45
REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008
MASAŻ
M
anualny drenaż limfatyczny (m.d.l.)
jest jedną z form terapeutycznych,
wykorzystywanych w kompleksowej fizy-
kalnej terapii przeciwzastoinowej. Istnieje
pogląd, że manualny drenaż limfatyczny
to taka forma masażu, która ma na celu
przepchnięcie obrzęku z części dystalnych
do proksymalnych bez dalszego uściślenia,
co dalej ma się z tym obrzękiem dziać. Jest
to jednak pogląd błędny. Istotnie, technika
przepychania nie jest obca w manualnym
drenażu limfatycznym, jednakże nie zajmuje
istotnego w nim miejsca. Jeśliby zastosować
manualny drenaż limfatyczny wyłącznie
z dośrodkowym przepychaniem chłonki,
stałby się on czysto objawową formą terapii,
w dodatku o stosunkowo niskiej skuteczno-
ści. Pragnąłbym zwrócić uwagę, że manual-
ny drenaż limfatyczny nie jest pozbawiony
elementu leczenia przyczynowego.
Czym jest m.d.l.?
Co to jest manualny drenaż limfatyczny?
To forma terapii wykorzystująca specjal-
ne techniki manualne, mająca na celu
ewakuację obrzęku poprzez stymulację
fizjologicznego drenażu tkankowego. Owa
stymulacja ma różną postać na różnych
piętrach układu.
Charakterystyczne dla manualnego
drenażu limfatycznego jest rozpoczyna-
nie pracy w obrębie centralnych struktur
układu limfatycznego, a dopiero później
– wbrew potocznej opinii – stopniowe
przemieszczanie się na obwód. Praca nad
centralną częścią układu limfatycznego,
wykorzystująca zarówno pewne działania
manualne, jak i gimnastykę oddechową,
ma na celu aktywizację pracy dużych
naczyń limfatycznych, odprowadzających
chłonkę do zespoleń limfo-żylnych w ką-
tach żylnych, poprzez przyspieszenie pracy
angionów limfatycznych tychże naczyń.
Działanie to zapewnia powstanie efektu ssą-
cego na wszystkich dopływach tych dużych
naczyń (przewodów i pni limfatycznych), co
ułatwia wprowadzenie chłonki z obwodu do
krwiobiegu. Dalszym elementem aktywiza-
cji fizjologicznego drenażu jest stymulacja
naczyń niższych pięter organizacyjnych
układu limfatycznego. Stymulacja naczyń
kolektorowych usprawnia napełnianie wę-
złów limfatycznych oraz częściowo umożli-
wia wybór kierunku ewakuacji obrzęku. Na
Terapia obrzęku chłonnego
Manualny drenaż limfatyczny
Celem poniższego opracowania jest skrótowe nakreślenie najistotniejszych – zdaniem autora – funkcji, jakie pełni ma-
nualny drenaż limfatyczny w terapii obrzęku chłonnego. Należałoby przypomnieć, że obrzęk limfatyczny jest jedynie
objawem chorobowym ujawniającym istnienie pewnych zmian strukturalnych, rzadziej funkcjonalnych, w obrębie układu
limfatycznego.
najniższym piętrze organizacyjnym układu,
gdzie następuje produkcja chłonki – wchła-
nianie płynu śródtkankowego do naczyń
chłonnych – aktywizacja fizjologicznego
drenażu polega na stymulacji produkcji
chłonki. Dzięki chwytom drenażowym, któ-
rych istotną cechą jest maksymalne wyczer-
panie przesuwalności tkanek, uruchamiany
jest wyjątkowo wydajny sposób napełniania
naczyń chłonnych, wykorzystujący chwilo-
we otwory przejściowe (stigmata).
Funkcje m.d.l.
Aktywizacja fizjologicznego drenażu tkan-
kowego to podstawowa funkcja manualnego
drenażu limfatycznego. Kolejną ważną funk-
cją, jaką pełni manualny drenaż limfatyczny,
jest tworzenie optymalnych warunków do
regeneracji uszkodzonego układu limfatycz-
nego. Regeneracja ta następuje dzięki lim-
fangiogenezie polegającej na wytworzeniu
połączeń anastomozowych pomiędzy uszko-
dzonym naczyniem limfatycznym a innym
naczyniem o niezaburzonym odpływie
– limfatycznym bądź żylnym. Jednakże, by
owa limfangiogeneza mogła zaistnieć, musi
być spełniony warunek różnicy ciśnień:
naczynie, z którego anastomoza może
być wyprowadzona, winno cechować się
możliwie najwyższym ciśnieniem chłonki
w naczyniu, zaś naczynie, do którego ma
ona być doprowadzona – możliwie najniż-
szym, czyli musi być dobrze wydrenowane.
Manualny drenaż limfatyczny ułatwia wła-
śnie osiągnięcie takiej sytuacji, zaś terapia
kompresyjna – jej utrzymanie.
Oddziaływanie m.d.l.
Obecnie manualny drenaż limfatyczny
to nie tylko oddziaływanie na system
powierzchowny układu limfatycznego (na
którym jednak opiera się większość działań),
lecz również oddziaływanie na struktury
zlokalizowane głębiej. Na system głęboki
układu limfatycznego manualny drenaż
limfatyczny wpływa zarówno pośrednio, jak
i bezpośrednio. Pośrednie oddziaływanie
polega na wykorzystaniu licznych naczyń
przeszywających w układzie limfatycznym
– bezzastawkowych połączeń pomiędzy sys-
temem głębokim i powierzchownym układu
limfatycznego, umożliwiających swobodny
przepływ chłonki z systemu głębokiego do
powierzchownego, zgodnie z gradientem
ciśnienia po uprzednim wydrenowaniu
systemu powierzchownego. Oprócz tego
oddziaływania (wykorzystywanego od
chwili powstania metody) w manualnym
drenażu limfatycznym wykorzystywanych
jest również wiele technik oddziałujących
bezpośrednio na system głęboki, wśród
których należy wymienić technikę chwytów
obrzękowych, pracę na naczyniach w prze-
grodach międzymięśniowych czy drenaż
stawowy. Ten ostatni zasługuje na szczegól-
ną uwagę, gdyż ze względu na brak naczyń
przeszywających łączących system powierz-
chowny z systemem śródstawowym, jedyną
drogą ewakuacji obrzęku śródstawowego są
naczynia zawarte w maziówce stawowej.
Aktywizację tych naczyń najlepiej prowa-
dzić przez wprowadzanie zmian ciśnienia
śródstawowego. Do tego celu wykorzystuje
się elementy terapii manualnej stawów.
Dziś manualny drenaż limfatyczny to
kompleksowe, wielokierunkowe oddzia-
ływanie mające na celu ewakuację obrzę-
ku, posiłkujące się zarówno technikami
zbliżonymi do masażu, jak i kinezyterapią,
a nawet terapią manualną. Warto zauwa-
żyć, że manualny drenaż limfatyczny jest
metodą wciąż rozwijającą się. Poszukuje się
nowych form oddziaływania, mających na
celu aktywizację układu limfatycznego przy
jednoczesnym ograniczeniu wkładu pracy
terapeuty, bądź form przedłużenia wysokiej
aktywności pracy zastymulowanych naczyń
limfatycznych. Przykładowym kierunkiem
poszukiwań są próby wprowadzania kine-
siotapingu.
Ze względu na opisane wyżej funkcje,
które pełni manualny drenaż limfatyczny
w terapii obrzęków chłonnych, oraz kom-
pleksowość jego oddziaływania, manualny
drenaż limfatyczny stał się podstawą,
bazą wyjściową w szerokoaspektowym
postępowaniu terapeutycznym, zwanym
kompleksową fizykalną terapią przeciw-
obrzękową, w której obok manualnego
drenażu limfatycznego znajdują się jeszcze:
kompresjoterapia, aktywna kinezyterapia,
pielęgnacja skóry oraz poradnictwo teore-
tyczne (przybierające często formy punktów
konsultacyjnych czy grup wsparcia).
MGR
S
EBASTIAN
B
IAŁY
NZOS Limf-Med w Chorzowie