Leki uspokajajÄ…ce i nasenne oraz analeptyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
1. ALLOBARBITALUM (Allobarbital)
Diallylbarbitonum Działanie:
- nasenne;
- dwa podstawniki nienasycone w pozycji 5 zwiększają
O
aktywność i skracają czas działania leku; dwupodstawiona
CH2-CH=CH2
pozycja 5 zapewnia barbituranom lipofilność i łatwe
H
N
CH2-CH=CH2 przenikanie do CNS (nie podstawiony kwas barbiturowy
jest bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie);
O N O
- wiąże się z kompleksami receptorowymi GABA-A
aktywując je, co powoduje otwarcie kanałów
H
chlorkowych sprzężonych z receptorem GABA. Napływ
5,5-Dialliloheksahydropirymidyno-2,4,6-
jonów Cl- do wnętrza neuronu prowadzi do
hiperpolaryzacji jego błony komórkowej i wystąpienia
-trion
potencjału hamującego. W rezultacie uwalnianie
=
neuroprzekaz
ników z takiego neuronu zostaje osłabione.
kwas 5,5-diallilobarbiturowy
Zahamowanie czynności neuronów
noradrenergicznych i dopaminergicznych jest
Zastosowanie:
prawdopodobnie związane z działaniem uspokajającym
- rzadko stosowany jako lek nasenny i
i nasennym leku;
uspokajajÄ…cy;
- depresyjne na CNS  zwłaszcza ośrodki
- wchodzi w skład preparatu złożonego
naczynioruchowy i oddechowy;
Pabialgin P (+ propyfenazon) o
- wywołuje silną lekozależność, tolerancję na działanie,
działaniu przeciwbólowym i
zatrucia objawiajÄ…ce siÄ™ m.in. zaburzeniami psychicznymi,
przeciwgorÄ…czkowym.
zaburzeniami układu autonomicznego, odczynami
skórnymi, uszkodzeniem narządów miąższowych;
- powoduje niebezpieczne interakcje z wieloma lekami,
Oznaczanie:
zwłaszcza działającymi depresyjnie na CNS. Aktywuje
- alkalimetrycznie w roztworze
enzymy wÄ…trobowe, przez co przyspiesza metabolizm
etanolowym wg FP IV  roztworem
wielu leków obniżając ich skuteczność.
NaOH wobec tymoloftaleiny.
O
O
CH2-CH=CH2
CH2-CH=CH2
H
H
N
N
CH2-CH=CH2
CH2-CH=CH2
+ NaOH Na+ + H2O
N O
O N O
O
H
tymoloftaleina:
O
O
CH3
CH3
O
O
H3C OH-
H3C H2O
+
+
OH
O
H3C
H3C
CH3
CH3
CH3
HO CH3
HO
H3C
H3C
NIEBIESKIE
2. BARBITALUM (Barbital)
O
Działanie:
C2H5 - nasenne;
H
- poprzez receptory GABA-ergiczne (szczegóły  patrz
N
C2H5
allobarbital);
- depresyjne na CNS;
O N O
- lekozależność, objawy niepożądane i interakcje
(szczegóły  patrz allobarbital)
H
5,5-Dietyloheksahydropirymidyno-2,4,6-trion
Zastosowanie:
=
- prawie niestosowany; czasem jako lek nasenny
kwas 5,5-dietylobarbiturowy
1/7
Leki uspokajajÄ…ce i nasenne oraz analeptyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie w roztworze etanolowym wg FP VI  roztworem NaOH wobec tymoloftaleiny
O
O
C2H5
C2H5
H
H
N
N
C2H5
C2H5
Na+ + H2O
NaOH
+
O N O
N O
O
H
tymoloftaleina:
O
O
CH3
CH3
O
O
H3C OH-
H3C H2O
+
+
OH
O
H3C
H3C
CH3
CH3
CH3
HO CH3
HO
H3C
H3C
NIEBIESKIE
3. AMMONII BROMIDUM (Amonu bromek)
Ich uspokajające działanie zostało
odkryte pod koniec lat 50 XIX wieku.
Wówczas bromek potasu wprowadzono
4. KALII BROMIDUM (Potasu bromek)
do lecznictwa jako lek
przeciwepileptyczny. Wkrótce jednak
bromki zostały wyparte przez
5. NATRII BROMIDUM (Sodu bromek)
barbiturany. Praktycznie od 100 lat nie
są stosowane ze względu na
Działanie:
kumulowanie siÄ™ w organizmie i
- konkurują z jonami chlorkowymi. Wypierają je z komórek,
toksyczność.
zwłaszcza z neuronów, powodując hiperpolaryzację błony
neuronalnej i zaburzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego;
- w małych dawkach mają działanie uspokajające, w większych nasenne;
- ekstremalnie długi okres półtrwania w organizmie (dla preparatu Dibro-Be mono wynosi on aż 6 tygodni!!!)
- powoduje zaburzenia wodno-elektrolitowe, zakłóca rozmieszczenie ładunków, przewodzenie impulsów oraz płynów
ustrojowych. Osłabia układ odpornościowy skóry. Wypiera jony chlorowe. Brom podrażnia gruczoły łojowe,
apokrynowe i epokrynowe, powodując wysięk i stan zapalny;
- obniża popęd seksualny (stąd dawniej powszechnie stosowany w wojsku  bez ich wiedzy, dodawano związków
bromu żołnierzom do herbaty).
Zastosowanie (współczesne):
- w medycynie nie istnieją wskazania do stosowania bromków! W ogromnej większości krajów Europejskich oraz
USA nie sÄ… dopuszczone do lecznictwa!
- rzadko w weterynarii;
- do leczenia ludzi bromek potasu jest dopuszczony tylko w Niemczech  pod nazwÄ… Dibro-Be mono.
- wchodzi także w skład preparatu homeopatycznego Kali bromatum
Skutki stosowania:
- podrażnienie przewodu pokarmowego, zaburzenia alergiczne i skórne, nudności, wymioty;
- długotrwałe stosowanie prowadzi do groz
nego zespołu toksycznego zwanego BROMIZMEM, charakteryzującego
się objawami neurologicznymi, psychicznymi (niepokój, omamy) i ogólnymi (wysypka skórna). Zaburzenia pamięci,
lęk, nerwowość, halucynacje, manie, delirium, psychozy, śpiączka, nekrozy skórne.
Oznaczanie:
- wszystkie trzy bromki można oznaczyć argentometrycznie metodą Volharda:
> rozpuścić substancję w wodzie, zakwasić kwasem azotowym
> dodać nadmiar azotanu srebra (wytrąci się słomkowy osad bromku srebra) oraz siarczanu żelaza(III)amonowego 
jako wskaz
nika.
Ag+ + Br- AgBr
2/7
Leki uspokajajÄ…ce i nasenne oraz analeptyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
> po wytrąceniu bromków, nadmiar dodanego AgNO3 odmiareczkować roztworem rodanku
amonowego. Ilość osadu się zwiększa (bo wytrąca się rodanek srebra):
Ag+ + SCN- AgSCN
> miareczkowanie rodankiem kończymy w chwili, kiedy roztwór przybierze barwę krwisto-czerwoną. Oznacza to, że
wszystkie jony srebra przereagowały, a rodanek reaguje już ze wskaz
nikiem [siarczan żelaza(III)amonu 
NH4Fe(SO4)2]:
Fe3+ + 6SCN- Fe(SCN)63- oraz kompleksy żelaza (III) z rodankiem w innych proporcjach
- nadmanganianometryczne oznaczenie bromku potasu  powolne miareczkowanie wrzÄ…cego wodnego roztworu
bromku potasu, zakwaszonego kwasem siarkowym VI, roztworem nadmanganianu potasu do utrzymujÄ…cej siÄ™ przez
minutę różowej barwy:
10 Br- + 2 MnO4- + 16 H+ 5 Br2 + 2 Mn2+ + 8 H2O
6. NITRAZEPAMUM (Nitrazepam)
Mogadon
H
Działanie:
- nasenne  wg Pharmindexu silne; wg Zejca, Gorczycy słabe
N O
(sic!); (grupa NO2 w pozycji 7 ukierunkowuje aktywność
O2N
farmakologiczną w stronę działania nasennego, osłabiając
równocześnie działanie anksjolityczne);
N
- jest agonistą receptora benzodiazepinowego sprzężonego z
receptorem GABA-A w kompleks. Połaczenie leku z
receptorem dla benzodiazepin nasila powinowactwo
neuroprzekaz
nika hamujÄ…cego, jakim jest GABA, do wiÄ…zania
5-Fenylo-7-nitro-2,3-dihydro-1H-1,4-
się z receptorem GABA-A oraz nasila działanie GABA.
Aktywacja receptora GABA-A przez GABA powoduje
-benzodiazepin-2-on
otwarcie kanałów chlorkowych sprzężonych z receptorem
GABA-ergicznym. Napływ jonów Cl- do wnętrza neuronu
Zastosowanie:
prowadzi do hiperpolaryzacji jego błony komórkowej i
- bezsenność, zwłaszcza związana ze
wystąpienia potencjału hamującego. W rezultacie uwalnianie
stanami lękowymi i w przebiegu
neuroprzekaz
ników z takiego neuronu zostaje osłabione.
nerwic;
Zahamowanie czynności neuronów noradrenergicznych i
- ułatwiają zasypianie;
dopaminergicznych jest prawdopodobnie zwiÄ…zane z
- wydłużanie czasu trwania snu;
działaniem uspokajającym i nasennym leku.
- somnabulizm;
- poprzez powyższy mechanizm hamuje aktywność układu
- pomocniczo w padaczce;
limbicznego, wzgórza i podwzgórza;
- uspokajajÄ…co w przygotowaniu do
- przeciwlękowe (przez zahamowanie czynności neuronów
zabiegu operacyjnego;
serotoninergicznych);
- uspokajające (przez zahamowanie czynności neuronów NA i
Oznaczanie:
DOPA);
- spektrofotometrycznie (tabletki);
- przeciwdrgawkowe (przez zahamowanie czynności neuronów
cholinergicznych);
- acydymetrycznie w środowisku
- zmniejsza napięcie mięśni. (przez zahamowanie czynności
BEZWODNIKA OCTOWEGO
neuronów cholinergicznych);
technikÄ… potencjometrycznÄ….
- uzależnia, daje efekty odstawienia, nie działa wybiórczo,
(subst.)
powoduje zaburzenia pamięci i inne zmiany.
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
H
H
N O
N O
O2N
O2N
(CH3COOH2)+ClO4-
N
+ + ClO4-
+ CH COOH
3
N
H
3/7
Leki uspokajajÄ…ce i nasenne oraz analeptyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
7. ZOLPIDEMI TARTRAS (Zolpidemu winian)
Bikalm, Stilnox, Sanval
Działanie:
CH3
- nasenne (w dawkach terapeutycznych);
- zmniejsza napięcie mięśni i działa przeciwdrgawkowo
H
+
(w dawkach wysokich);
-OOC
N
- skraca czas zasypiania;
OH
O
- zmniejsza ilość budzeń nocnych;
N
CH3 HO
- wydłuża czas trwania snu i poprawia jego jakość;
N
COO-
- jest selektywnym agonistÄ… receptora omega-1
H3C
CH3
benzodiazepinowego w kompleksie receptora GABA-
2
A; aktywacja powoduje otwarcie kanałów chlorkowych i
efekt analogiczny do opisywanego przy allobarbitalu czy
nitrazepamie;
Winian bis[N,N-dimetylo-2-[6-metylo-2-(4-
- nie stwierdzono powodowania lekozależności; działania
-metylofenylo)imidazolo[1,2-a]pirydyn-3-
niepożądane rzadko (senność w ciągu dnia, nudności,
-ylo]acetamidu]
wymioty, bóle głowy).
Zastosowanie:
- krótkotrwałe leczenie bezsenności okazjonalnej i przejściowej.
Oznaczanie:
- spektrofotometrycznie w kwasie solnym (tabletki);
- acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (mieszanina KWAS OCTOWY + BEZWODNIK OCTOWY)
techniką klasyczną (wobec FIOLETU KRYSTALICZNEGO); titrant  kwas nadchlorowy, roztwór w bezw.
kwasie octowym:
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
CH3
CH3
H
+ H
+
N -OOC HOOC
N
OH OH
O
2 (CH3COOH2)+ClO4- O
2 ClO4- 2 CH3COOH
+ +
+
N N HO
CH3 HO
CH3
N
N
COO- COOH
H3C
H3C
CH3
CH3
2
2
wobec fioletu krystalicznego:
H3C
H3C
+
N CH3
N CH3 +
+
N
N
H3C
H3C
H
CH3
CH3
Cl-
(CH3COOH2)+ClO4-
+ CH3COOH
Cl-
ClO4-
N
N
H3C
H3C
CH3
CH3
8. ZOPICLONUM (Zopiklon)
Imovane, Zimovane
Cl
Ester 6-(5-chloropirydyn-2-ylo)-7-okso-
O
-6,7-dihydro-5H-pirolo[3,4-b]pirazyn-5-
N
-ylowy kwasu 4-metylopiperazyno-1-
N N
-karboksylowego
N
O
O
N N CH3
4/7
Leki uspokajajÄ…ce i nasenne oraz analeptyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Działanie:
- nasenne;
- słabo uspokajające;
- słabo przeciwlękowe;
- obniżające napięcie mięśniowe;
- jest agonistÄ… receptora omega-1 benzodiazepinowego w kompleksie receptora GABA-A; aktywacja powoduje
otwarcie kanałów chlorkowych i efekt analogiczny do opisywanego przy allobarbitalu czy nitrazepamie;
- przedawkowanie prowadzi do śpiączki.
Zastosowanie:
- zaburzenia snu;
- premedykacja.
Oznaczanie:
- acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (KWAS OCTOWY + BEZWODNIK OCTOWY) techniką
potencjometrycznÄ….
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
Cl
Cl
O
O
N
N
N N
+ (CH3COOH2)+ClO4- N N
ClO4- + CH3COOH
N
N
O
O
O +
O
CH3
N N CH3
N N
H
- acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (KWAS OCTOWY + BEZWODNIK OCTOWY) techniką
klasycznÄ… wobec FIOLETU KRYSTALICZNEGO;
- spektrofotometrycznie w kwasie solnym.
9. COFFEINUM (Kofeina)
Coffeinum purum Działanie:
O - lek analeptyczny - pobudza ośrodki autonomiczne podwzgórza i
rdzenia przedłużonego  oddechowy (zwiększenie częstości i
CH3
głębokości oddechu), naczynioruchowy (stymulacja akcji serca,
N
H3C
N
przemieszczenie krwi z naczyń jamy brzusznej do mózgu, skóry i
mięśni  zwiększenie wydolności tych narządów), termoregulacji
N
(podwyższenie temp. ciała) i przemiany materii (nasilenie procesów
N
O
metabolicznych  glikolizy i lipolizy);
CH3
- stymuluje korę mózgową nasilając procesy psychiczne; ułatwia
percepcję wrażeń, kojarzenie; przyspiesza i usprawnia procesy
1,3,7-Trimetylo-1,3-dihydro-7H-
myślowe, znosi uczucie zmęczenia i senności jest nieselektywnym
puryno-2,6-dion
antagonistą receptorów adenozynowych A1 i A2 w CNS. Znosi
więc hamujący wpływ adenozyny na ośrodkowy układ nerwowy i z
tego wynika jej pobudzające działanie;
Zastosowanie
- inotropowe dodatnie (oprócz wpływu na ośrodek
- zapaść pochodzenia sercowego i
naczynioruchowy, działa także na serce bezpośrednio wpływając na
naczyniowego;
przesunięcia Ca2+ - doprowadzając do zwiększonej kurczliwości
- jako środek tonizujący w okresie
mięśnia sercowego);
rekonwalescencji;
- spazmolitycznie na mięśnie gładkie (szczególnie oskrzeli)  przez
- w stanach znużenia,
hamowanie enzymu fosfodiesterazy (wzrost stężenia cAMP i
wyczerpania fizycznego i
rozkurcz mięśni) oraz wpływ na przesunięcia jonów wapnia
umysłowego;
pomiędzy przestrzenią zewnątrz i wewnątrzkomórkow
- jest składnikiem kilkunastu
(hiperpolaryzacja błony  działanie spazmolityczne);
preparatów złożonych  głównie
- nasila diurezę (słabiej od innych metyloksantyn  teofiliny czy
obok substancji przeciwbólowych
teobrominy) przez rozszerzenie naczyń kłębuszków nerkowych;
w lekach na ból głowy (ze
- w podwyższonych dawkach utrudnia koncentrację, powoduje
względu na działanie kurczące
 gonitwę myśli oraz długotrwałą, męczącą bezsenność.
naczynia mózgowe).
5/7
Leki uspokajajÄ…ce i nasenne oraz analeptyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Oznaczanie: suchÄ… substancjÄ™ (bezwodnÄ…) oznacza siÄ™:
- acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (TOLUEN + BEZWODNIK OCTOWY) techniką
potencjometrycznÄ…;
- acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (TOLUEN + BEZWODNIK OCTOWY) techniką klasyczną
(wobec FIOLETU KRYSTALICZNEGO):
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
O O
CH3 CH3
N N
H3C H3C
N N
+ (CH3COOH2)+ClO4- ClO4- + CH3COOH
+
N N
N N
O O
CH3 CH3 H
wobec fioletu krystalicznego:
H3C
H3C
+
N CH3
N CH3 +
+
N
N
H3C
H3C
H
CH3
CH3
Cl-
(CH3COOH2)+ClO4-
+ CH3COOH
Cl-
ClO4-
N
N
H3C
H3C
CH3
CH3
10. COFFEINUM ET NATRII BENZOAS
(Kofeina z benzoesanem sodu)  inj., tab.
Działanie i zastosowanie:
- identyczne jak dla czystej kofeiny (patrz wyżej)
Oznaczanie:
- wodny roztwór preparatu doprowadzić do odczynu lekko zasadowego wodorotlenkiem sodu wobec fenoloftaleiny
(kofeina jest rozpuszczalna w benzoesanie sodu, a ten istnieje właśnie w środowisku zasadowym  w kwaśnym
wydziela siÄ™ nierozp. w wodzie kwas benzoesowy!);
- WAGOWE OZNACZENIE KOFEINY:
czterokrotnie ekstrahować chloroformem. Wyciągi chloroformowe (zawierające kofeinę) połączyć, oddestylować
rozpuszczalnik, pozostałość (kofeinę) wysuszyć do stałej masy i zważyć;
- ACYDYMETRYCZNE OZNACZENIE BENZOESANU SODU:
do wyciągu wodnego dodać eteru etylowego i oranżu metylowego a następnie miareczkować kwasem solnym silnie
mieszajÄ…c. PowstajÄ…cy podczas miareczkowania kwas benzoesowy przechodzi do warstwy eterowej. Po
zmiareczkowaniu całego benzoesanu, następna porcja kwasu solnego powoduje zmianę barwy wskaz
nika na żółto-
różową. Na podstawie ilości zużytego HCl obliczyć zawartość benzoesanu sodu.
COONa COOH
HCl NaCl
+ +
H3C
H3C
H+
+ -
-
N N N
SO3
N N N
SO3
H3C
H3C
H
zolty rózowy
zmiana barwy oranżu metylowego
6/7
Leki uspokajajÄ…ce i nasenne oraz analeptyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
11. NICETHAMIDUM (Niketamid)
Cardiamid, Coramine
Działanie:
O - analeptyk - pobudza szczególnie ośrodki naczynioruchowy i
oddechowy;
C2H5
- podnosi ciśnienie tętnicze krwi  kurczy naczynia jamy
N
brzusznej;
C2H5
- przyspiesza czynność serca;
- rozszerza naczynia wieńcowe oraz naczynia mózgu i skóry;
N
- w organizmie rozpada siÄ™ do kwasu nikotynowego.
Pirydyno-3-(N,N-dietylokarboksamid)
Zastosowanie: Oznaczanie:
- lek pobudzający krążenie i oddychanie - spektrofotometrycznie w kwasie solnym (krople i inj.)
w zapobieganiu omdleniom;
- w chorobie wysokościowej; - acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (KWAS
- zapobieganie zapaściom; OCTOWY + BEZWODNIK OCTOWY) techniką
- niskie ciśnienie krwi; potencjometryczną
- zmęczenie psychofizyczne.
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
O O
C2H5 C2H5
N N
+ (CH3COOH2)+ClO4-
ClO4- + CH3COOH
C2H5 C2H5
+
N N
H
NOTATKI:
© 2005 Bartosz Chyży
7/7