Warsztat jako interakcja, strategia i jego komunikat.

Ewaluacja rozumiana jest jako stosowany rodzaj badań społecznych, podejmowanych dla

określenia wartości konkretnego działania o charakterze celowym, z punktu widzenia przyjętych na
rzecz tego badania kryteriów.

Wszystko co stanowi o warsztacie badań ewaluacyjnych, postrzegać warto w szerszej

perspektywie procesu ewaluacyjnego jako procesu społecznego o własnej dynamice zmian,
aksjologii, rozgrywającego się w gęstej sieci interakcji pomiędzy jego indywidualnymi i
instytucjonalnymi uczestnikami. Aby ten fakt przybliżyć warto zapoznać się z kilkoma tezami na
temat warsztatu ewaluacyjnego.

Po pierwsze czynności i kompetencje określające warsztat ewaluacyjny konkretnego

badania są stałym oraz integralnym komponentem długiego i wielofazowego procesu. Fazy tego
procesu to:

rozpoznawanie przedmiotu i społecznych podmiotów procesów

negocjowanie a następnie wybór celów i funkcji badania ewaluacyjnego

wybór lub sporządzeni na potrzeby procesu modelu badań dopasowanego do oczekiwanych
rezultatów i sposobu ich wykorzystania.

Po drugie: ujawnienie interakcyjnych aspektów procesu ewaluacyjnego wnosi konieczność

określenia roli „aktorów sceny ewaluacyjnej”, następnie reguł ich interakcji, które mogą być
autorytarne (ustalane jedynie przez podmiot zamawiający ewaluacje), technokratyczne (ustalane
przez ewaluatorów) oraz populistyczne (ewaluowani sterują doborem kryteriów, baza danych i ich
interpretacją).

Po trzecie: interakcyjna perspektywa procesu ewaluacyjnego ukazuje dynamiczny charakter

znaczenia, jakie jego uczestnicy nadają zarówno celom, jak i poszczególnym komponentom,
działaniom czy oceną.

I po czwarte: stosowany w badanich ewaluacyjnych warsztat ma charakter komunikatu

wysyłanego do jego uczestników, niezależnie od deklarowanych celów ewaluacji. W tym sensie jest
to odrębna praktyka interakcyjna, która określa jej sens rzeczywisty, niezależnie od projektowanych
funkcji.

Interakcyjna historia studiów ewaluacyjnych

Za ojca ewaluacji uważa się Ralpha Tylera, który w 1929r zaczął systematyczne studia

zorientowane na uzyskiwanie mierzalnych rezultatów swych analiz i traktowane niemal jako
synonim procedur pomiarowych.

Zadaniem pierwszych studiów ewaluacyjnych było możliwie najbardziej czytelne określenie

celów ewaluowanego programu, które dają się przełożyć na pożądane zachowania lub umiejętności
jego uczestników, a następnie określenie stopnia ich realizacji poprzez porównanie zamiarów z
rzeczywistymi efektami. Jednak takie rozumienie celów ewaluacji często sprowadzało cały problem
do uchwycenia zmiany jedynie indywidualnych zachowań jednostek. Dlatego też pod koniec lat 60
poruszono problem tzw. „redukcjonizmu behawioralnego”, który miał eliminować z pola
ewaluacyjnych badań sferę doświadczeń społecznych uczestników programu, ich rolę w określeniu
znaczenia zdobywanych umiejętności czy też zmiany systemów wartości.

Należy jednak zauważyć, że już wcześniej bo w latach 30 to wspomniany już Tyler

zainicjował funkcji i celów ewaluacji. Jednak postulowana przez niego teza korekty strategii i
myślenia ewaluacyjnego, nie została doceniona na skutek rozwoju technik pomiaru
psychometrycznego, socjometrycznego oraz dydaktycznego. Teza ta po pierwsze wynikała z
konieczności zahamowania zjawisk korupcji w kręgach decydenckich za względu na brak
zobiektywizowanych, kontrolowanych i rzeczywiście jawnych kryteriów udzielania koncesji,
zezwoleń lub podejmowania działalności gospodarczej czy publicznej. Po drugie istniała ogromna

różnorodność lokalnie akceptowanych standardów, które trudno było uznać za porównywalne, i po
trzecie dość powszechnie podzielano przekonanie o niedostosowaniu amerykańskich programów
nauczania do wymogów rozwijającego się, nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego.

W tym samym czasie studia edukacyjne z zakresu badań ewaluacyjnych prowadził także

Florian Znaniecki. W przeciwieństwie do Tylera odwoływał się do społecznego doświadczenia
badanych uwzględniając tzn. „współczynnik humanistyczny”, który podkreślał fakt spojrzenia na
badaną rzeczywistość oczami nie tylko badacza, ale także samego badanego. Postulat ten nie jest
już niestety obecny w większości badań ewaluacyjnych.

Znaniecki podjął również próbę wartościowania procesów edukacyjnych, uwzględniając

zmiany kulturowe, zmiany porządku społecznego, transformację i wymogi jakie te zmiany
wywołały w charakterze osobowości społecznej. Analiza, którą zaproponował znacznie rozszerzała
spektrum kryteriów ewaluacyjnych.

Pod koniec lat 60 nastąpiła zmiana w postrzeganiu przedmiotu ewaluacji. Nastąpiła

dynamizacja studiów ewaluacyjnych, która wynikała zarówno z konieczności poszerzania
zmiennych oraz zakresu rejestrowanych danych, jak z potrzeby uchwycenia tego, co dzieje się już
w trakcie badań, a nie już po ich zakończeniu.

Zmiany te doprowadziły do:

postulatu rozszerzenia zakresu danych branych pod uwagę w badanich ewaluacyjnych

odejścia od uwzględniania tylko końcowych konsekwencji analizowanych programów

Postrzegania procesu ewaluacyjnego w relacji ze środowiskiem społecznym

podkreślenia roli interakcji społecznych w dynamice procesu badawczego

uświadomienia

potrzeb

analiz

ewaluacyjnych

o

charakterze

całościowym

i

wieloaspektowym.

Przewrót w postrzeganiu funkcji i roli ewaluacji przyniosła także konferencja

zorganizowana w 1972 roku w Cambridge. Sformułowano na niej postulaty, które miały zachęcać
min do:

dialogu z uczestnikami procesu ewaluacyjnego

wydobycia złożoności ludzkich doświadczeń, jakie powstają podczas programu

analizy ewaluacji pod kątem organizacyjnym, psychologicznym i kulturowym

komunikacji i interakcji ze wszystkimi podmiotami ewaluacji już w trakcie planowania i
realizacji programu

To ujawnienie w latach 60 i 70 dynamicznych i interaktywnych komponentów procesu

ewaluacyjnego stworzyło z niej element szerszej polityki społecznej.

Dialogiczne wartości ewaluacji formatywnej

Szczególnie istotna rola interakcji ewaluacyjnych jawi się w formatywnych modelach

ewaluacji. Ta jednak wymaga zaawansowanych umiejętności badawczych i organizacyjnych. Są to
min umiejętności takie jak:

ciągły dialog z kierownictwem programu

uważna obserwacja procesu ewaluacyjnego

korekta instrumentów badawczych

efektywny sposób komunikowania się z uczestnikami projektu

Pojawia się pytanie o zasadnicze cele, formy i techniki ewaluacji. Pytania te ujawniają

wielość stanowisk i różnic, które istnieją do dziś.

Interakcyjne rozumienie procesu ewaluacyjnego lokalizuje się w tradycji interpretatywnych

badań ewaluacyjnych rozwijanych już od lat 30 ubiegłego wieku. To co odróżnia ten typ badań od
interakcjonizmu symbolicznego to ich zdecydowanie stosowany charakter oraz podejmowanie
praktycznych wyzwań.

Interakcje Ewaluacyjne w społeczeństwie wiedzy

Nowe wyzwania przed procesem ewaluacyjnym stoją w dobie rozwoju nowych technologi i

społeczeństwa wiedzy. W badaniach istnieje konieczność uwzględnienia tych zmian. Znaczącej
modyfikacji ulegać będą typy interakcji, ponieważ istnieją interakcje zapośredniczone, z czego
wynika poszerzenie zakresu uczestników procesu, pod warunkiem jednak, iż posiadają oni
odpowiednie umiejętności komunikacyjne.
Tzw. społeczeństwo sieci czyni z interakcji nowa jakość współczesnej cywilizacji, zmusza do
poszerzania i wzbogacania horyzontów postrzegania świata, innych ludzi, działań, jak i ich
rezultatów. Ewaluatorzy społeczeństwa wiedzy są w istocie animatorami takich przepływów,
wprowadzają zdobyta wiedzę w obszar organizacyjnego doświadczenia. Muszą oni jednak znać
dobrze technologie informacyjno-komunikacyjne.

Ogromne zasoby wiedzy mogą stać się z jednej strony bogatym źródłem, z jakiego korzysta

zespół badawczy, ale z drugiej strony mogą wprowadzać chaos informacyjny, wymagający
wysokich umiejętności kierowania informacją dla potrzeb projektu. Wszystkie czynności związane
z pozyskiwaniem, przekazywaniem i przetwarzaniem informacji prowadzić maja do uzyskania
wiedzy o wartościach.

Ewaluacja staje się jednym z wyróżników społeczeństwa wiedzy, ponieważ to wiedza

decyduje o możliwościach i kierunkach jej rozwoju. Społeczeństwo wiedzy wzbogacać będzie
intensywność jak i zakres różnego rodzaju przepływów, oddziaływań i komunikacji, coraz bardziej
potrzebując jednocześnie ich selekcji i identyfikacji ich wartości.

Bardzo istotne cechy współczesnego społeczeństwa wiedzy, które z pewnością wyznaczać

będą nowe standardy ewaluacji wymienia Lech Zacher. Podaje on nowe obszary wiedzy, np.:

podejścia systemowe

teoria złożoności

teoria chaosu

teoria sieci

analiza ryzyka i niepewności

koncepcja, metody i procedury tzw, analizy skutków

wielowymiarowa perspektywa oglądu rzeczywistości

modelowanie i prognozowanie itp.

Powyższa charakterystyka wskazuje jak dalece współczesne myślenie o ewaluacji odbiegać

musi od prostego odwzorowania rzeczywistości.

Ewaluacja w społeczeństwie wiedzy staje się więc funkcjonalnym elementem

charakterystycznym dla ogólnego wzrostu znaczenia refleksyjnego i analitycznego sposobu
realizacji wielu działań.