — za prawo wieczne i nieodwołalne 
in  Maio — w  maju 
in maiori — w większym 
in  mniam partem  —  na  złą  stronę 
in  manibus bene  meritornm  —  w   rękach  dobrze zasłuŜonych 
in   mań  Baltico  —  w   Morzu   Bałtyckim 
in  memoriam — na  pamiątkę 
in mente lieipnblicae — po myśli, z woli Rzpltej 
innatus —  wrodzony 
in   necessitate  —   w   potrzebie 

innoccntiae —  niewinności 
innociius — niewinny 
innocuits lapidor — niewinny,  jestem kamienowany 
innotescet — będzie wiadomo 
innotitit — wiadomo 
innovare  —  wznawiać 
in hounnbre — w listopadzie 
in  oboedientia — w   posłuszeństwie 
in  omni loro — w kaŜdym  sądzie 
in  opere  belli — w  działaniu   wojennym 
in oppigncratione — w  zastaw,  tutaj — jako zakładników 
in  opprobrium — w   pośmiewisko 
in ordine equestri — w stanie rycerskim 
in parte — w części 
in partem — na stronę, na część 
in partes —  na   części 
in perpetuum silentium — na wieczne milczenie 
in persona — w osobie 
in  persona sua — we własnej osobie,  osobiście 
in  partes — na  równinie 
in   plono —  zupełnie 
in  plurali — w liczbie  mnogiej 
in  posterum — na  przyszłość 
in postscripta in  haec verba — w dopisku w  te słowa 
in praedam — jako łup 
in praesentia — w obecności 
in praesenti termino — w obecnych okolicznościach 
in procinctu — w gotowości 
in  profundo - w   głębi 
in promotione — w popieraniu 
in prospectu - w obliczu 
in pubtico foro — na placu publicznym 
in publicum — na jaw 
in pugna — w bitwie 
in  pugna  stataria  —  we  wstępnym  boju 
in quantum — jeśli, o ile 
in   quo  gradu   —   w   jakim   stopniu 
in  quorum manibus arma sunt,  in  eorum potestate  et conservfire  et perdere 
Rempublicam — w czyich rakach jest broń, w tych mocy jest ocalić lub 
zgubić   Rzeczpospolitą 
in   recenti — za  świeŜa 
in  recompensam  —  dla   odwzajemnienia,  odwdzięczenia 
in  regno — w  królestwie 

   in regno Galliae — w królestwie francuskim 
in rem — na  korzyść, na  rzecz 
in reprobum sensum — w złe rozumienie 
in Republica meretur — w Rzpltej zasługuje 
inscriptionem   —  napis 
in scripto in ąuantum — na  piśmie, o ile 
in seruitio — w słuŜbie 
insignia  —  oznaki;    in  signis  Zodiaci — w  znakach  Zodiaku 
in singulari —  w  liczbie  pojedynczej 
in sinuni — na  łono,  do  serca 
insolescit — rozzuchwala się 
in spe — w  nadziei 
instabunt — będą nastawać 
instantanee — nagle 
in statera iudicii — na szali sądu, rozsądku 
in  stalu  moderno  —  w  obecnym  stanie 
in status — o  polityce 
instrumenta  —  narzędzia 
insultum  populi — napaść  ludu 
insultus  —  napaści 
in  superlativo  publicissime  —  w   najwyŜszym  stopniu,   najbardziej   
publicznie 
in suum caput — na  swoją  głowę 
intaminata  fides  —  nieskalana   wiara 
in tanto Reipublicae passu — w takim połoŜeniu Rzpltej 
intendebant — zamyślali 
intendis — zamyślasz 
intendit —  zamyśla 
intendo —  zamyślam 
intentionaliter —  w   zamiarze 
integritas  conscientiae —  nieskazitelność   sumienia 
intentio  pro facta — zamiar  za  uczynek 
inter  confinia — w  granice 
inter domesticas parietes — między  domowymi ścianami 
inter gentes — między narodami 
interim —  tymczasem 
interim  consilia — tymczasem narady 
inter  incudem  et  malleum  — między  młotem  a kowadłem 
inter moenia — w murach 
inter octavas Corpori Christi — podczas  oktawy BoŜego Ciała 
inter patres  patriae — między  ojcami  ojczyzny 
interponitur —  zachodzi 
interpres —  tłumacz 

interpretes — tłumaczami 
interregnum — bezkrólewie 
inter  rudera —  w  ruinach 
interrumpit — przerwał 
inter spem et metum — między nadzieją a trwogą 
inter  sympatriotas  — między   wspołkrajowcow 
inter  tot anfractus — w  tylu  okolicznościach 
inter  tot  moderni  collegii sinistras  opiniones —  spośród  tylu  wrogich  opinii 
obecnego   zgromadzenia 
inter viscera — dosł. we wnętrzu, tutaj — w granicach 
inter viscera motus — rozruchy  wewnątrz ktaju 
in triduo — w trzy dni 
in  testimoniis — w świadectwach 
intestina — wnętrzności 
in theatro publico — na widoku publicznym 
in  toga  et  sago  — w  pokoju  i  wojnie 
in  toto — w  zupełności, w  całości 
in  toto satisfactus — zupełnie zadowolony 
in   tractu — w  drodze 
intulerunt — wnieśli 
intuli — wypowiedziałem 
intulit — wniósł 
in  turbido  — w   zamęcie,  zamieszaniu 
intus —  wewnątrz 
in  ulteriori  tractu — w przyszłości 
in unum — w jedno 
in utramque aurem — na oba  uszy 
in usum — w  zwyczaj 
invasor a se ipso  occiditur — napastnik  zabity przez  siebie  samego 
invehebant — oburzano  się 
invehere —  przymawiać 
in   veste peregrina — w  odzieŜy  cudzoziemskiej 
investigarunt — doszli 
in vicinitate inimicitias nactus occasionem — między sąsiadami waśnie korzy- 
stając z okazji 
in victoria — w  zwycięstwie 
in victualibus — dosł. w Ŝywności, tutaj — pod względem Ŝywności 
invidia  bonorum noverca — zazdrość jest macochą dobrych 
invidii —  zazdrośni,  nienawistni 
in  visccra Reipublicae — w  głąb  Rzpltej 
invita Rcpublica — wbrew woli Rzpltej 
in rita — za Ŝycia 
in   volumen  legum — w księgę  praw 

ipso die festi Bcatissimae Mariae Virginis — w sam dzień święta Najświętszej 
Marii Panny 
irritari — gniewać, draŜnić 
iste   est interpres meoruni et vestrorum desideriorum — oto jest tłumacz 
moich i waszych Ŝyczeń 
isti   duo nobis prandium non impedient — te dwa nie przeszkodzą nam 
w obiedzie 
ita   semper illustribus viris animo vivere longe ant:quius /wif, quam corpo- 
re — przeto zawsze sławni męŜowie woleli Ŝyć duchem nie ciałem 
iteratis  —  powtórnie 
iterum — znów 
iudicia — sądy 
iudicium — sąd 
iugia  arma — ustawiczna  broń 
iugulatur   virtus —  ginie  cnota 
iugum   serritutis  —   jarzmo   niewoli 
iunctis  viribus  —   połączonymi   siłami 
iura   caduca auctoritate publica — prawa na dobra, które do nas wróciły 
powagą sejmową (dosł. publiczną) 
iure ecclesiastico gaudere, intestabunt — prawem kościelnym wyzyskać, będą 
nalegać 
iussit  delatores fustibus et flagcllls caescs  deportari fer castra  et plateas — 
donosicieli   kazał   ćwiczyć   kijami   i   biczami   i   oprowadzać   po   obozach 
i   ulicach 
iustam   calculationem  et  relalioncm,  In  quantum — słuszną  liczbą  i sprawę, 
o  ile 
iusturn dolorem — słuszny Ŝal 
J 
24 Januarii — 24  stycznia 
Joannes Casimirus  regnabit — Jan Kazimierz Lądzie  panował 
Joannes Tertius — Jan Trzeci 
7 Julii — 7  lipca 
L 
labefactari — słabnąć 
labefactata  — osłabiona 
Lacaenae   —   Spartanki 
laconice — krótko, zwięźle 
laborant   —   pracują 
laesio  —  ujma,  obraza 
laesionem —  obrazę 
lapis  Lydius —  kamień  lidyjski,   probierczy 
Lares —  bogi  domowe,  czczone  przez  Rzymian 
largitionibus,  officiis — szczodrobliwością,   przysługami 

laudabatur ab illo, qui erat inililum docfssimiis et rotundo ore — był chwa- 
lony przez tego, kto był w wojsku najbardziej wykształcony i wymowny 
legę  non   retitum  —  nie  wbrew   prawu 
lege publica — prawem publicznym 
leges   lego, reges rego iudices iudico — ustanawiam prawa, władam królami, 
sądzę sędziów 
legitima   haeredissa  —  prawa  dziedziczka 
legitimo   tutori  —  prawnemu   opiekunowi 
libere  —  dobrowolnie 
liberum  accessum  — wolny   dostęp 
liberum  aditnm — wolny  dostęp 
liberius   —   otwarciej 
licentia  —  swoboda,   swawola 
licentia   a   loci   ordinario   —   pozwolenie   od   biskupa 
licentiose — ostrzej 
licita  dcfensio  — wolna   obrona 
llmites iustitiae — granic  sprawiedliwości 
lineam   —   linię 
lingua  nativa — językiem  ojczystym 
lingua  usilata  — język  dobrze  znany,  zwyczajny 
litigia — kłótnie, spory 
locus  fatalis  —  miejsce   nieszczęśliwe,   fatalne 
longe lategue — długo  i  szeroko 
luctam —  walkę 
luminare minus — mniejsze światło 
M 
magis in  elucidationem — raczej  na uświetnienie 
magis  inriti  quam  invitati — raczej   zmuszani   niŜ   zaproszeni 
magnae  mentes  in   ardua   quaeque  obstinatus —  wielkie   dusze  tym  bardziej 
zaciekłe,   im   większe   trudności 
magnam partem — wielką część 
magnam   popularitatem   —   wielką   popularność,   wziętość 
magnis itineribus — szybkimi  pochodami 
magno motu — z wielkim poruszeniem 
magno  motu   et  deliberatione   cum   imperia   et   Republica   Veneta   contra   
potentiam  Ottomanicum — po  wielkich  zgiełkach  i  naradach  z  cesarstwem 
i  rzeczpospolitą wenecką  przeciw  potędze  tureckiej 
magno praesuli — wielkiemu  biskupowi 
magnorum  nominum —  wielkich   imion 
magnorum   non   est   laus   sed  admiratio  —  wielkich   ludzi   naleŜy   
podziwiać, 
nie   chwalić 
maiestas  —   powaga 

maiestatem  —  majestat 
malaciam  in  malitiam  — łagodność  w  złość 
mala  consilia  ordinis intermedi — złe  rady stanu pośredniego  (tj,  senatu) 
male oleantem — źle  pachnące,  cuchnące 
malevolentia  —  nieŜyczliwość 
malevoli   —   źli 
malevolis  consiliis — złymi  radami 
malevolorum conalus — usiłowanie źle myślących 
malo eventu — ze złym  skutkiem 
malum  supra   omne  malum  —  zło   ponad   wszystkie   zła 
maneant   posteritati   pro   testimoniis   vitae   meae   —   zostały   dla   
potomności 
jako   świadectwa   mego   Ŝycia 
manebimus  adhuc — zostaniemy  jeszcze 
manu, consilio,  operę et oratione — ręką, radą,  czynem i modlitwą 
15 Manii — 15 marca 
Manis arenam — Pole Marsowe, pole walki 
massam — masę 
materias consultationis — tematy  obrad 
malrimonii — małŜeństwa 
maximum   solatium est vacare culpa — największą pociechą jest być wolnym od 
winy 
me inscio — bez mojej wiedzy 
melin sest praevcnire quam praeveniri — lepiej uprzedzić niŜ być uprze dzonym 
melius  in semente guam in segete bella excindere — łatwiej tłumić wojny w 
nasieniu niŜ w rozkwicie (dosł. w zboŜu) 
memor es — pamiętasz 
memoria actionum nostramm bene a nobis gestarum — pamięć naszych czynów 
dobrze przez nas spełnionych 
mens  —  myśl 
mens et gloria non queunt hitmari — duch i sława nie zstępują do grobu 
merentur perennitatem — zasługują na trwałość 
meretur  —  zasługuje 
merita  —  zasługi 
merito   debetur saluis tamen iuribus — słusznie naleŜy jednak z zachowaniem 
praw 
meruit — zasłuŜył 
meruit gratitudinis — zasłuŜył  na  wdzięczność 
metan  —  cele 
metenda   est seges, sic iubet necessitas — trzeba Ŝąć śniwo, tak kaŜe ko- 
nieczność 
methodum —  sposób 
meum est — do  mnie naleŜy 

mllitabat  pro   nobis  —  walczyła   za   nas 
militans —  walcząca 
minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit — grozi wojną, lecz jej nie 
prowadzi, tak czyni cały naród polski 
ministri status — ministrowie   państwa 
minutissima  quaeque  arcana  —  najmniejsze  nawet  tajemnice 
minutissima  stipula  —  drobnym  źdźbłem 
mirabile — dziwnie 
mirabilia  —   cudów 
mirnbilitar   —   przedziwnie 
mitius  —  łagodniej 
modeste — skromnie 
modestia  —  skromność 
modestissime —  najskromniej 
modestius   —   skromniej 
modo obligatorio —  prawem zastawnym 
modulumina suspncta —  podejrzana   melodia 
modurn  concludendl — sposób  zawierania 
molem —  cięŜar 
molfstum —  uciąŜliwe,  przykre 
moliri  —   wyrządzić 
moll tips  —  miękkość 
moiioculnn  —  jednooki 
mora nova — nowa zwłoka 
morsum  conscientiae  —  wyrzuty  sumienia 
morte  renasci — odrodzić  przez śmierć 
muneris  de  lege — obowiązkiem  według  prawa 
munus — urząd 
murrnur — szmer, szemranie 
murmurabant  —  szemrali 
mutilatio — okaleczenie,  uszkodzenie 
N 
natione — rodem 
natura jormavit   — przyroda  utworzyła 
naturalcm  dcfensionem  —  naturalną  obronę 
naturaliter  —  z   przyrodzenia,   naturalnie 
necessaria —  rzeczy  niezbędne 
necessitas —  konieczność 
necessitas  acuit  ingenium —  potrzeba  zaostrza   rozum 
necessitas misera,  cum vel  dvi  ob patriam,  vel  patriae a cive mors  inferen 
da   est   —   smutna   to   konieczność,   gdy   albo   ojczyzna   obywatelowi,   albo 
obywatel   ojczyźnie   winien   zadawać   śmierć 
necessitatem   ferre   quam   flere   decet   —   konieczność   przystoi   znosić,   nie 

opłakiwać 
nec nuntius  cladis — ani  zwiastun  klęski 
negabat —  przeczył 
negat,   contradicit   —  przeczy,   sprzeciwia   się 
negotiurn  — zajęcie,   tu  —  sprawa 
neminern   civiuni   laesit   —   Ŝadnego   obywatela   nie  skrzywdził 
nemine  reclamente — bez  Ŝadnego  oporu,  bez  sprzeciwu 
nemo est condemnendus, in quo aligua virtvtis significatio apparet — nikogo 
nie naleŜy lekcewaŜyć w kim objawia się jakiś ślad cnoty 
nemo sapiens, nisi patiens — ten mądry,  kto  cierpliwy 
nescit vox missa reverti — nie moŜna cofnąć słowa wypowiedzianego 
ne sis rex super Israel — nie bądź królem nad Izraela 
Nicolae,  aut mores,  aut  locus  muta  —  Mikołaju,   albo  obyczaje  zmień,   albo 
miejsce 
nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat — nie ma tego złego, co by nie 
miało przymieszki dobra 
nihilominus — wszakŜe, jednakŜe 
nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas — nie ma  róŜnicy,  czy zabijasz 
Ŝ

elazem, czy słowem 

nil restat — nic nie pozostaje 
nobile — szlachetne 
nobili — szlachcicowi 
nobilitas — szlachta 
nobilitas duplicate — podwójne szlachectwo. 
nobilitas, non certus numerus personarum — szlachta, nie pewna liczba osób 
nobilitatem —— szlachtę 
nobilitati — szlachcie 
nobilitatis — szlachty 
nocturnum imperium — nocne panowanie 
nodus gordius — węzeł gordyjski 
nomina — imiona 
nomina cognomina — imiona i nazwiska 
nomen coronati capitis — imienia głowy koronowanej 
tiomine — w imieniu 
nomine omnium —— w imieniu wszystkich 
nominis  recordatio — wspomnienie  imienia 
non ab intra — nie z wewnątrz 
non abiuravi — nie wyrzekłem się  (nie wyprzysiągłem się) 
non adiurando — nie sprzysięgając się 
non alia methodo — nie inaczej 
non capiat — nie brał 
non desinam — nie przestanę 
non erubescam — nie zarumienię się 

non expedit — nie wypada 
non gens sed mens — nie ród, lecz rozum 
non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobili 
tata virum — nie pochodzenie, nie geniusz, nie ród, jeśli naleŜy wierzyć, 
lecz umysł szlachetny uszlachetnia męŜa 
non in opressionem libertatum — nie na ucisk swobód 
non in tante paucitate — nie w tak małej liczbie 
non in toto — niezupełnie 
non irritare crabrones — nie draŜnić szerszeni 
non item — nie tak 
non minus pungit — niemniej przeszywa 
non neglexi   —   nie   zaniedbałem 
non obsianie legalitate — bez względu na prawomocność 
non oppressa — nie zgnieciona, nie ujarzmiona 
non per intervalla — nie dorywczo 
non peto vindictam, supponendo — nie Ŝądam zadośćuczynienia, przypuszczając 
non praeclusa via — nie wyłączając drogi 
non regulator error — nie odnosi się błąd 
non reprobo — nie ganię 
non resipiscet — nie opamięta się 
non sine suspicione veneni — nie bez podejrzenia otrucia 
non sub regimine — nie pod rozkazami 
non substitam — nie wydołam 
non supererant — nie pozostały 
non tam numerose — nie tak licznie 
non totus moriar, multaque pars mei uitabit Libitinam — nie cały umrę, więk- 
sza część moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokładnie powtó- 
rzony, bo zaczyna się od słów „non omnis moriar") 
non urgebat — nie nalegał 
non urget proper bonum pacis — nie naciska dla miłego pokoju 
non vi sed formidine — nie siłą, lecz postrachem 
nos numerus sumus et fruges consumere nati — jesteśmy stworzeni dla liczby 
i zjadania chleba 
10 Novembris — 10 listopada 
noviciam et perniciosam non arripio — szkodliwej i zgubnej nie chwytam się 
novitatem — nowości 
noviter — świeŜo 
nugator — plotkarz, łgarz 
nullum dominium nisi benevolentia tutum esse — kaŜde panowanie jest bez- 
pieczne tylko przez łaskawość 
numero — który z rzędu 
numerosissime — jak najliczniej 
nummosus - pienięŜny, zasobny w pieniądze 

nutare coepit - zaczyna się chwiać 
O 
ob metum — dla strachu 
oboedientia — oboedientiam (4 przyp.) — posłuszeństwo 
ob rationes — z przyczyn 
obstaculum — przeszkoda 
observatis conditionibus his — pod tymi warunkami 
obviam — naprzeciw 
occasionaliter — przypadkiem 
occasionem — przyczynę 
occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros — 
zabił węŜa, z którego szyi spadające krople zrodziły niezliczone mnóstwo 
węŜów 
occurent — zabiegną 
9 Octobris — 9 października 
o desiderabilis — o upragniony 
o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat — o poboŜność nad po- 
boŜności, jeden się modli, drugi kradnie 
o dii mediocre aliquod infortunim tot tantisque meis felicitatibus apponatis 
oro

 

— o, bogowie, modlę się, abyście dali jakieś mierne niepowodzenie 

tylu i tak wielkim moim pomyślnościom 
odium — nienawiść 
odoratus — wonie 
offensa maiestatis — obraza majestatu 
omen victoris — hasło zwycięzcy 
omnibus modis — wszelkimi sposobami 
omnibus modis proponendo utilitatem — wszelkimi sposobami przedkładając 
poŜytek 
omnibus persuasionibus — wszelkimi namawianiami 
omni cura et operę providebunt — najmocniej będę się starać 
omni destituta succursu — pozbawiona  wszelkiej  pomocy 
omni destitutus succursu — pozbawiony wszelkiej pomocy 
omni necessitate — w kaŜdej potrzebie 
omnis generis — wszelkiego rodzaju 
omnis  mercenarius sua dignus mercede — kaŜdy najemnik godzien swej za- 
płaty 
omni spe et consilio destitutum — pozbawionych wszelkiej rady i nadziei 
omnium animi sunt immortales, sed bonum fortiumąue divini — dusze wszyst- 
kich są nieśmiertelne, ale dobrych i. walecznych boskie 
 
omnium malorum medicus — lekarz wszystkiego złego 
onus — cięŜar 
o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur — 

o, na Boga! to nie jest Aarhusen. ale Kopenhaga, przy oblęŜeniu strze- 
lają 
oppignorando — dając w zastaw 
opponere — przeciwstawić 
opponere offensive — stawić zaczepnie 
opponunt — przeciwstawiają 
opposito radio — przeciwnym promieniem 
oppressa gloriosior — sławniejsza  uciśniona 
oppressit — przycisnął 
oppressor nobilitatis et raptor substantiarum — ciemięŜycielem szlachty i wy- 
dziercą majątków 
opprimere et bene meritos — uciskać i na dobrze zasłuŜonych 
oppugnationem — zdobywanie 
optandum — naleŜy śyczyć 
optimum   est memorabilem mori alique opere virtutis — najlepiej jest, gdy 
sławny mąŜ umiera po jakimś czynie męstwa 
oratione — modlitwą 
orator — mówca 
orbare omni praesidio et custodia corporis — pozbawić wszelkiej obrony i stra- 
Ŝ

y osobistej 

ordines Reipublicae — stany Rzeczypospolitej 
ore omnium — w imieniu wszystkich 
ore proprio — własnymi ustami 
origine et meritis — urodzeniem i zasługami 
originem praetensionis — powód urazy 
oris confessionem — ustne zeznanie 
os de ossibus — kość z kości 
os de ossibus nostris — kość z kości naszych 
o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae — o, cnoto, ja uwa- 
Ŝ

ałem cię za panią losu, a ty jesteś słuŜebnicą 

P 
pacta  —  układy 
pacifice — spokojnie 
pactum — pakt, przymierze, umowa 
palant — jawnie 
palestram — szkołę 
palmam — palmę (dom. pierwszeństwa) 
Parcam falcitenentem minaci manu superbam — wyniosłą Parkę  trzymającą 
kosę w groźnej ręce 
parere - być posłusznym 
pań passu ambulat — równym krokiem chodzi 
pars regalis — stronnik królewski 
partem — część 

partes secuti — stron  chwycili 
partinuculam in oboedientia — cząstkę w posłuszeństwie 
partus — owoc 
pater patriae — ojciec ojczyzny 
paucis   complecti   —   krótko   zawrzeć 
per absentiam — przez nieobecność 
per amorem gentis nostrae — przez miłość do naszego narodu 
per appellationem — przez apelację 
per ardua — przez trudy 
per arendom —  dzierŜawą 
per bellum intestinum — przez wojnę wewnętrzną 
per cerom erosem — przez zeskrobanie wosku 
per certum numerum personarum — przez pewną liczbę osób 
per curiositatem — przez ciekawość 
per deputatos — przez deputatów 
perditionis — zguby 
peregrinationis — podróŜowanie 
per exdivisionem — przez podział 
perfectionem — zupełnego 
periclitanti  patriae  —  zagroŜonej   ojczyźnie 
periculose — niebezpiecznie 
periculosissime — najniebezpieczniej 
periculosissima incendia — najniebezpieczniejsze poŜary 
periculum libertatis — niebezpieczeństwo wolności 
per importunas instantias — przez natrętne prośby 
per instrumentu —— przez narzędzia 
per litteras brevibus denuntiare — zawiadomić krótkim listem 
per modum — na sposób, w postaci 
per modum humanitatis — przez grzeczność 
per necessitatem — przez konieczność 
per nexum sanguinis — dla związków krwi 
per nimiam mollitiem et voluptatem — przez zbytnią miękkość i rozkosz 
per nuntios terrestres — przez posłów ziemskich 
per parabolas — przez podobieństwa 
perpetuitas — na zawsze 
perpetuitati recordationem — potomności wspomnienie 
perpetuum silentium — wieczne milczenie 
perpetuum  silentium  sub  poenis  criminalibus  —  wieczne  milczenie   pod karą 
gardła 
per portiones —— częściowo 
per promotionem — za sprawą 
per rationem — dlatego, z powodu 
per regulam — dla zasady 

per respectum — przez wzgląd 
persiftit — trwa 
personaliter — osobiście 
persuasiones — namowy 
persuasiones continuae — ciągłe namowy 
perversa capita — przewrotne głowy 
perversis delatorum consiliis — przewrotnymi radami donosicieli 
perversionem status  Reipublicae,  fabricationem  malitiosam  iudiciorum  -  od- 
mianę ustroju Rzpltej, złośliwą wytwórnię świadectw 
per vim - siłą 
pestilentiam — powietrze morowe 
petit consilium — prosi rady 
physim — twarz 
pia vota nostra — poboŜne głosy nasze 
pie defunctis — poboŜnie zmarłym 
pignora — skarby, kosztowności 
piscari in turbido — łowić ryby w mętnej wodzie 
plane — zupełnie 
planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto maior 
est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosąue tem- 
perare debent — planety tym wolniej poruszają się, im są wyŜej, przeto 
im większą powagę posiadają panujący, tym bardziej powinni hamować 
i łagodzić swoje wzruszenia 
plebeiorum — plebejuszów 
plenarie — zupełnie 
plenis  buccis — wyraźnie, takŜe — ~całą  gębą 
pleno numero — w  pełnej liczbie 
plenus dierum placida morte — pełen dni (w późnym wieku) łagodną śmiercią 
plus quam satis — więcej niŜ trzeba 
poenam — karę 
poenam colli — karę gardła 
 
pollicitationes- obietnice 
pollicitationibus - obietnicami 
Poloniia vae! vae! ingeminabit — Polska wyrzekać będzie biada! biada! 
Poloni sunt genitores Germałiiae — Polacy są rodzicami Niemiec 
politius — przyzwoicie], politycznie], grzeczniej 
popularitatem — popularność 
portionem — część 
portorium — opłatę portową 
post absoluta vota — po oddaniu głosów 
post bellum auxilium — pomoc po wojnie 
posteritatem — potomstwo 

posteritati — potomności 
posteritatis — potomstwa 
post fata — po śmierci 
post fata deplorata — po zgonie opłakanym 
post fata regnantis — po śmierci panującego 
post fundatam ordinationem — po ustanowieniu ordynacji 
post  multas  deliberationes  —  po  wielu   namysłach 
postremitatem —  ostateczność 
post sterilem decessu — po bezpotomnej śmierci 
postulatu et desideria — Ŝądania i pragnienia 
potens mann et consilio — moŜny ręką i radą 
potentia — potęga 
potentiores — moŜniejsi 
potentissime   —   potęŜnie,   mocno 
potentissimos   impetus  —   najpotęŜniejsze   natarcie 
potioritas — lepsza  część 
practicatum  axioma  —  doświadczone  zdanie,  wypróbowane,  pewnik 
practicatum   axioma:  rex   erat   Helizabeth  rerum,   regina   Jacobus,   
imperiosus 
mulier  —  powtarzane   zdanie:   królem  wszystkiego  była  ElŜbieta,   chciwa 
niewiasta, królową Jakub 
praecedentia  saecula  patres   calumniarum —  dawne   wieki  ojcami   
oszczerstw 
praecipue  — zwłaszcza 
praeconceptum   odium   —   powziętą   nienawiść 
praeccursores  —   straŜ  przednią 
praecustodio   —   przeczuwam 
praefixionem —  oznaczenie 
praeiudicata  —  przykłady 
praeiudicata   antecedentia   ——   poprzednie   przykłady 
praeiudicatum  —  przykład 
 
prae  oculis —  przed   oczami 
prae  oculis   timorem  Dei  —  przed   oczami  bojaźń   hoŜą 
praepostere  —   za   późno 
praesagia  —  wróŜby,   przepowiednie 
praesens —   obecny 
praesentes  in  publicis —  obecni  na   sejmie 
praesentis   contractus  —  obecnego   układu 
praesentit   —   przeczuwa 
praesidia  —  załogi 
praesidiarii   —   członkowie   załogi,   obrońcy 
praesidium  —  załoga 

praetensionem   —   pretensję 
praetensiones  — Ŝądania 
praevalui  —  przemogłem 
praevenire   —   uprzedzić 
pretia —  ceny 
pretia  rerum  —  ceny   towarów 
pressa — ściśniona 
prima   fronte  —  na   czele 
prima Martii — pierwszego  marca 
primis diebus lulii — w pierwszych dniach lipca 
primo congressu — w pierwszym zetknięciu 
primo   instanti  —  w   pierwszej   chwili 
primo vere — na początku wiosny 
primum   caput —  pierwsza   głowa 
primum vacans — za pierwszym wakansem 
princeps  Auriacus  —  ksiąŜę   Oranii 
principes Imperii — ksiąŜęta  cesarstwa 
principio  genus   acre   leonum   saevaque   saecula   tutata   est   virtus -  na   po- 
czątku  zaŜarty  rodzaj  lwów  i  srogie  wieki  broniły  się  męstwem 
privato  —   prywatnemu 
privatus  —   prywatny 
pro   aequitate  —  ze   słusznością 
pro  basi  et  angulari lapide  —  za  podstawę  i  kamień węgielny 
probationes — dowody 
probitas  —  zacność,   cnota 
probitatem  —  cnoty 
pro  bono  ominę  — za   dobrą  wróŜbę 
processionaliter — w  procesji 
pro   custodia   corporis  —   dla   straŜy   ciała 
proditorem patriae — zdrajcą  ojczyzny 
pro et contra — za i przeciw 
pro exemplari  speculo (non   sine   invidia) - za   wzorowe   zwierciadło   (nie bez   
zazdrości) 
pro  exemplo boni amici — za  przykład  dobrego  przyjaciela 
profes  —  nauczyciel 
profunditates —  głębie,   głębokości 
pro  gloria  gentis —  dla   chwały  narodu 
progredi  —   postąpić,   iść   naprzód 
proice  lapidem —  niech  rzuci  kamieniem 
proiecisti sermonem Dei, proiecit te  Dominus  - wzgardziłeś   słowem   BoŜym, 
wzgardził   tobą   Pan 
pro   innocentia   iudicium   —   zdanie   za   niewinnością 
pro memento — dla  przestrogi 

pro  me militat — za  mnie walczy 
promotiones — poparcie 
promotionibus —  popieraniem 
promotores   abdicationis   —   sprawcy   abdykacji 
promovebunt — będą popierać 
pro  parte  mea  militantes — za  moją  stroną  walczące 
pro  patria   —   dla   ojczyzny 
prophetico   spiritu  —   duchem   proroczym 
propinat   —   przepija 
proponendo   —   przedkładając,   wystawiając 
propanendo  laesionem  maiestatis  —  wystawiając   obrazę  majestatu 
proponendo   novum   electionem   stante   vita   —   proponując   nowy   wybór   za 
Ŝ

ycia 

proponent — proponują 
propositum  —  zamiar 
proposui   —   postanowiłem 
proposuimus   explere   votum  —  postanowiliśmy  wypełnić   ślub 
proposuit   benevolam   regni   abdicationem   —   postanowił   dobrowolnie   
złoŜyć 
koronę 
pro posse meo — według moŜności mojej 
pro posse meo  cum  conditione — według  moieh  moŜliwości pod  warunkiem 
propria  virtute — własnym  męstwem 
propria   virtute   et   consilio  —  własnym   męstwem   i   radą 
proprietatem   —   własność 
propter  bonum Reipublicae —  dla   dobra   Rzeczypospolitej 
propter  casum  —  na  wypadek 
propter cras — z  powodu jutra 
propter  meliorem   certitudinem  —  dla   lepszej   pewności 
propter meliorem  ordinem — dla lepszego  porządku 
propter  meliorem  ordinem  et  disciplinam  solidam  —  dla   lepszego   porządku 
i dobrej karności 
propter  offensam —   dla   obrazy 
propter msibilem desolationem —  dla  widomego  spustoszenia 
propugnaculum  —  tarczą 
pro Republica — dla Rzeczypospolitej 
pro   serio  —   powaŜnie,   usilnie 
prospera  —   pomyślności 
prospiciendo  —  zaradzając,   zabiegając 
protegere — osłaniać 
pro   tempore  —  na   czas 
protestor  —  protestuję 
protractione   litigiorum  —   przeciąganie   procesów 

protulit  —   napisał 
protunc — wówczas, wtedy 
protunc  temerario  ausu  —  wówczas z  płochej  nierozwagi 
pro  ultima  siti —  na   ostateczną 
provisionis — procentowe 
provocatus  —   prowokowany,   tu  —  wzywany 
publica persona — osoba publiczna 
publice — publicznie 
publiciter  bonum  —  publicznym   dobrem 
pugna   stataria  —  we   wstępnym   boju 
pusillus  grex  —  małe  stado 
quaedam   secretiora  —  co   bardziej   sekretna 
quae  sunt  mei  muneris  —  które  naleŜą   do   mego   urzędu 
quo  intentione  — w   jakim  zamiarze 
qualitatem  — własność 
qualitates  —  przymioty 
quam   felicissime,   diutissime   regnet   —   oby   jak   najszczęśliwiej   i   
najdłuŜej 
panował 
quantum potui — co mogłem 
quantum  privato  licuit — jak  wiele  godziło  się  prywatnemu 
quantum  satis  —   dość 
quarta   Februarii  —  4   lutego 
quasi  — jakoby 
quasi  supremum   caput  —  niejako   wódz   naczelny 
quem amo, castigo  — kogo  kocham,   chłoszczę 
quia   incertum   est,   quo   loco   te   mors   expectet,   tu   eam   omni  loco   
expecta 
-   poniewaŜ   nie   wiadomo   w   jakim   miejscu   śmierć   cię   czeka,   ty   jej 
czekaj   wszędzie 
qui  cito  dat,  bis  dat — dwa  razy  daje,  kto   prędko daje 
quidem  —  niby 
quidem   incarcerata   —   niby   uwięziona 
qui   Deum   colat  qui   kominem   laedit   —-   kto   Boga   czci,   kto   krzywdzi 
bliźniego? 
quid mali feci — co  złego  uczyniłem 
quidquid  non disentitur  iustitia  non putatur — nie  moŜe  być   sprawiedliwe, 
co nie było  roztrząsane  (dyskutowane) 
qui facile  credit,  facile decipitur — kto  łatwo  wierzy, łatwo  bywa  oszukany 
qui facit  foveam  incidit  in  eam —  kto  dół  kopie,  sam  weń  wpada 
qui manum opponat — kto by się oparł 
quis   nescit   longas   regibus   esse   manus   —  któŜ   nie  wie,   Ŝe   królowie  
mają 

długie  ręce 
qui  nescit   orare,   discedat  in   marę  —  kto  nie  umie   się  modlić,   niech  wy- 
ruszy na morze 
qui sapis,  ad vitam  sapias; gere  conscia recti.    Pectora  nec  strepitu  commo- 
veare   levi   —   kto   mądry   uŜywaj   mądrości   na   Ŝycie,   zachowaj   serce 
wierne   prawości   i   nie   wzruszaj   się   lada   hałasem 
quis   est,   qui   de   manibus   meis   eripere   possit   populum   hunc   —   kto   jest, 
kto mógłby wydrzeć ten  lud  z  moich  rąk 
quisque suae fortunae faber — kaŜdy jest sprawcą swojego  losu 
quisquis   ad   vitam   editur   ad   mortem   destinatum   —   ktokolwiek   
przychodzi 
na  świat,  jest  przeznaczony  na  śmierć 
quis  acit — kto  wie 
qui vult amari,  languida  reget manu — kto   chce być  kochany,  niech  rządzi 
łagodnie   (dosł. — łagodną ręką) 
quo  animo  —  z   jakim  umysłem 
quocumque  praetextu  —   pod   jakimkolwiek   pretekstem 
quocumque praetextu et  titulo — z  jakiegokolwiek powodu i tytułu 
quocumque   titulo  —   pod   jakimkolwiek  tytułem 
quod peto, da Cai non peto consilium —  daj Kajusie,  czego  Ŝądam,  o  radę 
nie  proszę 
quo  fine  —  jakim   końcem 
quo   motivo  —  dlatego 
quoquo  modo — Ŝadnym  sposobem 
quorum   iniuriis   in   profundissimo   Democriti  puteo   —   w   najgłębszej   
Demo- 
kryta   studni 
quorum  machinationibus  —  których  knowaniu 
quot capita, tot sensus — ile głów, tyle zdań. 
quotquot  sunt inimici vestri, cum omnibus in kac arena certabit — soluta 
sessio ad cras — ilukolwiek macie nieprzyjaciół, ze wszystkimi będzie 
walczył na tym polu — odroczono posiedzenie do jutra 
quot rerba, tot miseriae — ile  słów, tyle  pogróŜek 
quovis  praetextu   —  z   jakiegokolwiek   powodu 
R 
raritas —  rzadkość 
rationaliter — dowodnie 
ratione  —  z   przyczyny 
ratione   iuris   bonorum   terrestrium   —   na   podstawie   prawa   dóbr   
ziemskich 
rationem — sprawę 
rationes —  dowody,  przyczyny 
rationes competentes — słuszne dowody 

rationes cum Republica inibit — z sejmem   (dosł. z Rzpltą)  obmyśli sposoby 
rationibus —  dowodami 
recentem iniuriam  —  świeŜo   doznaną  krzywdę 
recesserunt  ab  anteriori  intentione   et   conformiter  —  odstąpiły   od   poprze 
dniej myśli i zgodnie 
recognoverunt —  zeznali 
recompensa —  nagroda 
recordationem — pamiątkę 
recordationem  passionis  Domini —  pamiątkę  męki  Pańskiej 
recurro  suplex — udaję  się  proszący 
reddant rationem — zdadzą sprawę,  wyliczą  się 
redde — oddaj 
reddet  rationem  —  zda  sprawę 
reddite  rationem — zdajcie  sprawę 
reducere  in  memoriam —  przypomnieć 
redundat  — spływa 
refugium  — ucieczka 
regna — państwa 
regnante Galio — przy panującym Francuzie 
regnum  —  państwo 
regnum  amplissimum  —  największe  królestwo 
regnum Moreae —  królestwo  morejskie   (Grecja  południowa) 
regnum  Sueticum — królestwo  szwedzkie 
regulam  vitae — na prawidło  Ŝycia 
regulantur  qualitates  — stosują  się  przymioty 
Republicae  emolumentum — korzyść  Rzeczypospolitej 
religuias — szczątki 
rem  —  rzecz 
renovo  propositum —  wznawiam  postanowienie 
reąuisitus  —  wezwany 
res  non  patiebatur  morom  —  rzecz   nie   cierpiała   zwłoki 
res  non  patitur morom  — rzecz   nie   cierpi  zwłoki 
resistendi  modum — sposobu  oporu 
respectum — wzgląd,   przychylność 
respectu  machinationis  —  z   powodu  knowań 
respirium — wytchnienie 
resurrectionis Domini — zmartwychwstanie Pana 
sacerdos   de una missa — kapłan jednej mszy tzn. taki, który tylko mszę 
umie odprawić 
sacrilegam  manum — świętokradzką rękę 
sacrilegum iudicium —  świętokradzki  sąd 
saevientis   fortunae   ferocitas   —  dzikość   srogiej   fortuny 
saevit atrox Volscens — sroŜy się waleczny Wolski 

saevire — godzić 
saemre fortuna et cuncta miscere coepit — los zaczął się sroŜyć i mieszać 
wszystko 
sagina  —  sytość 
salue — witaj 
sane  non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in tirtute quam 
in casu, praesidium collocavit — zaprawdę los niewiele zaszkodzić moŜe 
temu, który mocniejszą zasłonę uczynił sobie z cnoty niŜ z przypadku 
(cytat z Cycerona) 
sano mente  et corpore — zdrów  na  umyśle  i  na  ciele 
sapiens   et circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos, 
incantus etiam in visibilem incidit Charybdium — umysł mądry i prze- 
zorny najdrobniejsze nawet postrzega dołki, niebaczny w widoczną nawet 
runie przepaść 
satisfactus  —  zadowolony 
satis,  superąue  —  dosyć,  nadto 
scandala   —   zgorszenia 
scandalum — bluźnierstwo 
scaturiat — wypływa 
scelera  —  zbrodnie 
scientiam  —   wiedzę,   naukę 
scientibus loąuor — mówię do świadomych 
srripta   —   pisma 
scripta  lauda  —  pisma  sejmikowe 
secretarius legationis — sekretarz poselstwa 
secretiora  —  rzeczy   bardziej   tajemne 
secunda  Decembris   devotissime  —   2   grudnia   najpoboŜniej 
secure  —  bezpiecznie 
securitas  —  pewność 
securus   —   pewny 
sedem —  siedzibę,   rezydencję 
sedem  belli —— siedlisko  wojny 
senatus   consulta  —  uchwały   senatu 
sensim — nieznacznie 
sentiebat — myślał 
sentiunt  —  czują 
17 Septembris — 17 września 
septima  Septembris — 7  września 
sequela — następstwo 
sequentia  —  kolej 
serio — powaŜnie,  naprawdę 
serio  promoveram in  hosticum  — serio   wytoczyłem   przeciw   
nieprzyjacielowi 

sero  molunt  deorum  molae  —  późno   mielą  bogów  młyny 
serpens,  occulte  mordens — wąŜ  skrycie  kąsający 
servire Deo  regnare  est — słuŜyć  Bogu  jest  to królować 
servire ob  [panem]  domini —  słuŜyć  dla   chleba  pańskiego 
si — jeŜeli 
significant — oznaczają 
significat — znaczy 
signum  —  znak 
simpliciter —  po   prostu 
simulacrum — tablice, na których malowano podbite miasta i narody 
simul  et  semel —  naraz   i  jednocześnie 
simultates, reconciliabitur — waśnie, nastąpi zgoda 
sine activitate  —  bez   czynności 
sine bannis —  bez  zapowiedzi 
sine comprobatione iuratoria — bez potwierdzenia przysięgą 
sine contradictione — bez  sprzeciwu 
sine effectu — bez  skutku 
sine fuco   adulationis  —   bez   barwy   pochlebstwa 
sine legali impedimento — bez  przeszkody  prawnej 
sine maiori  motu  —  bez   większego   zamętu 
sine misteria —— bez   ukrytej   przyczyny 
sine ramis   et  remis —  bez   drągów   i  wioseł 
sine sodo  doloris  —  bez   towarzysza   smutku 
sine successione  —  bez   następstwa 
sine successore  —  bez   następcy 
singillatim  —   szczegółowo 
si potest fieri — jeśli  być  moŜe 
sive —  czyli 
si  veritatem  loquor,   cur  me  caedis  — jeŜeli  prawdę  mówię,   dlaczego  mnie 
bijesz 
si virtus profligatur,  omnia pereunt  — jeśli  prześladuje  się  cnotę,  wszystka 
ginie 
soda — pomoc 
solenniter — najmocniej,  gorąco 
solenniter  super  Romanorum pernidem —   uroczyście  na   zgubę  Rzymian 
soluta  sessione  —  po  zamknięciu  sesji 
sors  ——  los 
sortem ——  cząstkę 
sparsim —  osobno 
specialiter — szczególnie 
species —— kształty 
spectaculum — widowisko 
spoliare —  pozbawić 

spiritus   familiares  —  duchami   rodzinnymi 
spiritu  prophetico   —   duchem   proroczym 
spiritus ubi vult,  spiral — duch  tchnie,  gdzie chce 
stabiliendo   ulteriorem   cursum  —  ustalając   dalszy   bieg 
stanie  abdicatione  —  na   wypadek   abdykacji 
statuitis  —  nakładacie 
statum  vitae meae  non  statum  Reipublicae — bieg  Ŝycia  mego,  nie  sprawy 
Rzeczypospolitej 
status —  polityka 
status minister — minister  stanu 
status  caelestis  terrenos status —  rząd  niebieski  ziemskie  rządy 
status   imperii   Ottomanici  —   stan   państwa   otomańskiego 
stilum — stylu 
stricte   —   dokładnie 
strictus  —   dokładny 
studere — starać  się 
studium  —  staranie 
stupebant  —  dziwili  się 
suae   religionis  —   swojej   religii 
subiectum  —  podmiot,   tu   człowieka,   osobę 
subit   —  powstaje 
subiungam  —  załączę 
subordinatas  personas  —  podporządkowanych  ludzi 
sub  poenas  criminales —  pod  kary  gardłowe                                                           
sub  praetexto  sub  praetextu  —  pod   pozorem  
sub   regimine  — pod  dowództwem,   pod   rozkazami 
subsecutum  —  nastąpiło 
subseguentur  —  nastąpią 
subseguetur —  nastąpi 
subsequi —  nastąpić 
subsequi  in  silentio  — nastąpić   w  milczeniu 
subsellia  —  dostojeństwa,   ale   i  -sądy 
sub   sigillo   confessionis -   pod   tajemnicą   spowiedzi 
subsistere  —  wytrwać 
subsit — niech  podlega 
subsolanea — świat podsłoneczny 
sub specie — pod pozorem 
subterfugiebam  —  wymigiwałem   się 
sub   titulo —  pod   tytułem 
sub  umbra  —  pod   pozorem 
subvenire   oppresso  —  pomóc   uciśnionemu 
succedaneus  —   następca 
successores —  spadkobiercy 

succubam  —  ulegnę 
sufficere   —  wystarczyć,   wydołać 
sufficit  —  dość 
suffragia  —   pomoc 
suffragari —  dopomóc 
suggessit — namawiał 
summa levitas —  największa  lekkomyślność 
summa  proveniens  — suma   naleŜna 
super fidelitatem — na  wierność 
super fidelitionem — na  wierność 
superioris  et  inferioris Hungariae — górnych  i  dolnych  Węgier 
super  nonrerelationem  —  na   niewyjawianie 
superstites  —  pozostali   przy  Ŝyciu 
supplices —  prośby 
supponebam  —  przypuszczałem 
supponebant —  przypuszczali 
supponebat —  przypuszczał 
supponendo  —  przypuszczają. 
mppono — przypuszczam 
supra   usum   —  nad   zwyczaj 
supremi et directi domini et ultimae instantiae iudicit —  najwyŜszego i 
pośredniego pana  i  sędziego ostatniej  instancji 
surdis fabula narratus  —  do  głuchych  się  mówi 
suspicio   veneni   —   podejrzenie   trucizny 
suspitionis  —   podejrzenia 
suum   effectum   sortiri  —   swój   skutek   wziąć 
symbola   amititiae   —   znaki   przyjaźni 
symbolum   —   godło 
tacite — milcząco 
taediosum  —  nieprzyjemnie 
tam  in  prosperit  ąuam  in  advcrsis  —   tak  w  pomyślnych,  jak  i niepo ayśl- 
nych   (dom.   okolicznościach) 
tam vite  sanguinis  perltum  — tak   błaha  cena  krwi 
tantae   activitatis  —   tak   wielkiej   działalności 
landem — na koniec 
tandem aliąuando —  nareszcie 
tandem offecerunt — na koniec osiągnęli 
tanta  aemulatione  —   przy   takim   współzawodnictwie 
tanta  festinatione —  z  tak  wielkim   pośpiechem 
tantummodo — tylko 
tela   —   pociski 
tela  ore  intrepido  —- pociski  nieustraszoną  twarzą 
tertium non datur — trzeciej moŜliwości nie ma 

testantur — świadczą 
testimonia vitae — świadectwa Ŝycia 
testimonium — świadectwo 
tesiimonium   recedendo   a   sacrificio   missae   —   świadectwo   po   
odprawieniu 
mszy św. 
tibi vindictam (relinquo) — tobie  zemstę poruczam 
tiro — uczeń 
titulum — tytuł 
totaliter  —  zupełnie,   całkowicie 
tota  Respublica — cała  Rzeczpospolita 
tot  conflictus — tyle  utarczek 
toties — tyle  razy 
tolissimum  — całkowicie 
totius nobilitatis — całej szlachty 
tot   saecula  —  tyle   wieków 
tot  scomata — tyle  drwin 
tumulandi — schodzący  do  grobu 
tuum tam spectatum ezemplum, tenaci saeculorum mcmoriae traditum, in ipsa 
astra sublirne, pennata fama fert — twój tak zdumiewający przykład, 
podany trwałej pamięci wieków, skrzydlata sława uniosła wysoko między 
gwiazdy 
tyrannidem   inducere  in  Rempublicam  —   tyranię  wprowadzić   do  Rzpltej 
tyrannis — tyrania 
Tyriis  in  locis  —  w  miejscach   niebezpiecznych   (wyraŜenie   przysłowiowe) 
U 
aberu suxit  — pierś  ssało 
ubi miles contemptor opum et divitiarum,  bella gerit disciplina  et pauperate 
magistra;   fatigato   humus   cubile,   cibus   cjuern   occupat,   satiat,   tempora 
sonini  arctiora   quam   totius  noctis  —  gdzie   Ŝołnierz  gardząc  bogactwem 
i dostatkiem walczy w karności i ubóstwie, znuŜonemu ziemia jest łoŜem, 
pokarmem to, co ma, a sen trwa krócej nic noc 
ullatenus  — pod Ŝadnym   pozorem 
ultimarie  —  ostatecznie 
ultimum in linea domus regiae, domus Jugiellonicae — ostatniego w linii domu 
królewskiego, domu Jagiellońskiego 
ullimus diebus Octobris excepto legali impedimento — w ostatnich dniach 
października, z wyjątkiem prawnej przeszkody 
ultimus domu Jagiellonicus pullus — ostatnie pisklę domu Jagiellonów 
ultro — sam, z własnej woli 
unanimi voto — jednomyślnie 
unanimi voce — jednomyślnie 
unus homo nobis cunctando restituit rem — jeden człowiek zwlekaniem ocalił 

sprawę 
urgeant — mają  przynaglić 
urgebat abdicationem — nalegał na  zrzeczenie, się 
usi omnibus populi commenti — powołując się aa wszystkie plotki ogółu 
usum — według zwyczaju 
utergue — obie  strony 
utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitale Reipublicac Christianae—oby 
jak najdłuŜej panował na chwałę Boga i poŜytek Rzeczypospolitej 
chrześcijańskiej 
utinam   feliciter  —   oby   szczęśliwie 
utinam in sancta pace reąuiescat — oby spoczywała w świętym pokoju 
utinam  sim  falsus  vates  —   obym   był   fałszywym   prorokiem 
utraque civis — podwójniem  obywatel 
utrumque — jedno  i  drugie 
utrunique necessarium — jedno i drugie konieczne 
uva  acerba  —  cierpka  jagoda 
V 
vacuus — pozbawiony,  próŜen 
vale! — Ŝegnaj! 
Vare,  legiones  redde  — Warusie,   oddaj   legiony 
vectigal constitutum — ustanowione  cło 
vel peccantibus virlutis species prima iucunda est —nawet grzeszącym pozór 
cnoty jest miły 
trnerabunt —  złoŜą  hołd 
reniam — przebaczenie 
teniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies — nadejdzie znowu dzień, który nas 
powróci na światło 
vcni,  vidi, sed non  vici — przybyłem, zobaczyłem,  lecz  nie  zwycięŜyłem 
verba pro verbis — słowa za słowa 
vere nobilis — prawdziwy szlachcic 
vergit ad latus Oceani versus Fioniam — od strony oceanu, który oblewa bok 
Fionii 
verius — prawdziwie 
verius dicam — prawdę mówiąc 
verius dicendo: potni sed nolui — prawdę mówiąc: mogłem, lecz nie chciałem 
restigia — ślady 
vestimenta  —  ubrania 
vestimentorum — odzieŜ 
vice-regem  — wicekrólem 
vicinarum  gentium  —  sąsiednich   narodów 
vicissim — wzajemnie 
vicissitudinem — przemianę 
ricissitudincs adverso pectore — odmiany śmiałym sercem 

vicissitudo  —   odmiana 
victima — ofiara 
victimam, non indago — ofiarę, nie badam 
victoria  uti — wykorzystać  zwycięstwo 
victor triumphator —  zwycięzca  tryumfator 
victualia  —  Ŝywność 
videre faciem  domini  —  widzieć   oblicze   pana   (tj.   króla) 
videtur —   eda się, wydaje 
vigilantia —  czujność 
vigor —  siła 
vincere — zwycięŜyć 
vincere  et victoria  uti non idem  est — zwycięŜyć  a  wykorzystać zwycięstwo nie  
jest  to  samo 
vindica honorem Filii Tui — broń  czci  Syna Twego 
vindices scelerum  poenas — karę za  zbrodnię 
vinctas manus — związane ręce 
violentia — gwałt 
vir activus — mąŜ dzielny 
virescit vulncre virtus — męstwo hartuje się ranami 
viri namąue prudentes statuunt victoriam de ciribus reportatam silentio obrui, 
non triumpho decorari debere; quae enim gloria fratricidis coniuncta esse 
possit? — bo męŜowie rozumni uwaŜają, Ŝe zwycięstwo odniesione nad 
obywatelami naleŜy pokryć milczeniem a nie ozdabiać tryumfem; jakaŜ bowiem 
moŜe być chwała z bratobójstwa? 
viri proprium est maxime fortitudo; duś niunera dno potissimum sunt: mortis 
dolorisgue  contemptus  —  waleczność   najbardziej   cechuje  męŜa;   ona   
obdarza  go  dwoma  darami:  pogardą  śmierci  i  cierpienia 
virtute — cnotą 
virum  fortem,  virum   bellicosum  —  męŜa   dzielnego,  męŜa   walecznego 
nisibiliter — widocznie 
ritac innocentia  certissimum est corporis  praesidium —  najpewniejszą  obroną 
jest  niewinność  śycia 
vitia et praecipue — wady a  szczególnie 
vitium —- błąd, wada 
vitulum  - cielątko,  byczek 
vivat Piast! — niech śyje Piast! 
vivat rex — niech Ŝyje król! 
vivat rex Daniae! — niech Ŝyje król Danii! 
vivat rex Michael! — niech Ŝyje  król Michał! 
vive et reiponde — śyj i odpowiadaj 
vivitp fortes fortiaąue adversis opponite pectora  rebus — Ŝyjcie  silni i męŜnie   
nadstawiajcie   piersi  przeciwnościom 
vix,  vix  spirabat —  ledwie,  ledwie  dyszał 

vocatio — powołanie 
volui, sed non potui- chciałem,  ale  nie mogłem 
rota — Śluby, głosy 
votum. —  ślub 
votum solenni — uroczysty Ślub 
vulnera   dum  sanas  dolor  est  medicina  doloris  -  gdy  rany  leczysz,  ból   jest 
lekarstwem  bólu 
Z 
zelabant pro parte coronati capitis — opowiadali  Ŝe  przy głowie koronowanej 
zelando  in   rem  —  gardłując   na   rzecz 
zelose — gorliwie 
zelose pro patria et maiestate — gorliwie za ojczyzną i majestatem.