Monachomachia - Omówienie i geneza

"Monachomachia" jest poematem, który w 1778 roku w Lipsku anonimowo opublikował Ignacy
Krasicki. Bez problemu rozpoznano, kto krył się za satyrą wymierzoną w duchowieństwo zakonne.
Pomysł na napisanie tego dzieła przyszedł autorowi pod wpływem rozmów z Fryderykiem II,
królem pruskim. Dowiedział się o sporze między dwoma zakonami: dominikanów i karmelitów; te
właśnie zakony zostały przedstawione w "Monachomachii" w krzywym zwierciadle, ośmieszając
wady ludzi, którzy uważali się za bliskich Bogu.
Tworząc poemat Krasicki oparł się na tradycji poematów heroikomicznych, np. "Pulpicie"
Boileau, a także na eposach antycznych i rycerskich („Iliada” Homera, „Jerozolima Wyzwolona”
Tassa), z których zaczerpnął podniosły styl wypowiedzi, układy rymów czy schemat fabularny.
Poemat składa się z sześciu pieśni, podzielonych na ośmiowersowe strofy, zwane oktawami. Wersy
mają po jedenaście zgłosek.
Tematem utworu jest wspomniany spór dwóch zakonów. Nie dowiadujemy się, co jest
przedmiotem sporu, ale z zachowania zakonników możemy przyjąć, iż jest to jakiś drobiazg. Fabułę
podzielono na dyskusję, naradę oraz bitwę, złożone z opisów i monologów; sama akcja toczy się w
szybkim tempie. Bohaterami utworu są pełni wad mnisi - ludzie oderwani od rzeczywistości,
zacofani, próżni, nie znający umiaru, leniwi i kłótliwi. W epoce oświecenia, tego typu
przedstawienia kleru były częste. Nie chodziło o ośmieszenie wszystkich ludzi duchownych, ale
tych, którzy sami wynaturzali obraz swego stanu. Utwór parodiuje także gatunek poematu
heroikomicznego i barokowy styl wypowiedzi, wyolbrzymiając ich cechy do granic absurdu.
Krytyka, będąca sama w sobie poważną kwestią, została w "Monachomachii" złagodzona przez
humorystyczne spojrzenie na wydarzenia. Krasicki zastosował wiele odmian komizmu:
kontrast między wysoką formą a niską treścią - temat utworu - bezsensowny spór - relacjonowany
jest za pomocą formy wzniosłej, patetycznej, odpowiadającej raczej opisom bohaterskich czynów;
komizm charakterów - zakonnikom przypisuje się skromność, dobroć, mądrość i poświęcanie się
sprawom ducha, a odrzucanie tego, co dotyczy ciała, tymczasem kler ukazany w poemacie posiada
cechy przeciwne wymienionym;
komizm sytuacyjny - sam fakt toczenia wojny przez dwa zakony jest absurdalny

Czas i miejsce akcji

Nie da się ustalić w jakim miasteczku czy klasztorze rozgrywa się akcja, ale taki właśnie był cel
Krasickiego – nadać utworowi jak najwięcej cech uniwersalnych.

O czasie można powiedzieć tyle, że jest to okres panowania Stanisława Augusta.

Symbolika utworu

Utwór miał jeden główny cel jakim było zdemaskowanie prawdy o zakonnikach i ich prawdziwym
życiu. Prawda o ówczesnym duchowieństwie była przerażająca. Z mnichów kpiono w Polsce od
stuleci, ale w epoce oświecenia sprawa wyglądała zupełnie inaczej. W epoce tej pojawia się
literatura antyklerykalna. Atakowano także wszelkie zakony kontemplacyjne według ich krytyków
były one zbędne i nieużyteczne społecznie. Utwór miał na celu nie tylko obśmianie przywar
duchowieństwa ówczesnego ale także nakreślenie samym mnichom co powinni zmienić w swoim
funkcjonowaniu.
Prawdziwa cnota krytyk się nie boi. – to jeden z wielu charakterystycznych cytatów pochodzących
z omawianego dzieła. Myśl ta oznacza, iż każda prawdziwie dobra cecha nie może zostać
zagłuszona przez żadną namowę czy inną negatywną cechę. Należy ją także odczytywać jako
zachęcenie do takiego postępowania, którego jesteśmy pewni, mimo sprzeciwów czy też krytyki ze
strony osób trzecich.

Dzisiaj odczytujemy Monachomachię jako dość zabawną napisaną lekkim piórem komedię
obyczajową, ale w czasach gdy dzieło to powstało nikomu nawet przez myśl nie przeszło by śmiać
się z przywar lub zachowania mnichów. Monachomachia ówcześnie odczytywana była jako bardzo
negatywne dzieło. Nie można było sobie wręcz wyobrazić tego, iż ktoś posiadał w sobie na tyle
śmiałości, by podważyć autorytet jednej z wyższych klas czy sfer społecznych jakim było ówczesne
duchowieństwo.

Problematyka

Samo przedstawienie waśni zakonników wystarczy, żeby uznać tekst za antyklerykalny. Jest on
jednak wymierzony tylko w tych ludzi kościoła, którzy kierują się egoizmem, oddają grzesznemu
życiu i charakteryzują się brakiem jakiegokolwiek wykształcenia. Padają słowa: „Szanujmy
mądrych, przykładnych, chwalebnych/ śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych”.

U podłoża kłótni teoretycznie leży teologiczna dysputa. Mnisi bronią swoich racji bardzo zaciekle,
z zaangażowaniem i oddaniem należącym się najważniejszym sprawom, jednak czynią to
metodami niechrześcijańskimi. Bardzo wymowny jest moment, kiedy oprócz pięści w ruch idą
księgi.

Krasicki narusza zasadę decorum, jedna z głównych antycznych zasad literackich. Polega to na tym,
że forma – poważna i wzniosła – kłóci się z treścią, która przesiąknięta jest lekkością i błazenadą.
Nie wolno zapominać, że wnikliwa i surowa analiza, której dokonał Krasicki – sam biskup przecież
– wiązała się z troską o duchową kondycję i przyszłość Rzeczpospolitej.

Bohaterowie

Bohater jaki występuje w dziele to bohater zbiorowy. Bohaterem zbiorowym są dwa rywalizujące
ze sobą zakony : dominikanów oraz karmelitów pokazane w krzywym zwierciadle czyli z
podkreśleniem ich wszelkich przywar. Pokazani w utworze bohaterowie cechowali się przede
wszystkim bardzo głośnym zachowaniem, byli egocentryczni, lubili wdawać się w bójki, cechowała
ich skłonność do hulaszczego trybu życia. Nie stronili od alkoholu ani innych używek. Ponadto
cechowało ich próżniactwo oraz lenistwo – każdą najmniejszą czynność wykonywali z

przesadzonym trudem. Ich wadą był także brak wykształcenia oraz ogłady.
Prawdziwy mnich powinien cechować się zupełnie innymi przymiotami. Powinien on być pokorny,
cichy, skromny. Jego nadrzędną cechą powinno być oddawanie się z namaszczeniem wszelkim
czynnościom i rytuałom jakie obowiązywały w klasztorze. Służba dla innych a głównie dla Boga i
cichość serca to główne pozytywne cechy, których mnichom z Monachomachii niestety brakowało.

Plan wydarzeń

1.Spokojny żywot w miasteczku
2.Zapowiedź zagrożenia ze strony innych zakonów
3.Pomysł wyzwania na pojedynek
4.Zły omen ojca Rajmunda
5.Przybycie dominikańskich posłów
6.Przyjęcie wyzwania przez karmelitów
7.Wyprawa w poszukiwaniu biblioteki
8.Rozpoczęcie dyskusji
9.Bitwa między dwoma zakonami
10.Przybycie prałata z pucharem