WIEDZA O TEKŚCIE – WYKŁADY

24.02.14r

„Tekstologia” Bartmiński

Urszula Żydek-Bednarczuk

Mały słownik terminów … tekstu

Program :

1) wprowadzenie do teorii tekstu – podstawowe pojęcia
2) tekst a dyskurs  dyskurs jako obiekt wielowymiarowy
3) reguły tworzenia tekstów spójnych

a) reguła powtarzania informacji w tekście
b) reguła progresji  wprowadzania do tekstu inf. nowych
c) reguła niesprzeczności  dba o to, by w tekstach nie pojawiały się treści 

sprzeczne

d) reguła relacji / konkurencji

I. Podstawowe pojęcia

1) Tekst – etymologia, historia
2) Tekst – definicja
3) Tekst vs dyskurs
4) Dyskurs – wymiary 

Wiedza o tekście - językoznawcza analiza tekstu, w poszukiwaniu ponad zdaniowych struktur 
językowych. Przedmiotem badań jest budowa tekstu, ich wewnętrze rozczłonkowanie, 
ponadto sposoby budowania spójności jako podstawowej kategorii tekstowej, a więc 
syntaktyczne, pragmatyczne, semantyczne aspekty tekstu, jako znaku językowego. 

1) Tekst – etymologia, historia

Nazwa pochodzi od łac. „texere” – tkać ; tkanina. Metaforyczne użycie znaczenia  

tkaczem jest autor tekstu, przedmiotem – tkaniną jest gotowy tekst, dyskurs, nicią są jednostki 
językowe  morfemy itd. W późniejszych czasach tekst stanowił podstawę opracowywania 
biblii , ewangelii. Zastanawiano się wówczas co znaczy tekst z punktu widzenia nadawcy i 
jak on jest rozumiany przez odbiorcę. Natomiast pierwsze badania nad tekstem / refleksje nad 
strukturami ponad zdaniowymi , pojawiają się w latach 60tych XX wieku. Największą uwagę 
zwraca się na zdanie, które staje się podstawową jednostką budowy tekstu. Powstają pierwsze 
pracy z zakresu gramatyki tekstu, mające na celu ustalenie organizacji struktury tekstu, z 
wykorzystaniem składni. Prym wiodą kraje germanofońskie  Pionierzy : H. Isenberg, i 
R.Harweg. Czechosłowacki nurt : strukturalizm funkcjonalny – F. Danes ; I.Firbas 
( wymyślili funkcjonalną perspektywę zdania). Pod koniec lat 60tych rozpoczynają się 
badania nad językiem mówionym. Wprowadza się analizę konwersacyjną. Rodzi się 
właściwa lingwistyka tekstu. 
 H. Weinrich , R. de Beaugrande , W.Dressler. 

W kolejnych latach do badań wkracza komunikacja. Tekst rozumiany jest jako 

zdarzenie komunikacyjne. Odchodzi się wówczas od zdania jako podstawowej struktury 
formalnej, natomiast zaczyna się interesować sekwencją zdania – tym co jest ponad zdaniem. 
Na przełomie lat 70/80 zaczyna się zwracać uwagę na akt komunikacji, a przede wszystkim 
na nadawcę. Tekst nie jest już tylko formalnym produktem procesu, staje się samym 
procesem. Nastawienie komunikacyjne i procesualne trwa do dziś. 

TEKST ROZUMIANY JAKO JEDNOSTKA SYSTEMU

Poziom fonologiczny  fonemy i cechy dystynktywne

Poziom fonol. stanowi bazę dla poziomu morfologicznego :

Poziom morfologiczny  morfemy : gramatyczne i leksykalne

Stanowi bazę dla : 

Poziom leksykalny  leksemy ( baza leksykalna i afiksy )

Stanowi bazę dla

Poziom syntaktyczny ( składniowy )  syntagmy (nominalne, werbalne) oraz zdania 

POZIOM TEKSTU  tekst

2) Definicja tekstu

A. Bogusławski uważa, że tekst to zrealizowany ciąg wyrażeń zdaniowych, który 

odbiorca postrzega, jako całość spójną, czyli taki ciąg , który cechuje się jednością 
semantyczną. Czyli tekstem będzie taki zbiór zdań , na którym można wykonać co 
najmniej jedną z następujących operacji :

1) Wyznaczenie tematu globalnego ( hipertematu )
2) Ułożenie planu
3) Streszczenie
4) Możliwość dokonania syntezy co najmniej dwóch zbiorów zdań, dotyczących tej 

samej dziedziny tematycznej

3) Tekst vs dyskurs
Kiedy to odchodzi się już od zdania, jako podstawowej jednostki tekstu na rzecz rozumienia 
tekstu ponad zdaniem i definiuje się go, jako całość komunikacyjną, zbudowaną z binarnego 
ciągu zdań ułożonych w sekwencje , które są uporządkowane pod względem semantycznym i 
podporządkowane tematowi. 

Dyskurs obejmuje całość aktu komunikacji, więc zarówno tekst jak i czynniki 
pozawerbalne / pozajęzykowe ( czas i miejsce, wpływ na odbiorcę, relacja między 
nadawcą i odbiorcą, intencja nadawcy) . A więc dyskurs jest to tekst zanurzony w 
kontekście  tekst i cała otoczka . Każdy tekst jest dyskursem. Dyskursem będzie taki 
tekst który ma charakter procesualny, dynamiczny i wielowymiarowy.