matura probna matematyka arkusz

( matura_probna_matematyka_arkusz.pdf )

http://www6.extrafiles.be/hpob/matura_probna_matematyka_arkusz#

Podobne: matura probna oke matematyka arkusz, matura probna matematyka arkusze cke, matura probna matematyka forum,

matura probna 2016 matematyka arkusz, matura probna 2015 matematyka arkusz, matura probna matematyka 2016 arkusz,

wsip matura probna matematyka arkusz, matura ib matematyka arkusz, matura ib matematyka arkusze,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: pozycja, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie na niego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i

trwogi, a skutkiem tego pozwalaja jemu sie od czasu nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa

„litosc jak i rowniez trwoge―, baczac na akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego,

natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory to jest w celu nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – w inny sposob los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen

w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie winien spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem

sa dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza w celu katastrofy. Jest on rownoczesnie ofiara

jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie

frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe,

jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu

jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze dysponuje taka moc jak

Bog, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn robienie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu skala

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to on odwroci od czasu Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota,

dla jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak trafic do panstwa cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

nim. Zyl dlugo, az nareszcie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc duzy kamien na gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bardzo bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym wespol.

Syzyf ciagle wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby jemu pozwolil wrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla

doczepiane do ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk

ma mozliwosc sie stopic i azeby nie schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany

wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar

spadl na ziemie. Stal sie on symbolem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego

utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona przez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal

Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob

konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w takowym

wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

jakie mozliwosci niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych

pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej

znajomosci niepodobna w pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie

byc dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka

wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie

marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez

nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat jak i rowniez czlowiek wychodza w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i

rowniez wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga -

Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on

zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn.

jesliby pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego doboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na zaleta szczescia swojego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej

selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac

zyje. Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka

Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly czas stawiany w momencie wyboru, winien rozwazyc, albo powinien dobrac dobro swego ludu, albo dobro

swej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. W calej

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zwiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania na polu bitwy i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzorzec – obrazuje, co oczekuje tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie zaakceptowac

obcuje ze sztuka, a przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie idzie o walke na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka na piesci, jaka

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a przerabia

sie tak szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow

jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze

nigdy nalezy miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, tak jak potrzeba, nie

zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy te wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje historia

legendarnych lub historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze mozemy je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego

z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos znakomitego,

a ow kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, po odniesieniu w celu dorastajacych

osoby. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy sposrod

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale

przychowek krolowej kilkoma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala

na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Jednak i wtedy smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo

lez. Mit tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze

zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

2. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy duze znaczenie. Zostaly one na rzecz nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich wielka role. Ujawnia to argument, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie miec poglady na dane kwestie, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni miec podobny stanowisko

na dane sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele innych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu bylo szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni osoby odpowiadali na te zapytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie a sam swiadectwo wyboru,

bez wzgledu na to, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc

ja napotkac za strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Wybor jednego sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

kompletnie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic

zejscie brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie o swoje istnienie i

nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac

chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Zatem zgineli jego

bliscy. Gdyby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet a to potrafilo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc rzetelny i nielitosciwy dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny na rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc

konsekwentny. Podczas konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic

zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca

przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na

przyklad zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem.

Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji po panstwie, jego ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza

na wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci

wydaje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant

wladzy ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest 1 i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony

smierc. Ona jednak mniema, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze istnienie

bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej

gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie byc po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc

pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie

fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy

nimi mozliwosci kompromisu. Jak i rowniez to jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem.

Walka sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo ochronic

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca sie

po niejakiej ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu tez

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz zdecydowanie

przyklady uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych esencji. Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz

przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest w celu Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby lub instytucji. Na rzecz Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany przez duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, korzysci.

Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

on losy bohaterow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez myslenie, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna

jak rowniez tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie w celu jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i

funkcje kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w celu

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi na

niego do katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie

wiara i miloscia, nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, przewodzi

nieuchronnie w celu kleski bohaterow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien

smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia,

ktore beda na niego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii

charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej

fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu

wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez

ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji codziennego, 2

zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. moga miec zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone przez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, a gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez wyruszyl

po swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak

skruszony syn wrocil w celu ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z

powrotu syna, ktory to byl jak na przyklad umarly, a teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to

wezwanie do dostrzegania swoich brakow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac

innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale

jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo

na przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym podlozu,

ani pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci,

znalezc jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i

rowniez prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl on

wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, ale powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do dzinki traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog Ojciec a

Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem w

celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Po dzis

dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja tytul odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, a nie halasuje badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka.

To tez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem idealnego wladcy jak i rowniez doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi role

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola

zostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia wydaje sie

byc walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na do

niej miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. W calej swej ostatniej spowiedzi

przypomina wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego

zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza umiejscowienie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze

okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady plywania przy stole ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada na temat co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak ma

obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca pracownik roznych

stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego

chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy modne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza

i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie na polu jak i rowniez

niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do

przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Zwany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien ochronic sie obok stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza

do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego

chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele ale zostal w owa strone zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym przywileje.

Budzi sie posrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do

niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst w

celu rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, po

XVI po., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace niekiedy po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika tym samym, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6)

jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na tak przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo

ja polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w celu ktorej

wielokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji

wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy,

gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy

dziela zamiast na rzecz, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki

maryjnej. Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem

Chrystusa. Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do

innych matek, ludziom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu sposrod konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., dawny bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym chetniej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go

przez Zydow, po przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak jak On, sadzic podobnie. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do innych matek, ludziom opowiada swoj

bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie,

postrzegana przez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - bowiem jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich podopieczni, ale tez z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. W mojej opinii Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz tez

przyjmuje na swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli po obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja w celu szalenstwa. Z kolei Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja,

ze ta jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna pierwowzor nie stanie sie musiala tak cierpiec jak

na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy okazje

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione po tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala glowna zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca po tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tej epoce dwa pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlowiek zostal

zbudowany na wizerunek i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest znalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona fundamentalne wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania

wiedzy, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego postepowania. Powinnismy

przystanac na krotko i rozwazyc o naszej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej istniejacy w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja okazac

sie dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy nasze

istnienie. Zapominamy jakze jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje

sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym jaka wage dysponuje dla faceta honor, ktory

to we wspolczesnym swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie

opisywaniem zywotow kultu religijnego, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―.

Utwory te mialy rys dydaktyczny. Sporzadzanie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel

zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii

chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez

ksiezy jak i rowniez zakonnikow po kosciolach lub w celowo wyznaczonych w dodatku miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ).

Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych

tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy

jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej w celu glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osoby, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal katalogow glosy jak i rowniez raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy sposrod cialem. Bog

stwarza wiare wygrania tej walki. W calej utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja

niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i

stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Rowniez "I nie

zaakceptowac milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc

cnota. Szarzynski wybral sciezke walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W calej

baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak na

przyklad wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

zwiazane sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy

wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Mateczki Boskiej

sposrod prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, zawiera

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila nadal nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

po sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie na

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw narodzil sie po sposob cudowny, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna

zgodnie z zasada, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, sa one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a opis

uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osoby do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w

celu tzw. rzeczy ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie

na spotkanie ze smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem.

Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i cialko, bez ukonczenia nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa po reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale w pierwszej kolejnosci

grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze

dywanom czlowiek przejdzie przez istnienie skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom.

Wydaje sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w zonie prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swoje dziecko, pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest ono twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie

syna, bowiem jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie

go przez zydow po przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak jak on, przeczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i na blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

detalu lub reguly budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do

niej odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji

krajowej wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Poteznieje czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza,

sposrod przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal

sielanki narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak

i rowniez niecheci w celu miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedstawienie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie na jednym wylacznie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie w celu walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow wymownych,

ze o ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we wszystkich

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zadaniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby renowacji, nie liczac sie sposrod przykrymi

na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia

prawde nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, nawet osobiste

ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje osobiscie nim

na dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

w celu refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy

jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz

pana wini, tatusiek ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca natomiast dziedziczenie po przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i pracy na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi pozytek i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje

taniej jak i rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz wiedzy praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii akt milosny szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug

przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do

gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma

obowiazek korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada

Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

naklania Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli

ich innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie

byc oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im walke, by

placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski

pragnie by walczyl caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po

krzywdzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni podreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic

wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i ochronic ojczyzne od czasu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Solidnosc i

potega panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien nawet z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jest mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw na rzecz

urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt

cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok

dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar.

Od dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za

najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki

wyrazanej przez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie

ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie po piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i

rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zamienia

je, laczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze swobodnie odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem intensywnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym

z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanom myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W swiezym

fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodzi rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy pewne detale, ktore mimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski

balagan). Rozumuja przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy

wykonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament po klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli

o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli racja i sposrod tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, mniemanie o

harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste serduszko i owego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie

stawiam trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba wykonania pierwszej

krajowej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach codziennych, nawet

praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

wyrasta sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest procesem do dumy. Po pracy mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje na wsi po

harmonii sposrod przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, bowiem to w istocie oni wskazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 wieku

jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace sposrod zycia

jednostki na wsi mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu

po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej milosci

prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa badz

przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, badz tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych

powiazan sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osoby i relacje dworskie. Naturalnie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak samo jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak

zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem

absolutnie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu

wszyscy wraz z ksiedzem nie odszukaja sie na lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Odrzucic

atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke.

Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie

mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze na

stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba ze za

rownoczesne swiadczenia. Przerozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie jak i rowniez

przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy:

Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz

nie zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka tez jest

klopotliwa, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie

czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i

rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota.

Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa nasyceni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. W calej mlodosci

wskazuje cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, a jezyka mozemy sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci,

stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek

zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski nalezy zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do

urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy sposrod truskawkami i tym

podobne. Latem mozemy z takich przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz

wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka,

ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osoby zle pracuja. Zima

obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W

domu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednak i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac

sie na targ tez mozemy z towarami, albo tez u handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej

dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy

wiecej powierzenia. Chlop tez o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow w ktorym poeta porusza problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu jak i

rowniez radosci. Zacheca wszystkich w celu pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc

jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swej pracy siebie i rodzine, a praca jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy traktowac

jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly dwa

glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w jego poezji odnajdujemy echa ideologii epoki. Tak

bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody na ludzka

psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i

rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia

godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w globie,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz jednostki, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie

postury charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze

wydaje sie byc miec czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do zabawy, ale madrze i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk stara

sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego z

nas, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

juz sam proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic po

sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji na posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela beda tez swietne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko

jest hulac w nalezytym miejscu jak i rowniez czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala

z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury o wszelkiej porze roku, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Wlasciwy ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak sposrod

dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste

sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spokoju

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje wigor za jedna z kluczowych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych zalety w poniektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym

afirmowac zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy

wewnatrz broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej na rzecz roznych osoby jest zroznicowane prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na

rzecz mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem wydaje sie byc nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i

rowniez takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, ale zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w ogromnej

liczbie przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na wielkich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich kwestii jest w znacznym

stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka jak rowniez

wspolzaleznosc energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe

uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie

zmaga sie z bieda i operuje nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych

miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu przypadkach musza chodzic do takich odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly moga miec

zazwyczaj zbyt male fundusze na rozwoj pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, czasem nawet na utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie z

kolei mowi, iz kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina

niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec

wydaje sie byc obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje

urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek ma obowiazek byc prawnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo,

a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal

zaplanowac nowy regulamin prawny sposrod udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych

jak i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone na ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie opieki

nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny wydaje sie

byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie zestawiac w jedna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny wypada poswiecic komplet: majatek, energii,

zdrowie, fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie

od szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie sa spojni,

nie zaakceptowac tworza jednosci. A na rzecz Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa

i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i prywatnego.

Heretycy nie potrafia nawet bronic panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania

wojny. Skarga wzywa dlatego krola w celu obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie

podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszary w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy na

rzecz dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede

wszystkim podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod pozycji kalwina i po

duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim widoczne po krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, na ktorych bezustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi uchwycic istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i siega ponad zwyklych ludzi.

Jednakze mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

wydaje sie byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa na cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek

jak i rowniez lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje,

ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne,

wiec katalogow uczestnictwo po odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych jak i rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal sposrod ta zasada. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie byc na

nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz po smierci, w celu miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze

jego coreczka wydaje sie byc szczesliwa. Postawa ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana na wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo

'zostala scieta przez nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego egzystencji i dotychczasowych

przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym

okres swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane przez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie

nierzadko tlem na rzecz prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej

Ostatnia sposrod panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc sasiadom

wsi jak i rowniez jest na rzecz nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze krajowej

siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie rzecz, ale strategia, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem sposrod Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, wedlug

Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika

spraw przykrych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i sporzadzajac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie sposrod

ukochanym pod umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i zwiazek z inna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku

zza pobliskich zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal

scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest idealnym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w 3 sonetach –

IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od czasu Boga, utrudnia mu sciezke do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Sens rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas wciaz silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa

strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania przez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio

losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego znoju, a zwlaszcza do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda potrafili

w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem panstwa, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by przez atak zaskoczyc wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie dopuscic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, obecne i zagmatwane.

Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

badz wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa na jego czele

powinni oferowac przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie byc

wykorzystywana przez magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, jakie mozliwosci prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow,

niepokoj o losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba zawsze

sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Frapuje sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i rowniez

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza duzo pozytku, oraz

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw jak rowniez innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w lekkim towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, polow, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i zbywac drozej po innych

rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel

owego wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie do tego sytuacje oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie zanim napascia

Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy granic. Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia

na wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wsi w gronie rodzinnym. Praca ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w

zyciu. Ogromny wplyw na tworczosc poety mialo tez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej zalety

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo szablonowe dla owczesnych

humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga

byc: Piosenka XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez

stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie zakamuflowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

rozwazania na tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka

pielegnowana po sercu jednostki moze byc na rzecz niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia.

Explicite z cnota zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn

IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka

"Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swoje przemyslenia jak i rowniez sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Innym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote sa

cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do nieba, Tym, jakie mozliwosci sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, azeby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz opowiada

o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie po

poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie komplet znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby lub w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i aby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby chwytac

dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest fuks, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z prawami cnoty, umozliwia

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

uciechy zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia sie

sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac po Piesniach II,

IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, jaka byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy

byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie

filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac

zmartwien, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta chce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego

swiata nie zaakceptowac zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie

jak i rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna

sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym

zyciu, po korzystaniu sposrod rozumu, ale i w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec

Boga, jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzyc swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia jak

rowniez obawy zanim smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie sposrod problemami, oferowac sile sakralna i stale szczescie jak rowniez czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie na tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil swoja „Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zrelacjonowac rozne postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy

greckiej, przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi laleczka, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

napisana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny nastroj, inne sa tez zagadnienia. W mnostwo utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc mieszkaniu

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne istnienie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego

zyciu najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj

slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane zdecydowanie wskazowka na rzecz

jednostki, ale dla wszystkich, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kliku wersach po lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad

sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, a wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na celu osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie

dobre retrospekcja. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Bog odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

rzetelnej wolnosci. Z kolei ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni sposrod bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po

walce odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc,

zdecydowana poswiecic komplet dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa

przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i zanim szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie –

zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia ten narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od czasu poczatku

bycia naszego panstwa, ale albo takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie sie

zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie jakis element po

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ukladu organicznego – panstwie – mozemy tu

rozpoczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z przyczyn

upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta sposrod

mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem

konsekwencjami wszelkiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Utwor ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i przedstawia jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. W calej utworze tymze latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak

rowniez zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mi obce―. W calej odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, katalogow zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

sposrod losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze w istocie w tej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd. Nie jawi sie

byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, jaka

wszystkim zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, uwazaja

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia

a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z

kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w zonie mysl, iz „bez norm nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez opieke wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez

nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli wielkim przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem

potwierdzenia i pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodego obywatela jak i rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom

humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na

odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo swobodnie zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te powstale sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury w wszelkiej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i po bliskosci sposrod natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate,

nie zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A.

Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy

poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek kompleksowy,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pozytywne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych na rzecz

polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko

rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu

sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach

domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl

przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola,

uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia

sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak

i rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie po sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o biznesy

narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A

wiec dzielo ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszemu portalowi prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, ale bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc

prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, po XVI wieku,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to

postulaty, ktore stanowic moga miec fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o

forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez epoke

starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania w

celu antyku po dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul klasycznych,

elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu

motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze zdecydowanie

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory

uznaje swiat zbytnio wielka melodie, znajduje duze wartosci natury i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy ery uzyto owego terminu wowczas w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo na rzecz okreslenia zapozyczen i deseni wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na

rzecz okreslenia czasow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie

ustalenie to pozostalo przyjete przez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia

we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ta wywarla duzo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale dalej sama

dotarla do szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI wieku. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

czynniki jak: recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

jak i rowniez religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek

okazuje w glowny punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany po gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie

dobr. Swoje to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Anglii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane po 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

katalogow przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu

ojczyzny, milosci dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

bowiem laczy katalogow jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej

potwierdzenia szczegolnie na sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Kazanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc

prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej

do potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik

narodu. Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie

byc jednoznaczne sposrod upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc w

celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc

zwiazana wydaje sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech podstawowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe

problemy interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup solnych, czy deficyt stalego

systemu alarmowego obronnego panstwie. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy

zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych naszych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony

granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednak

w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy po wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej bitwy o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez

kontaktu sposrod natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne

opowiesci ludzi w owa strone zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad

przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie

postawy jak i rowniez ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest

refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na inny los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl rozny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a

mianowicie "skromnie w celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przechowuje sie dlatego jak czlowiek (samotny,

czuje sie zagrozony przez ryzyka, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci

(lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni,

zwalona przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV

nastapil aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie byc chorowity, skromniej przydatny w celu

zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad podstawowy i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

jednego krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, echo

2. Zapach: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal on o artyzm jezyka, forma swojego nurtu i forme uprawianych klas, a

przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka

nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany przez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami po bitwie pod

Chicimiem po 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych najpierw obustronne

preparowania, a dalej bardzo szczegolowo, dzien po dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow jak i rowniez zaprzestania prac wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale

walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych

nalezy skierowac na kwestie naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, to znaczy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce jak i

rowniez sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako mysl calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast

sposrod pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety

wyraza zmiennosc uczuc, wynika sposrod kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak

rowniez poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego

szlachcica, przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i

rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale po uczuciach.

Myslenie ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je wykonac (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz zanotowac stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez sa w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. Pierwszy - dworski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych,

tetniacych osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac

odbiorce, zapewniac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt

kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni zachodnich, dywanom skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych

tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie niz nurt

dworski, przykladala ogromna wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski rodowod

uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten okresla sie tez sarmackim od czasu slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

dworski i dawny siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna dlatego mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie

rozbudowana ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje

rozwoj zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak

najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie o szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci

krajowej - o szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wsi, fascynacja

natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale po krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki

mieszcza okres sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura

sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl

wielokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach

1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce

chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, a mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do zabawy. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy

tenze lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic

sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem

napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod

Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w

Boga i jego pomoc po zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny

odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich

krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty po XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania osoby i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o walkach

Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki zapewnia mu szwung zdobycia lupow, a nie

zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dawny wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez

ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady

z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie

zaakceptowac chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial

reke jego bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej

czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego jak i

rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie

prywatne szlachty obudowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater ceni

zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog zwrocony do kogos, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe sposrod ich wplywu na

istnienie polityczne po owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki sposrod nimi uslugiwaly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja wizerunek zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral

sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony

juz po tytule, a przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbyt

mlody ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty te

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu

Krasicki obrazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki

wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie byc atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowy

prowadzonej przez dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa

satyry wydaje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra

Krasickiego obrazuje rowniez szablonowe cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, i

jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej historia sie

coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki

brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla po sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta

w przytoczenie, przez co autor chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej

po satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie

odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem,

co duzo trunku mogl pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep w celu bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie

wady, deklarujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem na jedna sposrod najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl

sie tutaj tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac zna

posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie po klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednak stary

czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie w celu

niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala jej osoba po glownym rozbiorze

Polski, moze dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, takimi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej uzyskac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i po lesie", a

nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare po Boga jak i rowniez

smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki

jak i rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj, sposrod leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej celem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz

fuks spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna uzytecznosc

obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach zaprzata krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Wraz z samych panow zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja.

Przy swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra na

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome

publiczna jak rowniez na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc odmian

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych indywidualne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza w celu upadku

Polski, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego

zycia potezna i wyzwolona z pod obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za malzonek, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje

jego deficyt zainteresowania zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zapracowac;

Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jak na

przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego

na niego nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na rozwoj tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Esencja jego bylo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 w celu 1822. zaczyna sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl on pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku oddano w celu uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 roku krolem Polski zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i rozne

tematy. Na lamach tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy w celu redakcji jak i rowniez

odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan jak i

rowniez chlopow, pisza o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany przez 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 roku

zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach znany jako Operalnia, w ktorym

zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku dla teatru

zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni

wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac

sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne sa dobre lektury dlatego po 1775

roku powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, ale jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i

rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na

przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz

sie wymykal – wtedy kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych

posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie tej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy

po uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie na

rzecz jego rzetelna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada

pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez

poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony

na kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w imie szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos po dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego

katastrofy. Nalezy zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, w

ktorym miejscu uczestniczyl po wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki chcial dac riposta

na testowanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady takich ludzi dawny jedna

sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach na cara. Ludzie jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje liderow. Wynik

glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Mozemy

zatem po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

katalogow pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane zdecydowanie bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zachwyt zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ocalic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci

i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji

lub miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci lub po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie

zaakceptowac opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow

germanskich lub slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi w celu grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada

cialka bohatera. Jest to symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca -

plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

on do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych jak i

rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale nim wielka mysl Browna

pozostanie przez innych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc

przedstawiona przez Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona sposrod ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny absolut. Idealu owego nie mozna uzyskac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty idealne. Miara tej doskonalosci wydaje sie

byc porownanie w celu hostii. W calej wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci.

Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Podobnej tresci byly

losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu wspanialych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne,

estetyczne.

96. Omow na niektorych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: akcja

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – kompozycja otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem.

liryczne: duze monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu

zabraklo zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, niz ocalic na

niego ( „smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie

jak i rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez monarchy. Na rzecz

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego

posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym

najezdzca przez calkowity narod polski oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami zdecydowanie

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne energii i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce.

Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w

bawelne do powstania, zawiera duzo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie pod Termopilami, w ktorym miejscu

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom owego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu po powstaniu, wobec

tego identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi

tylko represje popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk

mozemy otrzymac wiadomosc z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie historyczne, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje po utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w celu

uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac

kpic sposrod nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug

niego, sa przeznaczone nowego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich

stanow spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu

bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za

egzystencji zazna on szczescia ziemskiego, bo taki fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( sa nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Niedostatek jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie