Jay Friedman, Getting the Lead out, May 6, 2014 tłum. Łukasz Michalski

57. Wyjdź na prowadzenie! Getting the Lead Out

Jay Friedman, maj 2014

Ostatnio moją i moich studentów uwagę zwrócono na sprawę matowego,

głuchego brzmienia niskich instrumentów blaszanych. To problem bardzo
rozpowszechniony w dzisiejszym świecie instrumentów o szerokiej menzurze.
Szukając „dużego dźwięku”, mnóstwo ludzi poprzestaje na dźwięku tępym
i matowym. Wskazywałem na to już wcześniej, choćby w takim artykule jak "Behold
the Bright Seraphim" ("29. Jasne Anioły"), z listopada 2010. W tym miesiącu
chciałbym pogłębić temat wskazówek, które pomogą zastąpić martwe brzmienie
dźwiękiem pełnym życia, wyskakującym z instrumentu. Z moich doświadczeń
wynika, że w przeciwieństwie do panującej opinii, najpowszechniejszym dziś błędem
jest brak skoncentrowanego brzmienia. Dotyczy to nie tylko tego kraju, ale i wielu
innych zakątków świata, albowiem za przyczyną nowoczesnych technologii nastąpiło
ogromne wymieszanie stylów.

O ile się nie mylę, to kiedyś więcej osób stosowało zadęcie, w którym ustnik był

przyłożony w 2/3 na górnej wardze, a 1/3 na dolnej. Dziś większość grających, jeśli
nie przykłada ustnika po połowie na każdej wardze, to stosuje ułożenie 2/3 na
niższej, a 1/3 na wyższej wardze. Wiele było w przeszłości dyskusji o grających,
którzy kierują strumień powietrza w górę, czy w dół, rozmawiano też o systemie
Pivota, po raz pierwszy opisanym przez Donalda Reinhardta. Wszyscy, w różny
sposób i w różnym stopniu, używamy systemu Pivota, wiedząc o tym, albo i nie.
Albo instrument przechylany jest lekko w górę i w dół, albo poruszamy w ten sposób
zadęciem, zależnie od pożądanego rejestru. Mówiąc ogólnie, średni rejestr jest
osiągany przy środkowym położeniu zadęcia przy ustniku. Gdy tessytura idzie
w górę, zadęcie przesuwa się na górę ustnika, czyli w dół twarzy, osiągając nawet
stosunek 1/4 na górnej wardze i 3/4 na dolnej. Dla ustabilizowania zadęcia przy
wyższej częstotliwości drgań ust potrzebny jest mocniejsze dociśnięcie ustnika.
Nacisk na górną wargę powoduje skierowanie strumienia powietrza w dół, zatem
prawdopodobnie każdy grający w wysokim rejestrze staje się w tym momencie
jednym z tych grających, którzy powietrze kierują w dół. Całkiem inaczej dzieje się
podczas grania w dolnym rejestrze. Ustnik przesuwa się ku górze, a dolna część jego
brzegu zbliża się do dolnej wargi. Nacisk ustnika maleje, pozwalając wargom drgać
znacznie wolniej, a strumień powietrza płynie ku górze. Zatem być może nie ma
czegoś takiego jak muzycy dmuchający w górę lub w dół, ale to zależy to od rejestru,
w którym, w danej chwili, grający się porusza. Oczywiście jest możliwe, że rządzi tym
przysłowiowa „krzywa dzwonowa” (krzywa rozkładu prawdopodobieństwa Gaussa).
Innymi słowy: większość z nas znajdzie się w obszarze dzwonu, a tylko kilku po
bokach, na każdym końcu.

Jak tę wiedzę wykorzystać do poprawy brzmienia? Zauważyłem, że u osób

mających dźwięk, który nazywam tępym i matowym, zadęcie umieszczone jest zbyt
nisko w ustniku, a ich powietrze uderza poniżej gardzieli ustnika. Oto przyczyna, dla
której znacznie łatwiej jest uzyskać wyraźne, skoncentrowane brzmienie w górnym
rejestrze: zadęcie i strumień powietrza przesuwają się w górę ustnika, objętość

Jay Friedman, Getting the Lead out, May 6, 2014 tłum. Łukasz Michalski

strumienia powietrza zmniejsza się i rośnie jego prędkość, czyniąc dźwięk klarownym
i brzmiącym jak dzwon. Wielu grających popełnia błąd, polegający na za niskim
przyłożeniu zadęcia do ustnika i uderzaniu strumieniem powietrza w ustnik zbyt
nisko. Robią tak we wszystkich rejestrach, oprócz górnego. Przyczyną jest łatwość
wydobycia dźwięków w średnim i średnio niskim rejestrze, ale grający w ten sposób
mają za mocno rozluźnione zadęcie i dlatego ich strumień powietrza płynie za
wolno. Można by pomyśleć, że dla instrumentu B, dźwięk B w średnicy będzie
najlepiej brzmiącym dźwiękiem. Tak być może, ale często nie jest, ponieważ
ustawienie zadęcia dla tego dźwięku uważamy za oczywiste. B w średnicy ma bardzo
szerokie pasmo alikwotów; jeśli grający trafi w dolną krawędź tego pasma, to dźwięk
będzie płaski i matowy. Odnosi się to do całego rejestru od średniego F (f małej
oktawy) w dół, do niskiego B (B wielkiej oktawy). Ustawienie zadęcia dla tego
rejestru faktycznie może być stosunkowo luźne; jeśli przepływ powietrza i zadęcie
nie będą odpowiednio silne, to dźwięk będzie matowy i pozbawiony życia,
szczególnie w cichszej dynamice. Ma to miejsce również w rejestrze między średnim
B (b małej oktawy) a wysokim F i G (f i g w kluczu basowym nad liniami). Bez
odpowiedniego zaangażowania mięśni zadęcia również tutaj dźwięk może być
matowy i brzmiący płasko.

Dlaczego jednak komuś grającemu w górnym rejestrze (gdy jego strumień

powietrza naturalnie zagina się w dół) instrument brzmi jaśniej, mimo powietrza
padającego w dół? Ponieważ wystarcza napięcie kącików ust, powodujące znaczne
zwiększenie prędkości przepływu powietrza. Dzięki temu właśnie dźwięk staje się
wyraźny i skoncentrowany. Chcemy osiągnąć skoncentrowany, wyraźny dźwięk z
mocnym tonem podstawowym, ponieważ ten rodzaj dźwięku powoduje wytwarzanie
się alikwotów, które z kolei wytworzą właściwą „otoczkę” emitowanego brzmienia.
Nie da się wytworzyć alikwotów bezpośrednio, powstają tylko w rezultacie mocnego
tonu podstawowego. Otoczka brzmienia jest odgłosem wytworzonym przez dźwięk,
odzywającym się natychmiast po wystartowaniu słupa powietrza z odpowiednią
energią.

Skąd możesz się dowiedzieć, czy zainwestowane przez Ciebie środki już

procentują odpowiednio skoncentrowanym brzmieniem? Proponuję mały test
dźwiękowy: weź B w średnicy, zagraj cztery bardzo krótkie nutki i zaraz po nich
długi dźwięk. Jeśli musisz krótkie nuty odcinać językiem, żeby się szybciej odzywały,
to pracuj dalej. Celem jest uniknięcie czasu, który mija od chwili startu do osiągnięcia
pełnego brzmienia. O wiele łatwiej jest to zrobić, gdy gra się bardzo krótkie dźwięki.
Teraz porównaj czas potrzebny do odezwania się krótkich i długich dźwięków. Jeśli
obydwa odzywają się w dokładnie w tym samym momencie, to wszystko z Tobą w
porządku. Jeśli długie dźwięki odzywają się wolniej niż krótkie, musisz popracować,
by odzywały się dokładnie tak samo. Ma to zastosowanie nawet w cichej dynamice.
Jeśli okazuje się, że długi dźwięk zawsze odzywa się wolniej niż krótkie nuty, lub
krótkie nuty odzywają się zbyt wolno, spróbuj troszeczkę przesunąć ustnik w dół ust,
nieco bardziej przycisnąć ustnik, i trochę bardziej utwardzić kąciki. Grając w tym
rejestrze powinieneś mieć takie właśnie zadęcie. Długie, krótkie, ciche, głośne, niskie
i wysokie dźwięki powinny odzywać się natychmiast, pomijając kilka rzadkich
przypadków. Poprawi to ogólną jakość brzmienia bardziej, bardziej niż cokolwiek
innego.