bliżej przedszkola  3.126 marzec 2012

30

W wieku sześciu lat w płacie czołowym
mózgu występuje największa ilość połączeń
neuronalnych. Jednak utrzymane zostają
jedynie te, których dziecko używa.
Mózg konsekwentnie kieruje się bowiem
zasadą: „używaj lub wyrzuć!”.
Stabilizuje się tylko część połączeń,
a im jesteśmy starsi, tym mamy ich mniej.
te struktury, które są wykorzystywane,
mózg dalej rozbudowuje, nieużywane
uznaje za niepotrzebne i usuwa.

do

szkoły?

czy badania mózgu dają odpowiedź na to pytanie?

Marzena Żylińska

D

yskutując o tym, w jakim wie-

ku dzieci powinny iść do szko-

ły, warto spojrzeć na problem

z punktu widzenia neurobio-

logii i zapytać, jakie środowisko lepiej

wspiera ich rozwój, co sprzyja wyko-

rzystaniu potencjału, jaki sześciolatkom

dała natura, w jakich warunkach ilość

stabilizujących się połączeń jest więk-

sza, a w jakich giną. Choć droga do peł-

nego zrozumienia procesów uczenia się

jest jeszcze długa, to wiedza, jaką dziś

dysponujemy, pozwala na sformułowa-

nie pewnych tez. Otóż bez znaczenia jest

fakt, czy sześciolatki będą chodzić do

przedszkola, czy szkoły; z punktu wi-

dzenia rozwoju mózgu liczy się jedynie,

co będą tam robić.

Neuroplastyczność

Struktura mózgu zależy od tego, co i jak

długo robimy. Można powiedzieć, że na-

sza aktywność rzeźbi mózg, który roz-

budowuje potrzebne struktury. Wszyst-

Bliżej przedszkola

kiedy

bliżej przedszkola  3.126 marzec 2012

31

i najmniej efektywny podczas przyswajania

wiedzy. Inaczej rzecz się ma z tym, co można

zobaczyć i zrobić samemu. Nieważne, czy

dzieci będą się uczyć w szkole, czy w przed-

szkolu, ważne, by rozumieć, jak wiele zależy

od stymulującego, bogatego w bodźce śro-

dowiska i czym w istocie jest proces uczenia

się. Mózg uczy się tylko wtedy, gdy jest ak-

tywny i gdy neurony przetwarzają impulsy.

Śpiewając, lepiąc z plasteliny, grając w piłkę,

kłócąc się i godząc, dzieci uczą się tego, od

czego zależy ich późniejszy sukces zarówno

w szkole, jak i w życiu. Dlatego powinny być

jak najbardziej aktywne i twórcze. A dorośli

muszą zrozumieć, że zabawa jest dla młode-

go mózgu niezbędną dla dalszego rozwoju

pracą.

Złoty okres

Dzieciom trzeba pozwolić na rozwój

w ich własnym tempie. Trawa nie rośnie

szybciej, gdy się za nią ciągnie – twierdzi

neurobilogog Gerald Hüther i podobnie

jak inni badacze apeluje, by nie próbo-

wać na siłę przyspieszać rozwoju, bo

rozwój każdego dziecka przebiega nieco

inaczej. Najlepsze, co możemy dać dzie-

ciom, to bogate w bodźce i stymulujące,

ale i bezpieczne, środowisko edukacyj-

ne, a do tego wsparcie mądrych doro-

słych, którzy od najwcześniejszych lat

nie będą przypinać dzieciom etykietek

słabszy od innych. Aby móc rozwinąć

swój potencjał, dzieci potrzebują wiary

w siebie i nie wolno im jej zabierać na-

wet wtedy, gdy potrzebują nieco więcej

czasu na przyswojenie jakiegoś zagad-

nienia.
Dzieciństwo to okres największej aktyw-

ności mózgu, czas, gdy można najwię-

cej „zepsuć”. Dlatego w przedszkolach

i pierwszych klasach szkoły podstawo-

wej powinni pracować najlepsi specjali-

ści, którzy umożliwią dzieciom wyko-

rzystanie ich indywidualnego potencja-

łu. A dzieci najlepiej uczą się w ruchu

i poprzez zadawanie pytań. Gdzie będą

to robić, jest sprawą drugorzędną.



źródło: www.edunews.pl

ko, czemu poświęcamy dużo czasu,

znajduje odzwierciedlenie w strukturze

neuronalnej. Im bardziej różnorodne za-

jęcia, im więcej zmysłów bierze udział

w procesie uczenia się, tym lepiej. Neu-

robiologia potwierdza to, co już w XVIII

wieku wiedział Johann Heinrich Pesta-

lozzi: efektywna nauka możliwa jest

tylko wtedy, gdy dzieci uczą się ręką,

głową i sercem.

...bez znaczenia jest fakt,
czy sześciolatki będą chodzić
do przedszkola, czy szkoły;
z punktu widzenia
rozwoju mózgu liczy się
jedynie, co będą tam robić.

Dlatego tak ważne jest środowisko edu-

kacyjne. Jeśli jest ciekawe i różnorodne,

to sieć neuronalna jest odpowiednio sty-

mulowana i może się rozwijać, jeśli ubo-

gie w bodźce oraz wzorce i ogranicza

aktywność dzieci, to połączeń neuronal-

nych, jakie dała im natura, wciąż ubywa.

Każdy zmysł ma w mózgu swoją repre-

zentację. Inne struktury przetwarzają

impulsy wzrokowe, inne słuchowe,

a jeszcze inne pobudzane są wtedy, gdy

dziecko używa rąk lub gdy tańczy.
Chcąc stymulować rozwój całego móz-

gu, trzeba więc dbać o to, by uaktyw-

nione zostały różne struktury. W prak-

tyce oznacza to, że dzieci powinny

poznawać dużo nowych zjawisk. Im

więcej zmysłów bierze udział w pro-

cesie uczenia się, tym lepiej. Siedzenie

w ławce i słuchanie nauczyciela wywo-

łuje jedynie bardzo ograniczoną aktyw-

ność mózgu. Inaczej, gdy dzieci tańczą,

śpiewają, budują z klocków, grają, wy-

cinają, lepią, rysują, malują czy przygo-

towują przedstawienie. Wszystko, co

jest związane ze sztuką i kreatywnością

silnie pobudza sieć neuronalną, a więc

inicjuje proces uczenia się. Szczególna

rola przypada muzyce, która aktywi-

zuje niemal cały mózg. Informacje wer-

balne zapisane zostają razem z rytmem,

a to jeden z najtrwalszy sposobów ko-

dowania. Mechanizm ten wyjaśnia, dla-

czego ludzie do późnej starości pamię-

tają poznane w dzieciństwie piosenki.
Innym sposobem na uaktywnienie du-

żych partii mózgu są zajęcia wymaga-

jące pracy rąk. Warto przypomnieć, że

rozwój naszego gatunku wyraźnie przy-

spieszył, gdy ludzie zaczęli używać na-

rzędzi. Dlatego tak ważne jest, by malu-

chy możliwie często pracowały rękami.

Zabawa czy nauka?

Jeśli ktoś uważa, że dzieci w przedszko-

lu się nie uczą, nie rozumie, czym w isto-

cie jest nauka – uważa Manfred Spitzer.

Nauka odbywa się tam cały czas, np.

podczas wspólnego śpiewania czy gry

w piłkę. Najnowsze badania pokazują,

że koordynacja ręka – oko, która wyra-

bia się podczas rzucania i łapania piłki

lub woreczka, tworzy struktury neuro-

nalne, które później wykorzystywane

będą w czasie nauki matematyki. Inne

struktury rozwijają się podczas pracy

nad zadaniami wymagającymi precy-

zyjnych ruchów palców. To, co z punk-

tu widzenia dorosłych jest zabawą, dla

mózgu jest zwykłą pracą. Im więcej

różnorodnych zajęć, im więcej nowych

wzorców, tym solidniejszy fundament,

na jakim można w późniejszych latach

budować. Wszelkie ograniczanie i re-

dukowanie rodzajów aktywności jest

z punktu widzenia mózgu szkodliwe.

to, co z punktu widzenia
dorosłych jest zabawą,
dla mózgu jest zwykłą pracą.
im więcej różnorodnych
zajęć, im więcej nowych wzor-
ców, tym solidniejszy
fundament, na jakim
można w późniejszych
latach budować.

Bardzo ważne dla rozwoju dzieci są relacje

z dorosłymi i rówieśnikami. Wtedy wy-

kształcają się neurony lustrzane. Dlatego

ilość dostarczanych wzorców powinna być

jak największa. Wychowawcy powinni tak

organizować naukę, by dzieci mogły pozna-

wać świat poza budyn-

kiem szkoły czy przed-

szkola. Siedzenie w ławce

i słuchanie nauczyciela do

minimum ogranicza ak-

tywność mózgu, a kanał

werbalny jest nie tylko dla

maluchów, ale również dla

dorosłych najtrudniejszy

Marzena Żylińska – wykładowca metodyki w Nauczycielskim Ko-

legium Języków Obcych w Toruniu. Zajmuje się też wykorzystaniem

nowych technologii w nauczaniu. Prowadzi seminaria dla nauczycieli,

współorganizuje europejski projekt „Zmieniająca się szkoła”.
Autorka książki „Postkomunikatywna dydaktyka języków obcych

w dobie technologii informacyjnych”. W przygotowaniu jest jej nowa

książka „Neurodydaktyka, czyli nauczanie przyjazne mózgowi”. Pro-

wadzi swój blog pod adresem www.osswiata.nq.pl/zylinska.

blizejprzedszkola.pl