Mieke Bal
WIZUALNY ESENCJALIZM I
PRZEDMIOT KULTURY WIZUALNEJ
O czym jest tekst?
" Ogólnie: o kulturze wizualnej
" Szczególnie:
 Śmierć przedmiotu: interdyscyplinarność
 Nieczystość wizualności i przeciw przedmiotom
 Śmierć  kultury
 Kultura wizualna
 Cele studiów kultury wizualnej
 Problem metody
Wprowadzenie
" Czy  kultura wizualna jest dyscypliną?
 Nie, ponieważ:
" Jej przedmiot nie może być badany w obrębie paradygmatu
żadnej istniejącej obecnie dyscypliny
 Nie jest prowincją historii sztuki; pojawiła się ponieważ historia
sztuki zawiodła mierząc się z wizualnością swych przedmiotów
  Traktowanie kultury wizualnej jako historii sztuki z perspektywą
studiów kulturowych oznacza skazanie jej na powtórzenie tej
samej klęski.
" Kultura wizualna musi korzystać z wielu innych dyscyplin,
dobrze ugruntowanych (antropologia, psychologia) oraz
nowych (flimoznastwo, medioznawstwo)
Wprowadzenie
" Czy  kultura wizualna jest dyscypliną?
 Tak, ponieważ:
"  Obstaje ona przy specyficznym przedmiocie oraz
formułuje specyficzne pytania wobec tego przedmiotu.
 Brak jasności co do domeny przedmiotowej to najsłabszy
punkt studiów kultury wizualnej
" Zamiast ustalać czy to dyscyplina czy też nie,
Bal pozostawia te kwestię otwartą
Wprowadzenie
" Termin  kultura wizualna jest problematyczny
 Wskazuje na prymarnie wizualną naturę
współczesnej kultury
 Sugeruje, że można segment wizualności
wyizolować z kultury
 Jest definiowany przez  wizualny esencjalizm ,
który:
" Proklamuje  czystość obrazów
" Chce wyraz
nie odgraniczać obszar wizualności spośród
innych mediów / systemów semiotycznych.
Wprowadzenie
" Cele pracy
 Argumenty za i przeciw  studiom kultury
wizualnej
 Próba opisania domeny przedmiotowej
 Problemy domeny przedmiotowej
 Sformułowanie konkluzji dotyczącej konsekwencji
metodologicznych
Śmierć przedmiotu: interdyscyplinarność
" Pytanie o przedmiot
 Pozwoli nam określić, czy mamy do czynienia z:
" Dyscypliną  domena przedmiotowa składa się z
skategoryzowanych przedmiotów, wokół których
skrystalizowały się założenia i podejścia
" Interdyscypliną  domena przedmiotowa nie jest
oczywista i musi zostać  stworzona na nowo
" Studia interdyscyplinarne konstytuują się dzięki
stworzeniu nowego przedmiotu, który nie należy do
nikogo. [Barthes]
Śmierć przedmiotu: interdyscyplinarność
" Pytanie o przedmiot
 W jaki sposób stworzyć nowy przedmiot?
Przedmioty wizualne istniały zawsze
 Rozważanie tego, czym jest  kultura wizualna
jako nowy przedmiot wymaga ponownego
przeanalizowania obu elementów   wizualna i
 kultura  w ich wzajemnej relacji.
Śmierć przedmiotu: interdyscyplinarność
" Pytanie o przedmiot
 Mamy retorykę wytwarzająca efekt realności oraz
retorykę wytwarzająca efekt materialności.
 Rewidując retorykę materialności można nakierować
uwagę na różnorodne  ramowania nie tylko
przedmiotu ale i aktu patrzenia na przedmiot.
" Konieczność patrzenia na rzeczy w perspektywie społecznej
"  Jeśli adresatami owych rzeczy są ludzie, badanie obejmuje
także specyficzne dla danej kultury praktyki wizualne, czyli
reżimy skopiczne lub wizualne; w skrócie  wszelkie formy
wizualności
 Reżim umożliwiający retorykę materialności jest jednym z
reżimów wizualnych, które można poddać krytycznej analizie
Śmierć przedmiotu: interdyscyplinarność
" Co się wydarza gdy ludzie patrzą? Co się
wyłania z tego aktu?
  wydarza  wizualne zdarzenie jako przedmiot
  wyłania  przelotny, krótkotrwały, subiektywny
obraz przypadający na podmiot
 Dwa rezultaty: zdarzenie wizualne i doświadczany
obraz łączą się w akcie patrzenia i jego
następstwach.
Śmierć przedmiotu: interdyscyplinarność
"  Nieczystość aktu patrzenia
 To akt zmysłowy (zakorzeniony biologicznie)
" Jest ujęte w ramy i ujmuje w ramy (interpretuje)
" Jest nacechowane emocjonalnie, kognitywnie, intelektualnie
 Taką  nieczystość mają akty oparte na innych
zmysłach
" Słuchanie, czytanie, smakowanie, wąchanie
" Dzięki nieczystości przenikają się wzajemnie
 Literatura, dz
więk i muzyka nie są wykluczone z przedmiotu
kultury wizualnej
 Film i TV są popularniejsze niż malarstwo bo nie są  czyste
Śmierć przedmiotu: interdyscyplinarność
" Krytyka esencjalizmu
 Bezkrytyczne przyjmowanie nowych mediów jako
wizualnych
" Internet
 Prymarnie nie jest wizualny
 Hipertekstowa organizacja nacechowuje go prymarnie jako
formę tekstualną
 Nie mogą rywalizować wizualności tekstualność, ale wiemy, że
Internet na pewno nie jest  czysty bądz
prymarnie wizualny
Nieczystość wizualności i przeciw przedmiotom
"  To możliwość dokonywania aktów widzenia, a nie
materialność widzianych przedmiotów, decyduje o tym,
czy dany artefakt może być rozumiany z perspektywy
studiów kultury wizualnej.
" To co Foucault nazwał  spojrzeniem wiedzącego
podmiotu  kwestionuje dystynkcje między widzialnym
i niewidzialnym, powiedzianym i niewypowiedzianym
[Hooper-Greenhill]
" Wiedza kieruje i zabarwia spojrzenie, czyniąc
widzialnym to co niewidzialne; może to jednak działać
odwrotnie.
Nieczystość wizualności i przeciw przedmiotom
"  Studia kultury audiowizualnej definiowane
za pomoca kategorii rodzajów przedmiotów,
poddane są temu samemu reżimowi prawdy
[Foucault], który usiłują zostawić za sobą /
zakwestionować
" Zamiast definiować przedmiot winniśmy go
stworzyć
Nieczystość wizualności i przeciw przedmiotom
"  Wzniosłość
 Kategoria Mirzoeffa
 Często mylona z jakością, może stać się prowincją
 sztuki wysokiej
 Nie służy definiowaniu wizualności
  używana jest jako wymówka dla wytwarzania
długich, wielosłownych, ale nieweryfikowalnych
dyskursów o tej, niemożliwej do wypowiedzenia
rzeczy
 Idea niewypowiedzialności wizualnego kryje w sobie
anty-wizualistyczny sentyment. Stawia opór podjęciu
problemu wizualności.
Nieczystość wizualności i przeciw przedmiotom
" Widzenie w jednym szeregu z interpretacja, a nie percepcją
[Bryson]
 Patrzenie jako akt jest zaangażowane w to, co nazywamy lekturą
" Miejsce i koncepcja wizualności to kulturowy, historyczny
fenomen [Classen]
 Buddyzm ma szósty zmysł
 Plemię Hauser ma dwa zmysły (wzrok i reszta)  dystans do ciała
" Prymat wzroku pojawił się po wynalezieniu druku, uległ
maskulinizacji.
"  Wizualny esencjalizm  niezanalizowana izolacja  tego, co
wizualne jako przedmiotu badań  związany jest z
nacechowaną płciowo fobią w stosunku do ciała
Nieczystość wizualności i przeciw przedmiotom
" Nieesencjalstyczny sposób wyznaczenia domeny
przedmiotowej [Carson i Pajaczkowska]
  Wszystkie kultury mają aspekt wizualny. Dla wielu
ludzi, wizualny aspekt kultury  jej obrazowość, znaki,
style i symbole obrazowe  jest najpotężniejszym
składnikiem złożonych i skomplikowanych systemów
komunikacji, które są konstytutywną częścią kultury.
Widziane [the seen] może być powierzchnią leżącego
u podstaw i niewidzianego systemu znaczenia takiego
jak piktorialne aspekty pisma; ono może być częścią
składową pisemnowizualnego oznaczenia; lub też
może obejmować znaczące i znaczone, tak jak w
ikonicznych formach oznaczania. (s. 310)
Śmierć  Kultury
" Wizualność nie jest:
 Jakością
 Cechą rzeczy
 Fenomenem fizjologicznym
" Należy zatem zakwestionować:
 tryby patrzenia
 tryby uprzywilejowania patrzenia
 Założenie że patrzenie opiera się na jednym zmyśle
" Terminy-klisze historyków sztuki to:
  zmysłowa bezpośredniość
  uczucie
  wzniosłość
  przyjemność
Śmierć  Kultury
" Kultura
 Problem wielości definicji
 Rozróżnia się głównie dwa nurty:
"  kultura to najlepsze co społeczeństwo produkuje
"  kultura to wszelkie sposoby życia: rytuały, zdarzenia
niesformalizowane, systemy przekonań, zachowanie
 Cztery użycia kultury [Williams]
" Ogólny proces rozwoju intelektualnego/duchowego/estetycznego
" Dzieła i praktyki działalności intelektualnej/artystycznej
" Antropologiczne i etnograficzne znaczenie kultury (sposób życia
grupy)
" Znaczący system przez który w sposób konieczny
komunikowany/reprodukowany/doświadczany/eksplorowany jest
porządek społeczny
Śmierć  Kultury
" Mamy niedefiniowalną-ponieważ- żywą
domenę
" Zrozumienie kultury wymaga zrozumienia
dyskursu, w którym używane jest to słowo lub
jego derywatywy
" Podobnie jak wizualność, kultura definiowana
jest negatywnie a nie poprzez własności
[O Sullivan]
Kultura wizualna
" Każda próba sformułowania celów i metod
studiów kultury wizualnej musi na serio
uwzględniac oba terminy w ich negatywności:
  to, co wizualne jako  nieczyste  synestetyczne,
dyskursywne i pragmatyczne;
  kultura jako przemieszczająca się, zróżnicowana,
umiejscowiona między  strefami kultury i
realizowana w praktykach władzy i oporu
" Negatywność tych terminów realizowana w
formie napięć. Napięcia pomagają wyszczególnić
domeny.
Kultura wizualna
" Niechętnie deklaruje kulturę wizualną jako
gałąz
studiów kulturowych
" Uważa, że kultura wizualna musi zmierzyć się z
trzema problemami studiów kulturowych
 Nieskuteczność w wypracowaniu metodologii
konkurencyjnej dla tych należących do
izolowanych dyscyplin
 Pogłębienie podziału między les anciens i les
modernes (spór nowego/nowoczesnego z
kanonem/tradycją)
Cele studiów kultury wizualnej
" Najpilniejsze zadania (niezależne od tego, czy będzie to dyscyplina
czy interdyscyplina)
 Skoncentrować się na miejscach w których przedmioty wizualnej
natury przecinają się z innymi procesami i praktykami danej kultury.
" Badać i wyjaśniać więzi kultury wizualnej z nacjonalizmem, imperializmem,
rasizmem i innymi dyskursami
" Analizować związki między klasowości i elityzmem
" Zrozumienie motywacji w faworyzowaniu historii
 Zrozumienie motywacji faworyzowania realizmu (symulacja
mimetycznego zachowania)
 Zrozumienie motywacji esencjalizmu wizualnego, który promuje
spojrzenie wiedzącego, utrzymując je w stanie niewidzialności
" Krytyczna analiza wykorzystania kultury wizualnej do podtrzymywania
stereotypów rasowych i płciowych
" Analiza interdyskursywnych i intertekstualnych związków miedzy
przedmiotami, seriami, nieuświadamianą wiedzą, tekstami, dyskursami i
różnymi zmysłami zaangażowanymi w proces recepcji.
Problem metody
" Kilka metodologicznych zasad
 Przebicie się analizy przez problematyczną historię
sztuki i generalizujące tendencje entuzjastów
studiów kultuwocyh
 Natura praktyk interpretacyjnych
 Ciągłość między analizą i pedagogiką
 Historyczno-analityczne badanie reżimów
wizualno-kulturowych
" Dziękuję za uwagę!