Usytuowanie geograficzne | Ukształtowanie terenu | Sieć wodna | Klimat | Historia
Usytuowanie geograficzne Gmina Miasto Dęblin położona jest w województwie lubelskim na wysokości 110-115 m n.p.m. u ujścia Wieprza do Wisły, na trasie nr 822 Kock-Kazimierz Dolny w odległości 100 km od Warszawy, 70 km od Lublina i około 60 km od Radomia. Teren Miasta Dęblina obejmuje pow. 33,69 km2 w tym: - użytki rolne 9,37 km2; - lasy i zadrzewienia 6,54 km2 ; - tereny osiedlowe 2,52 km2; - wody 0,62 km 2; - pozostałe tereny 14,64 km 2. Dęblin zamieszkuje około 20.000 mieszkańców, gęstość zaludnienia wynosi 571,2 osoby na km2. W Dęblinie funkcjonuje duży węzeł kolejowy, który umożliwia bezpośrednie połączenie ze: Śląskiem, Pomorzem Zach., Podlasiem, Ziemią Lubelską i Rzeszowską, a także z Ukrainą i Białorusią. Rangę miasta podnosi istnienie lotniska. Ma ono duże lecz nie wykorzystane możliwości transportowe. Obecnie lotnisko służy przede wszystkim do szkolenia pilotów. Dogodne położenie geograficzne Dęblina stwarza warunki do współpracy kontrahentów krajowych i zagranicznych we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego.
Ukształtowanie terenu Dęblin położony jest w dolinie Wieprza i Wisły, rozciągającej się w jego okolicy na szerokość 16 km. Od północnego-wschodu ograniczona jest ona wyraźną krawędzią Wysoczyzny Siedleckiej, która w rejonie Krasnoglin i Nowego Dęblina osiąga wysokość 160,9 m n.p.m. i jest porośnięta lasem mieszanym sosnowo-dębowym. Dolina posiada budowę terasową. Około 20 m nad obecnym poziomem Wisły położona jest najstarsza terasa. Powstała ona wówczas gdy wody pra-Wisły płynęły doliną Wieprza na wschód. Terasa średnia znajduje się 5-10 m nad poziomem rzeki. Rozwinęły się na niej wydmy umocnione sosną lub eksploatowane w celu pozyskania białego piasku. Terasa najniższa jest obecnie zalewana wodą powodziową. Rzeki płyną po niej licznymi zakolami po zmianie koryta powstają jeziora o kształcie półksiężyca, przez okoliczną ludność zwane wiślakami lub wieprzyskami. Najniższą terasę pokrywają urodzajne mady i piaski. Brzegi "tersów" Wisły i Wieprza zostały silnie rozmyte przez wody deszczowe, tworząc w krawędziach najstarszej terasy głębokie wąwozy.
Sieć wodna WISŁA - dorzecze Wisły, licząc od źródeł do Dęblina, posiada powierzchnię 68447 km. W Dęblinie średni roczny odpływ wody wynosi 16005 tys. m3 w ciągu jednej sekundy przepływa więc 506,6 m3 wody. Największe średnie przepływy obserwuje się w kwietniu - 753,7 m3/sek, a najmniejsze w grudniu - 390,2 m3 /sek. WIEPRZ - rzeka Wieprz jest największym prawobrzeżnym dopływem Wisły w rejonie Dęblina. Wypływa na Roztoczu Środkowym na północ od Tomaszowa Lubelskiego. Posiada długość 312 km. Zbiera wody z powierzchni 11144 km2.W rejonie Dęblina Wieprz przyjmuje tylko niewielkie strugi. Z lewego brzegu płynie Przerwaniec i Bylina, zaś z prawego Świnka Zalesianka oraz Irenka.
Klimat
Okolice Dęblina cechuje klimat przejściowy. Ścierają się tutaj wpływ klimatu oceanicznego od zachodu i kontynentalnego od wschodu. Średnia roczna temperatura 7,9C, średnia minimalna stycznia -3,1C, średnia maksymalna lipca +18,6C. Suma rocznych opadów waha się od 566 mm do 540 mm. W Dęblinie przymrozki zaczynają się między 12 a 20 października. Powyższe różnice temperatury i ilości opadów wywierają wpływ na długość okresu wegetacji roślin, która wynosi: 209 dni. Ogólnie klimat w okolicach naszego miasta charakteryzuje się niską ilością opadów atmosferycznych i dużą liczbą dni słonecznych.
Historia Początki osadnictwa w okolicach dzisiejszego Dęblina datowane są na okres neolitu. Ślady bytowania człowieka przed tysiącami lat przy ujściu Wieprza do Wisły odkryto podczas badań archeologicznych prowadzonych na początkach lat 50-tych naszego wieku. Do dziś znajdowane są narzędzia kamienne z tamtej epoki. Z czasów historycznych pierwszą wzmianką o Dęblinie znajdziemy w annałach biblioteki klasztornej zakonu klarysek w Starym Sączu. Datowana jest ona na 14 lipca 1397 roku a dotyczy aktu sprzedaży wsi Dęblin przez jej dziedzica Piotra de Demblin za 200 grzywien praskich niejakiemu Grotowi z Jankowic. Za panowania pierwszych Piastów terytorium rozciągające się wokół Dęblina wchodziło w skład Małopolski i podlegało kasztelanii sieciechowskiej. Położone było na wschodniej rubieży państwa, przez co mieszkańcy tej ziemi narażeni byli na powtarzające się napady Jaćwingów, Litwinów, Rusinów i Tatarów. W najbliższym sąsiedztwie Dęblina rozwijały się trzy ważne ośrodki osadnicze, pełniące funkcje targowe i strzegące przepraw przez Wisłę i Wieprz, które następnie stały się miastami. Były to Bobrowniki, Sieciechów i Stężyca. Prawdopodobnie w roku 1358 ziemie położone na północ od dolnego Wieprza zostały razem z Zapilczem ofiarowane księciu mazowieckiemu Ziemowitowi III przez Kazimierza Wielkiego, w zamian za uznanie zwierzchności króla jako suwerena i włączenie Mazowsza do korony. W tym czasie przez Bobrowniki, Dęblin i Stężycę prowadził bursztynowy szlak handlowy z Kaffy leżącej na Morzu Czarnym nad polski Bałtyk. Na tym szlaku tym poruszały się karawany kupieckie już od XIII wieku, a bezpieczeństwa kupców strzegły zamki w Sieciechowie i Stężycy. Po śmierci Kazimierza Wielkiego Ziemowit III zerwał umowę i ponownie ogłosił się udzielnym księciem Mazowsza, nie uznając zwierzchnictwa Ludwika Węgierskiego. Od początku swych dziejów Dęblin związany byt z kilkoma okolicznymi wsiami (Mierzwiączką, Żdżarami, Modrzycami, Kleszczówką oraz miastem (od 1485r.) Bobrowniki tworzącymi klucz dóbr dęblińskich. W wieku XV okoliczne dobra znajdowały się w posiadaniu rodziny Tarnowskich herbu -Leliwa, a w wieku XVI Tarłów herbu Topór. Od roku 1593 do początków wieku XIX z niespełna 50-letnią przerwą na przełomie XVII i XVIII w. właścicielami Dęblina był ród Mniszchów. W pierwszej połowie XVIII wieku Józef Wandalin Mniszech buduje rokokowy pałac. Na pałacu założono w 1783r. pierwszy w Polsce piorunochron, nazywany wówczas konduktorem. Już na pocztu wieku XIX dobra dęblińskie przechodzą jako wiano Pauliny Mniszech w ręce książąt Jabłonowskich. Kolejny właściciel Dęblina, książe Jabłonowski, za działalność spiskową przeciw carskiej Rosji został zesłany na katorgę, a jego dobra rząd carski podarował w 1842r. Iwanowi Paskiewiczowi, namiestnikowi Królestwa Polskiego, który w latach 1837-1849 buduje twierdzę dęblińską zwaną od jego imienia Iwangorodem. Duża ilość robotników zatrudnionych przy budowie twierdzy oraz stacjonujące później wojsko przyciągało drobnych kupców i rzemieślników, którzy osiedlali się tuz przy fortecy. Bezładnie rozrzucone, prowizoryczne zabudowania, dominium dóbr "Iwanowskie sieło" porządkuje zawierając 21.07.1854r. pisemną umowę z mieszkańcami osiedla przyfortecznego, z którego wynikało wydzielenie placów na gruntach folwarku, późniejszej osady Irena. Powstała na "surowym korzeniu" osada stanowi dziś centrum miasta Dęblina. Irena zwana w dokumentach "osadą Handlową " zasiedlona została w przygniatającej większości przez kupców i rzemieślników żydowskich. Centrum osady stanowił rynek o pow. 4. a, przez który przebiegała bita droga łącząca fortecę z traktem warszawsko - lubelskim. Powstanie styczniowe i jego skutki w postaci utraty praw miejskich przez Bobrowniki (1869r.) oraz budowa stacji kolejowej Iwangorod wpłynęło na gwałtowny rozwój osady Irena. W 1881r. było już 96 domów i 2309 mieszkańców i 138 różnych zakładów rzemieślniczych. Razem z ożywieniem gospodarczym nastąpił rozwój kultury i oświaty. Z inicjatywy zasłużonego dla Dęblina społecznika doktora Augusta Sochockiego powstaje Towarzystwo Muzyczno-Dramatyczne, zawiązuje się Ireńskie Stowarzyszenie Sprzedawców. Krzewieniem oświaty zajęło się stowarzyszenie "Macierz Szkolna". W 1910 roku zostaje opuszczona przez wojsko twierdza, co wykorzystuje miejscowa ludność i rozbierając częściowo forty wznosi z cegły fortecznej wiele kamienic. Pierwsza wojna światowa zahamowała na cztery lata rozwój Dęblina i przyniosła wiele zniszczeń. Został spalony pałac i wysadzono wszystkie forty i działobitnie. Odzyskanie niepodległości i szybki wzrost liczby mieszkańców spowodowały, że już w 1918r. otwarto trzy szkoły powszechne. W roku 1925 Dęblin został zelektryfikowany. Osada Irena stanowiąca nadrzędną jednostkę administracyjna dla Dęblina i okolic szybko się w wolnej Polsce rozwijała i liczyła w 1921r. 4603 mieszkańców. W tym okresie następuje początek procesu zrastania się Ireny, Dęblina i przyległych wsi w jeden organizm urbanistyczny. Dogodne położenie, duże posiadłości skarbu państwa, zachowana infrastruktura oraz warunki klimatyczne stają u podstaw decyzji o lokowaniu w Dęblinie wielu jednostek wojskowych. Obecność dużych garnizonów wojskowych i ważnego węzła kolejowego przyspiesza rozwój Dęblina. W 1927 roku Dęblin staje się siedzibą Oficerskiej Szkoły Lotnictwa założonej w 1925 roku w Grudziądzu. W tym też czasie Irena otrzymuje status gminy wiejskiej o miejskich uprawnieniach finansowych. Jako siedziba gminy osada jest centrum handlowym dla okolicy. Funkcjonuje dużo sklepów, zakładów usługowych i drobnych zakładów przemysłowych typu tartak, wytwórnie wód gazowanych, młyn. W latach 30-tych oprócz szkół podstawowych działa gimnazjum oraz Szkoła Hodowlano-Rolnicza. W okresie lI wojny światowej Dęblin jest broniony początkowo przez warszawską Brygadę Pancerno-Motorową płk Roweckiego, a następnie przez 39 DP gen. Olbrychta. W czasie okupacji zostaje założony na terenie twierdzy obóz jeniecki "Stalag 307", w którym zginęło ok. 80000 jeńców sowieckich. Tragiczny los spotkał dęblińskich Żydów. Okupant zorganizował getto, które zostało zlikwidowane w 1942 roku, a Żydzi wywiezieni do Treblinki i Sobiboru. W okresie wojny w rejonie Dęblina działały oddziały partyzanckie (AK - J. Jaskólskiego ps. "Zagończyk" i M. Bernaciaka ps. "Orlik" oraz BCh). Sławnym wyczynem oddziału "Zagończyka" była likwidacja "kata" Dęblina żandarma Petersona. W dniu 25 lipca 1944 r. Dęblin został zajęty przez Armię Radziecką i oddziały AK. W 1953 roku rozszerzono nazwę Dęblin na gminę Irena, a w rok później (13.11.1954r.) Dęblin otrzymał prawa miejskie. W skład utworzonego miasta weszła część gromad byłej gminy Irena tj. Dęblin, Żdżary, Młynki, Rycice, Mierzwączka, Masów oraz os. Stawy. Rozwój miasta w latach 40-tych i 50-tych był bardzo słaby i koncentrował się głównie na terenie dawnej osady Irena, dopiero od połowy lat 60-tych rozpoczęła się rozbudowa miasta, szczególnie w zachodniej części znajdującej się za torami szlaku kolejowego Warszawa-Lublin. Wówczas i w następnych dziesięcioleciach powstaje nowe osiedla oraz utwardzona zostaje większość ulic. W latach 80-tych rozbudowuje się znacznie os. Lotnisko, PP "Wilków", Staszica oraz powstaje nowe osiedle Jagiellońskie. Miasto jest dziś siedziba kilku większych zakładów pracy oraz kilkunastu szkół w tym 4 średnich i dwóch wyższych uczelni: Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych oraz Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej w Warszawie - Wydział Zamiejscowy w Dęblinie.
Materiały Urzedu Miejskiego w Dęblinie i Krzysztofa Rudnickiego.