Microsoft Word - A.00.1.doc

Jerzy Czesław Ossowski

Katedra Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem

Wydział Zarz dzania i Ekonomii

Politechnika Gda ska

V Seminarium Naukowe Katedry Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem Politechniki Gda skiej

nt.: „GOSPODARKA POLSKI W OKRESIE TRANSFORMACJI”,

22-24 wrzesie 2000 r. Jastrz bia Góra

EKONOMETRYCZNA ANALIZA KURSU DOLARA

W POLSCE W LATACH 1993 -2000

1. Wprowadzenie

W połowie kwietnia 2000 roku Rz d RP w uzgodnieniu z Rad Polityki Pieni nej

NBP dokonał upłynnienia złotego. W rezultacie zostały zniesione ostatnie ograniczenia

dotycz ce kształtowania si kursu walut wzgl dem złotówki. Do momentu podj cia tej

decyzji podstawowym mechanizmem ograniczaj cym swobod na polskim rynku walutowym

było ustalane centralnie miesi czne tempo dewaluacji krocz cej złotego wzgl dem koszyka

najwa niejszych walut europejskich oraz dolara ameryka skiego. Ustalane przez rz d

miesi czne tempo dewaluacji od momentu jego wprowadzenia ulegało kolejnym zmianom i

wynosiło odpowiednio:

•

pa dziernik 1991 – luty 1993:

1,8%,

•

marzec 1993 – sierpie 1994:

1,6%,

•

wrzesie 1994 – pa dziernik 1994:

1,5%,

•

listopad 1994 – stycze 1995:

1,4%,

•

luty 1995 – grudzie 1995:

1,2%,

•

stycze 1996 – stycze 1998:

1,0%,

•

luty 1998 – czerwiec 1998:

0,8%,

•

lipiec 1998 – sierpie 1998:

0,65%,

•

wrzesie 1998 – luty 1999:

0,6%,

•

marzec 1999 – kwiecie 2000:

0,3%.

Dodatkowym ograniczeniem na rynku walutowym był okre lany przez rz d przedział waha

wokół kursu centralnego złotówki. W ostatnim okresie przedział ten wynosił plus/minus 15%.

Nale y zauwa y , e w ramach obowi zuj cego mechanizmu koryguj cego kurs złotówki

wzgl dem walut wymienialnych bank centralny mógł zachowa w analizowanych latach

postaw biern . W ostatnich latach interweniował na rynku walutowym w sierpniu 1998 roku.

Było to w okresie tzw. kryzysu rosyjskiego. Wówczas to bank centralny wpłyn ł na

gwałtownie obni aj cy si kurs złotówki poprzez zasilenie rynku cz ci zgromadzonych

rezerw walutowych. Cz

ta nie przekroczyła jednak 5% cało ci rezerw. W kontek cie

powy szych uwag powstaje pytanie, jak w ostatnich latach zmieniał si kurs dolara wzgl dem

złotówki, a wi c kurs najwa niejszej waluty na wiatowym rynku walutowym?.

2. Nominalny i realny kurs dolara na tle dewaluacji krocz cej

w okresie od I kwartału 1993 roku do IV kwartału 2000 roku

Rozwa my dane zawarte w Tabeli 1. Zauwa my, e kurs ameryka skiego dolara

wynosz cy w I kwartale 1993 roku 1,628 złotego wzrósł do wysoko ci przekraczaj cej 4 złote

na przełomie lat 1999/2000. Wzrostowi cen kursu dolara towarzyszył wzrost poziomu cen.

Zauwa my jednocze nie, e siła nabywcza 1 złotówki z I kwartału 1993 roku była

równowa na 3,28 złotym z I kwartału 2000 roku. Oznacza to, i na przestrzeni analizowanego

okresu poziom cen wzrósł o blisko 228 %. W tym kontek cie interesuj ce b dzie porównanie

dynamiki zmian cen z dynamik kursu dolara.

TABELA 1

Nominalny i realny kurs dolara

OKRES KUSD ICK

IKUSD ICK0

RKUSD

1993Q1 1,6283 1,0000 1,0000 0,30473 5,3434

1993Q2 1,6903 1,0598 1,0381 0,32295 5,2339
1993Q3 1,8716 1,1149 1,1494 0,33974 5,5089

1993Q4  2,0627  1,2124  1,2668  0,36945  5,5831
1994Q1  2,1836  1,3081  1,3410  0,39862  5,4779
1994Q2  2,2498  1,3957  1,3817  0,42531  5,2898
1994Q3  2,2846  1,4850  1,4031  0,45252  5,0486
1994Q4  2,3707  1,6113  1,4559  0,49101  4,8282
1995Q1  2,4231  1,7401  1,4881  0,53026  4,5696
1995Q2  2,3771  1,8393  1,4599  0,56049  4,2411

1995Q3  2,4222  1,8669  1,4876  0,56890  4,2577
1995Q4  2,4748  1,9658  1,5199  0,59904  4,1313
1996Q1  2,5437  2,0986  1,5622  0,63951  3,9776
1996Q2  2,6692  2,2022  1,6393  0,67108  3,9775

1996Q3  2,7406  2,2436  1,6831  0,68369  4,0085
1996Q4  2,8309  2,3413  1,7386  0,71346  3,9678
1997Q1  3,0115  2,4596  1,8495  0,74951  4,0179
1997Q2  3,1770  2,5347  1,9511  0,77240  4,1132

1997Q3  3,4449  2,5644  2,1156  0,78145  4,4084
1997Q4  3,4837  2,6504  2,1395  0,80765  4,3134
1998Q1  3,5098  2,8015  2,1555  0,85370  4,1113

1998Q2  3,4390  2,8667  2,1120  0,87357  3,9367
1998Q3  3,5503  2,8516  2,1804  0,86897  4,0857
1998Q4  3,4770  2,8942  2,1354  0,88195  3,9424
1999Q1  3,7587  2,9752  2,3084  0,90663  4,1458

1999Q2  3,9605  3,0502  2,4323  0,92949  4,2610
1999Q3  3,9712  3,0570  2,4389  0,93156  4,2630
1999Q4  4,1772  3,1605  2,5654  0,96310  4,3373

2000Q1 4,1119 3,2816 2,5253 1,00000 4,1119

ródło: opracowanie własne na podstawie danych z Biuletynów Statystycznych GUS

Gdzie: KUSD – kurs dolara US w złotych (ceny bie ce)

ICK – indeks cen dóbr i usług konsumpcyjnych (1993 kw. I = 1,00)

IKUSD – indeks nominalnego kursu dolara (1993 kw. I = 1,00)

ICK0 - indeks cen dóbr i usług konsumpcyjnych (2000 kw. I = 1,00)

RKUSD – urealniony kurs dolara w cenach z I kwartału 2000 r.

Wykres 2

Realny kurs USD (ceny z I kw.2000r)

3,5

4,5

5,5

RKUSD

Wykres 1

Indeksy kursu USD i cen dóbr konsumpcyjnych

1,5

2,5

3,5

IKUSD
ICK

Obliczaj c jednopodstawowy indeks nominalnego kursu dolara (kolumna IKUSD w

Tabeli 1) stwierdzamy, i w

tym samym czasie poziom

kursu dolara wzrósł o około

153%. Wi ksza dynamika

wzrostu poziomu cen dóbr

konsumpcyjnych w Polsce od

dynamiki

wzrostu

kursu

dolara

wskazuje

mo liwo

wyst pienia

aprecjacji złotówki wzgl dem

dolara. Sytuacj t w sposób

pogl dowy przedstawiono na

Rysunku 1. O rzeczywistej

aprecjacji mo emy mówi

wtedy, je li ró nica pomi dzy

dynamik inflacji w Polsce a dynamik kursu dolara b dzie wy sza od dynamiki inflacji w

Stanach Zjednoczonych. Poniewa w analizowanych latach roczna dynamika inflacji w USA

była bardzo niska i praktycznie nie przekraczała 1% w skali rocznej, jej wysoko w

praktycznych rozwa aniach dotycz cych aprecjacji i deprecjacji złotówki wzgl dem dolara

mo na pomin [por.[1] s.3000-301, [4] s.349-350].

Celem sprawdzenia zmian aprecjacji i deprecjacji złotówki wzgl dem dolara

dokonano przeliczenia nominalnego kursu dolara na realny kurs mierzony ilo ci złotówek

wyra aj cych sił nabywcz z I kwartału 2000 roku. W pierwszej kolejno ci przeliczono

jednopodstawowy indeks cen dóbr konsumpcyjnych w ten sposób, i poziom cen z I kwartału

2000 roku przyj to za 1,00 (kolumna ICK0 w Tabeli 1). W nast pnym kroku nominalny kurs

dolara

ameryka skiego

(kolumna KUSD) podzielono

przez jednopodstawowy indeks

cen dóbr konsumpcyjnych

(kolumna ICK0). Dzi ki temu

otrzymano realny kurs dolar

mierzony w cenach z I

kwartału 2000 roku (kolumna

RKUSD w Tabeli 1). Okazuje

si , e w tych warunkach kurs

dolara spadł z poziomu 5,34 zł

w I kwartale 1993 roku do

poziomu 4,11 złotego w I

kwartale 2000 roku. Spadek

ten nie był równomierny, o

czym przekona mo emy si ledz c obraz graficzny przedstawiony na Wykresie 2. Z

wykresu tego wynika, e po pocz tkowym wzro cie kursu realnego w 1993 roku do poziomu

5,58 złotego nast pił w kolejnych dwóch latach jego gwałtowny spadek. Na pocz tku 1996

roku kurs ten spadł do wielko ci 3,98 złotego. W nast pnych latach mierzony w cenach

stałych kurs dolara wahał si w granicach od 4złotych do około 4, 4 złotego.

rednioroczn dynamik realnego kursu dolara przedstawiono w Tabeli 2. Okazuje

si , e najwy szy spadek urealnionego kursu dolara zanotowano w 1995 roku. W porównaniu

z 1994 rokiem spadek ten przekroczył 16,5%. W roku nast pnym złotówka uległa dalszemu

wzmocnieniu i spadek urealnionego kursu dolara przekroczył w skali roku 7,3%. W

nast pnych latach zmiany te miały charakter przemienny.

TABELA 2

rednioroczna dynamika realnego kursu USD

(analogiczny okres ubiegłego roku = 1,000)

Okres

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Kwartał I

1,0252

0,8342 0,8704 1,0101 1,0232 1,0084 0,9918

Kwartał II

1,0107

0,8018 0,9378 1,0341 0,9571 1,0824

Kwartał III

0,9165

0,8433 0,9415 1,0997 0,9268 1,0434

Kwartał IV

0,8648

0,8557 0,9604 1,0871 0,9140 1,1002

Indeks rednioroczny

0,9520

0,8335 0,9269 1,0571 0,9544 1,0580

Roczna zmiana procentowa -4,80% -16,65% -7,31% 5,71% -4,56% 5,80%

ródło: obliczenia własne na podstawie danych z Biuletynów Statystycznych GUS

TABELA 3

Roczne stopy inflacji, dewaluacji oraz kursu dolara

(w procentach)

OKRES RSINF RSDEW RSKUSD

1994Q1 30,8100 21,0767 34,1031

1994Q2  31,6947  20,9959  33,1006
1994Q3  33,1958  20,9498  22,0667
1994Q4  32,9017  20,5115  14,9319
1995Q1  33,0250  19,5578  10,9681
1995Q2  31,7833  18,1443

5,6583

1995Q3 25,7172 16,7920

6,0229

1995Q4 22,0009 15,8309

4,3911

1996Q1 20,6023 14,9180

4,9771

1996Q2  19,7303  14,2416  12,2881
1996Q3  20,1778  13,5692  13,1451
1996Q4  19,1016  12,9008  14,3890
1997Q1  17,2019  12,6821  18,3905

1997Q2  15,0985  12,6821  19,0244
1997Q3  14,2984  12,6821  25,6988
1997Q4  13,2021  12,6821  23,0598

1998Q1 13,9006 12,4633 16,5466
1998Q2 13,0982 11,7975

8,2468

1998Q3 11,1995 10,7449

3,0596

1998Q4

9,1986

9,1649

-0,1923

1999Q1

6,2002

7,6892

7,0916

1999Q2

6,4011

6,1646 15,1643

1999Q3

7,2030

4,9580 11,8553

1999Q4

9,2012

4,2759 20,1381

2000Q1 10,2985

3,7208

9,3969

ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Biuletynów Statystycznych GUS i NBP

Gdzie: RSINF – roczna stopa inflacji,

RSDEW – roczna stopa dewaluacji,

RSKUSD - roczna stopa wzrostu urealnionego kursu dolara

Wykres 3

Roczne stopy inflacji (RSINF), dewaluacji (RSDEW)

i kursu dolara (RSKUSD)

RSINF
RSDEW
RSKUSD

Na tym tle interesuj ce mo e by porównanie rocznych stóp inflacji, zało onej przez

rz d dewaluacji oraz nominalnego kursu dolara. Odpowiednie obliczenia przedstawiono w

Tabeli 3. Dla lepszego zobrazowania obliczonych wska ników przedstawiono Wykres 3. Z

zał czonego wykresu wynika, i w

analizowanych

latach

wyró ni

mo na trzy podokresy. Pierwszy z

nich obejmuje lata 1994-1996.

Wówczas roczne stopy inflacji i

zało onej dewaluacji przewy szały

roczne stopy wzrostu nominalnego

kursu dolara. Drugi okres obejmuje

kwartały z 1997 roku. W roku tym

roczne stopy inflacji i dewaluacji

były ni sze od rocznych stóp

wzrostu kursu dolara. Wreszcie

okres obejmuj cy ostatnie lata

charakteryzował si przemienno ci wska ników opisuj cych dynamik zmian inflacji,

zało onej dewaluacji oraz kursu dolara. Zauwa my, e był to okres, w którym inflacja zacz ła

wykazywa wzrost przy jednoczesnym zało onym spadku krocz cej dewaluacji. Rodzi to

pytanie, jakie czynniki decydowały o zmianie kursu dolara, skoro kurs ten jedynie co do

ogólnej tendencji powi za mo na z inflacj i zało on dewaluacj ?.

3. Analiza czynnikowa kursu dolara wzgl dem złotówki

Na wst pie uznajmy, i rynek walutowy w Polsce jest rynkiem wtórnym w stosunku

do wiatowego rynku walutowego. Oznacza to, e ukształtowany na rynku polskim kurs

złotówki wzgl dem innych walut nie ma wpływu na wzajemny kurs walut wiatowych. W

rezultacie wzajemny kurs walut wiatowych uzna mo emy za czynnik egzogeniczny na

krajowym rynku walutowym. Ponadto z uwagi na fakt, i w analizowanych latach Narodowy

Bank Polski na wewn trznym rynku walutowym zachował postaw maksymalnie biern ,

postawi mo emy hipotez , w my l której kurs dolara wzgl dem złotówki kształtowany był

pod wpływem czynników pozakursowych (pozacenowych) kształtuj cych popyt i poda .

Opieraj c si na powy szych zało eniach dokonajmy apriorycznej egzemplifikacji

najistotniejszych czynników kształtuj cych popyt i poda na dolary na walutowym rynku w

Polsce.

Wst pnie uzna mo emy, e najistotniejszymi czynnikami kształtuj cymi popyt na

dolary (DUSD) w okresie t s :

•

przeci tny kurs dolara (KUSD) w okresie t, czyli cena analizowanego dobra,

•

przeci tny poziom cen w Polsce (ICK – jednopodstawowy indeks cen dóbr i usług) w

okresie t,

•

przeci tny kurs dolara na rynku wiatowym w okresie t (przeci tna cena dolara na rynku

wiatowym),

Rozwa my charakter zwi zków pomi dzy popytem na dolary a wyró nionymi

czynnikami.

Po pierwsze, powiemy, i w warunkach stało ci pozostałych czynników wzrost kursu

dolara w okresie t (KUSD

) prowadzi b dzie do spadku popytu na dolary w okresie t.

Zauwa my, e im dro sze s dolary, tym mniej opłacalny jest import ze strefy dolarowej.

Podobnie import ze strefy niedolarowej staje si mniej opłacalny, zakładamy bowiem stało

kursu dolara wzgl dem innych walut na rynku wiatowym. Oznacza to ujemny wpływ kursu

dolara z danego okresu na popyt na t walut w tym samym okresie.

Po drugie, wzrost poziomu cen (ICK

) w warunkach stało ci pozostałych zmiennych

prowadzi b dzie do wzrostu popytu na dolary. Jest to zrozumiałe, jako e przy wy szym

poziomie cen dóbr i usług na rynku krajowym i jednoczesnej stało ci kursu dolara waluta ta

staje si dobrem po danym zarówno dla importerów jak i podmiotów nastawionych na

tezauryzacj .

Po trzecie, je li kurs dolara i poziom cen na rynku krajowym nie ulegnie zmianie,

wówczas wzrost siły dolara na rynku mi dzynarodowym – wyra aj cy si wzrostem jego

kursu (ceny) wzgl dem innych walut – prowadzi b dzie do wzrostu popytu na w Polsce.

Podobnie, jak w poprzedniej sytuacji, dolar w Polsce staje si bardziej po dany zarówno dla

importerów jak i podmiotów gromadz cych dolary w celach maj tkowo-spekulacyjnych. Z

uwagi na znaczenie zwi zków gospodarczych Polski z Niemcami oraz znaczenie na rynku

europejskim marki niemieckiej w proponowanych tutaj rozwi zaniach modelowych, jako

miernik siły dolara na rynku mi dzynarodowym wykorzystywa b dziemy kurs (cen ) dolara

w przeliczeniu na marki niemieckie (KUSDM

Uwzgl dniaj c powy sze uwagi i abstrahuj c od czynników politycznych oraz

losowych wielko popytu na dolary przedstawi mo emy jako funkcj wyró nionych

powy ej czynników głównych. Zapis formalny tej funkcji przedstawia si nast puj co:

)

KUSDM

ICK

KUSD

(

DUSD

)

(

)

(

)

(

−

(1)

W powy szym równaniu znaki pod zmiennymi obja niaj cymi wskazuj na kierunek

ich oddziaływania na zmienn obja nian . Z kolei subskrypt t wyst puj cy przy

poszczególnych zmiennych wskazuje na powi zania mi dzyookresowe zmiennych

obja niaj cych ze zmienn obja nian .

Za najistotniejsze czynniki kształtuj ce wielko poda y dolarów (SUSD

) uzna

mo emy:

•

przeci tny kurs dolara (KUSD) w okresie t,

•

przeci tny poziom cen (ICK) w Polsce w okresie t,

•

przeci tny kurs dolara na rynku wiatowym w okresie t,

•

stop procentow w Polsce.

Rozpatrzmy charakter zwi zków pomi dzy wielko ci poda y a wyró nionymi powy ej

czynnikami.

Po pierwsze, wzrost kursu dolara (KUSD) w warunkach stało ci pozostałych czynników

poda owych prowadzi b dzie do wzrostu wielko ci poda y.

Po drugie, wzrost poziomu cen (ICK) w okresie t, przy innych niezmienionych

warunkach, prowadzi b dzie do spadku poda y dolarów w tym samym okresie. Zauwa my

bowiem, e im wy sze b d ceny na rynku krajowym, tym mniej opłacalna b dzie zamiana

dolara na złotówki.

Po trzecie, wzrost siły dolara na rynku mi dzynarodowym - wyra aj cy si mi dzy

innymi wzrostem kursu dolara wzgl dem marki niemieckiej (KUSDM) - prowadzi b dzie

przy innych niezmienionych warunkach do spadku poda y dolarów na rynku polskim.

Po czwarte, wzrost stopy procentowej odnotowany na ko cu ubiegłego okresu (tym

samym na pocz tku danego okresu) prowadzi b dzie, przy innych niezmienionych

warunkach (tzn., stało ci mi dzy innymi kursu dolara, poziomu cen i siły dolara na rynkach

mi dzynarodowych), do wzrostu poda y dolarów w danym okresie. W zarysowanych

warunkach wzrasta zainteresowanie inwestycjami finansowymi na rynku polskim. W

proponowanych tutaj rozwi zaniach modelowych za reprezentanta stóp procentowych na

rynku polskim uznano stop redyskonta weksli (SRD).

Uwzgl dniaj c sformułowane powy ej wnioski funkcj wielko ci poda y dolarów

przedstawi mo emy w sposób nast puj cy:

)

SRD

KUSDM

ICK

KUSD

(

SUSD

)

(

)

(

)

(

)

(

−

(2)

Zauwa my, e niezrównowa enie popytu i poda y w poszczególnych okresach

prowadzi do zmiany stanu rezerw (zapasów) dolarów w gospodarce. Stan rezerw w

gospodarce na koniec okresu t jest równy stanowi rezerw na koniec okresu poprzedniego (t-1)

powi kszonemu o poda w okresie t oraz pomniejszonemu o popyt w tym samym okresie. W

uj ciu formalnym powy sz zale no , odnosz c j do badanego procesu, zapiszemy

nast puj co:

DUSD

SUSD

REZ

−

(3)

gdzie:

REZ

– stan rezerw na koniec okresu t,

REZ

t-1

– stan rezerw na koniec okresu t-1 (tym samym na pocz tku okresu t),

SUSD

– poda dolarów w okresie t,

DUSD

– popyt na dolary w okresie t.

Równanie stanu rezerw (3) przekształci mo na do postaci wyra aj cej przyrost rezerw w

okresie t, tzn.:

DUSD

SUSD

REZ

−

(4)

Z powy szego wynika, e stało rezerw w kolejnych okresach oznacza równowag

pomi dzy popytem i poda , co zapiszemy nast puj co:

DUSD

SUSD

REZ

−

(5)

Zrównuj c popyt na dolary z ich poda wyznaczamy kurs równowagi dolara. Jest to

hipotetyczna cena dolara w złotówkach w warunkach niezmienno ci rezerw. Kurs ten ulega

b dzie zmianie pod wpływem czynników pozakursowych (pozacenowych) popytu i poda y.

Rozwa my sytuacj przedstawion na rysunku 1. Punk E znajduj cy si na przeci ciu

krzywej popytu D1 i poda y S1 wyznacza kurs równowagi dolara KUSD

. Załó my, i w

danym okresie nast pił wzrost poziomu cen (ICK). Zgodnie z wła ciwo ciami funkcji popytu

(1) wzrost poziomu cen, przy zachowaniu stało ci pozostałych czynników, oznacza wzrost

popytu na dolary. W uj ciu graficznym, przedstawionym na rysunku 1, oznacza to

przesuni cie krzywej popytu w praw stron z pozycji D1 na pozycj D2. Z kolei zgodnie z

funkcj poda y (2) ten sam wzrost poziomu cen prowadzi do równoczesnego spadku poda y.

W uj ciu graficznym (rysunek 1) wyrazi si to przesuni ciem krzywej poda y w lew stron ,

z pozycji S1 do pozycji S2. W rezultacie punkt F, znajduj cy si na przeci ciu krzywej

popytu D2 z krzyw poda y S2, wyznacza nowy kurs równowagi KUSD

. Nowy kurs

równowagi KUSD

jest wy szy od poprzedniego kursu równowagi wynosz cego KUSD

KUSD

D2 S2

D1 S1

KUSD

S2 D2

S1 D1

Ilo USD

Rysunek 1. Wzrost kursu równowagi dolara na

skutek wzrostu popytu i spadku poda y

wynikaj cych ze wzrostu poziomu cen (ICK)

lub ze wzrostu kursu dolara na rynkach

mi dzynarodowych

KUSD

D S2

KUSD

S2 D

Ilo USD

Rysunek 2. Spadek kursu równowagi dolara

na skutek wzrostu poda y dolarów

wynikaj cego

wzrostu

stopy

redyskontowej na rynku wewn trznym

Reasumuj c powiemy

: ceteris paribus, wzrost poziomu cen prowadzi do wzrostu kursu

równowagi rynkowej dolara.

Analogiczne rozumowanie przeprowadzi mo emy odno nie zmiany siły dolara na

rynku mi dzynarodowym. Wzrost kursu dolara na rynku mi dzynarodowym prowadzi

b dzie do jednoczesnego wzrostu popytu na dolary i spadku poda y dolarów na rynku

krajowym. W rezultacie krzywa popytu przesunie si z pozycji D1 na pozycj D2, a krzywa

poda y z pozycji S1 na pozycj S2 (patrz: rysunek 1) . Oznacza to wzrost kursu równowagi

rynkowej dolara. Ostatecznie powiemy:

ceteris paribus, wzrost kursu dolara wzgl dem

marki niemieckiej prowadzi do wzrostu kursu równowagi rynkowej dolara.

Złó my obecnie, i przy innych niezmienionych warunkach ulega wzrostowi stopa

redyskontowa w Polsce. Zgodnie z wła ciwo ciami funkcji poda y (2) spowoduje to wzrost

poda y dolarów. W uj ciu graficznym, przedstawionym na rysunku 2, oznacza to

przesuni cie krzywej poda y w praw stron z pozycji S1 na pozycj S2. Konsekwencj tych

zmian jest spadek kursu dolara. W rezultacie powiemy:

ceteris paribus, wzrost stopy

redyskontowej w Polsce (na koniec okresu t-1, czyli na pocz tek okresu t) prowadzi do

spadku kursu równowagi rynkowej dolara w okresie t.

W rozwi zaniach praktycznych musimy uzna , i rynkowy kurs dolara nad a za

kursem równowagi rynkowej dolara. Jest to zgodne z walrasowskim prawem ruchu cen

zwanym niekiedy prawem popytu i poda y [por.:[5]s.25-29]. Zgodnie z tym prawem

nadwy ka rynkowa, wyra aj ca si przewag poda y nad popytem, prowadzi do spadku

ceny rynkowej w kierunku ceny równowagi rynkowej. Z drugiej strony niedobór

rynkowy, wyra aj cy si przewag popytu nad poda , prowadzi do wzrostu ceny

rynkowej w kierunku ceny równowagi rynkowej. Zgodnie z koncepcj Walrasa nale ałoby

uzna , i na rynku produktów nast puje powolne dostosowywanie si cen rynkowych do ceny

równowagi w my l zasady:

)

(

−

(6)

gdzie: p

– cena rynkowa danego dobra w okresie t,

t-1

– cena rynkowa danego dobra w okresie t-1,

- wielko popytu na dane dobro w okresie t,

- wielko poda y danego dobra w okresie t,

λ>0 – parametr dostosowywania si ceny rynkowej do ceny równowagi

rynkowej na skutek zmiany stanu zapasów.

Z analizy funkcji (6) wynika, e wzrost zapasów prowadzi b dzie do spadku ceny w

okresie t w stosunku do ceny z ubiegłego okresu. Z kolei spadek zapasów prowadzi b dzie

do spadku ceny. Efekty spadku lub wzrostu ceny obserwowa b dziemy tak długo, jak długo

stany zapasów z kolejnych okresów nie zrównaj si ze sob . W przypadku kształtowania si

kursu dolara zastosowanie powy szej reguły, charakterystycznej dla rynku dóbr materialnych

lub usług, nie mo e mie zastosowania w całej rozci gło ci. Wynika to z faktu, i zapasy

dolarów (rezerwy) s jednocze nie aktywami finansowymi przynosz cymi potencjalne

dochody ich dysponentom. W rezultacie ich po dany poziom mo e ulega zmianie w

kolejno nast puj cych po sobie okresach. Niezale nie od charakteru dobra, jakim jest dolar,

wzrost stanu rezerw dolarów, przy innych niezmienionych czynnikach, prowadzi

b dzie do spadku kursu dolara.

Z powy szej analizy wynika, e

rynkowy kurs dolara (KUSD

) w okresie t jest:

•

dodatnio uzale niony od poziomu cen w okresie t (ICK

•

dodatnio uzale niony od kursu dolara wzgl dem marki w okresie t (KUSDM

•

ujemnie uzale niony od stopy redyskontowej na koniec okresu (t-1), czyli na

pocz tek okresu t (SRD

t-1

•

ujemnie uzale niony od stanu rezerw dewizowych na koniec okresu (t-1), czyli na

pocz tek okresu t, (REZ

t-1

)

4. Posta analityczna i strukturalna czynnikowego modelu kursu dolara wzgl dem

złotówki

Załó my, e p

jest cen równowagi rynkowej. Ponadto załó my, e zmienna x

reprezentuje zbiór czynników pozacenowych kształtuj cych cen równowagi rynkowej.

Zwi zek miedzy cen równowagi rynkowej i czynnikami j kształtuj cymi zapiszemy

nast puj co:

(7)

W praktyce, cena równowagi rynkowej jest nieobserwowalna. Wiemy natomiast, e

cena rynkowa nad a za cen równowagi rynkowej, która w kolejnych okresach zmienia si

pod wpływem czynników pozacenowych popytu i poda y. Praktycznym rozwini ciem

przedstawionej wcze niej teoretycznej koncepcji Walrasa dostosowywania si cen jest

koncepcja Nerlove’a [por.:[3]s.353]. W my l tej koncepcji, je li cena równowagi rynkowej w

okresie t przewy sza cen rynkow z okresu poprzedniego, wówczas cena rynkowa z danego

okresu wzrasta. W sensie formalnym zapiszemy to nast puj co:

)

)(

(

−

....(8)

W powy szym równaniu parametr (1-

γ) wskazuje na sposób dostosowywania si cen

rynkowych do ceny równowagi rynkowej. Powinien on spełnia nast puj cy warunek: 0<

γ<1.

Wprowadzaj c obecnie (7) do (8) otrzymujemy:

)

)(

(

−

(9)

W wyniku kolejnych przekształce równanie (9) przyjmie ostatecznie nast puj c posta :

)

(

)

(

−

(10)

Dla wi kszej czytelno ci posta (10) zapiszemy nast puj co:

−

(11)

gdzie: c = (1-

γ)α

a =

b = (1-

γ)β

W praktyce nale y w pierwszej kolejno ci oszacowa parametry strukturalne modelu

dynamicznego (11). Nast pnie nale y rozwi za powy szy układ trzech równa z trzema
niewiadomymi

α, β i γ. Dzi ki temu mo na okre li rzeczywisty wpływ czynnika

pozacenowego x w okresie t na cen równowagi rynkowej p

w tym samym okresie. Wpływ

ten zdefiniujemy nast puj co:

−

∆

(12)

Na podstawie (12) powiemy, e je eli zmienna x w okresie t wzro nie o jednostk , wówczas

cena równowagi rynkowej wzro nie w tym samym okresie o [b/(1-a)] jednostek. W

przypadku, gdyby ceny były logarytmami rzeczywistych wielko ci, wówczas wyra enie (12)

byłoby elastyczno ci ceny równowagi rynkowej ze wzgl du na czynnik pozacenowy.

Zakładaj c obecnie, i cen równowagi rynkowej jest kurs równowagi rynkowej

dolara oraz wykorzystuj c wnioski sformułowane w cz ci po wi conej czynnikom

kształtuj cym popyt i poda dolarów, weryfikacji statystycznej poddano model

charakteryzuj cy si powolnym dostosowywaniem si kursu dolara do poziomu równowagi.

zgodnie ze sformułowanymi powy ej zasadami. Prostota interpretacji, przy jednoczesnej

mo liwo ci weryfikacji hipotez ekonomicznych, przemawiała za wykorzystaniem

dynamicznego modelu wykładniczo-pot gowego o nast puj cej postaci analitycznej:

100

SRD

REZ

KUSDM

ICK

KUSD

⋅

−

(13)

gdzie:

KUSD

- przeci tny nominalny kurs dolara w okresie t,

KUSD

t-1

- przeci tny nominalny kurs dolara w okresie t-1,

ICK

- jednopodstawowy indeks cen dóbr i usług konsumpcyjnych,

KUSDM

– przeci tny kurs dolara wzgl dem marki niemieckiej w okresie t,

REZ

t-1

– stan rezerw dewizowych na koniec okresu t-1,

SRD

t-1

- stopa redyskonta weksli w procentach na koniec okresu t-1,

- składnik zakłócaj cy modelu

Na podstawie modelu (13) okre li mo emy krótko i długookresowe elastyczno ci

wyró nionych czynników wzgl dem kursu dolara. Pami tajmy, e długookresowe

elastyczno ci s elastyczno ciami kursu równowagi rynkowej w danym okresie. Celem

oszacowania parametrów strukturalnych rozpatrywanego modelu sprowadzono go do postaci

liniowej poprzez obustronne zlogarytmowanie. W wyniku tego otrzymujemy nast puj c

posta

100

SRD

REZ

KUSDM

ICK

KUSD

−

(14)

Wyniki oszacowa zlinearyzowanej postaci modelu (8) przedstawiaj si nast puj co:

100

SRD

)

517

(

)

223

(

)

888

(

)

191

(

)

661

(

)

(

uˆ

587

REZ

077

KUSDM

346

ICK

KUSD

967

KUSD

−

(15)

= 0,9956

0181

DW = 1,952

Dh-stat. = 0,156(0,876)

Współczynnik determinacji (R

) wskazuje, e udział zmienno ci teoretycznej postaci

zlinearyzowanej modelu w jego zmienno ci empirycznej stanowi 99,56%. Z kolei na

podstawie odchylenia standardowego reszt powiemy, e udział warto ci rzeczywistych w

warto ciach teoretycznych modelu waha si w granicach od 0,982 do 1,0317 [por.:[7]]. O

poprawno ci specyfikacji modelu przekonuj nas statystyki dotycz ce autokorelacji oraz

istotno ci parametrów. Powiemy, i z prawdopodobie stwem bliskim 0,9 wykluczy mo emy

autokorelacj czynników losowych. Warto ci statystyk t-Studenta s na tyle wysokie, i

prawdopodobie stwo popełnienia bł du przy odrzuceniu hipotezy zerowej, zakładaj cej

nieistotno wpływu zmiennych obja niaj cych na zmienna obja nian , nie przekraczaj w

adnym z przypadków poziomu istotno ci 0,04. Wyniki te pozwalaj na sformułowanie

poprawnych, zarówno w sensie statystycznym jak i ekonomicznym, wniosków o wpływie

wyró nionych czynników na kształtowanie si kursu dolara w Polsce w analizowanym

okresie.

Poziom cen a kurs dolara. Krótkookresowa elastyczno kursu dolara ze wzgl du na

poziom cen wynosi:

450

bˆ

ICK

KUSD

)

ICK

(

KUSD

∂

Z kolei długookresowa elastyczno kursu dolara ze wzgl du na poziom cen jest równa:

790

430

450

aˆ

bˆ

ICK

KUSD

−

Pamietajmy, e zgodnie z (12) elastyczno długookresowa jest jednocze nie elastyczno ci

kursu równowagi rynkowej. Oznacza to, e w warunkach stało ci pozostałych zmiennych

wzrost poziomu cen w danym okresie o 1 % prowadzi do przeci tnego wzrostu kursu dolara

w tym samym okresie o 0,450%. Wywoła to ostateczny przyrost kursu dolara o około 0,79%.

Tym samym je li poziom cen w danym okresie wzro nie o 1%, to z tego tytułu kurs

równowagi rynkowej w tym samym czasie wzro nie o 0,79%.

Kurs dolara na rynku mi dzynarodowym a kurs dolara wzgl dem złotówki.

Krótkookresowa elastyczno kursu dolara ze wzgl du na kurs dolara wzgl dem marki

niemieckiej wynosi:

346

bˆ

KUSDM

KUSD

)

KUSDM

(

KUSD

∂

Długookresowa elastyczno kursu dolara ze wzgl du na kurs dolara wzgl dem marki

niemieckiej wynosi:

608

430

346

aˆ

bˆ

KUSDM

KUSD

−

Oznacza to, e w warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrost kursu dolara wzgl dem

marki niemieckiej w danym okresie o 1% prowadzi do natychmiastowego wzrostu kursu

dolara wzgl dem złotówki o około 0,346%. Utrzymanie si kursu dolara wzgl dem marki na

nowym poziomie wywoła ostateczny wzrostu kursu dolara wzgl dem złotówki o około

0,608%. Taki wi c przyrost kursu równowagi rynkowej nast pi w danym okresie.

Stan rezerw dewizowych a kurs dolara. Krótkookresowa elastyczno kursu dolara

ze wzgl du na stan rezerw dewizowych wynosi:

077

bˆ

REZ

KUSD

)

REZ

(

KUSD

−

∂

Długookresowa elastyczno kursu dolara ze wzgl du na stan rezerw dewizowych wynosi:

135

430

077

aˆ

bˆ

REZ

KUSD

−

Powiemy, e wzrost stanu rezerw dewizowych na koniec danego okresu prowadzi do spadku

kursu dolara w nast pnym okresie o około 0,077%, co przy utrzymaniu si stanu rezerw na

danym poziomie wywoła ostateczny spadek kursu dolara o około 0,135%.

Stopa procentowa a kurs dolara. Konstrukcja modelu pozwala wyznaczy quasi

elastyczno kursu dolara ze wzgl du na stop redyskontow . Miernik ten przedstawia si

nast puj co:

587

bˆ

)

100

SDR

(

KUSD

)

SDR

(

KUSD

−

∂

Efekt długookresowy zdefiniujemy nast puj co:

031

430

587

aˆ

bˆ

SRD

KUSD

−

Mierniki s tak skonstruowane, i stopa procentowa mierzona jest w punktach procentowych

a kurs dolara w procentach. Na ich podstawie powiemy, e wzrost stopy redyskontowej na

koniec danego okresu o jeden punkt procentowy prowadzi do spadku kursu dolara w

nast pnym okresie przeci tnie o około 0,587%, co w ostateczno ci wywoła spadek kursu

dolara o około 1,031%, bowiem o tyle procent w nast pnym okresie wzro nie kurs

równowagi rynkowej.

Wnioski ko cowe

Przeprowadzona analiza ekonometryczna potwierdziła tezy sformułowane w cz ci

teoretycznej artykułu. Zgodnie z nimi zmiany kursu dolara w Polsce w latach 1993-2000

wynikały w głównej mierze ze zmian czynników pozacenowych popytu i poda y dolarów.

Wykazano, i przy innych niezmienionych warunkach:

•

wzrost o 1% poziomu cen wywoływał przeci tny wzrost kursu równowagi dolara o około

0,79%,

•

wzrost kursu dolara wzgl dem marki o 1% wywoływał przeci tny wzrost kursu

równowagi dolara o około 0,608%,