FRANCISZEK KARPIÑSKI

WIERSZE

Magia Słowa

Tower Press 2000

PIENI NABO¯NE

PORANNA

Kiedy ranne wstaj¹ zorze,

Tobie ziemia, Tobie morze.

Tobie piewa ¿ywio³ wszelki,

B¹d pochwalon, Bo¿e wielki!

A cz³owiek, który bez miary,

Obsypany Twymi dary,

Co go stworzy³ i ocali³,

A czemu¿ by Ciê nie chwali³?

Ledwie oczy przetrzeæ zdo³am,

Wnet do mego Pana wo³am,

Do mego Boga na niebie,

I szukam Go ko³o siebie.

Wielu snem mierci upadli,

Co siê wczora spaæ pok³adli

My siê jeszcze obudzili,

Bymy Ciê, Bo¿e, chwalili.

O NARODZENIU PAÑSKIM

Bóg siê rodzi, moc truchleje,

Pan niebiosów obna¿ony;

Ogieñ krzepnie, blask ciemnieje,

Ma granice Nieskoñczony.

Wzgardzomy - okryty chwa³¹,

miertelny - Król nad wiekami!...

A S³owo Cia³em siê sta³o

I mieszka³o miêdzy nami.

Có¿, Niebo, masz nad ziemiany?

Bóg porzuci³ szczêcie twoje,

Wszed³ miêdzy lud ukochany,

Dziel¹c z nim trudy i znoje.

Niema³o cierpia³, niema³o.

¯emy byli winmi sami.

A S³owo Cia³em siê sta³o

I mieszka³o miêdzy nami.

W nêdznej szopie urodzony,

¯³ób mu za kolebkê dano!

Có¿ jest, czym by³ otoczony?

Byd³o, pasterze i siano.

Ubodzy, was to spotka³o

Witaæ Go przed bogaczami!

A S³owo Cia³em siê sta³o

I mieszka³o miêdzy nami.

Potem i króle widziani:

Cisn¹ siê miêdzy prostot¹,

Nios¹c dary Panu w dani:

Mirrê, kadzid³o i z³oto.

Bóstwo to razem zmiesza³o

Z wieniaczymi ofiarami!...

A S³owo Cia³em siê sta³o,

I mieszka³o miêdzy nami.

Podnie rêkê, Bo¿e Dzieciê,

B³ogos³aw ojczyznê mi³¹,

W dobrych radach, w dobrym bycie

Wspieraj jej si³ê sw¹ si³¹,

Dom nasz i majêtnoæ ca³¹,

I Twoje wioski z miastami.

A S³owo Cia³em siê sta³o

I mieszka³o miêdzy nami.

NA PROCESJ¥ BO¯EGO CIA£A

Zróbcie mu miejsce, Pan idzie z nieba,

Pod przymiotami ukryty chleba!

Zagrody nasze widzieæ wychodzi

I, jak siê dzieciom Jego powodzi.

Otocz Go wko³o, rzeszo wybrana,

Przed Twoim Bogiem zginaj kolana!

Pieñ chwa³y Jego piewaj z weselem,

On Twoim Ojcem, On przyjacielem.

Nic dosyæ by³o to dla cz³owieka,

¯e na o³tarzu codzieñ go czeka:

Sam ludu Swego odwiedza ciany,

Bo nawyki bawiæ miêdzy ziemiany.

Ucielajcie Mu kwiatami drogi,

Którêdy Pañskie iæ bêd¹ nogi!

Okrzyknijcie to na wszystkie strony:

W rodku nas idzie B³ogos³awiony!

Stra¿ przy nim czyni¹ Anieli mo¿ni,

Nie przystêpujcie blisko, bezbo¿ni!

Obycie kiedy i wy poznali,

Jakiegomy tu Pana dostali!

On winy nasze darowaæ lubi,

Jego siê wsparciem ten naród chlubi.

W domu i w polu daje nam dary,

Serc tylko naszych ¿¹da ofiary.

Niesiemy ci je, Bo¿e, niesiemy!

Dawaj nam ³aski, sercaæ dajemy.

I tej zamiany miêdzy stronami

Niebo i ziemia bêd¹ wiadkami.

My nie s³yszymy, jak nam niebiosy

Odpowiadaj¹ swemi odg³osy.

PODCZAS PRACY W POLU

Bo¿e, z Twoich r¹k ¿yjemy,

Choæ na ziemi pracujemy!

Z Ciebie plennoæ miewa rola,

My zbieramy z Twego pola.

Wszystko Ciê, mój Bo¿e, chwali!

Alemy i to poznali,

¯e najmilsz¹ Ci siê zda³a

Pracuj¹cej rêki chwa³a.

Co rz¹dzisz ziemi¹ i Niebem,

Opatrz dzieci Twoje chlebem,

Ty nam daj urodzaj z³oty,

My ci dajem trud i poty.

Kiedy przyjdziem na godzinê,

Gdy koñcz¹c ziemsk¹ gocinê,

Z £azarzem, po naszym zgonie,

Odpoczniemy na Twem ³onie.

O POGODÊ

Dosyæ, Bo¿e, deszcze la³y!

Twoje siê dzieci zebra³y,

Prosz¹ od ciebie pogody:

B³ynij s³oñcem, sp³yn¹ wody!

Spojrzyj na niwy zgubione,

Na s³ugi Twoje strwo¿one,

Wróæ plon, który nas posili,

A¿ebymy Ci s³u¿yli.

O DESZCZ

Ciebie, Bo¿e, lud Twój wzywa!

Grozi g³odem osch³a niwa.

Nieci³ tylko Pan chmurom rzecze,

A obfity deszcz pociecze.

Wzrusz siê dla nas, Ojcze mi³y,

Dzieci Twe Ciê obst¹pi³y.

Je¿elimy ³aski godni,

Masz chleb w rêce, a my g³odni.

PRZY GRZEBANIU UMAR£YCH

Zmar³y cz³owiecze, z tob¹ siê ¿egnamy;

Przymij dar smutny, który ci sk³adamy!

Trochê na grób twój porzuconcj gliny

Od twych przyjació³, s¹siadów, rodziny.

Powracasz w ziemiê, co matk¹ tw¹ by³a;

Teraz ciê strawi, niedawno ¿ywi³a.

Tak droga ka¿da, któr¹ nas wiat wodzi,

Na ten ubity gociniec wychodzi.

Nied³ugo, bracie, (albo siostro) z tob¹ siê ujrzemy,

Jue tam doszed³, my jeszcze idziemy.

Trzeba ci by³o odpocz¹æ po biegu!

Ty wstaniesz, bo tu tylko na noclegu.

Bo¿e! ten zmar³y w domu Twym przebywa³,

U sto³u Twego jada³, Ciebie wzywa³,

Na Twej litoci polega³ bezpieczny,

Daj duszy jego odpoczynek wieczny!

WIECZORNA

Wszystkie nasze dzienne sprawy

Przyjm litonie, Bo¿e prawy!

A gdy bêdziem zasypiali,

Niech Ciê nawet sen nasz chwali.

Twoje oczy obrócone

Dzieñ i noc patrz¹ w tê stronê,

Gdzie niedo³ê¿noæ cz³owieka

Twojego ratunku czeka.

Odwracaj nocne przygody,

Od wszelakiej broñ nas szkody,

Miej nas wieczmie w Twojej pieczy,

Stró¿u i Sêdzio cz³owieczy!

PSALM XCI

Bonum est confiteri Domino

Ten Psalm ma tytu³ w Hebrejskim: Psalm Pieni w dzieñ Sabbatu.

Jest niepewnego Autora i czasu. Traktuje za: o Opatrznoci, o stworzeniu, o krótkiem

szczêciu niezbo¿nych a d³ugiem sprawiedliwych.

Jak¿e to dobrze wyznawaæ Pana

Najwy¿szej chwa³y i mocy!

I litoæ jego wys³awiaæ z rana,

I prawdê jego wrzód nocy.

Graj¹c ci, Panie, na arfie z³otéj,

Pienia po³¹czê wdziêcznoci;

Patrz¹c na dziwne r¹k Twych roboty,

Serce mi skacze z radoci.

Jak¿e s¹ wielkie Twe dzie³a, Panie!

Jak¿e g³êbokie Twe myli!

Szalony cz³owiek nie zwa¿a na nie,

A g³upi pró¿no je kry³i.

Gdy siê nieprawoæ wzniesie, jak trawa,

B³ynie na chwilê i padnie;

Twoja za, Bo¿e najwy¿szy, sprawa

Na wieki wiatem tym w³adnie.

Oto Twój, Panie, przeciwnik zginie,

Zginie, kto z Tob¹ nie radzi,

Ni siê postrze¿e, jak w z³ej godzinie

Pomsta go Twoja wyg³adzi.

Jak jednoroziec g³owê m¹ wzniosê,

Dojdê staroci zgrzybia³éj,

Twojej litoci bêdê pi³ rosê,

Pe³en i wieku i chwa³y.

Z pogard¹ na me wrogi spojrza³em,

Bo wzglêdów byli nie warci,

Potym wieæ tylko o nich s³ysza³em:

¯e w³asn¹ z³oci¹ potarci.

Jak palma, kwitnie m¹¿ sprawiedliwy

Wzronie wraz z cedrem Libañskim,

Kwitnie, bo go sam Bóg szczepi³ ¿yw

I na przysionku wzrós³ Pañskim.

A kiedy dojdzie pory sêdziwéj,

Nic z swej ¿ywoci nie straci;

Iæ bêdzie, g³osz¹c, ¿e Bóg prawdziwy

Ka¿demu za swe odp³aci.

SIELANKI I WIERSZE

MI£OSNE

DO JUSTYNY

TÊSKNOÆ NA WIOSNÊ

Ju¿ tyle razy s³oñce wraca³o

I blaskiem swoim dzieñ szczyci;

A memu wiat³u có¿ to siê sta³o,

¯e mi dotychczas nie wiéci?

Ju¿ siê i zbo¿e do góry wzbi³o,

I ledwie nie k³os chce wydaæ;

Ca³e siê pole zazieleni³o;

Mojej pszenicy nie widaæ!

Ju¿ s³owik w sadzie zacz¹³ swe pieni,

Gaj mu siê ca³y odzywa.

K³óc¹ powietrze ptaszkowie leni;

A mój mi ptaszek nie piewa!

Ju¿ tyle kwiatów ziemia wyda³a

Po onegdajszej powodzi;

W ró¿ne siê barwy ³¹ka przybra³a;

A mój mi kwiatek nie schodzi!

O wiosno! Póki¿ bêdê ciê prosi³,

Gospodarz zewsz¹d stroskany?

Ju¿em doæ ziemiê ³zami urosi³:

Wróæ mi urodzaj kochany!

PO¯EGNANIE Z LINDOR¥ W GÓRACH

Pódmy na koniec smutnego Kluczowa.

Tam j¹ wrzód ³¹ki bêdziemy ¿egnali;

I, choæ przed okiem naszym las j¹ schowa,

My jeszcze za ni¹ bêdziemy wo³ali:

Lindoro, co¿e zrobi³a?

Sieroty nas zostawi³a!

Rzeczko ty ma³a, w które tylko kraje

Pop³yniesz, wszêdzie powiadaj po drodze,

¯e ju¿ Lindora z nami siê rozstaje.

B¹d wiadkiem, jak jej ¿a³ujemy srodze.

Lindoro, co¿e zrobi³a? i t. d.

Powiedzcie, lasy, i wy, góry dawne,

Czy piêkniejszego co w tych stronach by³o?

Jak wy bêdziecie odt¹d z tego s³awne!

Lecz jak siê prêdko wiat³o wasze skry³o!

Lindoro, co¿e zrobi³a? i t. d.

Wieniak swym ma³ym dzieciom kiedy powie:

Dziatki, Lindory wycie nie widzieli!

Piêkna, jak wiosna, i czerstwa, jak zdrowie,

Bia³a, jak len nieg, co siê w górach bieli.

Lindoro, co¿e zrobi³a? i t. d.

Pasterze trzody swoje porzucali,

¯eby j¹ widzieæ, a harde z piêknego

Cia³a pasterki twarz sw¹ zas³aniali.

Dziatki, ciê¿ko¿ wam widzieæ co równego!

Lindoro, co¿e zrobi³a? i t. d.

Ju¿ ponad rzeczkê nie bêdziesz chodzi³a,

I bielszej nogi nikt w niej nie umyje!

Oko weso³e, usta i twarz mi³a,

Wszystko siê z twoim oddaleniem kryje.

Lindoro, co¿e zrobi³a? i t. d.

Nie masz Lindory, czegó¿ tu czekamy?

Rozbiegnijmy siê wr ró¿ne gór tych strony

Co nam po wszystkich? Lindory nie mamy.

Zosta³ nam po niej ¿al nieutulony.

Lindoro, co¿e zrobi³a ? i t. d.

ROZSTANIE SIÊ MEDONA

Rzucaj¹c trzodê i dawne koszary,

Zra¿ony Medon w insze bra³ siê kraje.

Napró¿no mu Filon gani³ stary!

On sobie mówiæ i s³owa nie daje.

Upar³ siê; znowu radby siê odmieni³:

Czêsto siê têdy obejrzy nieznacznie,

Gdzie siê Palmiry piêkny sad zieleni³,

Nareszcie usiad³ i tak piewaæ zacznie:

Ona tam mo¿e ze mnie siê namiéwa

I te ³zy wierne dzieciñstwem nazywa,

Albo ten ¿al mój s¹dzi za zmylony:

Ju¿, mów, poszed³ Medon naprzykrzony.

Palmiro, ja siê nic wrócê,

Ciebie wiêcej nie zasmucê!

Wrzód piêknych nocy czasem mi kaza³a

piewaæ, jam piewa³, chocia¿ ju¿ i spa³a,

Tym sobie s³odz¹c, gdy mi siê przykrzy³o:

Jak siê obudzi, bêdzie jej to mi³o.

Palmira siê obudzi³a

I wdziêczna mi tego by³a.

Po wiele razy za jej zgubionemi

Owcami bieg³em przepaciami temi,

A ona tylko z góry tej patrzy³a,

I owca jej siê ze mn¹ powróci³a.

Palmira w r¹czki zapleszcze:

Medon, szukaj jednej jeszcze!

Raz j¹ widzia³em, jak przy rzódle pi³a

I liczn¹ swoj¹ nogê ub³oci³a.

Nazajutrz kwiatem brzeg ca³y usiany

Tam, gdzie bia³emi klêka³a kolany.

Palmira miê s³odko wspomnie:

Medon i tu myli³ o mnie.

A w ten czas, kiedy bieg³a przestraszona,

Co j¹ by³ napad³ z³y pies Palemona,

Ja, za psem goni¹c, nogê porazi³em,

A po tym, jak siê z s¹siadem k³óci³em!

Palmira mi wrzód swej trwogi

Przyk³ada³a laz do nogi.

Ale siê ona dzisiaj odmieni³a:

Kiedym jej piewa³, to sobie przykrzy³a:

Przeze mnie jej siê owce rozproszy³y,

W kwiatach przy rzódle, mówi, kolce by³y.

Palmira (o Bo¿e ¿ywy!)

Wyrzuca mi, ¿em k³ótliwy.

W dalekiej jakiej ¿yæ bêdê krainie,

Gdzie ju¿ Palmiry bia³a twarz nie s³ynie;

Tam, smutno chodz¹c, dam przyk³ad ka¿demu,

Jak ma³o wierzyæ sercu kobiecemu.

Palmilo, swoje zrobi³a:

Jam zgin¹³, a ty zdradzi³a!

A gdyby ona jeszcze to pozna³a,

I mnie do dawnych ³ask przypuciæ chcia³a?...

Medonie!... pró¿na nadzieja odmiany,

Jej wyrok zawsze by³ nieodwo³any.

Palmiro, i za có¿ jeszcze

Kocham ciê? i za có¿ jeszcze?...

Tak piewa³ Medon, ³za mu z oczu p³ynie;

Ledwie siê podniós³, ledwie ¿e siê czuje.

Na tej, pod któr¹ spoczywa³, buczynie,

Tak swój ¿al ciê¿ki krótko opisuje:

Drzewo to mijaj, siekiéro!

Tu, rozstaj¹c siê z Palmir¹,

£zami, Medon, wylanemi

Powiêci³em je mojemi.

Jeli z kochaj¹cych jaki

Na te kiedy trafisz siaki,

A tak¿e w swojej mi³oci

Kocha³e bez wzajemnoci,

Odnów dla wieku pónego

i To pismo kompana twego

A ty, o drzewo kochane,

Drzewem ³ez bêdziesz nazwane.

KORYDON SMUTNY NA MIERÆ PALMIRY

Korydon dopad³ po¿¹danej ciszy,

W której go tylko zwierz lasowy s³yszy,

Tam flet o drzewo t³ucze, z nóg siê wali

I tak siê ¿ali:

Ju¿ ja gin¹æ wiêcej nie bêdê na tobie,

Moje Palmirê po³o¿ywszy w grobie;

Ju¿ z ni¹ na ch³odzie pod sosn¹ nie siêdê,

Graæ jej nie bêdê.

Niech tam wilk srogi dusi moje trzody,

Niech pije, kto chce, mym kuszem do wody;

Niemasz Palmiry, co wraz ze mn¹ pi³a,

Gdy spieka, by³a.

P³acz, mój psie wierny, ona ciê lubi³a,

Ona ciê sercem i mlekiem karmi³a,

Ty teraz zdechniesz z g³odu, mnie z ¿a³oci

Wyschn¹ te koci.

Przyjdcie, pasterki, z okolicy ca³éj,

Na grób jej kwiaty bêdziecie rzuca³y

I chodz¹c wko³o ziemnej jej mogi³y,

Tê pieñ nuci³y:

Palmiro, pewnie ty nie czujesz tego,

Jak bolejemy z roz³¹czenia twego,

Ni Korydonem twym siê nie turbujesz,

Ty nic nie czujesz.

Wczora tak mi³o na nas pogl¹da³a,

A dzi, jakby to nigdy nas nie zna³a:

Zimno u siebie twe siostry przyjmujesz,

Ty nic nie czujesz!

Któ¿ miêdzy nami jak¹ zrobi sprawê,

Kto nam na wiosnê powydziela trawê,

Kto zgadnie, wiele owce mleka da³y

Na wydój ca³y?

Niemy¿ w ostatnie góry i niziny

Smutne sieroctwa naszego nowiny,

Niech ska³a stale podaje ¿al szczéry

Z straty Palmiry.

Tak jej piewajcie, a ja kamieñ bia³y

Po³o¿ê na jej grobie i ten ma³y

Sam swoj¹ rêk¹ nagrobek wyznaczê:

Tu swej Palmiry Korydon p³acze.

LAURA I FILON

Laura

Ju¿ miesi¹c zeszed³, psy siê upi³y,

I co tam klaszcze za borem.

Pewnie mnie czeka mój Filon mi³y

Pod umówionym jaworem.

Nie bêdê sobie warkocz trefi³a,

Tylko w³os zwi¹¿ê spl¹tany;

Bobym siê bardziej jeszcze spóni³a,

A mój tam têskni kochany.

Wezmê z koszykiem maliny moje

I tê plecionkê ró¿owê;

Maliny bêdzie:m jedli oboje,

Wieniec mu w³o¿ê na g³owê.

Prowad miê teraz, mi³oci mia³a!

Gdyby mi skrzyd³a przypiê³a!

¯ebym najprêdzej bór przelecia³a,

Potem Filona cisnê³a!

Oto ju¿ jawor... Nie masz mi³ego!

Widzê, ¿e jestem zdradzona!

On z przywi¹zania ¿artuje mego,

Kocham zmiennika Filona.

Pewinie on teraz ko³o bogini

Swej, czarnobrewki Dorydy,

Rozrywkê sobie okrutn¹ czyni,

Kosztem mej hañby i biedy.

Pewnie jej mówi: ¿e ob³¹dzona

Wpieram siê w drzewa i bory,

I zamiast jego bia³ego ³ona,

ciskam nieczu³e jawory.

Filonie! wtenczas, kiedym nie zna³a

Jeszcze mi³oci szalonej,

Pierwszy raz-em j¹ w twoich zdyba³a

Oczach i w mowie pieszczonej.

Jak¿e miê mocno ubezpiecza³a,

¯e z tob¹ bêdê szczêliw¹!

A z tym siê chytrze ukryæ umia³a,

¯e bywa czasem fa³szyw¹.

S³ab¹ niewinnoæ ³atwo uwiod¹

Teraz, wracaj¹c do domu,

Nauczaæ bêdê moj¹ przygod¹,

¯eby nie wierzyæ nikomu.

Ale któ¿ zgadnie, przypadek jaki

Dot¹d zatrzyma³ Filona?

Mo¿e on dla mnie zawsze jednaki,

Mo¿e ja pró¿no strwo¿ona?

Lepiej mu na tym naszym jaworze

Koszyk i wieniec zawieszê,

Jutro paæ bêdzie trzodê przy borze:

Znajdzie!... Jak¿e go pocieszê!

Och, nie! on zdrajca, on u Dorydy,

On mo¿e teraz bez miary

Na sprone z ni¹ siê wyda³ niewstydy..

A ja mu dajê ofiary...

Widzia³am wczoraj, jak na niê mruga³,

Potem co cicho mówili;

Pewnie to dla niej kij ten wystruga³,

Co mu siê wszyscy dziwili.

Jak¿e by moje hañbê pomno¿y³,

Gdyby od Laury uwity

Wieniec na g³owê Dorydy w³o¿y³,

Jako ³up na mnie zdobyty!

Wianku ró¿any! gdym ciê splata³a,

Krwi¹-m ciê r¹k moich skropi³a:

Bom twe najmocniej wêz³y spaja³a,

I z robot¹-m siê kwapi³a.

Teraz b¹d wiadkiem mojej rozpaczy

I razem naucz Filona,

Jako w kochaniu nic nie wybaczy

Prawdziwa mi³oæ wzgardzona.

T³ukê o drzewo koszyk mój mi³y,

Rwê wieniec, którym splata³a;

Te z nich kawa³ki bêd¹ wiadczy³y,

¯em z nim na wieki zerwa³a...

Kiedy w chrocinie Filon schroniony

Wybieg³ do Laury sp³akanéj,

Ju¿ by³ o drzewo koszyk st³uczony,

Wieniec ró¿owy stargany.

Filon

O, popêdliwa!... O, ja niebaczny!...

Lauro!... poczekaj... dwa s³owa!...

Mo¿e wystêpek mój nie tak znaczny,

Mo¿e zbyt kara surowa.

Jam tu przed dobr¹ stan¹³ godzin¹,

D³ugo na ciebie klaska³em,

Gdy nadchodzi³a, miêdzy chrocin¹

Naumylnie siê schowa³em,

Chc¹c tajemnice twoje wybadaæ,

Co o mnie bêdziesz mówi³a?

A st¹d szczêliwoæ moje uk³adaæ;

Ale czeka³em zbyt si³a.

Pierwsze twe skargi o Dorys by³y.

S¹d o mnie, Lauro, inaczéj:

Kogó¿ by wdziêki tamtej wabi³y,

Kto ciê raz tylko obaczy?

Prawda, ¿e czasem z ni¹ siê bawi³o,

Maj¹c znajomoæ od d³uga,

Ale kochamia nigdy nie by³o:

Nie ju¿ ten kocha, co mruga.

Oto masz ten kij; po nim znamiona

Niebieskie, g³adko rzezane,

W górze zobaczysz nasze imiona,

Ob³êdnym wêz³em zwi¹zane.

Có¿em zawini³, by miê gubi³a

Przez twój postêpek tak srogi?

Czyli¿ dlatego, ¿e ty zb³¹dzi³a,

Ma gin¹æ Filon ubogi?

Jeli siê za co twych gniewów bojê,

To miê ta rozpacz strapi³a:

Drogom kupowa³ ciekawoæ moje;

£zami j¹ swymi p³aci³a.

Ale w tym wszystkim z³oæ nic nie mia³a:

Wszystko z powodu dobrego,

Ja wiem, dlaczego tyle p³aka³a,

Ty wiesz, mój podstêp dlaczego.

Laura

Dajmy ju¿ pokój troskom i zrzêdzie,

Ja ciê niewinnym znajdujê;

Teraz mój Filon dro¿szy mi bêdzie,

Bo miê ju¿ wiêcej kosztuje.

Filon

Teraz mi Laura za wszystko stanie,

Wszystkim pasterkom przodkuje;

I do gniewu j¹ wzrusza kochanie,

I dla mi³oci daruje.

Laura

Jedna siê Dorys wy³¹czyæ mia³a,

Jej pierwsze miejsce naznaczê.

Na to wspomnienie dr¿ê zawsze ca³a,

Có¿, kiedy ciê z ni¹ obaczê!

Filon

Dla twego, Lauro, przypodobania,

Przyrzekam ci to na g³owê:

Chroniæ siê bêdê z ni¹ widywania,

W ¿adn¹ nie wnidê rozmowê.

Laura

Czym¿e nagrodzê za te ofiary?

Nie mam - prócz serca wiernego;

Jedne ci zawsze przynoszê dary,

Przyjmij je, jak co nowego.

Filon

Któ¿ by dla ciebie nie zerwa³ wêz³y

Przyjani, co miê nêci³y?

W twej piêknej twarzy wszystkie uwiêz³y

Nadzieje moje i si³y.

Laura

Ja mam mieæ z p³aczu po twarzy smugi,

Ale jak mii siê nadarzy

Spleæ i u³o¿yæ warkocz mój d³ugi,

Mówi¹, ¿e mi to do twarzy.

Filon

Gdyby mi Akast dawa³ swe brogi

Ze z³otem swojej Izmeny,

Rzek³bym: Akaciel ty jest ubogi,

Bo moja Laura bez ceny.

Laura

Ani ja pragnê szczêcia wielkiego,

Które (choæbym te¿ i mia³a)

Za jeden umiech Filona mego

Zaraz bym z chêci¹ mienia³a.

Filon

O wiat³o moje wporód tej nocy!

Zagrodo mego spokoja!

Ty jeszcze nie wiesz o twojej mocy,

A ja czujê j¹!... o moja!

Laura

Po³ó¿ tw¹ rêkê, gdzie mi pier spada,

Czy s³yszysz to serca bicie?

Za uderzeniem ka¿dym ci gada,

¯e ciê tak kocha, jak ¿ycie.

Filon

Daj mi ust... z których i niepokoje,

I razem s³odycz wyp³ywa.

T¹ drog¹ polê zapa³y moje,

A¿ gdzie twa dusza przebywa.

Laura

Czy w ka¿dym roku taka z kochania,

Jak w osiemnastym mozo³a?

Jeli w tym nie masz pofolgowania,

Jak cz³ek mi³oci wydo³a?

Filon

Scinij twojego, Lauro, Filona,

Ja ciê przycisnê wzajemnie,

Serca, zbli¿one ³onem do ³ona,

Rozmawiaæ bêd¹ tajemnie.

Laura

Ty miê daleko ciskasz gorêcej,

A jam ciê tylko dotknê³a;

Nie przeto, Filan, kochasz mnie wiêcej:

Mi³oæ mi si³y odjê³a.

Filon

Lauro! co dot¹d dla mnie wiadczy³a,

Jeszcze dowodzi to ma³o,

¯e miê tak kochasz, jake mówi³a:

Jeszcze mi prosiæ zosta³o.

Laura

Tegom siê mia³a z ciebie spodziewaæ?

Jak¿e to skarga niezbo¿na!

Nie pro, nie ka¿ mi, ty miê chcesz gniewaæ!

Kochaæ ciê wiêcej nie mo¿na.

Filon

Kiedy¿ miê za to nie bêdziesz winiæ?

I kiedy bêdziesz wiedzia³a,

Co do dzisiejszej ³aski przyczyniæ;

¯e taka mi³oæ nieca³a?

Laura

Filonie! widzisz wschodz¹ce zorze?

Ju¿ to drugi raz kur pieje,

Trochê przyd³ugo bawiê na dworze...

Jak matka wsta³a!... truchlejê.

Filon

¯al mi ciê puciæ, nie miem ciê trzymaæ,

Kiedy¿ przypieszy czas drogi,

Gdy z moj¹ Laur¹ i s³odko drzymaæ,

I bawiæ bêdê bez trwogi?

Laura

Miesi¹cu! Ju¿ ja idê do domu!

Jeliby kiedy z Doryd¹

Filon tak trawi³ noc po kryjomu,

Nic wieæ, niech na nich d¿d¿e id¹!

PASTERZ DO OWIECZKI STRACONEJ

Na te bezdro¿a, owco ulubiona,

Idziesz bez swego pasterza.

Burzliwy wicher, zima uprzykrzona

Ciê¿kie mi przejcia zamierza.

Przez którekolwiek krainy przechodziæ

Bêdziesz mej trzody ozdobo,

Wszêdzie mój smutek za tob¹ ma chodziæ

I têsknoæ moja za tob¹.

Mo¿e ciê niebo w twych trudach pokrzepi

I da bezpieczne noclegi,

Mo¿e ciê jako zwierz dziki przelepi,

Bo jest tak bia³a, jak niegi.

Owieczko moja, duszy mojej duszo,

Nadziejo mojej nadgrody!

i ¯adne miê teraz rozrywki nie wzrusz¹,

Bom straci³ czo³o mej trzody.

Ja siê po tobie dosyæ nic zasmucê,

Nic strawiê ¿alu przyczyny.

Ja dziewiêædziesi¹t i dziewiêæ porzucê,

Pójdê ciê szukaæ jedynej.

NICE DO NIESTATECZNEGO

Ju¿ wiosna koñczy odmiany,

wieci pogoda dzieñ ca³y;

Filenie nieutrzymany,

Ty tylko jeden niesta³y!

Wspomnij na pierwsze momenta

Poznawania siê naszego;

Jakem ja by³a kontenta

Byæ wiêniem wiênia mojego.

Jam ci siê odda³a cale

Serca najczystsz¹ ofiar¹,

Ty niem tak gardzisz zuchwale.

Niech ci len bêdzie dar kar¹!

Filenie, s³yszysz te grzmoty?

Ja na ciê pomsty nie k³adê,

Ale wiedz dla twej zgryzoty,

¯e siê mci niebo za zdradê.

DO MOTYLA

O jakie¿ skrzyde³ka jego!

Barwa b³êkitna z ró¿owym,

Na g³owie co zielonego

A sam w pancerzu stalowym.

Motylu, piêkny motylu,

Ja ciebie dzi z³apaæ muszê!

Tylko stanê przy tym dylu,

Z³apiê, ga³¹zki nie ruszê.

Do mojej mi³ej Justyny

Poniosê ciê z skwapliwoci¹.

Mój ty, motylu jedyny,

Z jak¹¿ ciê przyjmie radoci¹!

Ona ci porobi klatki,

Majem ciê w ko³o os³oni,

Ka¿e zbieraæ ró¿ne kwiatki,

Jeæ bêdziesz z jej bia³ej d³oni.

¯eby ci têskno nie by³o,

Ja szukaæ drugiego bêdê,

Jeli wam tak w parze mi³o,

Jak ja z Justyn¹ gdy siêdê.

Nie bój siê mierci z jej rêki,

¯yj, póki zechcesz na wiecie!

Ona nie patrzy bez mêki,

Choæ brzydk¹ muchê kto gniecie.

Oh! on polecia³ w gêstwiny!

Nie z³apiê... pró¿no siê k³ócê.

Z czym¿e do mojej Justyny,

Z czym¿e ja z pola powrócê?

DO SKOWRONKA

Skowronku, có¿ ciê tak rano zbudzi³o?

Do wschodu s³oñca ma byæ jeszcze wiele!

Ja spaæ nie mogê, bo mi ¿yæ nie mi³o,

Ale co ciebie budzi w twym popiele?

Nie piê, ¿e moja przy mnie nie nocuje,

A ty, ¿e twoja przy tobie spoczywa;

Równo nas szczêcie i smutek kosztuje,

Tylko twój niewczas s³odkim siê nazywa.

Jak¿e siê w górê coraz wy¿ej wznosi,

Zostawiwszy sw¹ samicê wród roli,

Niby j¹ ³aje, niby o co prosi,

Niby siê smuci i niby swywoli.

On zawsze z rana swej kochance piewa,

Ona siê cieszy, jak nad ni¹ wzlatuje;

Czasem nad g³osem jego siê zdumiewa,

A czasem sama co mu potakuje.

Jego gorêtszych pora pewnie by³a

Mi³oci, co nim tak w górê rzuci³y,

Która, kiedy go razem wyniszczy³a,

Równo ku ziemi upada bez si³y.

Nikt nie opowie ¿al nieutulony

Patrz¹cej na to smutnej jego pary.

Jaka¿ pociecha, kiedy otrzewiony,

Znalaz³ siê blisko swej kochanki szaréj.

Skowronku, ja ciê mam za szczêliwego!

Skuteczne leki masz na pogotowiu;

Mnie nic podobno nie zleczy chorego.

Zazdroszczê twojej s³aboci i zdrowiu.

PIEÑ PASTERSKA DO ZOSI

W Zosi wszystkie me ¿¹dze,

Zosia moje pieni¹dze;

Kiedy przy mnie przebywa,

Na niczem mi nie zbywa.

Jelibym j¹ utraci³,

Tobym zdrowiem zap³aci³;

Tylko, gdy j¹ ca³ujê,

Wtenczas ¿ycia moc czujê.

Na zielonej leszczynie

Ptaszek piewa ptaszynie

I chwali j¹ i prosi,

A ja piewam mej Zosi.

MAZUREK

Dobranoc, Jacenta,

I wam, usta czyste,

I s³odkie oczêta,

I piersi parzyste!

Ja nie spaæ statecznie

Ca³¹ noc gotowym

Bo któ¿ pi bezpiecznie

Przy skarbie takowym?

Wziê³a mi sen ca³y

Oczu twych czarami,

Nie bêdê, zuchwa³y,

¯artowa³ z oczami.

Pójdê¿ ja do fary,

Jak siê na dzieñ zbierze,

Na te twoje czary

Zakupiê pacierze,

Kupiê¿ ja i wiécê

Za z³otowiec ca³y,

Bym nie mia³ têsknice

Po Jacentej bia³ej.

Przynajmniej uproszê,

Jeli jest zuchwa³a,

By, co ja ponoszê,

To¿ samo cierpia³a.

PRZYPOMNIENIE DAWNEJ MI£OCI

Potok p³ynie dolin¹,

Nad potokiem jawory,

Tam ja z tob¹, Justyno,

S³odkie pêdzi³ wieczory.

Noc siê krótka zdawa³a,

¯egnamy siê z witaniem,

Mi³oæ sen nam zabra³a,

Mi³oæ ¿yje niespaniem.

Nikt nie widzia³, nie szydzi³,

Niebo wiadek jedyny!

Jam siê nieba nie wstydzi³,

Mi³oæ by³a bez winy.

Raz siê chmura zebra³a,

Piorun skruszy³ dêbinê;

Ty miê dr¿¹ca ciska³a

Mówi¹c: Sama nie zginê.

Oto przy tym strumieniu,

Oto przy tej jab³oni,

Wiele¿ razy w pragnieniu

Wodê pi³em z jej d³oni?

Dzi, kiedy nas w swym gniewie

Los rozdzieli³ opaczny,

Znaki nasze po drzewie

Popsu³ pasterz niebaczny.

I lady siê zmaza³y!

Las zarasta krzewin¹!

Potok, drzewa zosta³y;

Ciebie nie masz, Justyno!

PIEÑ MAZURSKA

Dla ho¿ej swojej ¿ony

Maciek wypêdzony.

Porzuci³ dom, stodo³y,

Uciek³ prawie go³y.

Widzia³em ma³o potym.

Jagnê w czepcu z³otym.

Przy karczmie na uciesze

Podkówkami krzesze.

Przewodzi muzykami,

Sypie z³otówkami.

Rêce jej pobiela³y,

Oczy poczernia³y.

Wszyscy j¹ szaNowali,

Bo siê pana bali.

Nie dbaj¹, choæ to Pleban

Broni do mê¿atki.

Oj, bêd¹¿ w piekle goreæ

Po same ³opatki!

SZCZÊCIE PRZY DORYDZIE

Kiedy ja usiêdê ko³o mej Dorydy,

Oczy w niê wlepiê i zapomnê biédy.

A ona mi jeszcze powie, jak mawia³a:

Daj mi swe serce, jam ci swoje da³a.

A ona mie jeszcze cinie, poca³uje;

Wtenczas Dorydo, nic miê nie turbuje!

Niech jak chc¹, gadaj¹ ludzie nie¿yczliwi,

Jeszcze sie przy mnie Doryda wy¿ywi.

Czyli paliæ s³oñce, czy biæ bêd¹ s³oty,

Dla jej mi³oci pójdê do roboty.

piewaj¹c przy pracy pieni o Dorydzie,

Zorzê mój zagon, zapomnê o biédzie.

DO MOJEJ PRZYSZ£EJ

Ty, co mym bêdziesz przywarom ulegaæ

I póny ogieñ mi³oci za¿egaæ,

Czego po tobie ¿¹da³bym i wzajem,

Obacz, coæ za twe ofiary oddajem:

Nie chcê ciê m³odym ozdobionej wiekiem,

Ani przyprawnych jagód ró¿y z mlekiem:

Zima nadchodzi, min¹³em siê z latem,

Na có¿ na mrozy nara¿aæ siê z kwiatem ?

Z któr¹ siê wiekiem ró¿niemy niewiele,

Która ma cnotê i rozum w podzielê,

Która zna ludzi, ulega w ich b³êdzie,

Ta mej wêdrówki towarzyszk¹ bêdzie.

Ta, która ucisk jaki wycierpia³a,

Znieæ z³¹ fortunê i dobr¹ umia³a,

Dwigaj¹c skromnie na³o¿one brzemiê,

Raz w niebo, drugi spoziera na ziemiê,

Przy niej ja stanê, gotów do podró¿y,

S³ota nam albo pogoda pos³u¿y,

Czy szlak przestrony, czyli siê zacieni,

Szczêcia mojego piewaæ bêdê pieni.

Kiedy siê burza zawemie umylnie

I ³zy jej z oczu niewinnych wycinie,

Ja, zebrawszy je, w sercu mojem z³o¿ê;

¯al podzielony nie tak trapiæ mo¿e.

Nie przejd¹ do niej z³ej fortuny strza³y,

Piersi j¹ moje bêd¹ zas³ania³y;

Gdy od pocisków schroniê j¹ do koñca,

Nazwê to szczêciem, raniony obroñca.

Dla niej ju¿ tylko me powiêcê rymy,

I kiedy zgonem bieg nasz dokoñczymy,

Jeli kto zechce o me pisma pytaæ,

I o niej bêdzie wiek potomny czytaæ.

JU¯ JA NIE TEN

Lata moje ust¹pi³y,

Nie wiod¹ ju¿ o mnie spory,

Jak siê dziewczêta k³óci³y

Za czasów piêknej Lindory.

Dzisiaj, podstarza³y,

Pró¿no dla kochanki

I piewam dzieñ ca³y

I przynoszê wianki.

Schylam siê ju¿ do wieczora;

Ju¿ ja nie ten, co by³ wczora!

Przedtym, gdy mi m³odoæ s³u¿y,

Ka¿da miê ujmowac chcia³a,

I do boku bukiet z ró¿y

Sama Kloe przypina³a.

Dzi ledwie wyproszê,

By mi kwiatek da³y

I ³udz¹c siê, noszê

Ten znak dawnej chwa³y.

Schylam siê ju¿ do wieczora;

Ju¿ ja nie ten, com by³ wczora.

Rzeka w górê nie pop³ynie,

I nie wróc¹ siê me lata;

Wiek mu ca³y marnie zginie,

Kto z m³odu nie u¿y³ wiata.

Id Filon! W podró¿y,

Gdzie wiedzie pieszczota,

Dzi ci pole s³u¿y,

Jutro bêdzie s³ota.

Schylam siê ju¿ do wieczora;

Ju¿ ja nie ten, com by³ wczora.

DUMY I ELEGIE

DUMA

Gdzie siê podzia³y szczêliwe lata naszej chwa³y,

Kiedy siê do nas korony wiata ubija³y?

Kiedy Czech, Wêgrzyn, Wo³och, Prus hardy poddaje siê

I od pó³nocy Moskwicin twardy ber³o niesie.

Póki po zbroi Polaka brodê wiatr rozwija³,

Jad³ swoje zbo¿e, pi³ swoje wodê, wtenczas bija³.

Ale jak zbytki, co wszystko psuj¹, nast¹pi³y,

Z Polsk¹ siê broni¹ same mocuj¹ rdze i py³y.

Wstañ z zimnych grobów, obud zaspa³e, mê¿u jaki,

Poka¿ do s³awy pozarasta³o mêstwa szlaki!

I kiedy z siebie nie damy szydziæ do ostatka,

Swoich siê dzieci nie bêdzie wstydziæ Polska-matka.

DUMA LUKIERDY*, CZYLI LUIDGARDY

Powiejcie, wiatry, od wschodu!

Z wami do mojego rodu

Polê skargê, obci¹¿an¹

Mi³oci¹ moj¹ skrzywdzon¹.

Smutna matka w d³oñ uderzy,

Nieszczêciu zaraz uwierzy,

Przyle mi braty obroñcê

I ³uków syrbskich tysi¹ce.

Powiejcie, wiatry, od wschodu!

Z wami do mojego rodu

Polê skargê, obci¹¿on¹

Mi³oci¹ moj¹ skrzywdzon¹.

Ale stójcie, Syrby mê¿ne!

Hamujcie razy potê¿ne,

Choæ miê Przemys³aw chce zgubiæ,

Ja go jeszcze wolê lubiæ.

Ja siê tylko ¿alê na to,

¯e moje up³ywa lato,

¯e miê mej m³odoci zbawi³.

On by siê mo¿e poprawi³.

Powiejcie, wiatry, od wschodu!

Z wami do mojego rodu

Polê skargê, obci¹¿on¹

Mi³oci¹ moj¹ skrzywdzon¹.

Szczêliwsza wiejska dziewico!

Której mi³oæ tajemnic¹,

Nie zna jeszcze serca pana:

I ty, co kochasz, kochana!

Ja, króla mê¿nego ¿ona,

Kochaj¹c go, pogardzona.

Gdy miê dojmie rozpacz sroga,

Bluni¹c klnê siebie i Boga.

Powiejcie wiatry, od wschodu!

Z wami do mojego rodu

Polê skargê, obci¹¿on¹

Mi³oci¹ moj¹ skrzywdzon¹.

Czego b³yszczysz, z³oto marne?

Wszystko w oczach moich czarne:

Ten lud przede mn¹ schylony,

I te Przemys³awa trony.

Obejrzyj siê, mê¿u twardy!

Jeden umiech, a mniej wzgardy

Wróci szczêciu postaæ w³asn¹,

Da wszystkiemu barwê jasn¹.

Powiejcie, wiatry, od wschodu!

Z wami do mojego rodu

Polê skargê, obci¹¿on¹

Mi³oci¹ moj¹ skrzywdzon¹.

Ale on nieub³agany!...

Pójdê do matki kochanej,

Pójdê choæ w jednej koszuli:

Ona miê w smutku utuli.

Przechodz¹c lasów tajniki,

Mo¿e litociwszy dziki

Zwierz mi ¿ycia nie uszkodzi,

Na które srogi m¹¿ godzi.

Powiejcie, wiatry, od wschodu!

Z wami do mojego rodu

Polê skargê, obci¹¿on¹

Mi³oci¹ moj¹ skrzywdzon¹.

Gdzie¿ miê lepa mi³oæ niesie?

Ona miê zb³¹ka po lesie.

Fa³szywe cie¿ki poradzi

I tu miê nazad sprowadzi?

¯ebym zgon mój nieszczêliwy,

Widzia³a, jak popêdliwy

Uderzy hartown¹ strza³¹

W serce, które go kocha³o.

Powiejcie, wiatry, od wschodu!

Z wami do mojego rodu

Polê skargê, obci¹¿on¹

Mi³oci¹ moj¹ skrzywdzon¹.

* Wypis z kroniki Bielskiego o Przemys³awie i Luidgardzie: Pisz¹ o tym królu, i¿ to by³a pomsta bo¿a nad nim o nielitoci-

wy uczynek, który uczyni³ nad piérwsz¹ ¿on¹ swoj¹, Lukierd¹, któr¹ potajemnie pannom jej udusiæ kaza³, nie maj¹c do tego

przyczyny ¿adnej jedno tê, ¿e niep³odn¹ by³a, jakoby to na woli jej by³o, a nie w rêkach boskich. Acz choæ te¿ mia³ drug¹

zonê, Ryssê królewnê szwedzk¹, tedy z ni¹ tylko jedn¹ dzieweczkê mia³, która w omiu leciech po nim zosta³a, a tê poj¹³

Wac³aw, jako o tym bêdzie ni¿ej. Pisze D³ugosz, i¿ jeszcze pieñ starowieck¹ zasta³, która z³o¿ono o tej Lukierdzie a o

Przemys³awie i piewano j¹ w Wielkiej Polszcze, w której go prosi³a ¿ona jego, aby j¹ by³ w jednej koszulce do domu ode-

s³a³ a okrucieñstwa tego nad ni¹ nie czyni³. By³a to Lukierda z ksi¹¿¹t Syrbskich z Sasi, albo albo Kaszubka.

NA ODMIENIONE NADPRUCIE

Prucie, w którego przeroczystej wodzie

Bia³e umywa nogi Pokucianka!

Po¿al siê Bo¿e, ju¿ po twej swobodzie,

Po twych rozrywkach w wieczór od poranka.

Ja siadszy nad twoim brzegiem,

Patrzy³em z rozkosz¹ duszy,

Jak czasem licznym szeregiem

Pañ twoich tabor siê ruszy.

Te czêsto w jedn¹ zebrane gromadê,

Przy twoich wodach obóz zak³ada³y.

Weso³ych swoich zabaw czyni¹c radê,

Przechodnia w jego drodze zatrzyma³y.

Ta, le¿¹c pod krzakiem, piewa,

Ta jak¹ do swych ma mowê,

Insza co mielsze zagrzewa:

Przebrnijmy rzekê Prutowê!

Drugie, po równym goni¹c siê zarynku,

Za Korydonem kamyczki rzucaj¹;

Tylko mu przez to nie daj¹ spoczynku,

Ale samochc¹c w niego nie trafiaj¹.

Potym zgonionego, hurmem

Obsiad³szy, gniot¹ kolany.

On, ledwie dysz¹c pod szturmem,

Cieszy siê, ¿e jest z³apany.

Prucie, jak¿e jest bardzo odmieniony!

Wody twe dzisiaj cicho up³ywaj¹,

Smutnym gra tonem Korydon zniszczony,

licznych twych córek cie¿ki zarastaj¹.

Nie s³ychaæ g³osu Klorydy,

A Filis smutnemi ciegi

Wyszywa klêski Dorydy.

Ja przecie kocham twe brzegi!

POWRÓT Z WARSZAWY NA WIE

Otó¿ mój dom ubogi! te¿ lepione ciany,

Te¿ okna ró¿noszybne, piec nie polewany

I niska strzecha moja!... Wszystko tak jak by³o,

Tylko siê ku staroci wiêcej pochyli³o!

Szczêliwy, kto na ma³ym udziale przebywa,

Spokojny siad³ przy stole wiejskiego warzywa,

Z swej obory ma miêso, z ogrodu jarzynê,

Z domu napój i wiern¹ przy boku dru¿ynê.

Obym ja by³ tak dawniej myli³, oszukany!

I w ukrytym gdzie k¹cie ¿y³ raczej nieznany;

Gdyby o mnie w powiecie nawet nie wspominano,

I tylko miê s¹siadem dobrym nazywamo!

Bym siê ¿ywi³ z krwawego r¹k moich wyrobku,

¯y³ na wiecie bez wieci, umar³ bez nagrobku!

Com zyska³, ¿e rzuciwszy ubogie zagrody,

Chcia³em nieopatrzony p³yn¹æ przeciw wody?

I widz¹c na me oczy, jak drudzy tonêli,

Jam sobie myli³: Oni p³yn¹æ nie umieli.

Com zyska³, na wysokie pañskie pn¹c siê progi,

Gdzie po liskich ich stopniach obra¿aj¹c nogi,

Nic siê z moim lepszego nie zrobi³o stanem,

Prócz marnego wspomnienia, ¿e gada³em z panem.

Kiedy miê ojciec stary ¿egna³ przy swym zgonie,

Id, mówi³, synu, na wiat, w jakiej bêdziesz stronie.

Pamiêtaj, ¿e na Prawdzie nikt nigdy nie traci:

Zostawiam ciê ubogim, Prawda ciê zbogaci.

S³ucha³em ciê, ojcze mój, goszcz¹c miêdzy pany;

Takem pisa³ lub mówi³, jak by³ przekonany.

Nie bra³em sobie za cel ludzkie g³osiæ winy,

A jelim kogo chwali³, nigdy bez przyczyny.

Có¿em zyska³, pochlebstwem nie s³u¿¹c nikomu?

Otom wróci³ ubo¿szym, ni¿ wyjecha³ z domu.

Nie przeto, wiêta Cnoto, porzuciæ ciê trzeba,

¯e wieku dzisiejszego nic nie dajesz chleba;

Choæby mi jeszcze wolniej mia³o szczêcie pociec,

Bo i z Prawd¹ piêknie jest, i tak kaza³ ociec.

Trzeba wyznaæ, ja& by³o, ¿e mi co dawano,

Ale wszystkie godziny ¿ycia kupiæ chciano,

¯ebym, wleczmy niewolnik, nosi³ jarzmo czyje,

¯y³ ca³y komu, a sam zapomnia³, ¿e ¿yjê;

A wreszcie mi nadziej¹ szafowano szczodrze,

Nikomum le nie zrobi³ ani mnie nikt dobrze.

Nadziejo! czy¿ ja ciebie w z³otej chcia³ mieæ szacie,

¯eby oczy pospólstwo obraca³o na ciê?

¯ebym s³yn¹³ maj¹tkiem? drugimi pomiata³?

Nie o tom ja pod drzwiami Fortuny ko³ata³.

Jedna wioska do mierci, jeden dom wygodny,

Gdzie bym jad³ nie z wymys³em, ale wsta³ nieg³odny,

Gdzie bym siê nie usuwa³ nikomu do zgonu

Swym p³ugiem zoranego pilnowa³ zagonu;

Spokojny bêd¹c na tym, co stan mierny niesie,

Sta³bym sobie na dole, niech kto inszy pnie siê.

W tym zamiarze praca miê ca³e ¿ycie t³oczy?

Nad ksi¹¿kaanii straci³em i zdrowie, i oczy,

Nad ksi¹¿kami, które ja, co gêbie odj¹³em,

Mo¿e zbytecznym na mnie nak³adem ci¹gn¹³em.

Có¿ mi ksi¹¿ki odda³y? Jak niewierna niwa,

Co zgubi³a nadziejê rolnikowi ¿niwa.

Po wieku mego wiosny niewróconej szkodzie,

Nachylony ku zimie, zosta³em o g³odzie.

Za lat Symonidesów albo Kochanowskich

Mo¿e znalaz³bym sobie Zamojskich, Myszkowskich,

Przy których bym wygodnie wieku mego u¿y³

I pismem po¿ytecznym narod owi s³u¿y³.

Dzi, zabierz mi kto ksiêgi, ten sprzêt nieszczêliwy,

Do których miê przywi¹za³ na³óg uporczywy,

I co mi bêdzie lepiej w ubóstwie us³u¿ne,

Zamieniaj na motyki i ¿elaza p³u¿ne.

Porzucê nad pismami myli k³opotliwe,

A serce niech md tylkio zostanie dotkliwe,

¯ebym siê móg³ nad losem biedniejszych litowaæ

I przy pracy mia³ sposób bliniego ratowaæ.

Maryjo! Siostro moja! jak¿e siê kwapi³a!...

Prawie wraz z mym powrotem i ty tu przyby³a!

Czego, stoj¹c w tym k¹cie z twarz¹ wyniszczon¹.

Otoczona dziatkami, nieszczêliwa ¿ono,

Pogl¹dasz mi na rêce, rych³o jakim datkiem

Wesprê ciê ju¿ goni¹c¹ maj¹tku ostatkiem.

Nêdza was, jak popad³a, tak statecznie gniecie!

I ty tak¿e, jak widzê, prawd¹ sz³a na wiecie.

Op³akana rodzino! Wy mylicie lepi:

On by³ miêdzy panami i nam bêdzie lepiéj.

By³em i by³bym pewnie panom na co zdatny;

To wiem, a tego nie wiem, za com niepop³atny.

Sta³o siê! Nie mam swojej, kopmy cudz¹ grzêdê,

Podeprzeæ tê lepiankê, jeszcze w niej przebêdê!

MYLI JESIENNE

DO XI¥¯ÊCIA ADAMA CZARTORYSKIEGO,

GENERA£A ZIEM PODOLSKICH,

POS£A LUBELSKIEGO

Tobie, Xi¹¿ê nad pochwa³y,

Pod ojczyzny twej brzemieniem,

Twardem pracuj¹c ramieniem,

Od zorze schodzi dzieñ ca³y.

Ja w jesiennem pró¿nowaniu

Jak rozrywa³em niæ nudy,

Daj czas krótkiemu czytaniu

I wysokie przerwij trudy.

Kiedy na górnej zodyjaku szali

S³oñce tu wa¿y jesieñ, a tam lato

I poty, które rolnicy przelali,

I plon, jakowym nagrodzeni za to,

Wody mg³a gruba okrywa,

Wiatr siê pó³nocny powistem zwo³ywa,

Ju¿ nas rzucacie, wêdrowne ¿órawie!...

Póki na naszej ¿yæ moglicie strawie,

Póki przy naszem s³oñcucie siê grza³y...

Jak g³ód i zimno, zaraz ulecia³y!

Tak robi przyjañ fa³szywa,

Gdy u mnie nie czuje z³ota,

Gdy siê sto³ów nie spodziéwa,

Nikt w moje nie wje¿d¿a wrota.

Ch³odne wieczory. Mrona jutrzenki godzina

Rosê, kiedy ¿ywotn¹, cina;

Truchleje na zimy przycie

Zatrwo¿one puszczy licie.

Cz³owiek, jak ten list drzewa, który mrozem zdjêty,

Od swej ga³êzi odciêty,

Kiedy na ziemiê padnie, nizac ju¿ nie stoi,

Tylko siê jego szumu daremnie zwierz boi!...

Wichry nabieraj¹ si³y,

Robi¹ lasy niepogody.

Nieba siê chmur¹ zakry³y,

Chwila lodem pêta wody.

Tymczasem skrzêtny ko³o swojej chaty

Gospodarz chodz¹c, opatruje ciany,

A¿eby matkê, obci¹¿on¹ laty,

W cieple uchowa³ do pory wionianéj.

Ptak mu zlatuje leny na podsienie,

I szuka, gdzieby ¿ywnoæ jaka by³a,

Której opatrznoæ, karmi¹ca stworzenie,

W naszych mu gumnach cz¹stkê wyznaczy³a.

O, wy niewinne ptaszêta,

Nie leæcie¿ nigdy w te strony,

Gdzie ptasznik nieukojony

Sieci wam stawia i pêta!

Ni waszym pieszczonym g³osem,

Ani piór bogatym strojem

Uchronicie siê przed ciosem;

On samym ¿yje zabojem!...

Przy ubogich siê prêdzej po¿ywicie;

Ma kto do zbytku, dybie wam na ¿ycie

Zagrody mej ozdobo, lipo okaza³a!

Jak twoja minê³a chwa³a!...

Straci³a g³owy koronê,

I uplotki zielone,

I weso³e przedtem czo³o,

I nas bawi¹cych siê wko³o.

Na korze tylko karby siê zosta³y,

Które lata poora³y...

Tak kiedy ho¿a Teona,

Przybrana w ró¿ane wieñce,

Wiod¹c zalotne m³odzieñce,

Wdziêkami by³a ws³awiona.

Teraz, ten siê jej nawet nie natr¹ca,

Którym wzgardzi³a Irys panuj¹ca,

Kwanemi s³owy mówi, urywa,

Jej umiech zmarszczki nowe odkrywa,

G³ono siê do lat swych nie przyznaje,

A w ciszy zbieg³ym godzinom ³aje.

Drzewom siê z wiosn¹ zielonoæ wróci,

Nas m³odoæ, gdy raz porzuci,

Nie chce ju¿ nigdy zbujana,

Dawnego odwiedziæ pana.

O cudzych mówi¹c, swoje przypominam szkody!

I ja by³em kiedy m³ody!...

Dzi, gdy miê wiek uj¹³ cieniéj,

Nie piewam Lindorze pieni,

Nie idê, chocia¿ miê wzywa

Igraæ m³odzie¿ ³askotliwa,

Ani miê tak nie zamroczy

Irys urocznemi oczy.

Bli¿ej zima, tem wiêksze zawieruchy wzros³y;

Jaki despot, takie posty.

£amie burzaza, co tylko jej oprzeæ siê mialo.

To ciebie, królu puszczy, jesionie, spotka³o!...

On swym wierzcho³kiem zuchwa³ym

Panowa³ nad lasem ca³ym.

Niby od wichrów drobny krzew zas³ania³,

Ale ga³êzi¹ razem ogromn¹

Przygniata³ chrócinê skromn¹,

I wzrostu wiecznie zabrania³.

Jedna godzina zdarzy³a:

Pad³, burza siê z nim sk³óci³a.

Pad³, i niewiele czasu przeminê³o,

lady i jego wspomnienie zginê³o.

Ów bohatyr zawo³any

Zatrz¹s³ ziemskiemi ciany:

wiat mu s³aby u nóg klêkn¹³.

Choæ siê korzy³ przed swym katem,

Winnym go znalaz³, ¿e padaj¹c jêkn¹³.

On jeden gada³, a ca³a

Posêpna ziemia milcza³a.

¯eby w potomnoæ ¿yæ móg³ odwlek³a,

Podziw pónemu czyni¹c plemieniu,

¯elazem, krórc krwi¹ ludów ciek³o,

Dzie³a swe w twardym ryje kamieniu.

Lecz nie tak, jak on, czas natarczywy

Zwolna ku niemu szed³, zemsty chciwy:

Co mia³o wieki przetrwaæ, po¿yra

¯elazo, kamieñ i bohatyra!...

Choæ czasem s³oñce pogodne zab³ynie,

Zdaje siê, ¿e nas chce dra¿niæ umylnie,

Bo wkrótce z wichrem nawalne nie¿nice

Siek¹ z³ej chwili ziemiê niewolnicê.

Mojej to obraz, mojej to ojczyzny!...

Dla której chêtnie przykroci znosili

I poczciwemi chlubili siê blizny,

I mierci¹ dawniPolacy gardzili.

Dzi tê¿ samê matkê mamy,

Czemu¿ nie tak o nie dbamy ?

Czemu siê, bracia, k³ócicie,

Gdy wam chodzi o jej ¿ycie?

Gdy wam grób ju¿ wykopany

Od potê¿nych s¹siad ciany,

Rok jeden mo¿e nie minie,

Piêkny kiedy naród zginie !...

Burzliwe wasze obrady,

O nic nieskoñczone zwady,

Zawiæ, uraza prywatna,

Pycha, nigdy niepop³atna,

Po¿¹dan¹ porê psuj¹,

Sprawê narodu wstrzymuj¹ !

Tymczasem (mo¿e ku wiecznej ohydzie)

Stan nasz do zguby, jak idzie, tak idzie.

I choæ siê tego morza uciszaj¹ wody,

Znakiem to tylko przysz³ej niepogody.

Ten cierpi z tej czasu straty

Szkodê sw¹ w ojczyzny szkodzie,

I pod królewskiemi szaty

Niezgód naszych cierñ go bodzie.

Cierpi¹ i serca poczciwe,

Patrz¹c na siebie i dzieci,

W jakiej burze nie¿yczliwe

Chc¹ ich pogr¹¿yæ zamieci!...

Xi¹¿ê, gdzie stoisz, st¹d was nie ubiegn¹ !

Z tob¹ wraz czuje ów stróz osiwia³y

I insi piêknej towarzysze chwa³y,

Co siê pod pracy ciê¿arem nie zegn¹.

Nie opierasz siê, znuzony niewczasem,

Na baszcie, której stra¿ ci poruczona,

Aby snaæ sen ciê nie ogarn¹³ czasem,

Góry nie wziê³a nieprzyjazna strona.

Je³i po burzy, któr¹ siê dzi chwieje,

Swojej siê wiosny doczeka ojczyzna,

I polska niwa zielonoæ przywdzieje,

Kiedy w krzew laurów niemiertelnych ¿yzna,

Wam ja, mê¿owie, pochwa³ warci sami,

Póki mi ¿ycia nie przerw¹ siê watki,

Lataj¹c myl¹ i piórem za wami,

Pod³ug si³ w pismach wystawiê pami¹tki.

Nie w marmurze twardym ryte,

Ani pi¿¹ znakomite,

Ma³eæ wprawdzie, ma³e,

Ale mo¿e trwa³e.

O NIESZCZÊCIACH OJCZYZNY

I RZEZI HUMAÑSKIEJ

Pieszczone dzieci, gdy rozgniewa³y

Ojca, i gdzie¿ siê podziej¹?

Stoj¹c pod dzwiami, p³acz¹ dzieñ ca³y,

Ko³ataæ we drzwi nie miej¹.

A lud zuchwa³y, przechodz¹c blisko.

S³owem zel¿ywem je szpeci,

Czyni¹c z nich sobie ur¹gowisko,

¯e ojciec wygna³ swe dzieci.

Ale Ty, Bo¿e. który z daleka

Patrzysz na serca wygnanych,

Ulitowany nêdz¹ cz³owieka,

Pocieszysz znowu stroskanych.

Ju¿ do Twycli uszu przyjæ mia³y g³osy

Krwi, co lud przela³ za¿arty,

I wiara Twoja ponios³a ciosy,

I koció³ z ozdób obdarty.

Wspomnij przynajmniej na Twe o³tarze,

Przy których my staæ przyrzekli;

Nie karz, wszak zdawna nikt tych nie karze,

Co do o³tarza uciekli.

Z³ó¿ nas Tw¹ broni¹, której zamachem

Rozs¹dzasz miêdzy wojskami,

A nieprzyjaciel pierzchnie ze strachem,

Widz¹c, ¿e jeszcze Ty z nami.

PIEÑ DZIADA SOKALSKIEGO

W KORDONIE CESARSKIM

ladem bieda przysz³a, ladem,

Za zbytkami, za nie³adem!

D³ugo nad granic¹ sta³a,

Wolnoci siê dotkn¹æ ba³a.

Wolnoci siê dotkn¹æ ba³a,

Bo j¹ dawno szanowa³a.

Wolnoci, niebieskie dziecko,

U³owiono ciê zdradziecko.

W klatkê ciê mocno zamkniêto

Bujnych skrzyde³ek przyciêto.

Przedtem u jednego sto³u

Król z poddanym jad³ pospo³u,

Jak ojciec dzieci przyjmowa³,

Jak swych przyjació³ czêstowa³.

Dzi mu u sto³u klêkaj¹,

Koci z psiêtami zbieraj¹.

G³owê, kiedy w kraju drog¹,

S³u¿ka pañski tr¹ca nog¹!...

Pochlebcy go otaczaj¹,

Palcem biednego stykaj¹,

Ot, mówi¹, koæ polizuje,

Dawnej wolnoci ¿a³uje.

NA DZIEÑ 3 MAJA 1791

SZCZÊLIWIE DOSZ£EJ KONSTYTUCJI

KRAJOWEJ

Nóta: Patrzcie, bogacze wiata i t. d.

Rzucajmy kwiat po drodze!

Têdy przechodziæ maj¹

Szczêcia narodu wodze,

Co nowy rz¹d sk³adaj¹.

Wemy weselne szaty!

Dzieñ to kraju wiêcony.

Jak¿e ten król nasz bogaty!...

Skarb jego, serc miljony.

Uczcie siê, dzieci nasze,

Nuciæ tê pieñ wraz z nami!

A¿eby wnuki wasze

piewa³y j¹ wiekami.

Wstyd wam, bogate wiaty!

Z³oty wasz wiek przyæmiony.

Jak¿e ten król nasz bogaty!...

Skarb jego, serc miljony.

Miasta, wioski szczêliwe,

Wstawajcie, s³oñce wschodzi!

Niebo wda³o siê tkliwe

I ludzi z ludmi godzi.

Odzyskalimy straty,

Blini nasz znaleziony.

Jak¿e ten król nasz bogaty!...

Skarb jego, serc miljony.

Krzywda wam, mê¿e zmarli!

Zeszlicie bez nadziei,

Bymy siê jak oparli

Srogich losów kolei.

Od¿yjcie, skrzep³e braty,

Stan Polski odmieniony!

Jak¿e ten król nasz bogaty!...

Skarb jego serc miljony.

¯o³nierz kraju obron¹,

Miastamy podwignêli;

Ju¿ nad ka¿d¹ koron¹

Krwi nie bêdziemy leli.

Wemy weselne szaty,

Dzien to kraju wiecony!

Jak¿e len król nasz bogaty!

Skarb jego, serc miljony.

¯ALE SARMATY NAD GROBEM

ZYGMUNTA AUGUSTA

OSTATNIEGO POLSKIEGO KRÓLA

Z DOMU JAGIE££ÓW

Ty pisz, Zygmuncie! a twoi s¹siedzi

Do twego domu gocie przyjechali!...

Ty pisz! a czelad przyjêciem siê biedzi

Tych, co ciê czcili, co ci ho³dowali!...

Gorzkie wspomnieme, gdy szczêcie przeminie,

Czemu¿ i pamiêæ o nich nie zaginie?...

Nie zostawi³e syna na stolicy

Przez jakie na nas Boga rozgniewanie,

Któregoby wnuk dzi po swej granicy

Rozrzuca³ postrach i uszanowanie! ...

Po tobie posz³a na handel korona,

Tron poni¿ony i rada stêpiona!

Ojczyzno moja, na koñcu upad³a!

Zamo¿na kiedy i w s³awê, i w si³ê!...

Ta, co od morza a¿ do morza w³ad³a,

Kawa³ka ziemi nie ma na mogi³ê!...

Jak¿e ten Wielki trup do ¿alu wzrusza!

W tym ciele by³a milionów dusza!

Patrzcie! matczyne jakie le¿y dzieciê!...

W wynios³ych piersiach g³êboka mu rana,

Któr¹ szlachetne wychodzi³o ¿ycie!...

On nie ucieka³, bo z przodu zadana!

Jeszcze znaæ w twarzy, jak jest zemsty chciwy!

Zdaje siê gniewaæ, za co nieszczêliwy?

A tam - poczciwoæ, koció³, wstyd zgwa³cony;

Po¿arem ca³e sp³onê³y osady!...

W dom gorej¹cy w³aciciel wrzucany,

Pierwej mu wszystkie zrabowawszy sk³ady.

Wszêdzie zajad³oæ ogniem, mierci¹ ciska,

Gdzie pojrzyisz - rozpacz, trupy, zgorzeliska!...

Po tych rozbojach, jedni zniechêceni

Pod nieznajome rozbiegli siê nieba,

Drudzy, ostatni¹ nêdz¹ przycinieni,

W swych kiedy domach dzisiaj ¿ebrz¹ chleba!

Insi rozdani na Moskwê i Niemce,

Na roli ojców p³acz¹ cudzoziemce.

Wy, co domowe op³akawszy klêski,

Poszlicie naród ratowaæ niewdziêczny!

W tylu przygodach wasz orê¿ zwyciêski

Pokaza³ wiatu, ¿e i Polak zrêczny...

Có¿ przynielicie z powrotem w sw¹ stronê?...

Ubóstwo, blizny, nadzieje zwiedzione!...

Oto krwi¹ piêkn¹ ziemia ut³uszczona

Konia i jedca dzikiego wytucza,

A g³odne dzieci matka przymuszona

Panuj¹cego jêzyka naucza!...

Tak jest, jak twardy wyrok jaki kaza³:

Inszych popisa³, a Polskê wymazali.

Wis³o! nie Polak z ciebie wodê pije,

Jego siê nawet zacieraj¹ lady,

On dzi przed swoim imieniem siê kryje,

Które tak mo¿ne ws³awi³y pradziady!...

Ju¿ Bia³ym Or³om i bratniej Pogoni

wiat siê, przed laty nawyk³y, nie sk³oni!...

Zygmuncie, przy twoim grobie,

Gdy nam ju¿ wiatr nie powieje,

Sk³adam niezdatn¹ w tej dobie

Szablê, weso³oæ, nadziejê

I tê lutniê biedn¹!...

Oto mój sprzêt ca³y!

£zy mi tylko jedne

Zosta³y!...

PRZECIWKO FANATYZMOWI

Krzy¿ w jednej rêce, ¿elazo ma w drugiej,

Zas³oni³ oczy, pozatyka³ uszy!

Tak wiat obiega, jak jest w sobie d³ugi,

Wszystkiego dotknie i z gruntu poruszy.

Gdzie tylko przeszed³, krwi¹ ludzk¹ spluskany.

Dojdziesz go czarnym zostawionym ladem.

Lubi kaleki, mieræ, nêdzê i rany,

Pije ³zy cudze, tuczy siê swym jadem.

Gdy z³ych od dobrych wiat obaczy przedzia³,

Temu sêdziemu co natenczas rzeczem?

Który swym uczniom wyranie powiedzia³:

Ja was na ziemiê nie posy³am z mieczem.

Czy Molochowe wskrzeszamy obrz¹dki,

Gdzie krwi¹ cz³owieka b³agany bóg srogi?

Czy Buzyrysa milsze nam pami¹tki,

Który zabija³ przychodnia w swe progi?

Ofao syn, t³umi¹c przyrodzone prawo,

Z w³asnego ojca uczyni³ ofiarê:

Ten pad³, ów nad nim trzymaj¹c broñ krwaw¹,

Wraz wo³a ranny z rani¹cym; za wiarê.

Wiaro! ty czysta przys³ana na ziemiê;

Ale ciê cz³owiek zabobonem szpeci;

Ty chcesz, by ludzkie kocha³o siê plemiê,

Jako jednego ojca jedne dzieci.

Bóg od nas wszystkich wyci¹ga swej chwa³y;

Pod jedsnym ¿yje naród ludzki Panem;

Afryckich pustyñ tu³acz ogorza³y

Z Lapoinem albo Chiñczyk z Luzytanem.

Za có¿ dla wiary miecz kto w rêku nosi?

Pokrzywdz¹ niebo i prawa natury?

Kiedy kto rêce równo ze mn¹ wznosi,

Nie potêpiaæ go, on je wzniós³ do góry.

Czy¿ to nie lepiej Rzym rozumia³ stary?

Aby zamieszkom powszechnym zaradzi³,

Szczêliwe skutki ze z³ej robi¹c wiary,

Bogi narodów w stolicê wprowadzi³.

Gdy ró¿ne bóstwa rêce sobie da³y,

Serapis zosta³ Jowiszowym bratem,

Eufrat siê z Tybrem w jedno ³o¿e zla³y,

Rz¹dzi³ Rzymianin uciszonym wiatem.

Jeli niebacznoæ by³a dot¹d g³ucha,

Id, kto wykroczy³ przyk³adami temi:

Cz³owiek szczególnie niech zwierzchnoci s³ucha,

A zwierzchnoæ Boga, który ojcem ziemi.

Nie mamy prawa z broni¹ w rêku pytaæ

I o rzecz wiêt¹ pastwiæ siê nad bratem;

Ty, co te wiersze bêdziesz kiedy czytaæ,

Wspomnij, ¿e chcia³e byæ sêdzi¹ i katem.

Jam ci z r¹k wyrwa³ orê¿ zgotowany

I lepy zapêd z wolna u³agodzi³,

¯e siê nareszcie, ju¿ sam przekonany,

Z rozumem, z sercem i z wiar¹ pogodzi³.

Ojczyzno moja; nikt nie widzia³ ciebie,

Aby siê kiedy zmaza³a t¹ plam¹!

Gdy przyjdzie pora, ratuj siê w potrzebie,

A niebo mocne nie da siê i samo.

PIEÑ PRZYJACIELSKA PRZY KIELICHU

Niechaj kto wzdycha do zbytków,

Jest co dro¿szego od z³ota;

Nie ¿¹dam wielkich po¿ytków,

Niech ¿yje przyjañ i cnota!

Tu myli nasze mieszamy

W napoju, który pijemy,

Jednego cz³eka sk³adamy,

Bo jedn¹ dusz¹ ¿yjemy.

To u mnie pierwsza przewaga,

Kochaæ siê, to pierwsza rada;

Przyjani¹ wszystko siê wzmaga,

Niezgod¹ wszystko upada.

Niech k³ótnia szuka swej zguby,

Nam rêka z rêk¹ siê ³¹czy;

Oto przyjacielskie luby,

Które mieræ chyba zakoñczy.

PODRÓ¯ Z DOBIECKA NA SKA£Ê

Z Dobiecka, gdzie Pan miejsca w dawnej swej dziedzinie

Staropolsk¹ szczeroci¹ i cnotami s³ynie,

Gdzie z nim ¿ona przyk³adna pouczy³a dziatki,

¯e jedne pe³ni¹ cnoty przed oczyma matki,

Drugie, patrz¹c z pilnoci¹ na starszych przyk³ady,

Myl¹: I my te¿ kiedy pójdziemy w ich lady,

Z Dobiecka zebrawszy siê Kamilla, Albina,

Ja przy nich, cz³ek przy koniu madam i Kloryna,

Wyszlimy ska³ê widzieæ nad wieczorn¹ por¹.

Konia mia³a Kamilla, nas pieszych piêcioro.

Nad samym dwór Dobiecki brzegiem Sanu le¿y,

Który niestatecznemi zakrêtami bie¿y,

Wdziêczne kêpy czystemi ramiony okrywa;

Chytry, sam je porobi³, i sam je zaléwa!

Tam wzgórki rozkosznemi drzewami siê stroj¹,

Gdzie s³owik sw¹ pieñ piewa, a pasterka swoj¹,

Do której, gdy Aleksy przyszed³ na godzinê,

Ca³owaæ siê zaczêli i poszli w gêstwinê.

Tu niewinna na bujnej ³¹ce owca pasie,

Nad ni¹ zuchwa³a koza po ska³ach wspina siê,

I, wisz¹c nad przepaci¹, chlubi siê z swej s³awy,

¯e dosz³a nietykanej od nikogo trawy.

Indziej, z gêstwiny lasku wioska wyskoczy³a,

¯eby siê tak piêknemu porzeczu dziwi³a;

A gdy siê cudzym wdziêkom przypatrywaæ rada,

Sama z drugiemi widok najpiêkniejszy sk³ada.

Na lewej dworu stronie, po przechadzce ma³éj,

Pierwszy nam da³ siê widzieæ wzgórek okaza³y.

Czyli go rêka ludzka kiedy usypa³a,

Czy wiekami natura nad nim pracowa³a ?

Ale go cz³owiek jaki dawniejszego wiata

Drzewami poobsadza³, na których, choæ lata,

Chocia¿ poznaæ nadpsucie, prawie go nie czuj¹:

Jeszcze teraz i z burzy i z czasu ¿artuj¹.

Kaplica od pobo¿nej rêki wystawiona

W rzodku wzgórka, dawnoci¹ stoi uwiêcona;

Gdzie i dzi wieniak, z pola id¹c, w dobrej wierze,

Ocieraj¹c pot z czo³a, szepce swe pacierze,

W których z chudob¹, z dzieæmi, z tem, co mu nie staje,

Co ma w gruncie, co posia³, na Boga siê zdaje.

Tam i pasterz, straciwszy owcê. Bóstwo k³óci

I mówi¹, ¿e mu zawsze zguba siê powróci.

Tam i my, ¿e siê chcia³o odpocz¹æ Klorynie,

Przyszed³szy, obsiedlimy tê poln¹ wi¹tyniê.

Ja, patrz¹c na porzecze, wdziêkami okryte,

wista³em sobie moje piosnkê faworytê.

Albina, dobrowolnie pragn¹c swojej straty,

Okrywa pier kwiatami piêkniejsz¹ nad kwiat

Kloryna co tam sama do siebie gada³a,

Madam miê ju¿ ostatniem s³owem zapewnia³a,

¯e ¿adnemu mê¿czynie nigdy nie dowierza.

A nikt z nas przy kaplicy nie mówi³ pacierza

Kamilla wtem zawo³a : Có¿em ja odkry³a!.

Razem z piasku koæ g³owy cz³owieczej doby³a,

Przybli¿emy siê ku niej, szukaj¹c miejscami.

Ta piszczel a ta spinê znalaz³a z ¿ebrami.

Oto masz jeszcze g³owê, oto jeszcze szczêkê!

Mnie smutna myl obleci i do naszych rzekê:

O szanujcie¿ to miejsce, szanujcie te koci!

Jak s¹ bia³e! jak lekkie! znak to ich dawnoci

Ta ziemia, wielkich kiedy rycerzów siedlisko,

Pewnie to w boju leg³ym da³a grobowisko.

Mo¿e na tych równinach, gdzie ta trzoda pasie

Szumnych naszych wojaków rota ciera³a siê.

Gdy uderzy pier o pier i strzemiê o strzemiê,

Nie jeden krwi poczciwej strumieñ zla³ tê ziemiê.

Ten, co sile przeciwnej nie wydo³a³ sprostaæ,

Wola³ poledz na placu, ni¿ w niewoli zostaæ,

I, mocuj¹c siê z mierci¹, zachêca³ dru¿ynê:

Te mnie rany nie bol¹, za ojczyznê ginê.

Po potyczce, przy smutnych pieniach rota ca³a

Pewnie na to tu miejsce cia³a sprowadza³a.

Mo¿e, gdzie my siedziemy, têdy matki sta³y,

Miêdzy trupem zr¹bane syny poznawa³y.

Ta, poznawszy swojego, sama ledwie ¿yw¹

W zbola³e t³ucze serce rêk¹ popêdliw¹.

Ta j¹ w ¿alu hamuje: Wszak i mój siê min¹³,

To¿to za nic, ¿e syn twój za ojczyznê zgin¹³ ?

Ta, gdy konia bia³ego, na którym wys³a³a

Swojego jedynaka, przypadkiem pozna³a,

Przy nim tarcza i szabla na ³êku wisia³y,

A po karku mu pe³no krwi zaskorupia³ej,

Rzuci siê doñ: Otó¿ my razem sierotami!

Krew spiek³¹ ³zami p³ócze, ociera ustami.

Wtem z trupów zbroje zw³ócz¹, w dó³ sk³adaj¹ cia³a,

Troistym je okrzykiem rola po¿egna³a;

A jeden z naczelników mówi³ do gromady:

Oni legli, ale wam zosta³y przyk³ady.

Gdy tak o staropolskich rycerzach gadamy,

Z uszanowaniem koci z piasku dobywamy

I, sk³adaj¹c w kaplicy te zw³oki wiêcone,

W dalsz¹ podró¿ popieszym, serca nape³nione

Maj¹c obywatelstwem i ¿alem wzruszeni,

Jakemy dzi od przodków naszych odrodzeni!

Cicho z nas ka¿de idzie. Wtem z pod ziemi niby

G³os siê jaki odezwie; duch jest bez ochyby,

Duch jest, tylko nie wiemy, z³a czy dobra dusza.

Madam siê zarumieni i ramiony wzrusza ;

Razem nam pokazuje, ¿e korek z³ama³a

I o jednym trzewiku tylko pozosta³a.

Widaæ to by³o po niej, ¿e przypadek czuje:

Ju¿ gêciej, nili przedtem, wachlarzem pracuje,

Ju¿ czasem uszczypliwem s³ówkiem przycina³a,

Bo, prawdê powiedziawszy, Albina siê mia³a.

Ja, który na tym wiecie dozna³em wszystkiego,

Jak czasem z ma³ej rzeczy przyjdzie do wielkiego,

Przyjacielskim sposobem zacz¹³em w to wchodziæ,

Jakby madam z Albin¹ i z jej korkiem zgodziæ.

Korku lipowy, jak¿e kosztowa³ miê si³a!

Któ¿ to wszystko wyrazi, co niechêæ zrobi³a ?

Po¿ar swój zapala³a po ma³ej iskierce,

Potem miê nie jeden raz zabola³o serce.

Równie kiedy i Cezar z rzeczy pewnie ma³éj,

¯e mu siê jakie fochy Pompeja niezda³y,

Z drobnych pocz¹tków, wreszcie goni¹cy ostatni¹,

Usiad³ na kark Rzymowi i toczy³ krew bratni¹.

Ale smutne przeczucia i przeciwne losy

Na te, co niemi rz¹dz¹, spuciwszy niebiosy,

Idziemy w dalsz¹ drogê, w której nas wstrzymuje

Rów d³ugi i g³êboki. Kamilla wskazuje,

By jej konia podano, chc¹c objechaæ wko³o.

Znowu to nasza madam przyjmie nie weso³o,

Bo, s¹dz¹c sprawiedliwie, jej to nale¿a³o,

Na niê prawo jechania po korku spada³o.

Ale, gdy siê nieszczêcie na kogo usadzi,

Tysi¹czne przeciwnoci ze wszech miar gromadzi;

I tak idzie z³e po z³em, los z losem siê ³¹czy,

Wreszcie przyjdzie najgorszy i cz³eka dokoñczy.

Ju¿ i nasze nieszczêcie zaczê³o ³añcuchem.

Kamilli dano konia; jak¿e sk³adnym ruchem

Ku niemu przystêpuje! Cmoknie, w grzbiet uderzy,

Krzyknie nañ, schwyta grzywê, wsi¹dzie, jak nale¿y,

Kamilla na gniadoszu wko³o polecia³a,

My prosto puciemy siê. Znowu burza wsta³a,

Kiedy przysz³o i b³oto i ³ozy przebywaæ.

Madam o poniewierkach zacznie przeb¹kiwaæ.

Wiêcej jeszcze: Albinê kiedym przeprowadzi³,

S³u¿alec wzi¹³ Klorynê i na brzeg wysadzi³,

Ona sama zostawszy, gdy przeskoczyæ chcia³a

I drugiego trzewika w b³ocie postrada³a.

Dopiero¿ ju¿ wyraniej z Kornela, z Rasyna,

Z Boalego wziêtemi wierszami przycina,

W których do tego zmierza, co wspiera jej sprawê,

¯e lepiej ¿ycie straciæ, ani¿eli s³awê.

Dziêki s³udze! Od dalszych k³ótni nas wybawi³:

Doby³ z b³ota trzewika i s³awy poprawi³.

Te zawady przebywszy i k³ótnie domowe,

Ponad brzegi rozkoszne idziemy Sanowe.

Kamilla nadjecha³a, tak nasz tabor ca³y

Na koniec do ¿¹danej przybli¿y³ siê ska³y.

Jak¿e to wielki widok! Woda popêdliwa

Przeciw ska³om na pomoc czasu przywo³ywa,

I, chocia¿ wody miêkkie, chocia¿ czas leniwy,

Przecie¿ kraj¹ na po³y kamieñ uporczywy.

W³anie wtenczas pogodne s³oñce zachodzi³o

I bia³ych ska³ wierzcho³ki same czerwieni³o,

Po których nad urwiskiem id¹c¹ dro¿yn¹

Pasterz byd³o popêdza³. Na dole rozwin¹

Sieci z czo³nów rybacy. My rzucamy okiem,

Nie wiedz¹c, którym pierwej napaæ siê widokiem.

A jeszcze te ozdoby nam siê podwaja³y,

Bo wszystko najczyciejsze wody odbija³y;

¯e dwoistym bawiem siê za jednym¿e razem

Pasterzem, byd³em, czó³nem, rybakiem i g³azem.

Hej! kto nie by³ na skale, jakby nigdzie nie by³!

Czó³nem z madam, z Kloryn¹, z Albin¹ jam przeby³.

Kamilla po swojemu w bród San przejecha³a.

Pnie siê znowu pod górê rota nasza ca³a.

Ju¿ na wierzchu stojemy. Inszy widok cale:

Ziemia, wody, opoka, które tak zuchwale,

Z do³u patrz¹c, niebiosom panowaæ siê zda³y,

St¹d widziane przy samej pysze pozosta³y.

A niebo stare swoje panowanie wziê³o,

Ziemiê z wod¹, z lasami w swem ³onie zamknê³o.

Tam ka¿de z nas w pokorze Bogu siê pok³oni,

Który znowu i niebo ogarn¹³ w Swej d³oni.

A ¿e ju¿ s³oñce zasz³o, czas w domu siê stawiæ.

Smutni ska³ê rzucamy, ¿e d³u¿ej zabawiæ

Na niej nie mo¿na by³o. Gdy nad San przyjdziemy,

Ja, Kamilla, Albina czó³nem przep³yniemy.

S³u¿alec z koniem ju¿ nas czeka³ pod kêpin¹,

Po madam wróci³ rybak przewieæ j¹ z Kloryn¹.

A my tymczasem id¹c wolnemi krokami,

Nim siê madam przewiezie i po³¹czy z nami,

Albina myli swoje o skale powiada,

¯e jej zawsze ten widok co nowego gada,

¯e czuje piêknoæ wiata. Tak s³owo po s³owie,

O niczem nie myl¹cy, staniemy przy rowie.

Obejrzemy siê razem, Kloryny nie sta³o.

Ale niemasz i madam! serce mi zadr¿a³o.

Gdziemy na l¹d wysiedli, ku temu¿ brzegowi

Powrócê. Nie masz naszych! Rybak tylko powié,

¯e je przewióz³ szczêliwie, ¿e choæ nas widzia³a

Ta pani, wraz wysiad³szy, za rêkê porwa³a

M³odsz¹, co by³a przy niej, i nie ju¿ za nami,

Ale w praw¹ dzikiemi posz³a manowcami.

¯e co niezrozumianym jêzykiem mrucza³a,

Ale djab³a, jak mówi³, czêsto wspomina³a.

Gdym wys³ucha³, wnet wszystkie stan¹ mi w pamiêci

Od korka fatalnego zaczête niechêci,

I ta wie¿a, ¿emy siê w drogê pokwapili,

A j¹ sam¹ z Kloryn¹ tylko zostawili.

Otó¿, ¿eby nas martwiæ, umylnie b³¹dzi³a,

Choæby siebie niebaczna i dzieciê zgubi³a.

Ju¿ noc pad³a; oczy mi na nic siê nie zda³y,

A¿eby ob³¹kanych po polach szuka³y.

W ciê¿kiej tedy rozpaczy wo³am: madam! madam!

Madam milczy, a z samem tylko echem gadam.

Z³¹czy³em g³os z rybakiem, by dosiêgn¹æ daléj,

Alemy pró¿no oba potrzykroæ wo³ali.

Wszystkie mi nocne w myli stanê³y przygody,

Zwierz najbardziej, co wie¿o ponaiabia³ szkody,

Zwierz najbardziej okrutny, który trafi, gdzie chce,

Kiedy nieub³agany los cz³owieka zechce.

Dopiero nad Kloryn¹ ca³y mój ¿al wzbudzê,

Bom cierpiwa³ i czu³ym na nieszczêcia cudze:

Kloryno, ju¿ twój ojciec z matk¹ wiek skoñczyli,

Ciebie sierotê w rêku krewnych zostawili!

Na to¿e ich prze¿y³a, ¿eby wiec¹c ma³o,

Zgas³a mierci¹ okropn¹ ?... Ju¿ mo¿e siê sta³o!...

Ju¿ mo¿e teraz srogi zwierz j¹ dokonywa,

By prêdzej wygna³ duszê, krwi zewsz¹d dobywa,

G³adkie piersi kaleczy, kazi twarz rumian¹,

Razem piêknoæ i znaczne po¿eraj¹c wiano!

Jutro na polu mo¿e znajdê trochê koci,

Co siê od rozjuszonej zostan¹ dzikoci.

Te poniosê w dom ciotki reszty twego cia³a,

Ale jej nie poka¿ê, boby wraz skona³a,

I tylko domownicy, kiedy ciê obacz¹,

Równie nad tob¹ krewni i obcy zap³acz¹,

A nie bêdzie co pogrzeæ!...

Caetera desunt.

Document Outline

FRANCISZEK KARPIÑSKI - WIERSZE

Franciszek Karpiński wiersze

Document Outline