1
Odpowiedzi do zeszytu ćwiczeń  Tajemnice przyrody dla klasy 6 część 2
Dział 4. Poznajemy różnorodność krajobrazów Ziemi
1. Pogoda a klimat
1. a) Kasia nie ma racji, ponieważ oceniła składniki pogody tylko dla kilku dni.
b) Zachmurzenie, wiatr, ciśnienie atmosferyczne.
c) Pogoda to stan atmosfery w określonym miejscu i czasie.
Klimat to warunki pogodowe występujące na danym obszarze w ciągu roku i powtarzające się w
kolejnych latach.
2. a) Olek:  ; Zosia:  ; Janek:  ; Asia: +.
b) 20 °C  ( 14°C) = 20°C + 14°C = 34°C
3. Kolejno: Paryżu, Moskwie; Moskwie, Paryżu; Moskwy, Paryża.
2. Strefy klimatyczne i strefy krajobrazowe
1. A  strefa klimatów okołobiegunowych, tundra; B  strefa klimatów umiarkowanych, północne lasy
iglaste; C  strefa klimatów umiarkowanych, lasy liściaste i lasy mieszane; D  strefa klimatów
umiarkowanych, stepy; E  strefa klimatów podzwrotnikowych, roślinność śródziemnomorska, F 
strefa klimatów zwrotnikowych, pustynie gorące; G  strefa klimatów zwrotnikowych, wilgotne lasy
równikowe.
2. Darwin  sawanna; Alice Springs  pustynia gorąca; Perth  roślinność śródziemnomorska; Sydney
 sawanna.
3. Kolejno: NIE; TAK; NIE; TAK.
4. Czy rozmieszczenie stref klimatycznych byłoby inne, gdyby&
wszystkie lądy tworzyły jeden wielki kontynent?  TAK
większość powierzchni Ziemi zajmowały lądy?  TAK
pole magnetyczne Ziemi było słabsze o połowę niż obecnie?  NIE
oś obrotu Ziemi była bardziej nachylona do ziemskiej orbity?  TAK
3. Krajobraz wilgotnego lasu równikowego
1. 22 grudnia: U mnie jest gorÄ…co  ponad 25 °C, powietrze jest wilgotne i prawie codziennie po
południu pada deszcz.
21 marca: U nas jest parno i duszno, przez dwa dni nie było deszczu, ale dziś znowu padało przez kilka
godzin.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
2
2. Kolejno:
·ð uzupeÅ‚niajÄ… w ten sposób niedobory soli mineralnych;
·ð dziÄ™ki temu szybciej spÅ‚ywa z ich powierzchni woda deszczowa;
·ð ponieważ jest roÅ›linÄ… cieniolubnÄ… i z
le znosi duże nasłonecznienie;
·ð aby utrudnić innym roÅ›linom wspinanie siÄ™ po niej ku sÅ‚oÅ„cu;
·ð umożliwiajÄ… stabilne zakotwiczenie roÅ›liny w glebie.
3. a) Kolejno: E, E, P.
b)
Epifity PnÄ…cza
Przykłady storczyki, bromelie, liany
dzbaneczniki
Przystosowania korzenie powietrzne, które odporne na rozerwanie długie
wchłaniają wodę z pary wodnej pędy, które owijają się wokół
i deszczu innych roślin
4. Drzewołaz  jest trujący; jaguar  żyje na dnie lasu.
5. Kolejno: gady; w koronach drzew; chwytny ogon, soczyście zielone ubarwienie.
4. Krajobraz sawanny
1. Wykres drugi, ponieważ dla sawanny charakterystyczne są dwie pory roku  sucha, gorąca i
deszczowa, nieco chłodniejsza.
2. Kolejno: wilgotnych lasów równikowych; trawy; baobaby.
3.
Ograniczenie strat wody Gromadzenie zapasów wody Maksymalne wykorzystanie
spowodowanych parowaniem wody z podłoża
B, D, G A C, E, F
4. Kolejno: pozbywa się dzięki nim nadmiaru ciepła; nie, pokarmem mrównika są termity; ponieważ
odżywiają się owadami, które na nim pasożytują; ponieważ odżywia się liśćmi akacji i baobabów,
które rosną w wyższych partiach drzew; struś.
5. a) Słoń, zebra, gnu, oryks.
b) Życie w stadzie jest bezpieczniejsze  zwierzętom łatwiej chronić młode i wzajemnie ostrzegać się
przed niebezpieczeństwem.
c) Lwy, lamparty, gepardy, serwale i likaony.
d) Sępy, marabuty, hieny i szakale żywią się resztkami pożywienia pozostawionymi przez drapieżniki.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
3
5. Krajobraz pustyń gorących
1.
2.
Jakie strategie wykorzystujÄ… Ograniczanie parowania wody Magazynowanie wody
rośliny, aby przetrwać?
Przykłady roślin Tamaryszek Agawa
Jak wyglądają liście i dlaczego? Liście są drobne, łuskowate, Liście są duże mięsiste, dzięki
dzięki czemu powierzchnia czemu magazynują wodę.
parowania jest mała.
Jak są rozmieszczone korzenie Korzenie są mocno System korzeniowy jest płytki,
i dlaczego? rozbudowane i rozciągają się na dzięki temu korzenie
znacznym obszarze, dzięki natychmiast pochłaniają wodę
czemu wchłaniają każdą krople opadową.
wody.
3. a) Długie i gęste rzęsy chronią przed piaskiem i pyłem.
Gęsta wełnista sierść pokrywająca ciało zapobiega przed przegrzaniem, a w nocy przed niskimi
temperaturami.
Zapas tłuszczu zmagazynowany w garbie służy do ochrony przed przegrzaniem.
Wąskie nozdrza, które mogą się zamykać, zapewniają ochronę przed pyłem i piaskiem.
Miękkie poduszki skórne na spodzie palców ułatwiają poruszanie się po piasku.
b) Lis fenek ma charakterystyczne duże uszy, przez które pozbywa się nadmiaru ciepła z organizmu;
skoczek pustynny wykorzystuje wodę zawartą w pokarmie; jasna sierść oryksa odbija promienie
słońca; moloch straszliwy korzysta z wody skroplonej na jego kolcach.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
4
4.
6. Krajobraz śródziemnomorski
1. Kolejno: suche; lipiec; najmniejszej; deszczowa; 10°C; listopad.
2. Kolejno: Wojtek; makią; jałowce, wrzośce, oleandry, mirty, wawrzyny, cyprysy, dęby, pinie.
3. Kolejno: winorośl; figowiec (drzewo figowe); melon; pistacja (drzewo pistacjowe); pomarańcza
(drzewo pomarańczowe); oliwka (drzewo oliwne).
4. a) Kolejno: gekon; popielica; ciernik.
b) Wycięcie naturalnych lasów doprowadziło do zniszczenia ich środowisk życia  duże zwierzęta nie
mają się gdzie ukryć.
5. Sycylia; Kreta.
7. Krajobraz lasów liściastych i mieszanych
1. a) Grab; dÄ…b; buk.
b) Umiarkowane temperatury; obfite opady.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
5
2.
Drzewa liściaste
zakwitają, kiedy ich wykształcają łuski, przed zimą zrzucają mają grubą korę na
liście są małe, okrywające pąki, liście, pniach i gałęziach,
ponieważ
liście nie przeszkadzają łuski chronią je przed oszczędzają wodę, kora chroni je przed
wtedy w przenoszeniu zbyt niskÄ… ograniczajÄ…c niskÄ… temperaturÄ….
pyłku przez wiatr. temperaturą. parowanie.
3. Podszyt i runo rozwijają się szczególnie bujnie wiosną.
Roślinność lasu formuje najczęściej cztery warstwy.
Korony drzew tworzÄ… luz
nÄ… warstwÄ™.
Epifity są reprezentowane głównie przez mchy i porosty.
4. a)
b) Kolejno: ryjówka puszczyk
sikora kuna
zajÄ…c jastrzÄ…b
c) Indywidualna odpowiedz
ucznia.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
6
5. Ubarwienie, które ma znaczenie ochronne; kończyny zaopatrzone w pazury oraz poduszeczki,
ułatwiające wspinanie po drzewach; sen zimowy związany z brakiem pożywienia.
8. Krajobraz strefy stepów
1. Uważam, że życie zwierzą na stepie nie jest łatwe, ponieważ:
1) wieje tam bardzo silny wiatr;
2) opady sÄ… nieregularne i niewielkie;
3) brakuje drzew i krzewów  naturalnych kryjówek zwierząt.
2. Kolejno: NIE; TAK; TAK; NIE; TAK; TAK.
3. a) ostnica; kostrzewa
b) Miłek wiosenny jest uznawany za najładniejszą roślinę kwiatową stepów. Indywidualna odpowiedz

ucznia.
4. a) Obserwuje otoczenie, unosząc się na tylnych łapach; potrafi biegać z prędkością 60 km/h;
zakłada gniazdo na ziemi.
b) Kolejno:
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
7
5. Stepy są największymi spichlerzami świata.
Stwierdzenie jest słuszne, ponieważ część stepów przekształcono w pola uprawne lub pastwiska ze
względu na niezwykle urodzajne gleby  czarnoziemy.
9. Krajobraz północnych lasów iglastych
1. a)
Pytania Warszawa Jakuck
Jaka jest najwyższa Å›rednia 18°C 18°C
miesięczna temperatura w
ciÄ…gu roku?
Jaka jest najniższa Å›rednia -3°C -41°C
miesięczna temperatura w
ciÄ…gu roku?
b) W Jakucku zima trwa zwykle dłużej niż w Warszawie.
W Jakucku temperatura powietrza jest zimą niższa niż w Warszawie.
W Jakucku opady śniegu są mniejsze niż w Warszawie.
2. Stożkowata korona i gałęzie skierowane ku dołowi ułatwiają zsuwanie się śniegu z drzewa.
Grube, zdrewniałe, przylegające do siebie łuski szyszek zabezpieczają nasiona przed mrozem.
Mała powierzchnia liści oraz pokrywająca je gruba warstwa wosku chronią przed niską temperaturą i
parowaniem wody.
3.
Pytania Lasy liściaste i mieszane Północne lasy iglaste
Ile pięter lasu tworzą rosnące w cztery trzy
nim rośliny? Wymień je.
Jaki rodzaj drzew dominuje? liściaste iglaste
Czy większość drzew zrzuca tak, ponieważ ograniczają w nie, ponieważ ich liście są
liście na zimę? Dlaczego? ten sposób parowanie wody zabezpieczone przed mrozem i
parowaniem wody
4. Barwa sierści sobola ma znaczenie ochronne.
Burunduk przygotowuje się do zimy, podczas której trudno jest o pożywienie.
Sowy mają zimą grubą warstwę piór, które stroszą w celu ograniczenia strat ciepła.
Niedz
wiedzie póz
ną jesienią przybierają na wadze, aby zgromadzić zapasy tłuszczu na zimę.
A
osie mają długie nogi i bardzo szerokie kopyta, które ułatwiają im poruszanie się po śniegu.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
8
Jemiołuszki odlatują na zimę w cieplejsze rejony.
10. Krajobraz tundry
1. Kolejno: strefa klimatów okołobiegunowych; lato jest krótkie i chłodne (najwyższa średnia
temperatura wynosi 15°C), wieje silny wiatr; zima jest dÅ‚uga i bardzo mroz
na (najniższa średnia
temperatura powietrza wynosi ok.  28°C, opady sÄ… niewielkie, wieje silny, zimny wiatr; Stany
Zjednoczone; Rosja, Islandia, Norwegia; termin podróży zaproponowany przez ucznia
2. Skrajnie niska temperatura podczas długiej zimy; cienka warstwa gleby; zimny i porywisty wiatr.
3. Wierzba żyłkowana  niewielkie rozmiary; gałęzie płożące się po ziemi.
4. a) Niewielkie rozmiary; przyleganie do podłoża; występowanie w kępach.
b) Forma poduszkowa chroni prze mrozem i zmniejsza parowanie wody.
5. Gęste futro chroni przed zimnem i wiatrem; włosy na nosie chronią przed zimnem podczas
żerowania; wędrówki do tajgi na czas zimy w poszukiwaniu pokarmu; szerokie kopyta, dzięki którym
zwierzę nie zapada się w śniegu; warstwa tłuszczu chroni renifera przed mrozem; włosy na spodniej
części kopyt ułatwiają poruszanie się po śniegu.
6. Lis polarny (z prawej)  ma krótkie, silnie owłosione uszy, które zapobiegają utracie ciepła, i gęste,
puszyste futro, które również chroni przed zimnem.
11. Krajobraz pustyń lodowych
1. Kolejno: NIE; TAK; TAK; NIE.
2. a) Od lewej: Antarktyka; Arktyka.
b) Zwierzęta Arktyki: traczyk lodowy; maskonur zwyczajny; niedz
wiedz
polarny.
Zwierzęta Antarktyki: słoń morski; pingwin cesarski; albatros wędrowny.
3. a) Indywidualna odpowiedz
ucznia.
b) 1995; Wojciech Moskal.
4. a) Kasia: porosty; Ola: mchy.
b) Rośliny kwiatowe na pustyniach lodowych należą do rzadkości. Na Antarktydzie występują tylko
dwa gatunki  śmiałek antarktyczny i kolobant antarktyczny.
5. Płaskie, krótkie skrzydła podobne do wioseł.
Palce stóp spięte błoną pławną.
Nogi silnie przesunięte ku tyłowi.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
9
Krótki, sztywny ogon  pełni funkcje steru.
Smukłe, wrzecionowate ciało.
Gęste, wodoodporne pióra.
12. Krajobraz wysokogórski.
1. W wysokich górach wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza: temperatura powietrza
spada; ilość opadów zwiększa się; działanie wiatru jest silniejsze.
2. a)
Pietra roślinności
w Tatrach w Alpach
piętro pogórza piętro pogórza
piętro reglowe piętro górskie
piętro kosodrzewiny piętro subalpejskie
hale piętro alpejskie
turnie piętro subniwalne
b) Piętro niwalne to kraina śniegu i lodowców. Na niepokrytych śniegiem skałach występują porosty.
Latem w miejscach, gdzie na krótko roztapia się śnieg, pojawiają się mchy.
c) Piętro górskie w Alpach; piętro reglowe w Tatrach.
3.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
10
4. a) Austria; SÅ‚owenia; WÅ‚ochy; Niemcy; Monako; Francja; Liechtenstein.
b) Kolejno: piętro subniwalne  widoczne skały porośnięte porostami; piętro pogórza  widoczne
pastwiska, a w oddali las liściasty; piętro subalpejskie  zdominowane przez kosodrzewinę i krzewy
różaneczników; piętro niwalne  pokryte śniegiem i lodowcem.
5. Niska roślina  ochrona przed zimnem, lepsze zaopatrzenie rośliny w wodę;
ciasno ułożone rozety, wyglądające jak dywanik  j.w
zdąży wytworzyć wiele roślin potomnych  dzięki rozmnażaniu bezpłciowemu roślina zdąży wydać
rośliny potomne, podczas krótkiego okresu wegetacyjnego;
pokryte delikatnymi, białymi włoskami  ochrona przed niską temperatura, ograniczenie straty wody.
6.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
11
Podsumowanie działu 4
1.
2. Kolejno:
·ð krajobraz Å›ródziemnomorski  gorÄ…ce, suche lata, Å‚agodne zimy, podczas których temperatura nie
spada poniżej 0°C;
·ð krajobraz lasów liÅ›ciastych i mieszanych  lata niezbyt ciepÅ‚e, zimy niezbyt mroz
ne, dość obfite
opady przez cały rok;
·ð krajobraz stepów  lato jest gorÄ…ce, zima mroz
na, a opady niewielkie i nieregularne;
·ð pustynia lodowa  ujemna temperatura panuje przez caÅ‚y rok, opady niewielkie lub ich brak;
·ð krajobraz północnych lasów iglastych  krótkie, ciepÅ‚e lato, dÅ‚uga, bardzo mroz
na zima, opady
niewielkie, występujące głównie latem;
·ð wilgotne lasy równikowe  wysoka temperatura powietrza i obfite opady wystÄ™pujÄ… przez caÅ‚y rok.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
12
3. Zwierzęta
1) ryś, 2) tukan, 3) renifer, 4) nosorożec, 5) bobak, 6) fenek, 7) zebra, 8) soból, 9) manul, 10) suhak.
Rośliny
11) liany, 12) pinia, 13) aloes, 14) jodła, 15) wrzos, 16) sosna, 17) palusznik, 18) ostnica, 19) miłek, 20)
dÄ…b.
4.
Strefa krajobrazowa Warunki klimatyczne Rośliny Zwierzęta
wilgotne lasy jedna pora roku, dzbanecznik, koliber, leniwiec,
równikowe bardzo gorąca i kakaowiec, tukan
deszczowa liany
sawanny dwie pory roku  sucha baobab, akacja, lampart, zebra, sęp
i deszczowa palusznik
pustynie gorące wysoka temperatura tamaryszek, opuncja, wielbłąd, oryx, fenek
panuje przez cały rok aloes
krajobraz dwie pory roku  oleander, cyprys, pinia cierlik, muflon,
śródziemnomorski gorące i suche lato daniel
oraz chłodna i
deszczowa zima
lasy liściaste i mieszane cztery pory roku  buk, grab, dąb dzik, borsuk, ryś
ciepłe lato i niezbyt
mroz
na zima,
oddzielone jesieniÄ…
i wiosnÄ…
stepy cztery pory roku  kocanka, ostnica, miłek bobak, suhak, manul
gorÄ…ce lato, mroz
na
zima, lato i jesień
północne lasy iglaste cztery pory roku, w wrzos, jodła, żurawina rosomak, burunduk,
tym krótkie i ciepłe soból
lato oraz mroz
na zima
tundra krótkie, chłodne lato, bażyna, modrzewnica, renifer, pardwa,
długa i bardzo mroz
na skalnica leming
zima
pustynie lodowe dwie pory roku  w mchy, kolobant, maskonur, mors,
czasie nocy polarnej śmiałek pingwin
bardzo mroz
na zima, a
w czasie dnia
polarnego nieco mniej
mroz
ne lato
5. Kolejno: wilgotny las równikowy; sawanna; pustynia gorąca; krajobraz śródziemnomorski; lasy
liściaste i mieszane; step; tundra; tajga.
6. Kolejno:
·ð chroni wielbÅ‚Ä…da przed przegrzaniem;
·ð chroni siÄ™ przed sÅ‚oÅ„cem i wysokÄ… temperaturÄ… powietrza; chroniÄ… go przed mrozem; warstwa
błota chroni go przed owadami, utratą wody i słońcem; chronią nozdrza przed niską temperaturą
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
13
podczas żerowania; włosy na spodzie łap ułatwiają poruszanie się po śniegu; żeby przetrwać zimę;
przesypia niekorzystne warunki panujące w czasie zimy; odbija promienie słońca, chroniąc go
przed przegrzaniem; zimą ogrzewa wdychane powietrze, a latem ułatwia pozbywanie się nadmiaru
ciepła; pozbywa się przez nie nadmiaru ciepła.
7.
1) temperatury powietrza, sumy opadów; 2) mniej więcej wzdłuż równoleżników, podobnie jak strefy
klimatyczne; 3) klimat morski; klimat górski; 4) wilgotnych lasów równikowych; 5) ueady; 6)
śródziemnomorskiej; 7) północnych lasów iglastych, tundry; 8) piętrowy układ roślinności,
wysokogórska rzez
ba terenu, brak związku z określoną strefą klimatyczną.
Dział 5. Poznajemy mieszaniny substancji i ich przemiany
1. Mieszaniny substancji
1. Kolejno: TAK; TAK; NIE.
2. Powstały napój jest mieszaniną jednorodną, ponieważ nie można rozróżnić składników napoju
gołym okiem. Rozpuszczalnikiem jest woda, ponieważ w tej mieszaninie jest jej więcej.
3. W probówce z solą kuchenną, ponieważ roztwór to mieszanina jednorodna, czyli mieszanina, w
której nie można rozróżnić gołym okiem składników. Sól kuchenna tworzy z wodą mieszaninę
jednorodna, czyli roztwór. Piasek z wodą tworzy mieszaninę niejednorodną.
4. a) Asia, ponieważ na szybkość rozpuszczania substancji stałej wpływa rozdrobnienie substancji
stałej i mieszanie. Cukier puder jest bardziej rozdrobniony niż cukier typu kryształ.
b) Temperatura; rozdrobnienie substancji, mieszanie.
5.
Przykłady mieszanin Mieszanina jednorodna Mieszanina niejednorodna
sól rozpuszczona w wodzie X
sól z cukrem X
mosiÄ…dz X
powietrze X
woda z węglem X
ocet X
woda z sokiem malinowym X
woda z olejem roślinnym X
2. Rozdzielanie mieszanin substancji
1. Woda z węglem leczniczym (A)
Sproszkowana siarka z opiłkami żelaza (C)
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
14
Woda z pokruszonÄ… siarkÄ… (B)
Sól kuchenna z cukrem pudrem (D)
2. a) Poczekałem, aż piasek opadnie na dno, i delikatnie zlałem wodę znad osadu (lub: przesączyłem
mieszaninę wody i piasku przez sito wykonane z materiału).
Wlałem wodę do mieszaniny. Wodę z siarką zlałem znad piasku, a następnie wodę z siarką
ogrzewałem na palniku, aż woda całkowicie odparowała.
b) Opiłki żelaza oddzieliłam od wody za pomocą magnezu.
Mieszaninę przefiltrowałem przez gazę  opiłki żelaza zostały na materiale.
3. Mieszanina wody, soli i piasku:
1) Zlewam wodÄ™ z solÄ… znad piasku lub rozdzielam wodÄ™ z solÄ… od piasku za pomocÄ… filtra.
2) Doprowadzam wodny roztwór soli do wrzenia  woda wyparowuje, a sól zostaje na dnie.
Mieszanina wody, piasku i alkoholu etylowego:
1) Zlewam wodÄ™ z alkoholem etylowym znad piasku lub rozdzielam wodÄ™ z alkoholem etylowym
od piasku za pomocÄ… filtra.
2) Ogrzewam mieszaninę wody i alkoholu w specjalnej probówce, która jest połączona z drugą za
pomocą szklanej rurki zwanej chłodnicą.
3) Alkohol, który ma niższą temperaturę wrzenia paruje, a następnie skrapla się i zbiera w drugiej
probówce.
4. Doświadczenie samodzielnie wykonywane przez ucznia.
3. Przemiany substancji
1. Skraplanie pary wodnej; topnienie śniegu; parowanie wody; krzepnięcie wody.
2.
3. a)
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
15
b) 1. Odcięcie dostępu tlenu do metalowych przedmiotów; 2. Pokrycie powierzchni metalu innym,
niereagujÄ…cym z tlenem; 3. Pokrycie powierzchni metalu specjalnÄ… farbÄ….
4. a) Na zielono: 2 i 4.
b) Patyna.
c) Patyna  zielonkawy nalot powstajÄ…cy w wyniku korozji na przedmiotach wykonanych z miedzi.
Patyna w przeciwieństwie do rdzy jest uznawana za zjawisko pożądane, które dodaje uroku
przedmiotom wykonanym z miedzi.
5. Podstawowym składnikiem budulcowym komórek ciała są białka. Białko w wysokiej temperaturze
ulega nieodwracalnej przemianie  denaturacji. W wyniku bardzo wysokiej gorączki niektóre białka w
organizmie mogą zostać uszkodzone, co jest niebezpieczne dla zdrowia.
6.
Dłużej będzie paliła się świeczka pod kloszem, który ma większa objętość, ponieważ znajduje się tam
więcej tlenu niezbędnego do spalania.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
16
Podsumowanie działu 5
1.
Mieszanina Rodzaj mieszaniny Zalecany sposób rozdzielenia
woda i piasek niejednorodna zlewanie cieczy znad osadu
sól kuchenna i woda jednorodna różnice w temperaturze
wrzenia składników
siarka i opiłki żelaza niejednorodna wykorzystanie właściwości
magnetycznych
węgiel leczniczy i woda niejednorodna sączenie (filtracja)
sproszkowana kreda i woda niejednorodna sÄ…czenie (filtracja)
2. Sól kuchenna; sok z cytryny.
3. Roztwór to inaczej mieszanina jednorodna, czyli taka, w której nie da się rozróżnić składników. W
przypadku powietrza nie da się rozróżnić poszczególnych gazów gołym okiem, dlatego powietrze jest
roztworem.
4. 1) kwasek cytrynowy z wodÄ…; 2) rozdrobnienie substancji, mieszanie, temperatura rozpuszczalnika;
3) miedzi i cynku; 4) topi siÄ™; 5) Spalanie.
5. Rozpuszczanie to zjawisko które dotyczy dwóch substancji. Topnienie i skraplanie dotyczy jednej
substancji.
Odparowywanie to metoda rozdzielania mieszanin jednorodnych. Przesiewanie i sÄ…czenie dotyczy
mieszanin niejednorodnych.
Sok z cytryny rozpuszcza siÄ™ w wodzie. Benzyna i olej nie rozpuszczajÄ… siÄ™ w wodzie.
6. a) 1  N; 2  N; 3  O; 4  O; 5  N; 6  O
b) 3. skraplanie  parowanie; 4. topnienie  krzepnięcie; 6. krzepnięcie  topnienie
c) 2, 5
7. 1) filtracja; 2) mosiądz; 3) mieszanina; 4) topnienie; 5) woda; 6) sól; 7) temperatura
8.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
17
Dział 6. Odkrywamy, jak się zmienia Ziemia
1. Przyroda i jej zasoby
1.
2.a)
b) Część wody z opadów wsiąka w glebę, skąd jest pobierana przez rośliny, część wsiąka głęboko w
ziemię, część spływa do rzek, jezior, mórz i oceanów.
3. a) Kolejno: fotosynteza; dwutlenek węgla; tlen; tlen; dwutlenek węgla.
b) Kolejno: fotosynteza; oddychanie.
4. a) W marcu wiele roślin nie ma jeszcze liści, więc nie zachodzi fotosynteza, a rośliny nie pobierają
dwutlenku węgla. Rośliny cały czas wydalają dwutlenek węgla podczas oddychania.
b) Nie, ponieważ w strefie wilgotnych lasów równikowych przez cały rok zachodzi proces fotosyntezy.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
18
5. Destruenci m.in. bakterie i grzyby (C)
Szczątki roślin, zwierząt i innych organizmów (A)
Woda i gwałtowne zmiany temperatury powietrza (B)
6. a) Ozon jest jedną z odmian tlenu. Jego drobiny tworzą warstwę ozonową, która chroni organizmy
przed wpływem szkodliwej części promieniowania słonecznego.
b) Nie zawierają freonu  substancji, które kiedyś używane były m.in. w lekach i kosmetykach.
Ustalono, że to właśnie freon był największym zagrożeniem dla cząsteczek ozonu.
7. BEA
 CHA  TÓW
Indywidualna odpowiedz
ucznia.
2. Globalne skutki zanieczyszczenia środowiska
1. a) A  globalne ocieplenie; B  dziura ozonowa; C  kwaśne opady
b) Podniesienie poziomu wód i zatopienie części lądów (A)
Zwiększenie częstości zachorowań na nowotwory skóry (B)
Uszkodzenie i zamieranie roślin, zwłaszcza drzew iglastych (C)
c) Indywidualna odpowiedz
ucznia.
2. Indywidualna odpowiedz
ucznia.
3. a) Gazy cieplarniane, m.in. dwutlenek węgla i para wodna, działają podobnie jak szyby w szklarni 
zatrzymują część energii słonecznej.
b) Szyby samochodu zatrzymują dużą część energii słonecznej, co sprawia, że temperatura w
zamkniętym samochodzie jest bardzo wysoka i może być zagrożeniem dla życia i zdrowia zwierząt.
4. a) Zwiększenie liczby klęsk żywiołowych, m.in. susz, pożarów, powodzi i huraganów;
topnienie lodowców, a w konsekwencji podnoszenie się poziomu wód i zatapianie części lądów;
wyginięcie wielu gatunków organizmów;
zmiany pogodowe w różnych rejonach ziemi związane ze zmianą układu stref klimatycznych.
b) Należy korzystać z  czystej energii  energii Słońca, wiatru, wody i energii geotermalnej; należy
zwiększyć powierzchnię terenów zielonych.
5. Rozpoznanie: kwaśne opady.
Przyczyny: gazy i pyły, które wydobywają się z zakładów przemysłowych i budynków mieszkalnych.
Objawy: zatruta woda, gleba i organizmy.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
19
Zalecenia: ograniczanie spalania paliw kopalnych, zwiększenie wykorzystania  czystej energii ,
stosowanie filtrów na kominach zakładów przemysłowych.
3. Międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody
1. WWF
1961 r.
Åšwiatowy Fundusz na rzecz Przyrody (ang. World Wide Fund for Nature)
Szwajcaria
Projekty ochrony gatunków zagrożonych, np.  Ochrona niedz
wiedzia brunatnego w polskiej części
Karpat ,  Ratujmy polskie rysie ; kampanie edukacyjne i informacyjne
IUCN
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature)
1948 r.
Szwajcaria
Publikacja międzynarodowej czerwonej księgi, wspieranie badań naukowych, działalność edukacyjna
2.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
20
3. a) Gwarek czczony  Azja, wilgotne lasy równikowe; kapucynka czubata  Ameryka Południowa,
wilgotne lasy równikowe.
b) Czy zwierzę, które zamierzam kupić, ma zezwolenie CITES lub zaświadczenie potwierdzające, że
pochodzi z hodowli w Polsce?
c) Kupowanie egzotycznych zwierząt i roślin przyczynia się do ich wyginięcia w przyrodzie, ponieważ
zwierzęta są odławiane, a rośliny zbierane z naturalnych siedlisk, przez co jest ich coraz mniej.
4. CITES  organizacja zajmująca się ochroną gatunków zagrożonych.
Nie kupuj pamiątek wykonanych ze skóry gatunków zagrożonych.
Najlepsza pamiątką z wakacji są zdjęcia.
Podsumowanie działu 6
1. 1) woda, powietrze; 2) paliw kopalnych; 3) destruentów; 4) dwutlenek węgla, parę wodną.
2.
Pytania Odpowiedzi
Jakie są globalne skutki dziura ozonowa efekt cieplarniany kwaśne opady
zanieczyszczenia atmosferyczne,
powietrza? najczęściej kwaśne
deszcze
Jakie substancje je freony dwutlenek węgla, para dwutlenek siarki,
wywołują? wodna dwutlenek azotu
Jakie sÄ… z
ródła lodówki, kosmetyki i elektrownie, zakłady elektrownie, zakłady
zanieczyszczeń? leki przemysłowe, przemysłowe,
samochody, samochody,
gospodarstwa domowe gospodarstwa domowe
Jak możemy im zmniejszenie emisji zmniejszenie emisji montowanie filtrów na
zapobiegać? dwutlenku węgla, gazów cieplarnianych, kominach,
nieużywanie wykorzystywanie katalizatorów spalin w
produktów energii odnawialnej, samochodach
zawierających freony zwiększanie
powierzchni zielonych
3. Gleba  zasób odnawialny; elektrownia  z
ródło zanieczyszczeń; dziura ozonowa  skutek
zanieczyszczeń; pies  gatunek nieobjęty konwencją CITES.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
21
4.
Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.