Warsztat jako interakcja, strategia i jego komunikat. 

 
 
 

Ewaluacja  rozumiana  jest  jako  stosowany  rodzaj  badań  społecznych,  podejmowanych  dla 

określenia wartości konkretnego działania o charakterze celowym, z punktu widzenia przyjętych na 
rzecz tego badania kryteriów. 
 

Wszystko  co  stanowi  o  warsztacie  badań  ewaluacyjnych,  postrzegać  warto  w  szerszej 

perspektywie  procesu  ewaluacyjnego  jako  procesu  społecznego  o  własnej  dynamice  zmian, 
aksjologii,  rozgrywającego  się  w  gęstej  sieci  interakcji  pomiędzy  jego  indywidualnymi  i 
instytucjonalnymi  uczestnikami. Aby  ten  fakt  przybliżyć  warto  zapoznać  się  z  kilkoma  tezami  na 
temat warsztatu ewaluacyjnego. 
 

Po  pierwsze  czynności  i  kompetencje  określające  warsztat  ewaluacyjny  konkretnego 

badania  są  stałym  oraz  integralnym  komponentem  długiego  i  wielofazowego  procesu.  Fazy  tego 
procesu to: 

 

rozpoznawanie przedmiotu i społecznych podmiotów procesów 

 

negocjowanie a następnie wybór celów i funkcji badania ewaluacyjnego 

 

wybór lub sporządzeni na potrzeby procesu modelu badań dopasowanego do oczekiwanych 
rezultatów i sposobu ich wykorzystania. 

 

Po  drugie:  ujawnienie  interakcyjnych  aspektów  procesu  ewaluacyjnego  wnosi  konieczność 

określenia  roli  „aktorów  sceny  ewaluacyjnej”,  następnie  reguł  ich  interakcji,  które  mogą  być 
autorytarne  (ustalane  jedynie  przez  podmiot  zamawiający  ewaluacje),  technokratyczne  (ustalane 
przez ewaluatorów) oraz populistyczne (ewaluowani sterują doborem kryteriów, baza danych i ich 
interpretacją).  
 

Po trzecie: interakcyjna perspektywa procesu ewaluacyjnego ukazuje dynamiczny charakter 

znaczenia,  jakie  jego  uczestnicy  nadają  zarówno  celom,  jak  i  poszczególnym  komponentom, 
działaniom czy oceną.  
 

I  po  czwarte:  stosowany  w  badanich  ewaluacyjnych  warsztat  ma  charakter  komunikatu 

wysyłanego do jego uczestników, niezależnie od deklarowanych celów ewaluacji. W tym sensie jest 
to odrębna praktyka interakcyjna, która określa jej sens rzeczywisty, niezależnie od projektowanych 
funkcji.  
 

Interakcyjna historia studiów ewaluacyjnych 

 

 

Za  ojca  ewaluacji  uważa  się  Ralpha  Tylera,  który  w  1929r  zaczął  systematyczne  studia 

zorientowane  na  uzyskiwanie  mierzalnych  rezultatów  swych  analiz  i  traktowane  niemal  jako 
synonim procedur pomiarowych. 
 

Zadaniem pierwszych studiów ewaluacyjnych było możliwie najbardziej czytelne określenie 

celów ewaluowanego programu, które dają się przełożyć na pożądane zachowania lub umiejętności 
jego  uczestników,  a  następnie  określenie  stopnia  ich  realizacji  poprzez  porównanie  zamiarów  z 
rzeczywistymi efektami. Jednak takie rozumienie celów ewaluacji często sprowadzało cały problem 
do uchwycenia zmiany jedynie indywidualnych zachowań jednostek. Dlatego też pod koniec lat 60 
poruszono  problem  tzw.  „redukcjonizmu  behawioralnego”,  który  miał  eliminować  z  pola 
ewaluacyjnych badań sferę doświadczeń społecznych uczestników programu, ich rolę w określeniu 
znaczenia zdobywanych umiejętności czy też zmiany systemów wartości.  
 

Należy  jednak  zauważyć,  że  już  wcześniej  bo  w  latach  30  to  wspomniany  już  Tyler 

zainicjował    funkcji  i  celów  ewaluacji.  Jednak  postulowana  przez  niego  teza    korekty  strategii  i 
myślenia  ewaluacyjnego,  nie  została  doceniona  na  skutek  rozwoju  technik  pomiaru 
psychometrycznego,  socjometrycznego  oraz  dydaktycznego.  Teza  ta  po  pierwsze  wynikała  z 
konieczności  zahamowania  zjawisk  korupcji  w  kręgach  decydenckich  za  względu  na  brak 
zobiektywizowanych,  kontrolowanych  i  rzeczywiście  jawnych  kryteriów  udzielania  koncesji, 
zezwoleń lub podejmowania działalności gospodarczej czy publicznej. Po drugie istniała ogromna 

różnorodność lokalnie akceptowanych standardów, które trudno było uznać za porównywalne, i po 
trzecie  dość  powszechnie  podzielano  przekonanie  o  niedostosowaniu  amerykańskich  programów 
nauczania do wymogów rozwijającego się, nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego.  
 

W  tym  samym  czasie  studia  edukacyjne  z  zakresu  badań  ewaluacyjnych  prowadził  także 

Florian  Znaniecki.  W  przeciwieństwie  do  Tylera  odwoływał  się  do  społecznego  doświadczenia 
badanych  uwzględniając  tzn.  „współczynnik  humanistyczny”,  który  podkreślał  fakt  spojrzenia  na 
badaną  rzeczywistość  oczami  nie  tylko  badacza,  ale  także  samego  badanego.  Postulat  ten  nie  jest 
już niestety obecny w większości badań ewaluacyjnych. 
 

Znaniecki  podjął  również  próbę  wartościowania  procesów  edukacyjnych,  uwzględniając 

zmiany  kulturowe,  zmiany  porządku  społecznego,  transformację  i  wymogi  jakie  te  zmiany 
wywołały w charakterze osobowości społecznej. Analiza, którą zaproponował znacznie rozszerzała 
spektrum kryteriów ewaluacyjnych.  
 

Pod  koniec  lat  60  nastąpiła  zmiana  w  postrzeganiu  przedmiotu  ewaluacji.  Nastąpiła 

dynamizacja  studiów  ewaluacyjnych,  która  wynikała  zarówno  z  konieczności  poszerzania 
zmiennych oraz zakresu rejestrowanych danych, jak z potrzeby uchwycenia tego, co dzieje się już 
w trakcie badań, a nie już po ich zakończeniu.  
 

Zmiany te doprowadziły do: 

 

postulatu rozszerzenia zakresu danych branych pod uwagę w badanich ewaluacyjnych 

 

odejścia od uwzględniania tylko końcowych konsekwencji analizowanych programów  

 

Postrzegania procesu ewaluacyjnego w relacji ze środowiskiem społecznym 

 

podkreślenia roli interakcji społecznych w dynamice procesu badawczego 

 

uświadomienia 

potrzeb 

analiz 

ewaluacyjnych 

o 

charakterze 

całościowym 

i 

wieloaspektowym. 

 

 

 

Przewrót  w  postrzeganiu  funkcji  i  roli  ewaluacji  przyniosła  także  konferencja 

zorganizowana w 1972 roku w Cambridge. Sformułowano na niej postulaty, które miały zachęcać 
min do: 

 

dialogu z uczestnikami procesu ewaluacyjnego 

 

wydobycia złożoności ludzkich doświadczeń, jakie powstają podczas programu 

 

analizy ewaluacji pod kątem organizacyjnym, psychologicznym i kulturowym 

 

komunikacji  i  interakcji  ze  wszystkimi  podmiotami  ewaluacji  już  w  trakcie  planowania  i 
realizacji programu 

 

 

 

To  ujawnienie  w  latach  60  i  70  dynamicznych  i  interaktywnych  komponentów  procesu 

ewaluacyjnego stworzyło z niej element szerszej polityki społecznej. 
  

Dialogiczne wartości ewaluacji formatywnej 

 

 

Szczególnie  istotna  rola  interakcji  ewaluacyjnych  jawi  się  w  formatywnych  modelach 

ewaluacji. Ta jednak wymaga zaawansowanych umiejętności badawczych i organizacyjnych. Są to 
min umiejętności takie jak: 

 

ciągły dialog z kierownictwem programu 

 

uważna obserwacja procesu ewaluacyjnego 

 

korekta instrumentów badawczych 

 

efektywny sposób komunikowania się z uczestnikami projektu 

 

Pojawia  się  pytanie  o  zasadnicze  cele,  formy  i  techniki  ewaluacji.  Pytania  te  ujawniają 

wielość stanowisk i różnic, które istnieją do dziś. 
 

 

 

Interakcyjne rozumienie procesu ewaluacyjnego lokalizuje się w tradycji interpretatywnych 

badań ewaluacyjnych rozwijanych już od lat 30 ubiegłego wieku. To co odróżnia ten typ badań od 
interakcjonizmu  symbolicznego  to  ich  zdecydowanie  stosowany  charakter  oraz  podejmowanie 
praktycznych wyzwań. 

 

Interakcje Ewaluacyjne w społeczeństwie wiedzy 
 

 

Nowe wyzwania przed procesem ewaluacyjnym stoją w dobie rozwoju nowych technologi i 

społeczeństwa  wiedzy.  W  badaniach  istnieje  konieczność  uwzględnienia  tych  zmian.  Znaczącej 
modyfikacji  ulegać  będą  typy  interakcji,  ponieważ  istnieją  interakcje  zapośredniczone,  z  czego 
wynika  poszerzenie  zakresu  uczestników  procesu,  pod  warunkiem  jednak,  iż  posiadają  oni 
odpowiednie umiejętności komunikacyjne. 
Tzw.  społeczeństwo  sieci  czyni  z  interakcji  nowa  jakość  współczesnej  cywilizacji,  zmusza  do 
poszerzania  i  wzbogacania  horyzontów  postrzegania  świata,  innych  ludzi,  działań,  jak  i  ich 
rezultatów.  Ewaluatorzy  społeczeństwa  wiedzy  są  w  istocie  animatorami  takich  przepływów, 
wprowadzają  zdobyta  wiedzę  w  obszar  organizacyjnego  doświadczenia.  Muszą  oni  jednak  znać 
dobrze technologie informacyjno-komunikacyjne.  
 

Ogromne zasoby wiedzy mogą stać się z jednej strony bogatym źródłem, z jakiego korzysta 

zespół  badawczy,  ale  z  drugiej  strony  mogą  wprowadzać  chaos  informacyjny,  wymagający 
wysokich umiejętności kierowania informacją dla potrzeb projektu. Wszystkie czynności związane 
z  pozyskiwaniem,  przekazywaniem  i  przetwarzaniem  informacji  prowadzić  maja  do  uzyskania 
wiedzy o wartościach.  
 

Ewaluacja  staje  się  jednym  z  wyróżników  społeczeństwa  wiedzy,  ponieważ  to  wiedza 

decyduje  o  możliwościach  i  kierunkach  jej  rozwoju.  Społeczeństwo  wiedzy  wzbogacać  będzie 
intensywność jak i zakres różnego rodzaju przepływów, oddziaływań i komunikacji, coraz bardziej 
potrzebując jednocześnie ich selekcji i identyfikacji ich wartości. 
 

Bardzo  istotne  cechy  współczesnego  społeczeństwa  wiedzy,  które  z  pewnością  wyznaczać 

będą nowe standardy ewaluacji wymienia Lech Zacher. Podaje on nowe obszary wiedzy, np.: 

 

podejścia systemowe 

 

teoria złożoności 

 

teoria chaosu 

 

teoria sieci 

 

analiza ryzyka i niepewności 

 

koncepcja, metody i procedury tzw, analizy skutków 

 

wielowymiarowa perspektywa oglądu rzeczywistości 

 

modelowanie i prognozowanie itp. 

 

Powyższa charakterystyka wskazuje jak dalece współczesne myślenie o ewaluacji odbiegać 

musi od prostego odwzorowania rzeczywistości. 
 
 

Ewaluacja  w  społeczeństwie  wiedzy  staje  się  więc  funkcjonalnym  elementem 

charakterystycznym  dla  ogólnego  wzrostu  znaczenia  refleksyjnego  i  analitycznego  sposobu 
realizacji wielu działań.