1

Roland Barthes

Działalność strukturalistyczna



strukturalizm

˃

nie jest to szkoła

˃ nie jest to ruch



strukturalizm to słownictwo → struktura: termin wywodzący się z gramatyki i anatomii; nadużywany



do terminu struktura odwołują się nauki społeczne, dlatego użycie tego słowa przestaje być wyróżnikiem



funkcje, formy, znaki i znaczenia nie są bardziej jednoznaczne → kamuflują deterministyczny schemat przyczynowo-
skutkowy



aby zbliżyć się do tego, co dzieli strukturalizm od innego sposobu myślenia trzeba odwołać się do par:
a) znaczące – znaczone (signifiant – signifie): odsyła do modelu lingwistycznego (de Saussure) → lingwistyka (obok

ekonomiki) jest nauką o strukturze

b) synchronia – diachronia: zdaje się przypisywać pewną rewizję pojęcia historii → o tyle o ile idea synchronii zakłada

pewne unieruchomienie pojęcia czasu, a pojęcie diachronii dąży do przedstawienia procesu historii jako czystego
następstwa form



główny opór wobec strukturalizmu pochodzi ze strony marksizmu



słowny znak strukturalizmu należy widzieć w odwołaniu się do słownictwa dotyczącego znaczenia (nie do terminu, który
nie ma cech wyróżnika)



metajęzyk intelektualny wyraźnie posługuje się konceptami metodologicznymi



strukturalizmu nie należy sprowadzać do założenia a priori (bo nie jest ani szkołą ani ruchem)



można założyć, że istnieją artyści, dla których pewne uprawianie struktury przedstawia szczególne doświadczenie



można założyć, że wspólnym mianownikiem dla analityków i twórców może być kategoria „człowiek strukturalny”
→ określony przez wyobraźnię (to, co sobie wyobraża) czyli sposób w jaki myślowo przeżywa strukturę → nie jest
określany przez idee lub język



strukturalizm jest przede wszystkim działalnością → uporządkowanym szeregiem pewnej ilości operacji umysłowych



celem działalności strukturalistycznej jest odtworzenie „przedmiotu” tak, aby przejawiała się zasada działania („funkcja”)
tego przedmiotu



struktura jest ukierunkowanym wizerunkiem przedmiotu



człowiek strukturalny bierze to, co rzeczywiste, rozkłada na elementy, a potem składa → wytwarza coś nowego →
wizerunek to intelekt dodany do przedmiotu



w działalności strukturalistycznej twórczość czy refleksja to wytwarzanie świata, który przypomina swój pierwowzór, nie
w celu skopiowania, ale w celu uczynienia zrozumiałym



strukturalizm z natury jest działaniem naśladowczym → nie ma technicznej różnicy miedzy naukowym strukturalizmem a
sztuką w ogóle



jedno i drugie wiąże się z mimesis opartą na analogiczności funkcji → Levi-Strauss nazywa to homologią



nie jest ważne czy pierwowzór jest dany w świecie jako już zebrany czy rozproszony, ani z jakiej rzeczywistości pochodzi:
to nie natura naśladowanego przedmiotu określa sztukę → sztukę określa to, co człowiek dodaje do przedmiotu: istotą
wszelkiej twórczością jest technika



cele działalności strukturalistycznej są nierozłącznie związaną z pewną techniką → przedmiot rozkłada się na elementy,
by ujawnić funkcję



działalność strukturalistyczna obejmuje dwie typowe operacje: najpierw tniemy, potem porządkujemy



pociąć: znaleźć w przedmiocie ruchome fragmenty, których sytuacja dyferencjalna rodzi pewien sens → ten fragment sam
w sobie nie ma sensu, charakteryzuje się tym, że najmniejsza zmiana w jego położeniu powoduje zmianę całości



wszystkie jednostki posiadają znaczące istnienie dzięki granicom
a) które albo oddzielają je od aktualnych jednostek
b) które odróżniają je od innych jednostek wirtualnych, z którymi wchodzą w pewną klasę (paradygmat → możliwie

ograniczony zasób przedmiotów, z których wywołuje się (za pośrednictwem aktu zacytowania) przedmiot/jednostkę,
którą pragniemy obdarzyć aktualnym znaczeniem; przedmiot paradygmatyczny pozostaje w pewnym związku
podobieństwa wobec innych przedmiotów tej samej klasy, a zarazem pozostaje w stosunku odmienności)



rozcinanie powołuje do istnienia pierwszy rozproszony stan „wizerunku”



jednostki struktury nie są „anarchistyczne” → każda z nich tworzy wraz ze swym własnym wirtualnym zasobem rozumny
organizm, poddany zasadzie najmniejszej różnicy



po ustaleniu jednostek człowiek strukturalny powinien ustalić zasady ich kojarzenia → działalność porządkująca



mimo, iż syntaksa sztuk i języków jest zróżnicowana → w każdym dziele, zrodzonym z projektu strukturalnego,
odnajdujemy podporządkowanie się pewnym regularnym przymusom, których formalizm jest znacznie mniej istotny niż
stałość



w tym stadium działalności naśladowczej dzieło jawi się jako skonstruowane, tzn. obdarzone sensem dzięki regularnemu
powrotowi i kojarzeniu jednostek → lingwiści te zasady kombinowania nazywają formami → to, co sprawia, że
sąsiadowanie jednostek nie wydaje się wynikiem przypadku



dzieło sztuki jest tym, co człowiek wydziera przypadkowi

2



dzieła niefiguratywne są dziełami sztuki, bo myśl ludzka nie wpisuje się w analogię kopii i modelu, ale w regularność
zespołów, mimo, że wydają się być przypadkowe



sztuka to podbój dokonany na przypadku → wszelkiej reguły trzeba się po prostu nauczyć



tak skonstruowany wizerunek nie oddaje świata takim, jakim go przyjął → na tym polega waga strukturalizmu



wizerunek ujawnia nową kategorię przedmiotu → funkcjonalność → włączenie do kompleksu nauk, rozwijających się na
tle badań nad informacją



świat zawsze szukał sensu tego, co mu dano i co wytwarza → nową jest myśl, która stara się widzieć, jak dzieje się to, że
sens jest w ogóle możliwy



przedmiotem strukturalizmu jest człowiek twórca znaczeń, a nie człowiek pełen znaczeń → tak jakby cele semantyczne
ludzkości wyrażały się nie w treści, ale w samym akcie wytwarzania znaczenia



nowy człowiek nadań strukturalnych: homo significans



Hegel powiedział, że Grecy zdumiewali się tym, co naturalne w naturze → badali ją



od tego czasu natura się uspołeczniła: wszystko dane człowiekowi jest już ludzkie → natura stała się kulturą



człowiek strukturalny nie różni się od dawnego Greka: także bada to, co w kulturze naturalne czyli wytwarzanie znaczeń



wytwarzanie znaczeń jest ważniejsze od samego znaczenia → funkcja wykracza poza dzieło → strukturalizm czyni się
dziełem i utożsamia dokonywanie dzieła z samym dziełem



literatura jest nade wszystko manteią

1

→ jest zarazem tą, która daje się zrozumieć i stawia pytania, mówi i milczy,

zaangażowana i oderwana



człowiek strukturalny nie może zgodzić się na zarzut irrealizmu



strukturalizm nie pozbawia świata historii: stara się związać z historią nie tylko treści, ale także formy, nie tylko ideologię,
ale także estetykę



dla człowieka strukturalnego trwanie nie ma większego znaczenia



strukturalizm jest pewną formą świata, która zmienia się wraz ze światem

1

pojęcie Hegla