25 czerwca 2015, 11:05

Autor: Jarosław Zachwieja
czytano: 7010 razy

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

Obiektyw w fotografii portretowej to sprawa
niezwykle istotna, a wymagania stawiane
konstrukcjom tego typu są wysokie. Pokutuje tu
też kilka nieporozumień i mitów, z którymi należy
się rozprawić, jeżeli chcemy iść dalej bez
przeszkód.

W fotografii istnieje pojęcie obiektywu portretowego, czyli portretówki. Mianem tym określa się szkło
stałoogniskowe, jasne lub bardzo jasne (mile widziana maksymalna wartość przysłony f/1.4 lub nawet
więcej) o ogniskowej zapewniającej pole widzenia typowe dla konstrukcji 85 mm w aparacie
małoobrazkowym. Nie jest to jednak jedyny sprzęt z którego użytek może zrobić portrecista. W
praktyce w fotografii portretowej korzysta się z ogromnej rozpiętości optyki – ogniskowe od całkiem
krótkich, przez tzw. standard, aż po całkiem długie tele (zdarzają się miłośnicy portretu korzystający z
optyki 300-400 mm w ekwiwalencie formatu 35 mm, a 200 mm to praktycznie norma) – zarówno
stałoogniskowej jak i zoom. Wysoka jasność jest rzeczywiście bardzo ceniona, ale nie zawsze ma to
uzasadnienie praktyczne. Wiele zależy tutaj od rodzaju uprawianej fotografii portretowej i na ten aspekt
kładziemy znaczny nacisk.

Marzenie wielu portrecistów fotografujących lustrzankami Canon: obiektyw portretowy EF 85 mm 1/1.2

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

1 z 8

2015-08-15 21:35

L II USM. Szkło bardzo duże, ciężkie i potwornie drogie, ale jednocześnie nadzwyczaj jasne i oferujące

rewelacyjne parametry optyczne. (Fot. Canon)

Więc o co chodzi z tą portretówką? Otóż optyka o ogniskowej zbliżonej do 85 mm w aparacie
małoobrazkowym oferuje kąt widzenia odpowiadający temu, co widzi człowiek rozmawiający z drugą
osobą stojąc z nim twarzą w twarz. Innymi słowy jest ona idealna do wykonywania tzw. klasycznych
portretów. Obiektywami takimi można fotografować ludzi zarówno z bliska, jak i z pewnej odległości,
uzyskując bardzo naturalną plastykę i geometrię obrazu, bez zniekształceń i bardzo zbliżoną do tego, co
widzi człowiek patrzący na drugiego człowieka bez pośrednictwa jakiegokolwiek instrumentu
optycznego. Dlatego też fotograf portretowy powinien dysponować w swoim arsenale takim właśnie
obiektywem lub też innym, który byłby w stanie pełnić jego rolę.

Portret jest wybredny, czyli dwa zdania na temat jakości

optycznej

W fotografii portretowej ważna jest jakość obrazu. Ktoś, kto podziwia zdjęcie przedstawiające krajobraz,
zabytek, owada w powiększeniu czy abstrakcyjną kompozycję z większym prawdopodobieństwem
wybaczy obecność w fotografii pewnych wad optycznych, niż w przypadku zdjęcia portretowego. Od
tego ostatniego oczekiwać będzie perfekcji – również technicznej.

Obraz ostry, oczy wyraźne, ale bez widocznych jakichkolwiek niedostatków urody – takie powinno być

idealne zdjęcie portretowe i uzyskanie takiego obrazu jest zadaniem dobrej optyki. Trudne zadanie, nie

zawsze możliwe do osiągnięcia. Właśnie dlatego obiektywy typowo portretowe uważane są za jedne z

najlepszych w ofercie każdego producenta. (Fot. fotosmontt)

Dlaczego? Nawet jeśli celem portretu nie jest ukazanie piękna rozumianego w sposób potoczny, to
zdjęcie takie jest formą dialogu – fotograf prowadzi z modelem swego rodzaju rozmowę, której celem
jest przedstawienie publiczności portretowanej osoby. Wady optyczne to utrudniają. Widza w portrecie
pociągają natomiast detale – błysk w oku, skomplikowany makijaż, idealnie wymodelowane rzęsy, pełne
usta młodej dziewczyny, silne i spracowane dłonie robotnika, misterna sieć zmarszczek staruszki…

Cechą charakterystyczną idealnej optyki portretowej jest wysoka jakość obrazu – brak aberracji
chromatycznych, dystorsji, czy rozmyć obrazu nawet przy silnie otwartej przysłonie (dopuszczalna jest
pewnego rodzaju miękkość – do tego tematu jeszcze wrócimy). Pamiętajmy o tym i jeśli dostrzeżemy w
naszej optyce skłonność do generowania takich wad, to starajmy się je wyeliminować na etapie obróbki
cyfrowej. Pamiętajmy też, aby publikując zdjęcia w Sieci przeskalować fotografię do optymalnej
rozdzielczości i odpowiednio ją wyostrzyć. A przede wszystkim przeprowadzić uważną selekcję i

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

2 z 8

2015-08-15 21:35

wybierać najlepsze z najlepszych kadrów – ale to już jest inny temat.

Ogniskowa a sposób przedstawienia postaci ludzkiej

Fotograf-portrecista o szerokich horyzontach zainteresowania swoją domeną fotografii korzysta z
obiektywów o szerokim zakresie ogniskowych. Zaznaczyliśmy też, że istnieje pewien zakres
ogniskowych, przy których postać ludzka wygląda naturalnie i nie widać na niej zniekształceń. O jakie
zniekształcenia chodzi i jak się to ma do portretu? Jest to bardzo ciekawe i ważne zagadnienie.

Przykład portretu wykonanego obiektywem superszerokokątnym typu rybie oko o ogniskowej 10,5 mm

– wyraźne zabawne zniekształcenie twarzy modela. (Fot. Cave Canem)

Ogniskowa obiektywu ma wpływ nie tylko na pole widzenia aparatu, ale też na sposób pokazywania
przestrzeni. Im bliżej zakresu 50-100 mm (przypominam: cały czas mowa o ekwiwalencie
małoobrazkowym) tym bardziej dla osoby oglądającej zdjęcie obraz
uwieczniony w kadrze wydaje się naturalny. Poniżej perspektywa ulega wyolbrzymieniu, obiekty
znajdujące się bliżej aparatu wydają się znacznie większe od tych będących nieco dalej. W przypadku
szkieł o bardzo krótkiej ogniskowej jest jeszcze ciekawiej – w zależności od tego, czy mamy do
czynienia z optyką o odwzorowaniu równoliniowym (rektylinearnym), czy też równokątnym (rybie oko)
bardzo mocnym i efektownym zniekształceniom ulegają krawędzie kadru (efekt "uciekania przestrzeni"
w obiektywie rektylinearnym) lub cały kadr (wykrzywienie typowe dla szkła fish-eye).

Przy ogniskowych dłuższych występuje zjawisko odwrotne: perspektywa się spłaszcza, rolę głównego
elementu kształtującego przestrzeń przejmuje głębia ostrości, kolejne plany zdjęcia ulegają wyraźnemu
odseparowaniu. Jednocześnie oglądane obiekty w ramach jednej płaszczyzny wizualnej wydają się
bardzo naturalne.

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

3 z 8

2015-08-15 21:35

Przy dłuższej ogniskowej (w tym wypadku 150 mm twarz wygląda naturalnie i wyraźnie odcina się z tła.

Długie ogniskowe to dobry sposób na poradzenie sobie z kłopotliwymi modelami o bardzo wydatnych

rysach twarzy, ponieważ perspektywa zapewniana przez te obiektywy nieco rysy te spłaszcza. (Fot.

japrea)

Jak te zjawiska mają się do portretu? Wyobraźmy sobie następującą sytuację: fotograf dysponuje
kompletem szkieł zapewniającym mu zakres ogniskowych od 10 do 300 mm – a więc 30-krotne
przełożenie – oraz bardzo dużym studiem. Człowiek ten postanawia przeprowadzić następujący
eksperyment: wykonuje kolejnymi obiektywami zdjęcie twarzy swojego modela w taki sposób, że owal
głowy zajmuje w kadrze za każdym razem mniej więcej tyle samo miejca. Wymaga to oczywiście
rozpoczęcia od krótkich ogniskowych i bardzo niewielkiej odległości aparatu od twarzy fotografowanej
osoby oraz stopniowego zwiększania tej odległości w połączeniu z wymianą optyki.

Klasyczny portret wykonany aparatem z obiektywem o ogniskowej 85 mm – piękna kobieca twarz

wygląda bardzo naturalnie i trudno jej cokolwiek zarzucić. (Fot. Mario Aquirla)

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

4 z 8

2015-08-15 21:35

Efekt? Twarz na kolejnych zdjęciach będzie się stopniowo, ale bardzo wyraźnie zmieniać. Od
początkowych karykaturalnych i bardzo dynamicznie wyglądających obrazów (groteskowo powiększony
nos i usta, prawie niewidoczne i cofnięte gdzieś daleko uszy, bardzo zaokrąglona twarz) nastąpi
przejście do ujęć bardziej normalnych, następnie zupełnie naturalnie wyglądającego portretu
przypominającego to, co ogląda się na zdjęciach paszportowych. Później, w miarę zwiększania
ogniskowej powyżej 100-150 mm (tu już dystans pomiędzy fotografem, a jego modelem zaczyna być
liczony w metrach) twarz ulega "spłaszczeniu", nos się optycznie zmniejsza, uszy wyrównują z twarzą.
Efekt wraz z dalszym przyrostem ogniskowej będzie coraz subtelniejszy, jednak ciągle zauważalny – aż
do momentu, kiedy twarz zacznie przypominać naturalistyczną płaskorzeźbę.

Fot. Stephen Eastwood

Zjawisko to może być dla fotografa problemem, ale znacznie lepiej będzie traktować je jako środek
wyrazu. Wszystko zależy bowiem od tego, co chcemy pokazać, jak podkreślić cechy charakterystyczne
portretowanej osoby. Warto zauważyć, że ujęcia szerokokątne łatwiej jest uczynić dynamicznymi z
uwagi na przerysowane efekty perspektywiczne, natomiast przy dłuższych ogniskowych separacja
fotografowanej osoby od jego tła za pomocą niskiej głębi ostrości nie sprawia problemu nawet przy
mocno przymkniętej przysłonie. W fotografii portretowej istnieją setki sposobów na pokazanie człowieka
i wybór ogniskowej to jeden z
najważniejszych kryteriów.

[kn_advert]

Co do czego – praktyczna ściągawka

Zróbmy więc teraz małe zestawienie kilku typowych sytuacji portretowych wraz z propozycją
obiektywów do ich uwiecznienia. Nie jest to oczywiście żadna "prawda objawiona", lecz jedynie pewna
propozycja zmierzenia się z tematem. Jeżeli więc tam, gdzie proponuję użycie szkła szerokokątnego Wy
zdecydujecie się skorzystać z optyki typu standard lub teleobiektywu, to zróbcie to. Całkiem możliwe,
że Wasz pomysł będzie równie dobry, lub nawet lepszy.

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

5 z 8

2015-08-15 21:35

Portret zwariowanego skejtera to znakomite zadanie dla obiektywu krótkoogniskowego. Dodatkową

zaletą takiego potraktowania tematu jest możliwość włączenia do kompozycji interesującego tła,

stanowiącego naturalne środowisko tej subkultury. (Fot. Dustin Diaz)

Portrety dynamiczne z tłem – np. chłopcy na deskorolkach szalejący w skateparku, trenujący
karatecy, dzieci na osiedlowym trzepaku – można bez problemu wykonywać optyką szerokokątną. Im
mniej śmiertelnej powagi na twarzach modeli, tym krótszej ogniskowej można użyć. Perspektywa szkła
tego typu zapewnia wspaniałe umiejscowienie modeli w otoczeniu i sprzyja ukazaniu relacji pomiędzy
nimi, a wszystkim dookoła. Efektem ubocznym fotografowania w ten sposób jest konieczność
znalezienia się w samym centrum wydarzeń, a pamiętajmy, co mówił legendarny fotoreporter Robert
Capa: jeśli Twoje zdjęcie nie jest wystarczająco dobrze, to znaczy że nie byłeś wystarczająco blisko.
Zgadnijcie, jakiej mógł używać optyki?

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

6 z 8

2015-08-15 21:35

Portret uliczny – ulubiony gatunek wielu fotografów parających się Street Photo – najlepiej realizować

obiektywem typu standard. Nigdy nie wiemy, co nas czeka za rogiem, ale z taką optyką będziemy na to

przygotowani. (Fot. Mark Forman)

Portret miejski – wyprawęna fotograficzne safari w dżungli miasta dobrze jest zrealizować mając pod
ręką szkło typu standard, czyli ekwiwalent obiektywu małoobrazkowego o ogniskowej 50 mm. Takim
szkłem bez problemu dyskretnie (choć z bliska) uchwycimy życie ludzi i całe ich otoczenie w jednym
kadrze. Alternatywą jest też "portretówka", za pomocą której te same sceny nabiorą intymności i
skupienia na modelu.

Portret klasyczny – tu sprawa jest prosta: do uwiecznienia pełnych postaci obiektyw z zakresu 50-80
mm (35 mm jeśli masz mało miejsca), do popiersi i zbliżeń twarzy zakres 85-150 mm. Choć są i tacy,
którzy wolą dłuższe szkła i mają ku temu dobry powód.

Portret intymny – ujęcia, których tematem są twarze i malujące się na nich uczucia warto uwieczniać
optyką o ogniskowej 120-150 mm. Głębia ostrości powinna obejmować całą twarz, a ograniczanie jej
bardziej należy dobrze przemyśleć i uzasadnić.

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

7 z 8

2015-08-15 21:35

Portret w zbliżeniu, tematem smutek – dłuższa ogniskowa pozwala wydobyć ze sceny maksimum

zawartych w niej emocji. (Fot. Piers Nye)

Zdjęcia sytuacyjne o charakterze reportażowym – np. fotografia koncertowa zwyke z konieczności
wykonywane są szkłami o dość długiej ogniskowej (popularne w tym celu wśród reporterów są
obiektywy typu zoom 70-200, a nawet 100-400 mm), choć warto mieć pod ręką również szkło
szerokokątne. Być może znajdziesz się niespodziewanie bardzo blisko
akcji, a wtedy taki obiektyw pozwoli wykonać zdjęcie życia? Kto wie…

www.swiatobrazu.pl

Optyka w fotografii portretowej, cz 1

http://www.swiatobrazu.pl/optyka-w-fotografii-portretowej-cz-1-32372...

8 z 8

2015-08-15 21:35