Konspekt zajęć na temat ochrony krajowych gatunków węży, przeznaczony dla uczniów gimnazjum

TemaT: „OchrOna węży wysTępujących w pOlsce”

cele nauczania:

wiadomości:

poznanie różnych sposobów ochrony węży

poznanie cech charakterystycznych w budowie morfologicznej

poznanie środowiska życia różnych gatunków węży

kształtowanie pojęcia „ekologia”

umiejętności:

postępowanie w przypadku spotkania z wężem

rozpoznawanie czterech gatunków krajowych węży: węża Eskulapa, gniewosza

plamistego, żmii zygzakowatej i zaskrońca

postawy:

wykształcenie postawy nastawionej na ochronę przyrody i jej zasobów

zdobycie świadomości odpowiedzialności za środowisko naturalne

zrozumienie potrzeby ochrony gatunków, która zapewnia zachowanie różnorodności

biologicznej

metody nauczania:

wykład informacyjny, opis, opowiadanie, dyskusja, „burza

mózgów”, ćwiczenia z rozpoznawania węży

Środki dydaktyczne:

foliogramy, zdjęcia, atlasy, tablica, kreda

Forma organizacyjna:

praca zbiorowa, praca w grupach

strategia:

A, E, O

czas trwania:

45 min.

literatura:

B. Najbar,

Ochrona węży i ich siedlisk, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników,

Świebodzin 2002.

B. Najbar,

Wąż Eskulapa, Monografie Przyrodnicze, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu

Przyrodników, Świebodzin 2004.

przebieg zajęć:

I. F

aza

przygotowawcza

– przedstawienie się klasie przez prowadzącego zajęcia

– przedstawienie celu zajęć

– podanie tematu zajęć
Prowadzący wprowadzi uczniów w tematykę zajęć za pomocą następujących pytań: „Czy

kiedykolwiek widzieliście węża?”, „Czy potraficie powiedzieć, jaki to był gatunek i wymienić

jego charakterystyczne cechy?”. Następnie w formie opowiadania opisuje cztery krajowe

gatunki węży.

•

•

•

•

•

•

•

•

•

1.

2.

Materiały edukacyjne

Polskiego Klubu Ekologicznego

Ochrona krajowych gatunków węży

Gimnazjum

II. F

aza

realIzacyjna

1. rozpoznawanie krajowych gatunków węży

Na kolejnym etapie zajęć prowadzący dzieli uczniów na cztery grupy, każda z nich otrzymuje

zdjęcia przedstawicieli czterech gatunków węży i będzie udawała odkrywców nowych

gatunków i spróbuje je opisać. Do pomocy uczniowie otrzymują zapisane na pociętych

paskach papieru wyrazy i pojęcia, jak np. „zygzak wzdłuż grzbietu”, „jasne plamy za skronią”,

„kolor grzbietu oliwkowo-brązowy”, które mają ułożyć pod zdjęciami.

2. jak się zachować podczas spotkania z wężem?

Pytanie to będzie pretekstem do podjęcia krótkiej dyskusji na temat tego, czy wszystkie

węże są jadowite, jak się zachowują w przypadku spotkania z człowiekiem i jak powinien

zachować się człowiek w przypadku spotkania węża.

3. co to znaczy, że „gatunek jest zagrożony wyginięciem”?

Za pomocą pytań np.: „Co to znaczy, że gatunek jest zagrożony wyginięciem i jakie mogą

być przyczyny takiego zjawiska?”, uczniowie próbują wyjaśnić pojęcie i wymienić przyczyny

zagrożenia węży w Polsce. Pracują w grupach podzielonych wg zasad określonych wcześniej

(przedstawiciele grup spróbują wymienić uzgodnione przyczyny zagrożeń węży).

Prowadzący za pomocą foliogramów systematyzuje informacje i uzupełnia je, podaje

przyczyny wymierania węży. Wymienia szczegółowo przyczyny wymierania węża Eskulapa

— gatunku skrajnie zagrożonego wyginięciem. Wyjaśnia czym jest „Polska czerwona księga

zwierząt”.

4. jak chronić węże?

Powyższe pytanie jest okazją do wyjaśnienia następujących pojęć:

– pojęcie siedliska, odpowiedź na pytanie, dlaczego trzeba chronić siedliska węży

– pojęcie środowiska naturalnego, podkreślenie, że jesteśmy częścią natury i chroniąc ją

chronimy różnorodność biologiczną

– pojęcie różnorodności gatunkowej

– odpowiedź na pytanie, jak chronią węże przyrodnicy (które węże są najrzadsze, metody

czynnej ochrony, reintrodukcja itp.)

Nauczyciel prosi uczniów, aby sami spróbowali wymyślić, co mogą zrobić, aby chronić

gatunki węży, „burza mózgów”. Pomysły zapisuje na tablicy i wskazuje, które z nich mogą

być realizowane przez samych uczniów.
Prowadzący kieruje pracą uczniów w celu sprecyzowania konkretnych sposobów ochrony,

które mogą być realizowane przez uczniów:

– nie zabijanie,

– w przypadku spotkania nie niepokojenie,

– tłumaczenie innym, dlaczego węże są potrzebne,

– ekologiczny styl życia.

III. F

aza

podsumowująca

Każdy z czteroosobowej grupy uczniów otrzymuje do cichego czytania tekst opowiadający

o zachowaniach węży w przypadku spotkania z człowiekiem (każdy uczeń czyta o zwyczajach

innego gatunku węży). Na podstawie tekstu zostaje przeprowadzony test sprawdzający

zdobyte wiadomości i umiejętności. Uczniowie rozwiązują test w grupach.
Na zakończenie zajęć na podstawie zdobytych wiadomości prowadzący wyjaśnia wspólnie

z uczniami definicję ekologii. Uczniowie mogą sami spróbować wyjaśnić to pojęcie w formie

krótkiej dyskusji. Prowadzący kieruje dyskusją w celu sprecyzowania konkretnego pojęcia:

Ekologia – nauka o organizmach, ich środowisku życia i zależnościach pomiędzy nimi.

Materiały edukacyjne

Polskiego Klubu Ekologicznego

Ochrona krajowych gatunków węży

Gimnazjum

przewidywane osiągnięcia uczniów:

uczeń:

– wymieni i nazwie gatunki węży występujące w Polsce,

– wymieni cechy charakterystyczne czterech gatunków węży dotyczące morfologii

i środowiska ich życia,

– scharakteryzuje zachowania czterech gatunków węży,

– wyjaśni pojęcie gatunku zagrożonego wyginięciem,

– wyjaśni, ze węże są częścią przyrody, która trzeba chronić,

– określi zasady zachowania się człowieka w przypadku spotkania z wężem,

– pozna zachowanie czterech gatunków węży w przypadku spotkania z człowiekiem,

– kształtuje ekologiczną postawę,

– rozwija umiejętności pracy w grupie.

Odpowiedzi do testu

1. A

2. B

3. A

4. D

5. C

6. odpowiedź: „martwego”

7. odpowiedź:

A. 2

B. 4

C. 1

D. 3

8. wąż Eskulapa, wspinać

Materiały edukacyjne

Polskiego Klubu Ekologicznego

Ochrona krajowych gatunków węży

Gimnazjum

Tekst do cichego czytania

ZasKrOniec ZwycZajny

Do najczęstszych zachowań zaskrońca w przypadku spotkania z człowiekiem można zaliczyć
ucieczkę wąż ten porusza się szybko i zwinnie, a ubarwienie ochronne pomaga mu
szybko zniknąć z oczu wśród gęstej roślinności czy w wodzie. W momencie pochwycenia
wyrzuca z kloaki cuchnącą żółtą ciecz. W obliczu bezpośredniego zagrożenia,
udaje martwego, potrafi nienaturalnie wyginać i zwijać ciało, wywracać się na boki, na
grzbiet, rozszerzając przy tym szczęki i wysuwając język. Gdy zagrożenie minie starają
się szybko uciec. Niekiedy zaskrońce wydzielają krew z błon śluzowych, potrafią
ponadto owijać się wokół różnych przedmiotów, co znacznie utrudnia ich pochwycenie,
nerwowo wywijać końcówką ogona, wywoływać konwulsje. Czasem głośno
syczą, symbolicznie atakują wroga poprzez spłaszczenie okolicy głowy i ustawieniu ciała
w pozycji kobry. Znane są próby ugryzienia przeciwnika. Dla człowieka niegroźny.

GniewOsZ plamisTy

Gniewosz plamisty, jak sama nazwa wskazuje, należy do węży gniewnych,
nerwowych i odważnych, ale jego podstawową formą obronną jest ucieczka.
W środowisku naturalnym ze względu na ochronne ubarwienie jest trudny do zauważenia.
W przypadku „zaskoczenia” gniewosza na otwartej powierzchni wąż ten nieruchomieje,
następnie zwija się i przyjmuje groźną postawę. Podczas chwytania, w przeciwieństwie
do zaskrońca, nie zawaha się ugryźć. Dla człowieka niegroźny.

żmija ZyGZaKOwaTa

Żmija zygzakowata jest zwierzęciem powolnym o ograniczonych możliwościach ucieczki,
zwłaszcza ciężarne samice. Zaskoczona żmija stara się uciec, a jeśli ucieczka jej się nie
uda zwija się w kłębek i zaczyna głośno syczeć. Gdy takie odstraszające zachowanie
nie pomaga i człowiek się zbliży po wyrzuceniu przedniego odcinka ciała na 20-40
cm, stara się go ukąsić i umknąć. Żmija atakuje tylko wtedy, gdy czuje się zagrożona,
jest to zachowanie spowodowane niemożliwością ucieczki oraz strachem przed człowiekiem
i większymi zwierzętami.

wąż esKulapa

Wąż Eskulapa jest dużym, sprawnym i szybkim wężem, który w momencie zagrożenia
najchętniej ucieka do pobliskiej kryjówki, w gęstwinę roślinności lub wspina się na drzewo.
Gdy nie ma możliwości ucieczki zwija się, syczy i wyrzuceniem przedniego odcinka
ciała stara się odstraszyć wroga. Potrafi owijać się wokół różnych przedmiotów, od
których trudno go oderwać. Pochwycony zajadle gryzie i zaciska się np. wokół ręki. Dla
człowieka niegroźny.

Materiały edukacyjne

Polskiego Klubu Ekologicznego

Ochrona krajowych gatunków węży

Gimnazjum

A Jedyny jadowity wąż występujący w Polsce.

B Jego nazwa pochodzi od gniewnego i odważnego zachowania

w momencie zagrożenia.

B Należy do najdłuższych węży w Polsce.

D Dobrze czuje się w pobliżu środowisk wodnych, jest

doskonałym pływakiem.

Test (po przeczytaniu tekstu)

Po przeczytaniu tekstu spróbujcie wykonać poniższe zadania: odpowiedzieć na pytania

testowe (jest to test jednokrotnego wyboru, tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa),

uzupełnić brakujące wyrazy i połączyć pojęcia.

1. Które z węży w przypadku spotkania z człowiekiem ratują się ucieczką:

a) żmija zygzakowata,

b) wąż Eskulapa,

c) zaskroniec zwyczajny,

d) wszystkie cztery gatunki węży występujące w Polsce.

2. Który wąż potrafi wydzielać krew z błon śluzowych, aby zrobić wrażenie na

swoim wrogu:

a) gniewosz plamisty,

b) zaskroniec zwyczajny,

c) wąż Eskulapa,

d) żmija zygzakowata.

3. Który wąż w przypadku schwytania w przeciwieństwie do zaskrońca nie

zawaha się ugryźć:

a) gniewosz plamisty,

b) żmija zygzakowata,

c) wąż Eskulapa,

d) zaskroniec zwyczajny.

4. Które z węży są niegroźne dla człowieka:

a) zaskroniec zwyczajny,

b) gniewosz plamisty,

c) waż Eskulapa,

d) wszystkie wymienione gatunki.

5. Który wąż zanim ukąsi zwija się w kłębek i głośnym sykiem ostrzega „nie

zbliżaj się!”:

a) wąż Eskulapa,

b) gniewosz plamisty,

c) żmija zygzakowata,

d) zaskroniec zwyczajny.

6. uzupełnij brakujące wyrazy:

W momencie zagrożenia, np. w przypadku spotkania z człowiekiem, zaskroniec

zwyczajny potrafi udawać .......................

7. połącz w pary cechy z gatunkami węży

8. uzupełnij brakujące wyrazy:

............ .......................... jest dużym, szybkim i sprawnym wężem, który w momencie

zagrożenia stara się umknąć do pobliskiej kryjówki. Potrafi doskonale .................... się

na drzewa. Jest to najbardziej zagrożony wyginięciem gatunek węża w Polsce.

1. Wąż Eskulapa

2. Żmija zygzakowata

3. Zaskroniec

zwyczajny

4. Gniewosz plamisty

Materiały edukacyjne

Polskiego Klubu Ekologicznego

Ochrona krajowych gatunków węży

Gimnazjum