Zapiski erotomana, który zostaø autorytetem
Polaków

Dodane przez:

Redakcja Fronda.pl

4.06.2013, 10:15

komentarzy: 24

odsøon: 16676

Tagi

Witold Gombrowicz Kronos zapiski erotyka homoseksualizm biseksualizm Argentyna Dziennik

Witold Gombrowicz (Fot. Bohdan Paczowski/Wikimedia Commons)

Po lekturze pierwszych kilkudziesi ciu stronach dziennika intymnego dudniøa mi w gøowie tylko jednak
fraza: „Panie Gombrowicz, tego si  nie da czyta !” Pó niej nieco ucichøa i gór  wzi øa dawna søabo
do twórczo ci pisarza, zaciekawienie i nieco niezdrowa fascynacja sensacj . Jednak na koniec wci
pozostaøo we mnie jako czytelniku pytanie: po co w ogóle opublikowano „Kronosa”, ten, jak pisze w
posøowiu Jerzy Jarz bski, „skrótowy, nieliteracki, cz sto trudny do rozszyfrowania zapis  ycia”
pisarza.

Mamy jak s dz  trzy odpowiedzi na to pytanie. Pierwsza,  e dzi  wydaje si  wszystko, nawet wbrew woli
twórców. Palenie przez artystów dzieø nieudanych, czy haniebnych wydaje si  swego rodzaju
obrazoburstwem, odmow  krytycznego wgl du w siebie, ucieczk  przed krytykiem – wspóøczesnym bogiem
literatury. Losy samego twórcy traktuje si  bowiem jako konieczny element dzieøa. Ma to swoje dobre strony,
demaskuje kreacje maj ce ambicje szersze ni  tylko literatura i albo je kompromituje, albo docenia. Ale ta
postawa w dzisiejszej wersji jest tak e wytworem kultury voyeryzmu, kultury podgl dactwa ukrytej za
szlachetnymi intencjami obcowania z literatur  i sztuk  wysok . To drugi powód, jak s dz , dla którego
opublikowano zapiski osobiste Gombrowicza. Bardziej interesuj ce w gruncie rzeczy wydaj  si  czytelnikowi
sypialnie, toalety i mroczne zakamarki ni  to co ma faktycznie warto  literack . Rita Gombrowicz trafnie jak
si  zdaje zauwa a,  e „Dziennik” Gombrowicza mo e istnie  bez „Kronosa”, ale „Kronos” nie mo e istnie  bez
„Dziennika”. Wniosek z tego jest pro ciutki. Dziennik intymny, nawet w oczach najbli szych pisarzowi ludzi i

adnych tekstów krytyków, nie ma adnej warto ci jako samodzielne dzieøo literackie, nie ma warto ci bez

Gombrowicza. Je li tak jest to trzeba zapyta  czy faktycznie nawet z Gombrowiczem zyskuje jakie
uzasadnienie. Trzecia odpowied  na pytanie o sens wydawania „Kronosa” wynika z drugiej – „Kronos” po
prostu si  sprzeda, b dzie czytany z wypiekami na twarzy, b d  wyszukiwane fragmenty, gdzie wyliczane s
partnerki i partnerzy erotoma skich przygód autora.

Ciekawe uzasadnienia dla „Kronosa” znale li wydawcy i redaktorzy tomu, czyli przede wszystkim Rita
Gombrowicz i Jerzy Jarz bski. Gombrowiczowa buduje je wøa ciwie tylko na krótkiej i enigmatycznej notatce
pisarza, prawdopodobnie dotycz cej „Kronosu”: „Pozostaøo mi jeszcze co  w zapisie, ale tej reszty – bardziej
prywatnej – wol  nie zamieszcza . Nie chc  nara a  si  na køopoty. Mo e kiedy … Pó niej”. „Kronos” jest
bardzo przydatny do odszyfrowania licznych w tków biograficznych pisarza, szczególnie,  e przez lata jego

ona i przyjaciele z detektywistyczn skrupulatno ci rozwijali wiat zapisanych skrawków wspomnie . Nie

bez przyczyny wczesne lata  ycia, rekonstruowane ze søabn cej pami ci, mo na niemal pomija  w lekturze i
skupia  si  na ciekawszych przypisach biograficznych przygotowanych przez redaktorów. Jednak równie
Rita Gombrowicz musiaøa, jak pisze, przeøama  sam  siebie by „Kronosa” opublikowa . Trudno si  dziwi ,
kolejne strony czyta si  z niesmakiem. Zrobiøa to w sposób paradoksalny, powoøuj c si  na perwersyjn
perspektyw  liberalnej moralistyki: „Czy pomin  fragmenty zbyt prywatne, sygnalizuj c ich opuszczenie?
Wahaøam si , ale takie wyj cie przypominaøo mi ponure lata cenzury komunistycznej”. Niew tpliwie to zupeøne
pomieszanie z popl taniem w poj ciach i ocenach, ale taka jest logika wspóøczesnej kultury, by ha b
nazywa  or em przeciw zniewoleniu.

rzeczytaj tak e:

Lubi to!

wykop

Tweetnij

Strona 1 z 2

Zapiski erotomana, który zostaø autorytetem Polaków | Fronda.pl

2013-06-11

http://www.fronda.pl/a/zapiska-erotomana-ktory-zostal-autorytetem-polakow,28603.h...

Koniec "ojca" i "matki" we Francji?

Hillary Clinton wyznaøa: Jestem biseksualna?

Znamy Gombrowicza jako tytana wøasnej formy, tymczasem w Kronosie mamy przed sob  niewolnika chuci,
narcyzmu, po dania bogactwa, a tak e emocji; czøowieka wiecznie skøóconego z najbli szymi mu lud mi.
Forma okazuje si  papierowa. Gombrowicz w pewnym momencie odkrywa twórczo  Sartre’a, a razem z nim
Jean Geneta – literata marginesu: homoseksualist , kryminalist , które to do wiadczenia wypeøniaj  jego
twórczo . Tak e w przypisach „Kronosa” mo na przeczyta ,  e pomi dzy Genetem, a Gombrowiczem
istniaøa duchowa wi  wsparta na „inwersji warto ci”. Jednak jest to jak si  zdaje nadinterpretacja.
Gombrowicz bowiem w porównaniu z Genetem wydaje si  hipokryt , który wstydziø si  swoich
homoseksualnych praktyk, do tego stopnia,  e nie godziø si  by je tak wprost okre la . Genet przeciwnie staraø
si  zachowywa  integralno  swojej postawy artysty wyrzutka, czøowieka na opak. Poza Gombrowicza jak
znamy z „Dzienników” zwodzi i uwodzi znacznie bardziej. Nie czyni z wyst pku cnoty, ale ukrywa wyst pek i
udaje cnot  i m dro . Udaje søabo , ale szuka piedestaøu, szuka autorytetu moralnego wobec czytelnika.
Ten zabieg zreszt  Gombrowiczowi si  udaø i nie zmieni tego ju  nawet wydanie „Kronosa”. Pozostaje tylko
pytanie czy lektura i krytyka dzieø Gombrowicza potrzebuje tre ci w nim zawartych.

Inne ni  Rita Gombrowicz uzasadnienie wydania „Kronosa” daø w swoim posøowiu Jerzy Jarz bski. Jarz bski
wprost zastanawia nad sensem wydania dziennika intymnego Gombrowicza. Pisze: „No bo i po có  nam
„niewydarzony” „Kronos” skoro od lat czyta  mo emy te niemal tysi c mistrzowskich stronic, rozpocz tych
søawnym: „Poniedziaøek Ja. Wtorek Ja.  roda Ja. Czwartek Ja”? Czy zatem jest co , co „Kronos” uczyniøoby
tekstem nie tylko warto ciowym, ale w swej formule niepowtarzalnym. Otó , jak s dz , t  cech  najbardziej
specyficzn  „Kronosu” jest – w zgodzie z tytuøem – stosunek do czasu”. Nie wynika z tego jednak  adna
gø bsza konstatacja poza tym,  e dziennik jest zapisany chronologicznie i miesi c po miesi cu. Nie wydaje si
to czym  niepowtarzalnym w przypadku tego typu literatury. Samo odró nienie od gøo nego „Dziennika” nie
czyni jeszcze warto ci. Drugie uzasadnienie ma by  egzystencjalne, ale wydaje si  szalenie enigmatycznie i
niespecyficzne je li chodzi o to konkretne dzieøo i przynale y raczej caøej literaturze: „Lekturze wøasnego losu
po wi cony jest gøównie „Kronos”. Dlatego pisarz jest w nim w tej samej mierze autorem, co czytelnikiem, a
mo e nawet bardziej tym drugim. Z tego samego powodu czytelnik „zewn trzny” tych zapisków jest w równej
mierze sob  samym, jak – na chwil , na czas lektury – szukaj cym sensu swej egzystencji „Gombrowiczem”.
Mo e tylko po to, by da  czytelnikom szans  takiego uto samienia, warto byøo wyda  „Kronos” drukiem.”

Trzeci powód jest bardziej konkretny i dotyczy homoseksualizmu pisarza. Czytamy w posøowiu: „Za spraw
„Kronosu” upada wi c definitywnie teza pewnych przedstawicieli krytyki gejowskiej, którzy dowodzili (nie
opieraj c si  na faktach),  e Gombrowicz byø homoseksualist  stuprocentowym, dla niepoznaki tylko
udaj cym biseksualist .” Warto zapyta  jakie ma znacznie w recepcji dzieø Gombrowicza to czy byø
erotomanem bi- czy homoseksualnym. Jakie to ma znacznie dla problemów jakie go zajmowaøy w
publikowanych za  ycia utworach. Co nam to mówi o formie polsko ci? Rozstrzygni cie kwestii
homoseksualizmu jest wøa nie ciekawostk  dla intelektualnego voyeryzmu. Ale je li Gombrowicz jest
„prawdziwy” w „Kronosie” to jaki jest w „Dzienniku” czy innych dzieøach i jak  to ma dla nas warto ? Niestety
wokóø „Kronosu” tylko si  psychologizuje. Mam na my li teksty stanowi ce opraw  wspomnie . Posøuchajm
Wojciecha Karpi skiego: „Dzi ki jakim tajemnym zakl ciom autor suchych wylicze  owrzodze , chorób,
ambicjonalnych konfliktów – przemieniø si  w twórc  „Dziennika”. Gdyby jednak zamiast pobøa liwych
u miechów wokóø perwersji Gombrowicza kto  zechciaø si  chwil  zastanowi  nad tym,  e mówimy o jednym z
nauczycieli wspóøczesnej Polski, wynikn øa by z tego debata nad znaczeniem i autorytetem Gombrowicza.
Nikt tego jednak raczej nie zrobi. Za Gombrowiczem id  pieni dze i søawa,  e oto jest „kto ”, ale  e te  jest
møot na t  Polsk  nie-tak-bardzo-nowoczesn . Nie mog  go utraci . Po „Kronosie” mam go dosy , ale mam
te  ochot  sprawdzi  tre  innych ksi ek jest wci  taka sama jak zdawaø mi si  wcze niej. Podejrzewam,  e
nie.

Tomasz Rowi ski

Strona 2 z 2

Zapiski erotomana, który zostaø autorytetem Polaków | Fronda.pl

2013-06-11

http://www.fronda.pl/a/zapiska-erotomana-ktory-zostal-autorytetem-polakow,28603.h...