„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zdzisław Feldo
Organizowanie i prowadzenie procesu suszenia skór
744[03].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr inż. Sadowski Tadeusz
dr inż. Żarłok Jan
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].Z2.02
„Organizowanie i prowadzenie procesu suszenia skór” zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu Garbarz skór 744[03].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Podstawy teoretyczne procesu suszenia skór
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
9
4.1.3. Ćwiczenia
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
10
4.2. Urządzenia suszarnicze stosowane do suszenia skór
11
4.2.1. Materiał nauczania
11
4.2.2. Pytania sprawdzające
21
4.2.3. Ćwiczenia
22
4.2.4. Sprawdzian postępów
24
4.3. Technika suszenia skór
25
4.3.1. Materiał nauczania
25
4.3.2. Pytania sprawdzające
28
4.3.3. Ćwiczenia
28
4.3.4. Sprawdzian postępów
30
5. Sprawdzian osiągnięć
31
6. Literatura
36
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Otrzymujesz poradnik, który będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności praktycznego
wykonywania czynności podczas procesu suszenia skór.
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów.
4. Ćwiczenia, które zawierają:
−
wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
−
pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
−
sprawdzian teoretyczny, który wykonując powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub
nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
−
sprawdzian umiejętności praktycznych.
5. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
6. Literaturę oraz inne źródła informacji które powinieneś wykorzystać do poszerzenia
wiedzy.
Jednostka modułowa z której treścią teraz się zapoznajesz, jest częścią materiału modułu
744[03].Z2 „Technologia wykończania i uszlachetniania skór bez włosa”. W treści materiału
nauczania omówione są operacje i czynności jakie należy wykonać poddając skórę procesowi
suszenia. Jest to bardzo ważny proces przygotowania do właściwego wykończenia. Dlatego
poznanie zawartego w jednostce materiału nauczania jest konieczne, by prawidłowo
przeprowadzać procesy wykończania właściwego i uszlachetniania skór.
Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem treści tematu lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy właściwie zrozumiałeś
i dobrze wykonujesz daną czynność
.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z
zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie wykonywania zadań i ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych i ochrony środowiska, wynikających
z rodzaju wykonywanych prac. Z przepisami tymi zostaniesz zapoznany przed przystąpieniem
do wykonania ćwiczeń lub zadań produkcyjnych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
744[03].Z2.01
Wykończanie kąpielowe skór
o różnym przeznaczeniu
744[03].Z2.02
Organizowanie i prowadzenie
procesu suszenia skór
744[03].Z2.06
Cechowanie, pakowanie
i magazynowanie skór wyprawionych
744[03].Z2.03
Przygotowanie skór
do wykończania właściwego
744[03].Z2.04
Wykończanie właściwe skór
744[03].Z2.05
Rozróżnianie, charakteryzowanie
oraz określanie jakości skór
wyprawionych
744[03].Z2
Technologia wykończania
i uszlachetniania skór bez włosa
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
określać cel suszenia skór,
−
odczytywać i stosować instrukcje technologiczne dotyczące czynności i operacji suszenia
skór,
−
stosować metody badania organoleptycznego wilgotności skór przed procesem suszenia,
−
wskazywać typy urządzeń suszarniczych do suszenia skór,
−
posługiwać się przyrządami pomiarowymi do określania temperatury i wilgotności
powietrza,
−
definiować pojęcia: wilgotność względna i wilgotność bezwzględna powietrza,
−
przygotowywać stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
−
dobierać i stosować odzież ochrony osobistej na stanowisku suszenia skór,
−
stosować zasady bezpiecznej pracy i ochrony środowiska wykonując czynności obsługi
urządzeń suszarniczych i urządzeń transportu skór między stanowiskami pracy,
−
układać skóry na boczki garbarskie lub podesty,
−
korzystać z różnych źródeł informacji zawodowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku powinieneś umieć:
–
określić cele suszenia skór,
–
rozróżnić oraz dobrać metody i sposoby suszenia skór w zależności od rodzaju
i przeznaczenia asortymentowego,
–
rozpoznać rodzaje i typy suszarń oraz urządzeń do suszenia skór,
–
dobrać technikę suszenia w zależności od rodzaju i przeznaczenia asortymentowego skór,
–
przygotować suszarnię i urządzenia suszarnicze oraz prowadzić proces suszenia różnych
rodzajów skór,
–
skontrolować i ustawić parametry: temperatury, wilgotności i czasu podczas procesu
suszenia skór,
–
określić organoleptycznie stopień wysuszenia skór po zakończeniu procesu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawy teoretyczne procesu suszenia skór
4.1.1. Materiał nauczania
Z dotychczas poznanego materiału nauczania wiesz, że celem wyprawy skór jest
przemiana skóry surowej w skórę wygarbowaną, właściwie wykończoną i ewentualnie
uszlachetnioną. Oznacza to celowe wykonanie na tkance skórnej wielu specjalistycznych
operacji i procesów technologicznych obejmujących chemiczne i mechaniczne oddziaływania.
Końcowym efektem tych działań jest wyrób gotowy o odpowiednich cechach oraz
właściwościach fizycznych i chemicznych, a także wyglądzie zewnętrznym właściwym do
przewidzianych warunków jego użytkowania.
Najważniejsze cechy skóry wyprawionej to:
−
podwyższona temperatura skurczu w stosunku do skóry surowej nawet do 120
0
C,
−
odporność na działanie wody i mikroorganizmów,
−
odpowiednie właściwości fizyczne wyczuwalne organoleptycznie: pulchność, miękkość,
elastyczność, miły i delikatny dotyk,
−
właściwości fizyczne określane badaniami laboratoryjnymi: wytrzymałość na rozerwanie
i wydłużenie maksymalne, wytrzymałość szwu, przepuszczalność powietrza i pary wodnej,
−
brak zawartości w tkance skórnej i okrywie włosowej substancji szkodliwych dla zdrowia
użytkownika,
−
brak związków chemicznych powodujących brudzenie i barwienie,
−
estetyczny i elegancki wygląd skóry jako całości a szczególnie jej strony użytkowej.
Większość tych cech nadawane jest skórom w drugim etapie wyprawy czyli w procesach
wykończania i uszlachetniania Dla różnych asortymentów skór operacje i procesy
wykończalnicze mogą być różne.
Ważnym procesem technologicznym mającym wpływ na właściwości fizyczne
i estetyczne skór wyprawionych jest suszenie. Jest to proces złożony pod względem
technologicznym, a jego zasadniczym celem jest usunięcie ze skóry nadmiaru wilgoci. Ten
nadmiar wilgoci w skórze utrudniałby przeprowadzanie operacji i czynności technologicznych
w etapie wykończania właściwego i uszlachetniania tkanki skórnej. Suszenie ma również
wpływ na wydajność powierzchniową skór.
Zadaniem suszenia jest odparowanie wody zawartej w skórach po procesach garbowania
i wstępnego wykończania kąpielowego: dogarbowania, barwienia i natłuszczania.
Odparowanie wody przebiega w podwyższonej temperaturze otoczenia jaka panuje
w suszarni. Woda przechodzi w stan gazowy w parę wodną i w postaci gazowej
odprowadzona jest na zewnątrz skóry do otaczającego powietrza. Przemiana wody ze stanu
ciekłego w stan gazowy wymaga:
1) doprowadzenia ciepła w postaci podgrzanego powietrza,
2) odprowadzenia pary wodnej do otaczającego skóry środowiska i dalej poza suszarnię.
Odparowanie wody ze skór powoduje że zawartość wilgoci w otaczającym powietrzu
stale wzrasta co jednocześnie jest przyczyną zmniejszania szybkości odparowywania ze skór
wody. Zależność ta jest prawdziwa w stałej temperaturze i stałym ciśnieniu otaczającego
powietrza. Suszenie przebiega do momentu wyrównania wilgotności powietrza z wilgotnością
materiału suszonego.
W praktyce produkcyjnej przyjęte jest określenie wilgotności względnej powietrza. Jest to
stosunek ilości pary wodnej zawartej w powietrzu do ilości pary w stanie nasycenia w danej
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
temperaturze. Stosunek ten wyrażany jest w procentach Jeżeli podniesiemy temperaturę
otoczenia lub wymienimy wilgotne powietrze na bardziej suche, proces suszenia zachodzi
dalej. A więc parametry ciśnienia, temperatury i wilgotności powietrza są jednocześnie
parametrami warunkującymi przebieg szybkości i efektywności procesu suszenia skór.
Skóry przeznaczone do suszenia są materiałem o dużej zawartości wody. W większości
asortymentów, skóry uprzednio poddawane są operacjom wyżymania i wygładzania, które
eliminują zawartość wody do około 50%. Po wysuszeniu, zawartość wody w skórze obniża się
przez odparowanie do około 12%. Woda w skórze występuje jako woda kapilarnie
wypełniająca przestrzenie między włóknami skóry oraz chemicznie związana z białkami jej
budowy strukturalnej lub ze środkami wprowadzanymi w trakcie poprzednich procesów
wyprawy. Mechanizm suszenia skór dzieli się na trzy fazy:
−
przepływ wody przez kapilary w kierunku powierzchni skóry,
−
odparowanie wody z powierzchni skóry,
−
wymiany warunków otoczenia suszonego materiału przez odprowadzenie wilgotnego
powietrza na zewnątrz pomieszczenia suszarniczego.
Pierwsza faza suszenia związana jest z doprowadzaniem ciepła i podgrzania suszonego
materiału. Jest to etap dyfuzji czyli przepływu wody w kapilarach włókien skórnych do
powierzchni skóry i zależy od wielkości kapilar oraz trwałości wiązania wody przez tkankę
skórną.
W drugiej fazie zachodzi parowanie wody z powierzchni skóry do otoczenia. Jest to okres
stałej szybkości suszenia. W dalszym ciągu następuje dyfuzja wody do powierzchni, a jej
szybkość jest równa szybkości odparowywania wody. Warunkiem jest jednak stałe
dostarczanie określonych ilości ciepła. Najprostszym sposobem dostarczania ciepła podczas
suszenia skór jest przepływające z odpowiednią prędkością podgrzane powietrze. Szybkość
suszenia jest tym większa, im wyższą temperaturę ma otaczające powietrze i im mniejsza jest
jego wilgotność względna. Po pewnym czasie wewnątrz suszonej skóry wytwarza się spadek
wilgotności i na powierzchnię skóry nie jest doprowadzana taka ilość wody jaka mogłaby
z niej odparować. Prędkość parowania zmniejsza się, a ponieważ ilość doprowadzanego
ciepła jest taka sama to temperatura powierzchni skóry wzrasta.
W trzeciej fazie następuje dalsze odparowanie wody z powierzchni skóry do otoczenia.
W tym okresie szybkość suszenia jest zmienna i stopniowo powolnieje w zależności od
wilgotności chwilowej powietrza i materiału suszonego. W dalszym ciągu następuje przepływ
dyfuzyjny wody do powierzchni skóry wspomagany mechanizmem kurczenia się materiału
i wzrostem ciśnienia wewnętrznego. Przy dalszym intensywnym suszeniu zachodzi zjawisko
spadku wilgotności materiału suszonego aż do tak zwanej wilgotności krytycznej. Przejawia
się to w postaci przesuszonych miejsc na powierzchni skóry.
Podczas suszenia zachodzi więc zjawisko deformacji struktury włóknistej skór, czego
wynikiem jest zmniejszenie się powierzchni i grubości, a w efekcie twardość i sztywność skór.
Deformacje te usuwa się w następnych operacjach technologicznych – nawilżania
i międlenia skór.
W procesie wyprawy skór suszenie w dużym stopniu decyduje o jakości i wydajności
produkowanych skór. Suszenie ma za zadanie nie tylko odprowadzenie nadmiaru wody ze
skór, lecz także wpływa na dalsze wiązanie i utrwalenie garbnika oraz równomierne
rozprowadzenie i osadzenie na włóknach skórnych innych środków wprowadzonych do skór
w etapie wstępnego wykończania, tak zwanego kąpielowego, a głównie środków
natłuszczających, dogarbowujących i barwników. Pociąga to za sobą uaktywnienie chemiczne
i fizyczne włókien skórnych niezbędne w operacjach wykończania właściwego, a przede
wszystkim w przygotowaniu skóry do wiązania powłok kryjących.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim etapie wyprawy skór występuje proces suszenia?
2. Jaki jest cel suszenia skór?
3. Na czym polega suszenie skór?
4. Jakie parametry mają wpływ na proces suszenia skór?
5. Na jakie cechy i właściwości skór ma wpływ proces suszenia?
6. Na czym polega mechanizm procesu suszenia skór?
7. Od czego zależy dobór warunków suszenia ?
8. Co to jest wilgotność względna powietrza?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z planszy obrazującej budowę histologiczną i strukturalną skór, omów
mechanizm procesu suszenia skór.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej jednostki modułowej.
2) przygotować planszę obrazującą budowę strukturalną i histologiczną skóry,
3) przedstawić kolejne fazy procesu suszenia skór:
−
dyfuzji kapilarnej wody,
−
przechodzenia wody na powierzchnię suszonej skóry,
−
odparowywania wody z powierzchni suszonej skóry,
4) wyjaśnić zależność procesu suszenia od parametrów temperatury i wilgotności powietrza,
5) wyjaśnić pojęcie wilgotności względnej powietrza.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
plansza obrazujące budowę strukturalną skóry,
−
plansza obrazująca budowę histologiczną skóry.
Ćwiczenie 2
Zbadaj zawartość wilgoci w skórach:
a) po operacjach wyżymania i wygładzania skór a przed procesem suszenia,
b) po procesie suszenia.
Badanie wykonaj metodą wagową.
Pamiętaj o przepisach i regulaminie bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących
w pracowni materiałoznawstwa, w której będziesz wykonywał ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części jednostki modułowej,
2) przypomnieć sobie wiadomości z jednostki modułowej 744[03].O1.04 „Wykonywanie
oznaczeń kontrolno-pomiarowych w procesach wyprawy skór”,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
3) przygotować i zapoznać się z instrukcją badania zawartości wilgoci w skórach,
4) przygotować próbki skór do badania:
−
wykroić próbki pierwotne ze skór po operacjach wyżymania i wygładzania przed
suszeniem i po procesie suszenia,
−
rozdrobnić próbki pierwotne skór i przygotować próbki laboratoryjne,
5) przygotować urządzenia laboratoryjne i pomiarowe oraz naczynia laboratoryjne:
−
waga laboratoryjna analityczna,
−
suszarka laboratoryjna,
−
naczyńka wagowe,
6) wykonać badanie i oznaczyć zawartości wilgoci w próbkach skór:
−
naczyńka wagowe wymyć, wysuszyć i ważyć do ustalenia stałej masy, a wynik
zapisać w dzienniczku praktyki,
−
przenieść rozdrobnione próbki laboratoryjne skór do osobnych, oznaczonych
naczyniek wagowych,
−
zważyć i ustalić masę naczyniek wagowych z próbkami skór– wynik zapisać
w dzienniczku praktyk,
−
obliczyć masę skór wilgotnych – wynik zapisać,
−
przenieść naczyńka z próbkami skór do suszarki i suszyć w warunkach określonych
w instrukcji wykonania badania,
−
oznaczyć masę skór po wysuszeniu próbek - wyniki zapisać,
−
obliczyć zawartość wilgoci w skórach – wynik podać w procentach,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) wziąć udział w dyskusji podsumowującej zadanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
instrukcja wykonania badania na zawartość wilgoci w skórze,
−
próbki skór po operacjach wyżymania i wygładzania przed suszeniem,
−
próbki skór po procesie suszenia,
−
waga laboratoryjna,
−
suszarka laboratoryjna,
−
naczyńka wagowe,
−
dzienniczek praktyki.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wyjaśnić cel procesu suszenia skór?
2) wyjaśnić mechanizm przebiegu procesu suszenia skór?
3) zdefiniować pojęcia: dyfuzja, przepływ kapilarny, parowanie wody, stan
gazowy wody, wilgotność względna powietrza, wilgotność krytyczna
skóry, parametry technologiczne suszenia skór.
4) wyjaśnić wpływ procesu suszenia na cechy użytkowe i właściwości
fizyczne skór?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.2. Urządzenia suszarnicze stosowane do suszenia skór
4.2.1. Materiał nauczania
Suszenie jest procesem technologicznym wyprawy skór w etapie ich wykończania.
W procesie tym skóry wygarbowane, jako materiał zawierający dość dużą ilość wilgoci,
poddawane są działaniu ośrodka suszącego. Efekty suszenia zależne są od:
−
rodzaju ośrodka suszącego,
−
właściwości ośrodka suszącego wyrażonych w parametrach temperatury i wilgotności,
−
czasu i sposobu oddziaływania ośrodka suszącego.
W procesie suszenia skór wyprawianych ośrodkiem suszącym jest powietrze o określonej
temperaturze i wilgotności. Oddziałuje ono na powierzchnię suszonych skór „zabierając”
z nich wilgoć aż do momentu osiągnięcia stanu równowagi wilgoci w skórze
i powietrzu. Zabieranie wilgoci polega na jej odparowaniu z powierzchni skór i przejścia do
ośrodka otaczającego skórę czyli do suszącego powietrza.
Szybkość odparowania wody z powierzchni skór, czyli prędkość suszenia, zależy od
temperatury i ilości wilgoci już zawartej w powietrzu suszącym. W technologii wyprawy skór
zależności temperatury i wilgotności powietrza suszącego są regulowane zastosowaniem
odpowiednich konstrukcji pomieszczeń suszarniczych wyposażonych w urządzenia do zmiany
temperatury i wymiany powietrza w suszarni.
Budowa oraz rozwiązania techniczne wyposażenia suszarń dotyczące cyrkulacji i zmian
temperatury powietrza suszącego, mają wpływ na sposób i czas suszenia skór. Proces
właściwego suszenia może przebiegać w formie swobodnego, powolnego suszenia
klimatycznego lub suszenia szybkiego w sztucznie wytworzonej atmosferze.
Suszenie klimatyczne jest niekiedy stosowane w małych zakładach słabo wyposażonych
technicznie, do suszenia dwoin podszewkowych wykończanych w stanie naturalnym ale i tak
wspomagane jest ogrzewaniem i wymuszonym wietrzeniem przestrzeni suszarniczej.
W przemyśle garbarskim używane są suszarnie o różnych rozwiązaniach technicznych
i konstrukcyjnych:
a) suszarnie komorowe – stanowiące zamkniętą przestrzeń w której przebiega cały proces
suszenia,
b) suszarnie tunelowe – zbudowane z poszczególnych komór lub sekcji tworzących tunel.
W poszczególnych sekcjach można wprowadzać różne parametry powietrza suszącego
które najlepiej odpowiadają warunkom technologicznym suszenia skór,
c) suszarnie próżniowe – w których zasadą jest zamknięcie suszonej skóry
w wytworzonej wysokiej próżni, dzięki czemu obniżona zostaje temperatura wrzenia
wody zawartej w skórze. Szybkie wytwarzanie próżni powoduje szybkie odparowanie
wody, tak że czas suszenia skór wynosi parę minut,
d) suszarnie z prądami wielkiej częstotliwości – w suszarniach tych suszenie polega na
odparowaniu wilgoci z suszonego materiału za pomocą ciepła wytworzonego
w materiale znajdującym się w przestrzeni zmiennego pola magnetycznego. Wykorzystana
jest tu właściwość przewodności elektrycznej – bardzo słabej dla skóry, co powoduje
powstawanie ciepła i odparowanie w krótkim czasie wilgoci. Ten typ suszenia skór jest
dopiero w fazie doświadczeń.
W zależności od stosowanej metody suszenia skór, suszarnie możemy podzielić na:
−
suszarnie konwekcyjne – w których suszenie skór polega na doprowadzeniu do suszonej
skóry ciepła przez ogrzane powietrze o określonej wilgotności, jako czynnika
pośredniego,
−
suszarnie kontaktowe – w których metodą suszenia jest przyleganie skór do ogrzanych
płyt.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Rozpatrując techniki suszenia skór można suszarnie podzielić na suszarnie w których:
−
suszenie odbywa się w stanie swobodnym – skóry swobodnie wiszą na drążkach lub
specjalnych haczykach, lub też swobodnie mogą być rozłożone na transporterze
wchodzącym w tunel lub komorę suszarni,
−
suszenie odbywa się w stanie napiętym – skóry rozpinane są na ramach perforowanych
przy pomocy specjalnych spinaczy lub przez klejenie do płyt szklanych lub metalowych
/emaliowanych/ umocowanych na ramach,
4.2.1.1. Suszarnie konwekcyjne
Suszarnie komorowe
Suszarnie komorowe należą do tradycyjnych i najczęściej używanych do suszenia skór.
W suszarniach tych odbywa się regulowana, intensywna cyrkulacja powietrza z możliwością
automatycznego doboru parametrów suszenia. W zależności od sposobu wieszania skór,
sposobu dostarczania ciepła i przenoszenia powietrza oraz konstrukcji wykonania, istnieje
wiele typów suszarni komorowych.
Suszarnia komorowa drążkowa z przenośnikiem łańcuchowym jest unowocześnionym
typem suszarni komorowej.
Rys. 1 Schemat komorowej suszarni drążkowej [2, s. 194]
1- obudowa suszarni,
2 – rurociąg wyciągowy,
3 – nadmuch ciepłego powietrza,
4 – wentylatory do cyrkulacji powietrza,
5 – kanał wylotu wilgotnego powietrza,
6 – kanał zasysania świeżego powietrza,
7 – przesłona regulacji dopływu i wypływu powietrza,
8 – grzejniki parowe do ogrzania powietrza,
9 – perforowana podłoga suszarni,
10 – zawieszone skóry,
11 – drzwiczki suszarni,
12 – drążki do zawieszania skór zamontowane na ruchomym
przenośniku.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Komora suszarni ograniczona jest izolowaną obudową
.
W przedniej ścianie zamontowane
są drzwiczki uchylane w czasie wieszania skór, a zamykane na czas suszenia. Drążki do
zawieszania skór przesuwane są przenośnikiem łańcuchowym w obwodzie zamkniętym
w obrębie suszarni na dwóch poziomach: dolnym i górnym. Źródłem ciepła ogrzewającego
powietrze są grzejniki parowe umieszczone tuż nad podłogą. Ogrzane powietrze unosi się do
góry
i
suszy
zawieszone
na
drążkach
skóry
przez
odparowanie
wody
z powierzchni skór. W górnej części suszarni zamontowany jest wyciąg rurowy
odprowadzający wilgotne powietrze na zewnątrz komory suszarniczej, a dolnym wentylatorem
zasysane jest świeże powietrze i wtłaczane przewodem rurowym pod grzejniki parowe.
Przepływ powietrza regulowany jest przesłoną automatycznie regulującą nastawione parametry
suszenia. Suszarnia wyposażona jest w urządzenia kontrolno-pomiarowe parametrów
technologicznych suszenia skór.
Rys. 2 Widok wnętrza suszarni komorowej, drążkowej dwupoziomowej firmy DEMAKSAN [prospekt firmy]
Rys. 3 Sposób zawieszania skór w suszarni drążkowej firmy DEMAKSAN[prospekt firmy].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Inny typ konstrukcyjny suszarni komorowej to suszarnia ramowa z metalowymi płytami
perforowanymi. Ten typ suszarni używany jest do suszenia skór w stanie napiętym.
Rys. 4 Schemat suszarni komorowej ramowej [1 s. 112]
1 – komora suszarnicza,
2 – szyna przenośnikowa,
3 – rama nośna,
4 – rama obrotowa,
5 – płyta metalowa perforowana,
6 – wentylator,
7 – silnik wentylatora,
8 – nagrzewnica,
9 – wywietrznik,
10 – rozpięta skóra.
Skóry suszy się rozpięte przy pomocy specjalnych spinaczy – zaczepów na
perforowanych, metalowych płytach, które zamocowane są obrotowo na stałym obramowaniu.
Ramy na specjalnych rolkach można wysuwać po szynie na zewnątrz komory suszarniczej. Po
wysunięciu i przekręceniu ramy o 90
0
w pozycji równoległej do podłogi, na płycie rozkłada się
skórę i specjalnymi zaczepami z zaciskiem przypina do perforacji. Skóry przypina się z obu
stron płyty przekręcając ją do pionu a następnie o 90
0
w drugą stronę. Po przypięciu skór ramę
należy przekręcić do pierwotnego położenia i wsunąć do komory suszarniczej. W ten sam
sposób zdejmuje się skóry po zakończeniu procesu. Skóry suszone są powietrzem ogrzanym
przez nagrzewnicę i wprowadzanym w obieg za pomocą wentylatora. Do regulacji dopływu
świeżego i odpływu „zużytego” powietrza służą wywietrzniki w obudowie komory
suszarniczej. Suszarnia wyposażona jest w urządzenia kontrolno-pomiarowe parametrów
technologicznych suszenia skór.
Suszarnie tunelowe
W suszarniach tunelowych suszenie skór odbywa się w długich tunelach suszarniczych
o przekroju dostosowanym do wielkości powierzchni suszonych skór. Skóry zawiesza się na
drążkach przymocowanych do przenośnika przesuwającego się wzdłuż tunelu i wykonanego
z dwóch łańcuchów umieszczonych po obu bokach tunelu. W najprostszym typie suszarni
tunelowej skóry zawieszane na drążkach przed tunelem suszarniczym, przesuwane są
w przeciwprądzie z podgrzanym powietrzem wzdłuż tunelu. Dopływ ciepłego powietrza
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
i szybkość przesuwu przenośnika są tak regulowane, aby po przejściu przez tunel uzyskały
właściwy stopień wysuszenia. Rozwiązania konstrukcyjne suszarni tunelowych mogą być różne
i są dostosowane do rodzaju i wielkości produkowanych skór oraz do wyposażenia linii
produkcyjnej zakładu.
Rys. 5 Suszarnia tunelowa firmy DEMASKAN do suszenia dwoin w stanie swobodnym na transporterze
poziomym. [prospekt firmy]
Najbardziej powszechne są suszarnie zbudowane w kształcie litery U i umieszczonego
pośrodku między tunelami kanału z urządzeniami grzewczo-wentylacyjnymi.
Rys. 6 Schemat suszarni konwekcyjnej tunelowej [1, s. 110]
1 – nagrzewnica,
2 – grzejniki dodatkowe,
3 – wentylatory,
4 – silnik napędu wentylatora,
5 – wywietrznik,
6 – silnik napędu przenośnika,
7 – tunel suszarni,
8 – łańcuch przenośnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Odmianą konstrukcyjną suszarni tunelowej jest suszarnia segmentowa. Zbudowana jest
z segmentów połączonych ze sobą w dowolnej ilości zależnej od wymaganej wydajności
produkcji. Każdy segment stanowi samodzielną sekcję suszącą z własnym systemem cyrkulacji
powietrza. Wentylatory przepompowują powietrze z przestrzeni roboczej każdej sekcji
pobierając z jednej strony i przez nagrzewnicę wtłaczając z drugiej strony. Przepływ powietrza
jest poziomy i w każdej sekcji skierowany w przeciwnym kierunku prostopadłym do ruchu
przenośnika skór. Ostatnia sekcja nie jest zawieszana skórami, co umożliwia ruch przenośnika
podczas suszenia do przodu i do tyłu o jedną sekcję. Powoduje to zmianę kierunku przepływu
powietrza między skórami. Dzięki temu suszenie jest bardziej równomierne.
Rys. 7 Schemat cyrkulacji powietrza w suszarni tunelowej segmentowej [2 s. 194]
1 – sekcje suszarnicze,
2 – łańcuchy przenośnika,
3 – drążki do zawieszania skór,
4 – zawieszone skóry.
Powietrze suszące krąży stale w zamkniętym obiegu każdej sekcji aż do prawie pełnego
nasycenia wilgoci. Wówczas automatycznie część powietrza odprowadzana jest do atmosfery
przy równoczesnym czerpaniu z otoczenia powietrza świeżego. Jest to tak zwana recyrkulacja
częściowa powietrza. Mieszanina powietrza świeżego i nasyconego. ale o podwyższonej
temperaturze, przechodzi przez grzejnik gdzie zostaje podgrzana do żądanej temperatury
i skierowana do przestrzeni suszarniczej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Rys. 8 Wygląd suszarni tunelowej segmentowej firmy DEMAKSAN [prospekt firmy]
Sterowanie przebiegiem suszenia jest automatyczne po ustawieniu na pulpicie
sterowniczym suszarni zadanych wartości parametrów procesu.
Bardziej nowoczesną konstrukcję stanowią suszarnie tunelowe ramowe do suszenia skór
w stanie rozpiętym lub naklejonym. Ramy zawieszone są na szynach przenośnikowych.
Do napinania skór służą ramy perforowane na których skóry rozpina się przy pomocy
specjalnych spinaczy.
Do suszenia skór naklejonych stosowane są suszarnie płytowe tunelowe, wyposażone
w ramy z płytami szklanymi, metalowymi lub metalowymi i emaliowanymi. Suszarnie takie
wyposażone są również w urządzenia do nanoszenia i zmywania kleju z płyt. Przed
naklejeniem skór, płyty są dokładnie zmywane i suszone.
Rys. 9 Schemat suszarni płytowej do suszenia skór techniką naklejania [1, s. 110]
1 – tunel suszarni,
2 – szyna przenośnikowa,
3 – płyta z naklejoną skórą,
4 – szafa sterownicza z urządzeniem kontrolno-pomiarowym.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Wyżęte i wygładzone skóry przykleja się stroną licową do płyt ze świeżo naniesionym
klejem. Skóry przyklejane są z obu stron płyty. Do przyklejania skór używa się tak zwanego
kleju skrobiowego, zawierającego około 3% skrobi ziemniaczanej z dodatkiem oleju
tureckiego /siarczanowany olej/ jako środka modyfikującego adhezję podczas przylepiania
skóry do płyty. Płytę z naklejonymi skórami wprowadza się do tunelu suszarniczego
o regulowanej temperaturze i wilgotności powietrza suszącego. Czas suszenia skór wynosi
około 5–8 godzin. Suszenia skór naklejanych na płyty powoduje zwiększenie ich wydajności
powierzchniowej o 5–10% a powierzchnia ich jest bardzo gładka.
4.2.1.2. Suszarnie kontaktowe
Suszarnie próżniowe
Suszenie skór w suszarniach próżniowych jest metodą suszenia kontaktowego Suszenie
kontaktowe polega na przyleganiu suszonego materiału do podgrzanej płyty. W przypadku
suszarni próżniowej jest to płyta stołu wykonanego ze stali nierdzewnej. W metodzie suszenia
kontaktowego ważne jest, że otrzymuje się skórę od razu rozprostowaną.
W metodzie próżniowego suszenia skór wykorzystuje się zjawisko obniżenia temperatury
wrzenia wody przy zmniejszonym ciśnieniu. Wielkość próżni wytwarzanej w suszarniach
próżniowych do skór wynosi 9 – 9,3 Pa co powoduje, że wrzenie wody odbywa się już przy
40
0
C. Odparowanie wody następuje bardzo szybko i skóra zostaje wysuszona w czasie 2–6
minut.
Technika suszenia próżniowego polega na rozciągnięciu skóry stroną licową na gładkim
blacie stołu. Stół stanowi jednocześnie płytę grzejną suszarni. Dobrze rozprostowaną skórę
dociska się od góry płytą perforowaną z odpowiednią membraną. Płyta dociskowa osadzona
jest w pokrywie próżniowej połączonej z pompą zasysającą powietrze z przestrzeni suszenia
przez membranę. Górna płyta dociskowa obramowana jest gumowym kołnierzem
uszczelniającym, zabezpieczającym zasysanie powietrza z otoczenia.
Rys. 10 Schemat działania suszarni próżniowej [1, s. 111]
1 - skóra rozpostarta na stole suszarniczym przygotowana do
suszenia,
2 – skóra podczas suszenia pod pokrywą próżniową,
3 – płyta grzejna,
4 – pokrywa próżniowa,
5 – płyta perforowana z membraną,
6 – kołnierz uszczelniający.
Suszarnie próżniowe są urządzeniami o bardzo skomplikowanej konstrukcji dlatego
obsługa ich wymaga wykwalifikowanej kadry pracowników. W praktyce przemysłowej
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
stosowane są maszyny o różnych rozwiązaniach technicznych w zależności od wielkości
i ilości przerabianych skór i innych parametrów technologicznych. Różnią się między sobą
ustawieniem, wielkością i ilością stołów suszarniczych ale zasada działania jest taka sama.
Rys. 11 Suszarnia próżniowa 5 – stołowa firmy CARTIGLIANO [prospekt firmy]
Widok ogólny suszarni z oprzyrządowaniem technicznym i szafą sterowniczą.
W zakładach garbarskich o dużej produkcji skór, suszarnie próżniowe zestawione są
w ciąg technologiczny bardzo ułatwiający i przyśpieszający produkcję.
Rys. 12 Schemat ciągu technologicznego z ustawieniem suszarni próżniowej według propozycji firmy
CARTIGLIANO [prospekt firmy 2002r.]
1 – stanowisko wyżymania, wygładzania i rozprostowania skór,
2 – zespół przenośników transportowych skór do suszarni próżniowej,
3 – stanowisko suszenia próżniowego skór,
4 – stanowisko kondycjonowania skór,
5 – wygładzanie powierzchni skór,
6 – stanowisko automatycznego układania skór.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Skóry suszone w suszarniach próżniowych zwiększają swoją wydajność powierzchniową
o 2–4%, a struktura ich jest bardziej zwarta i mniej podatna na rozciąganie. Suszenie
w próżni powoduje rozprostowanie jarzm naturalnych na skórach, co zwiększa ich
wykorzystanie w przetwórstwie. Suszenie próżniowe jest szczególnie zalecane przy wyprawie
skór na wierzchy obuwia.
Suszarnia systemu „Secotherm”
System „Secotherm” polega na suszeniu skór w urządzeniu składającym się z zespołu
baterii podwójnych płyt metalowych z emaliowaną powierzchnią zewnętrzną. Przestrzeń
wewnętrzna między płytami wypełniona jest środkiem grzejnym najczęściej gorącą wodą.
Skóry suszy się w stanie naklejonym powierzchnią lica do emaliowanej strony podgrzanych
płyt. Jest to więc suszenie metodą kontaktową.
Rys. 13 Schemat urządzenia do suszenia skór systemem „Secotherm” [2, s. 204]
1 – metalowa płyta emaliowana do naklejania skór,
2 – czynnik grzewczy,
3 - podstawa płyty,
4 – zawór rurociągu doprowadzającego czynnik grzewczy,
5 – rynienka do odbioru spływającej wody,
6 – osłona wyciągu pary wodnej,
7 – suszona skóra.
Proces suszenia przebiega bardzo szybko ponieważ skóra podgrzewana jest równo w całej
swojej objętości. Ciepło przechodzi od zwartej struktury lica skóry, do luźniejszej struktury
strony mizdrowej. Powstająca para wodna łatwo przechodzi przez coraz to luźniejszą strukturę
włókien, odwrotnie jak podczas suszenia na ramach szklanych. Dlatego czas suszenia trwa
około 30 minut.
4.2.1.3. Suszarnie promiennikowe
W niektórych zakładach garbarskich do suszenia skór po apreturowaniu lub natrysku
w etapie wykończania właściwego, stosowane są urządzenia suszarnicze z promiennikami
podczerwieni, za pomocą których w krótkim czasie następuje skuteczne wysuszenie skór.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Czynnikiem suszącym jest niewidzialne promieniowanie elektromagnetyczne o długości fal od
około 760 nm do 0,4 mm, emitowane przez nagrzane ciała. Urządzenia te to suszarki
promiennikowe.
Suszarka promiennikowa jest zbudowana w postaci tunelu w którym w bocznych
ścianach są wmontowane lampy promiennikowe. Skóry przesuwane na transporterze lub
napięte na ramach są poddawane promieniowaniu podczerwieni. Suszenie polega na
odparowaniu wilgoci ze skór za pomocą ciepła wytworzonego w skórze znajdującej się
w polu promieniowania. Szybkość przesuwu transportera jest tak dobrana aby zamontowany
układ wentylacyjny mógł odprowadzać nasycone powietrze.
Suszenie skór w suszarni promiennikowej polega na swobodnym rozłożeniu lub
rozwieszeniu skór płasko na przenośniku i przesuwaniu w tunelu suszarniczym pod lampami
emitującymi promieniowanie podczerwone. W zależności od rodzaju skór, szybkość
przenoszenia i przepływu powietrza suszącego jest ustawiana i regulowana najczęściej
automatycznie. Początkowa temperatura suszenia skór powinna być wyższa i przy wyższej
wilgotności powietrza suszącego. Końcowa faza procesu to obniżenie temperatury i powietrze
o niskiej wilgotności. Świeże powietrze powinno być wdmuchiwane w przeciwprądzie
z ruchem przenośnika z suszonymi skórami
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki wpływają na efekt suszenia skór?
2. Jakie parametry wpływają na szybkość odparowania wody z powierzchni skór suszonych?
3. Co to jest suszenie klimatyczne w warunkach naturalnych?
4. Na czym polega suszenie w sztucznie wytworzonej atmosferze?
5. Co to jest: czynnik grzewczy?
6. Jakie rodzaje suszarń stosowane są do suszenia skór?
7. Na czym polega suszenie konwekcyjne?
8. Czym charakteryzuje się suszarnia komorowa?
9. Jakie znasz typy suszarń komorowych?
10. Co to są ramy z płytami perforowanymi?
11. Co to są suszarnie tunelowe?
12. Jakie znasz typy suszarń tunelowych?
13. Co to są suszarnie segmentowe?
14. Wyjaśnij określenie: transport skór w przeciwprądzie z ciepłym powietrzem?
15. Na czym polega suszenie kontaktowe skór?
16. Jakie znasz rodzaje suszarni kontaktowych?
17. Na czym polega suszenie skór w próżni?
18. Na czym polega suszenie systemem „Secotherm”?
19. Na czym polega różnica w suszeniu skór naklejanych na płyty: w suszarni tunelowej
i w suszarni systemu „Secotherm”?
20. Jak działają suszarnie promiennikowe?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj schemat budowy suszarni komorowej drążkowej do suszenia skór
i oznacz podstawowe elementy konstrukcji.
Ćwiczenie będziesz wykonywał w pracowni technologicznej. Pomocne mogą Ci być
ilustracje i katalogi o tematyce suszarniczej skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować karton i przybory do rysowania,
2) narysować schemat budowy suszarni z podstawowymi elementami konstrukcji:
–
przestrzeń suszącą,
–
urządzenia doprowadzające ciepło do ogrzania środowiska suszącego,
–
urządzenia do wymiany powietrza,
–
urządzenia do zakładania i przenoszenia skór w obrębie suszarni,
3) oznaczyć i opisać narysowane elementy konstrukcyjne suszarni,
4) wyjaśnić sposób działania suszarni komorowej i metodę suszenia zastosowaną w tego typu
suszarniach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
stół do pracy,
−
arkusz kartonu A-4 /lub większy/,
−
przybory do rysowania i opisywania rysunku: ołówki, mazaki kolorowe, linijka, gumka,
−
ilustracje i prospekty obrazujące różne rodzaje suszarń do skór.
Ćwiczenie 2
Narysuj schemat budowy suszarni tunelowej do skór i oznacz podstawowe elementy
konstrukcji. Wyjaśnij w jaki sposób przeprowadza się suszenie skór.
Ćwiczenie będziesz wykonywał w pracowni technologicznej. Pomocne mogą Ci być
ilustracje i katalogi o tematyce suszarniczej skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować karton i przybory do rysowania,
2) narysować schemat budowy suszarni z podstawowymi elementami konstrukcji:
–
przestrzeń suszącą,
–
urządzenia doprowadzające ciepło do ogrzania środowiska suszącego,
–
urządzenia do wymiany powietrza,
–
urządzenia do zakładania i przenoszenia skór w obrębie suszarni,
3) oznaczyć i opisać narysowane elementy konstrukcyjne suszarni,
4) wyjaśnić sposób działania suszarni tunelowej i metodę suszenia skór,
5) omówić typ suszarni tunelowej segmentowej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
stół do pracy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
−
arkusz kartonu A-4 /lub większy/,
−
przybory do rysowania i opisywania rysunku: ołówki, mazaki kolorowe, linijka, gumka,
−
ilustracje i prospekty obrazujące różne rodzaje suszarń do skór.
Ćwiczenie 3
Korzystając z programu komputerowego i Internetu wyszukaj firmy produkujące
urządzenia suszarnicze do suszenia skór. Uzyskane informacje przedstaw w dyskusji na temat
nowych rozwiązań technicznych i konstrukcyjnych w budowie urządzeń suszarniczych do
skór.
Ćwiczenie będziesz wykonywał w pracowni technologicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) uruchomić komputer podłączony do Internetu,
2) w wyszukiwarce internetowej wpisać hasło: ”suszarnie do skór”,
3) z wyszukanych odpowiedzi wybrać informacje o firmach wskazanych w zadaniu,
4) „wchodząc” na strony internetowe firm, znaleźć katalogi produkowanych wyrobów,
5) odszukać informacje potrzebne do realizacji ćwiczenia,
6) uzyskane informacje przedstawić w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
stanowisko komputerowe,
−
komputer z odpowiednim oprogramowaniem i z podłączeniem do Internetu,
−
drukarka komputerowa.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj i nazwij typy suszarń do skór w wyposażeniu warsztatów szkolnych lub
zakładu produkcyjnego, w którym obywasz praktykę zawodową. Uzasadnij i omów zasady
suszenia skór w tych suszarniach.
Ćwiczenie będziesz wykonywał w zakładzie produkcyjnym lub w warsztatach szkolnych.
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia zapoznaj się z Regulaminem Bezpieczeństwa
i Higieny Pracy obowiązującym na stanowisku suszenia skór. Załóż odzież ochronną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z budową i konstrukcją suszarni do skór w zakładzie,
2) przypomnieć sobie wiadomości teoretyczne, z którymi zapoznałeś się realizując materiał
nauczania tej jednostki modułowej,
3) rozpoznać metodę suszenia skór na podstawie konstrukcji technicznej suszarni,
4) rozpoznać i nazwać typ suszarni.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
różne typy suszarń do suszenia skór.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać rodzaje suszarń stosowane do suszenia skór?
2) rozpoznać typ suszarni na podstawie budowy konstrukcyjno-
-technicznej?
3) zdefiniować pojęcia: suszenie klimatyczne, suszenie konwekcyjne,
suszenie kontaktowe, suszenie w sztucznej atmosferze, prędkość
suszenia?
4) omówić budowę, typy i zasadę suszenia skór w suszarni komorowej?
5) omówić budowę, typy i zasadę suszenia skór w suszarni tunelowej?
6) wyjaśnić zasadę działania suszarni tunelowej segmentowej?
7) wyjaśnić na czym polega suszenie skór w stanie napiętym i naklejonym?
8) wyjaśnić pojęcie przeciwprądu transportu skór i przepływu powietrza
suszącego w suszarni?
9) omówić zasadę suszenia skór w suszarni próżniowej?
10) wyjaśnić zasadę suszenia skór systemem „Secotherm”?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4.3. Technika suszenia skór
4.3.1. Materiał nauczania
Realizując dotychczasowy materiał nauczania jednostki modułowej, poznałeś:
−
cel i zadania procesu suszenia skór,
−
ogólne zasady obowiązujące w przygotowaniu i prowadzeniu procesu oraz,
−
urządzenia suszarnicze, ich typy i różnice konstrukcyjno-techniczne suszarń stosowanych
do suszenia skór.
Aby uzyskać jak najlepsze wyniki suszenia skór, należy dobrać odpowiednie parametry
procesu by jego przebieg był możliwie szybki i pozwalał na uzyskanie skór wyprawionych
o najwyższej jakości i wysokiej wydajności powierzchniowej.
Różnorodność asortymentowa skór wyprawionych, ich cechy i właściwości
charakterystyczne dla danego asortymentu, wymagają stosowania odpowiednich metod
i technik produkcji skór w tym również odpowiednich technik procesu suszenia. Każda
zastosowana technika suszenia skór wymaga jednak przestrzegania pewnych zasad zależnych
od charakterystyki materiału suszonego. Podczas suszenia skór nie można stosować zbyt
wysokich temperatur aby skóra nie uległa zniszczeniu termicznemu. Nie można zbyt długo
przetrzymywać skór w suszarni w atmosferze dużej wilgotności powietrza suszącego bo grozi
to otrzymaniem skór gotowych z plamami lica lub nierównomiernym wysuszeniem tkanki
skórnej i wadami strukturalnymi skór. Przesychaniem lica grozi długie przetrzymywanie skór w
komorze suszarni. Wynika stąd, że każda technika wymaga kontrolowania parametrów:
temperatury, wilgotności suszącego powietrza i czasu oddziaływania na skórę podwyższonej
temperatury.
W praktyce produkcyjnej stosuje się dwie podstawowe techniki suszenia skór: suszenie
jednostopniowe i suszenie dwustopniowe.
Suszenie jednostopniowe. Technika suszenia jednostopniowego polega na suszeniu skór
w jednym cyklu poddawania ich procesowi odparowania wody. Skóry suszone są w stanie
napiętym na ramach perforowanych lub lepiej naklejone na płyty szklane albo w stanie
rozciągniętym na płycie stołu suszarni próżniowej. Suszenie prowadzi się do takiej zawartości
wody w skórach, aby bez potrzeby dalszego nawilżania, klimatyzowania i dosuszania, można
je było poddawać procesom wykończania właściwego.
Taką technikę suszenia stosuje się w produkcji skór garbowania roślinnego oraz przy
produkcji niektórych rodzajów skór przeznaczonych na cholewki obuwia, od których nie jest
wymagana duża miękkość i ciągliwość. Techniką tą również suszone są skóry galanteryjne.
Parametry suszenia skór techniką jednostopniową zależą od typu suszarni i od właściwości
skór jakie wymagane są od towaru gotowego. Przykładowe warunki suszenia techniką
jednostopniową dla niektórych asortymentów skór przedstawione są w tabeli:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Tab. 1 Warunki suszenia jednostopniowego dla niektórych asortymentów skór
Parametry suszenia
temperatura, °C
Rodzaj skóry wyprawionej
stosowana
dopuszczalna
wilgotność
względna
powietrza
%
prędkość
przepływu
powietrza
m/s
Czas
suszenia
Zawartość
wody w skórze
wysuszonej
Suszenie
w
stanie
naklejonym
Bukaty bydlęce z poprawionym
licem
45-60
70
35-55
0,5 - 2
4-6 h
16-24
Skóry podszewkowe
45-55
65
35--55
0,5 - 2
3-5 h
16-22
Suszenie próżniowe
Bukaty bydlęce z licem
naturalnym
60-80
90
—
—
2—6 min
24-30
Bukaty bydlęce z licem
poprawionym
60-80
95
—
—
2—8 min
26-30
Bukaty bydlęce anilinowe
40-60
70
—
—
2—6 min
24-30
Skóry galanteryjne
40-60
70
—
—
4—8 min
24-30
Suszenie w stanie swobodnym
Krupony bydlęce podeszwowe
i podpodeszwowe
20-35
38
50-60
0,5
24-48 h
16-20
Bukaty połówki chromowe
techniczne
45-60
70
35-55
0,5-2
12 h
14-16
Dwoiny bydlęce podszewkowe
45-60
70
35-60
0,5-2
6-8 h
12-14
Suszenie dwustopniowe. Technika suszenia dwustopniowego sprzyja otrzymywaniu
skór w towarze gotowym o charakterystycznym miękkim chwycie skórzanym, dużej
pulchności i ciągliwości. Dlatego technika ta stosowana jest do produkcji skór miękkich: na
cholewki obuwia damskiego, skór odzieżowych, meblowych i rękawiczkowych. Technika
suszenia dwustopniowego polega na suszeniu skór w dwóch etapach . Pomiędzy tymi etapami
skóry poddawane są operacjom nawilżania, klimatyzowania i rozciągania lub międlenia.
Operacje te są w pewnym sensie „gimnastyką” dla włókien skórnych, która nie pozwala na
sklejanie się ich w czasie wysychania i nadaje im cechy pulchności i elastyczności.
Pierwszy etap to suszenie skór w stanie swobodnym przez rozwieszenie na drążkach aż do
odparowania wilgoci do około 12%.
Drugi etap to suszenie skór w stanie rozciągniętym lub napiętym na ramach. Suszenie
przeprowadza się w warunkach łagodnych. W trakcie suszenia skóra kurczy się tylko
nieznacznie, powierzchnia jej staje się gładka, a struktura włókien utrwala się.
Podobnie jak przy suszeniu jednostopniowym, również suszenie dwustopniowe wymaga
zachowania pewnych warunków które uzależnione są od rodzajów skór i wymagań
asortymentowych.
Przykładowe parametry suszenia dwustopniowego zestawiono w tabelach:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Tab. 2 Warunki suszenia dwustopniowego dla niektórych asortymentów skór
Pierwszy etap suszenia:
Suszenie pierwszego stopnia
temperatura
w °C
Wilgotność względna
powietrza
Prędkość przepływu
powietrza
czas suszenia
zawartość wody
w skórze wysuszonej
Rodzaj skóry wyprawione
stosowana
maksymalnie
dopuszczalna
%
m/s
h
%
Bukaty bydlęce wykończenia
anilinowego
45 -60
65
45 - 55
0,5 - 2
4 - 6
8 -12
Skóry nappa
i softy
30 -45
50
55 - 60
0,5
6 - 8
12 -16
Welury i nubuki
30-40
45
55 - 60
0,5
6 - 8
12 -16
Skóry odzieżowe
30 -40
45
55 - 65
0,5
10 - 12
12 -16
Drugi etap suszenia:
Suszenie drugiego stopnia
temperatura
w °C
stosowana
maksymalnie
dopuszczalna
wilgotność względna
powietrza
prędkość przepływu
powietrza
czas suszenia
zawartość
wody
w skórze wysuszonej
Rodzaj skóry wyprawione
%
m/s
h
%
Bukaty bydlęce
wykończenia anilinowego
40 – 50
55
45 – 55
0,5 – 2
6-8
12 -18
Skóry nappa
I softy
25 - 35
40
55 – 65
0,5
4-6
14 -18
Welury I nubuki
20 - 30
35
55 – 65
0 – 0,5
2-4
14 -18
Skóry odzieżowe
20 - 30
35
55 – 65
0 – 0,5
4-6
14 -18
Wady i uszkodzenia skór powstałe w czasie suszenia
Niebezpieczne jest nierównomierne prowadzenie procesu suszenia, co może prowadzić do
nadmiernego nagrzania tkanki skórnej i w efekcie końcowym, utraty miękkości
i pulchności skór wyprawionych. Zbyt długie przetrzymywanie skór w niskich temperaturach
obniża wytrzymałość tkanki skórnej na rozciąganie i pozbawia ją charakterystycznego chwytu
skórzanego.
Suszenie w zbyt ostrych warunkach skór garbowanych chromowo prowadzi do
nadmiernego odwodnienia tkanki skórnej, do otrzymywania skór twardych, sztywnych
i płaskich. Lico skór jest nadmiernie wysuszone, mało odporne na zginanie i pęka.
Ostre warunki suszenia skór garbowania roślinnego, prowadzą do powstawania plam od
garbników, które nie zdążyły się jeszcze związać ze skórą i wypłynęły, rozpuszczone
w wodzie penetrującej do powierzchni skór, w czasie wysychania. Osadzony na powierzchni
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
garbnik roślinny ciemnieje na powietrzu dając w efekcie plamy. Osadzenie się garbnika
w zewnętrznej warstwie skór powoduje również usztywnienie tej warstwy i pękanie przy
zgięciach.
Rozluźnienie lica w towarze gotowym spowodowane jest niedosuszeniem skór lub
wysuszeniem nierównomiernym. Daje to w efekcie tak zwane odstające lico, a skóra ma luźny
układ bez charakterystycznego chwytu i jest mało odporna na działanie wilgoci
i nasiąkanie wodą.
Warunki suszenia nie mogą być:
−
zbyt ostre – wysoka temperatura, mała wilgotność względna powietrza, duża szybkość
przepływu powietrza,
−
zbyt łagodne – niska temperatura, niska wilgotność względna powietrza.
Zachowanie rygorów receptury technologicznej w procesie suszenia skór musi być
przestrzegane i podlegać kontroli parametrów suszenia podczas trwania procesu. Cały czas
należy kontrolować temperaturę, wilgotność oraz prędkość przepływu powietrza a także
sprawdzać organoleptycznie stan skór w czasie suszenia.
W nowoczesnych suszarniach parametry temperatury, wilgotności i przepływu powietrza
regulowane są automatycznie przez czujniki umieszczone w przestrzeni suszącej i podawane
w formie zmian wskaźników na tablicy sterowania procesem lub na wydruku automatycznej
kontroli procesu.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie parametry procesu suszenia mają wpływ na efekt końcowy wyprawy skór?
2. Od czego zależą wartości parametrów suszenia skór?
3. W jaki sposób suszy się skóry techniką jednostopniową?
4. W jaki sposób suszy się skóry techniką dwustopniową?
5. Jakie wady mogą powstawać na skórach podczas procesu suszenia?
6. Co to są: zbyt ostre, lub zbyt łagodne warunki suszenia?
7. Na czym polega kontrola procesu suszenia skór?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskaż i omów działanie przyrządów do pomiaru temperatury procesu suszenia skór
w suszarniach i agregatach suszarniczych. Odczytaj wartości parametru temperatury
w suszarni. Porównaj odczytaną wartość z wartością parametru temperatury wskazaną
w instrukcji technologicznej.
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia zapoznaj się z regulaminem
Bezpieczeństwa i Higieny Pracy obowiązującym na stanowisku suszenia skór. Załóż odzież
ochronną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać i nazwać przyrząd do pomiaru temperatury znajdujący się w wyposażeniu
suszarni oraz zamontowany w agregacie do suszenia skór w warsztatach szkolnych lub
w zakładzie produkcyjnym,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
2) wyjaśnić zasadę działania wskazanych przyrządów pomiarowych,
3) odczytać wartość parametru temperatury w suszarni lub w agregacie suszarniczym
podczas aktualnie prowadzonego procesu suszenia skór,
4) porównać odczytaną wartość parametru temperatury z wartością wskazaną
w dokumentacji technologicznej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
różne typy suszarni do suszenia skór wyposażone w przyrządy do pomiaru temperatury,
−
agregat suszarniczy do skór wyposażony w przyrządy pomiaru temperatury w kolejnych
fazach suszenia skór,
−
instrukcja technologiczna procesu suszenia skór,
−
instrukcja lub regulamin bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku suszenia skór.
Ćwiczenie 2
Omów działanie przyrządów do pomiaru wilgotności powietrza: higrometru
i psychrometru. Wskaż i nazwij przyrządy w wyposażeniu suszarni do skór w warsztatach
szkolnych lub zakładzie produkcyjnym. Odczytaj wartości parametru wilgotności powietrza
podczas suszenia skór. Porównaj odczytane wartości z wartościami parametru wskazanymi
w instrukcji technologicznej wyprawy skór.
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia zapoznaj się z regulaminem
Bezpieczeństwa i Higieny Pracy obowiązującym na stanowisku suszenia skór. Załóż odzież
ochronną.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wskazać i nazwać przyrządy do pomiaru wilgotności powietrza,
2) omówić zasadę działania poszczególnych przyrządów pomiary wilgotności powietrza,
3) rozpoznać i nazwać przyrządy pomiaru wilgotności powietrza znajdujące się
w wyposażeniu urządzeń i agregatów do suszenia skór,
4) odczytać wartość parametru wilgotności powietrza w suszarni lub w agregacie
suszarniczym podczas aktualnie prowadzonego procesu suszenia skór,
5) porównać odczytaną wartość parametru temperatury z wartością wskazaną
w dokumentacji technologicznej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
higrometr włosowy,
−
psychrometr,
−
tablica psychrometryczna
−
różne typy suszarni do suszenia skór wyposażone w przyrządy do pomiaru wilgotności
powietrza,
−
agregat suszarniczy do skór wyposażony w przyrządy pomiaru wilgotności powietrza
w kolejnych fazach suszenia skór,
−
instrukcja technologiczna procesu suszenia skór,
−
instrukcja lub regulamin bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku suszenia skór.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować parametry procesu suszenia skór?
2) wyjaśnić znaczenie przestrzegania parametrów suszenia skór?
3) wskazać sposób przeprowadzenia procesu suszenia w zależności od
rodzaju skór?
4) wskazać i omówić błędy występujące w procesie suszenia?
5) wyjaśnić na czym polega kontrola procesu suszenia skór?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania: otwarte, z luką
i wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom
podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
Część I
1. Proces suszenia skór polega na:
a) wyżęciu wody ze skór na wyżymaczkach walcowych,
b) obcieknięciu wody ze skór ułożonych jedna na drugiej na boczku garbarskim,
c) odparowaniu wody ze skór po ogrzaniu ciepłym powietrzem,
d) odwirowaniu ze skór wody w wirówce odśrodkowej.
2. Wskaż, w której z wymienionych suszarni najszybciej przebiega proces suszenia skór:
a) tunelowa ramowa,
b) komorowa drążkowa,
c) próżniowa,
d) systemem „Secotherm”.
3. Po procesie suszenia w skórze pozostaje pewna ilość wilgoci:
a) 12 – 16%,
b) 35 – 45%,
c) 45 – 50%,
d) do 5%.
4. Suszenie skór wyprawianych z licem naturalnym w suszarni komorowej wymaga
zawieszenia ich na drążkach:
a) pojedynczo obok siebie mizdrą do góry,
b) pojedynczo obok siebie licem do góry,
c) po dwie złożone mizdrą do siebie,
d) po dwie złożone licem do siebie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
5. Efekt suszenia skór w suszarni komorowej zależy od:
a) objętości pomieszczenia suszarniczego,
b) stosunku wymiarów wysokości do szerokości komory suszarniczej,
c) temperatury i wilgotności powietrza w suszarni,
d) sposobu ogrzewania środowiska suszącego.
6. Zasada przeciwprądu stosowana często w suszarniach tunelowych polega na:
a) transporcie skór w suszarni bez użycia silnika elektrycznego,
b) przepływie powietrza suszącego w kierunku przeciwnym do transportu skór,
c) przepływu powietrza suszącego w kierunku zgodnym do kierunku transportu skór,
d) podgrzewaniu powietrza suszącego bez użycia grzejników elektrycznych.
7. Suszenie konwekcyjne polega na:
a) odparowaniu wilgoci z powierzchni skór suszonych przy pomocy podgrzanego
powietrza,
b) odparowaniu wilgoci ze skór przylegających do ogrzanych metalowych ram,
c) wysysaniu wilgoci ze skór przez pompę ssącą wentylatora,
d) obracanie skór w suchym bębnie garbarskim.
8. Prędkość suszenia to:
a) szybkość transportu skór w suszarni,
b) szybkość nadmuchu świeżego powietrza do przestrzeni suszącej,
c) szybkość odprowadzania powietrza nasyconego wilgocią,
d) czas osiągnięcia stanu wysuszenia skór.
Część II
9. Odparowanie
wody
ze
skór
podczas
suszenia
powoduje
że zawartość
……………………….. w otaczającym powietrzu stale wzrasta. Jest to przyczyną
zmniejszania się…………………… procesu. Suszenie przebiega do momentu
wyrównania ……………………..powietrza z wilgotnością materiału suszonego.
10. W najprostszym typie suszarni konwekcyjnej, komorowej skóry zawieszane na
…………………………… ogrzewane są …………………………… podgrzanym
grzejnikami znajdującymi się pod perforowaną podłogą suszarni.. Dopływ ciepła
i wymiana wilgotnego powietrza są warunkiem, aby skóry uzyskały właściwy stopień
…………………………. .
11. Określenie –„suszarnia komorowa, drążkowa, dwupoziomowa” – oznacza:
a) dwie komory suszarnicze o tych samych wartościach parametrów temperatury
i wilgotności powietrza, usytuowane jedna nad drugą,
b) dwie komory suszarnicze o różnych wartościach parametrów temperatury
i wilgotności powietrza suszącego, usytuowane jedna obok drugiej,
c) dwa ciągi drążków do wieszania skór na różnych poziomach wysokości komory
suszarniczej,
d) dwa ciągi drążków obok siebie przesuwane w przeciwnych kierunkach po
zawieszeniu skór do suszenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
12. Suszarnie komorowe z perforowanymi, metalowymi ramami stosowane są do suszenia
skór:
a) rozpiętych na ramach przy pomocy specjalnych spinaczy,
b) układanych luźno na ramach ustawionych do poziomu,
c) zaczepionych luźno haczykami do górnej krawędzi ramy,
d) przewieszonych na drążkach pomiędzy ramami.
13. Technika suszenia skór na płytach szklanych polega na przyklejaniu skór:
a) licem do płyt posmarowanych klejem skrobiowym,
b) stroną mizdrową do płyt posmarowanych klejem skrobiowym,
c) mokrych do płyty bez użycia kleju,
d) do płyt mocnym klejem organicznym.
14. Pierwsza
faza
suszenia
skór
związana
jest
z
doprowadzaniem
…………………i podgrzania powierzchni suszonej skóry. Druga faza to proces
…………………….wody z powierzchni skór. Trzecia faza to wyrównanie stanu
……………………………w skórze i w powietrzu suszącym. Dalszy proces suszenia
odbywa się po wymianie ………………………..wilgotnego.
15. Na rysunku przedstawiono schemat budowy i działania suszarni próżniowej. Podpisz
elementy konstrukcyjne suszarni oznaczone cyframi.
16. Technika dwustopniowego suszenia skór polega na pierwszym suszeniu skór w stanie
………………………….na przykład po rozwieszeniu ich na drążkach, i drugim suszeniu
w stanie …………………………………… na przykład po naklejeniu na ramach
szklanych.
Pomiędzy
obydwoma
suszeniami
skóry
poddawane
są
operacjom………………………….. , klimatyzacji i rozciągania.
17. Do suszenia skór garbowanych roślinne należy stosować temperaturę suszenia
w granicach:
a) 15 – 20
0
C
b) 10 – 15
0
C,
c) 25 – 35
0
C,
d) 45 – 60
0
C.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
18. System „Secotherm” polega na………………….skór w urządzeniu składającym się
z podwójnych płyt metalowych. Przestrzeń wewnętrzna między płytami wypełniona jest
……………………………... Skóry suszy się w stanie naklejonym stroną ………………
…. skór do emaliowanej strony podgrzanych płyt. Jest to więc suszenie metodą
kontaktową.
19. Suszenie klimatyczne skór to suszenie:
a) w warunkach naturalnych – na powietrzu,
b) w atmosferze próżni,
c) w rozrzedzonym i ochłodzonym powietrzu,
d) w zagęszczonym gorącym powietrzem.
20. Kontrola międzyoperacyjna procesu suszenia skór wyprawianych z okrywą włosową
polega na:
a) laboratoryjnym oznaczaniu wytrzymałości skór na rozerwanie,
b) organoleptycznym badaniu nawilżenia skór przez ich złożenie i ściskanie,
c) sprawdzaniu wilgotności względnej i temperatury powietrza suszącego,
d) oznaczaniu masy skór przed i po procesie suszenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Organizowanie i prowadzenie procesu suszenia skór
Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub opisz rysunek
.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
10
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
15
1
2
3
4
5
6
16
17
a
b
c
d
18
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
6. LITERATURA
1. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór cz. II Wykończanie. WSiP, Warszawa
1985
2. Maleńczak J., Ćujan J.: Maszyny i urządzenia garbarskie. Skrypt uczelniany. WSI,
Radom 1981
3. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa – ćwiczenia laboratoryjne. WSI,
skrypt nr 7, Radom 1996
4. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
5. Persz T.: Materiałoznawstwo dla techników przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa
1997
6. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP, Warszawa 1989
7. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WPLiS, Warszawa 1965
8. Woźniakiewicz W.: Technologia futrzarstwa. WPLiS, Warszawa 1956
9. Vademecum garbarza. Praca zbiorowa. ITeE, Radom 1996
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
garbarz skor 744[03] z2 02 n
garbarz skor 744[03] z2 02 n
garbarz skor 744[03] z2 03 n
więcej podobnych podstron