Do matury jeszcze siedem miesi´cy, ale na nauk´ nigdy
nie jest za wczeĘnie! W tym miesiącu prezentujemy jedy-
Odpowiednie daç
ny w swoim rodzaju zestaw typowych gramatyczno-styli-
stycznych b"´dów oraz uÅ»ytecznych j´zykowych porad 
wszystko przydatne na egzamin z j´zyka polskiego.
RZECZY S¸OWO
Czyli wszystko, co musisz wiedzieç na 5 minut przed maturÄ… z polskiego
Romans Hamleta Unikaj modnych Zdania z"oŻone,
Inna wymowa,
z ¸´ckÄ… czyli bohaterowie wyrazów s"ownictwo bogate
inna pisownia
 ekstra: Mickiewicz mia" doskona"y pomys" (zamiast: mia" Zdaniem egzaminatorów, m"odzieŻ pisze niechlujnie. I nie
Niektóre wyraÅ»enia majÄ… róŻnÄ… wymow´ i pi-
literaccy
ekstra pomys") chodzi tu tylko o estetyk´, lecz przede wszystkim o nie-
sowni´ (szczególnie niebezpieczne sÄ… zapoÅ»y-
Kto nie czyta" lektur, ten nie b´dzie umia" przeczytaç ze
 fajny: Lekarz to zawód cieszÄ…cy si´ uznaniem (zamiast: to umiej´tnoĘç budowania sensu i pos"ugiwania si´ róŻnorod-
czenia z j´zyka francuskiego). Dlatego trzeba
zrozumieniem tekstu, na podstawie którego pisze si´ wy-
fajny zawód) nymi formami gramatycznymi. Na maturze nie naleÅ»y wi´c
uwaÅ»aç, aby nie zapisaç ich tak, jak si´ mówi, al-
pracowanie maturalne. W os"upienie wprawiajÄ… egzami-
 jakby: Boles"aw Prus ukaza" obraz spo"eczeł
stwa polskie- pisaç tylko krótkimi zdaniami, wy"Ä…cznie w sk"adni wspó"-
bo powiedzieç tak, jak si´ je pisze:
natorów prace, z których wynika np., Że Cezary Baryka
go (zamiast: ukaza" jakby obraz spo"eczeł
stwa). rz´dnej. Nie naleÅ»y powtarzaç na okrÄ…g"o tych samych s"ów
par excellence (w ca"ym tego s"owa znaczeniu) 
by" kobietÄ…. B"Ä…d wziÄ…" si´ stÄ…d, iÅ» w teĘcie podano tylko
 niesamowity: To by"o niezwyk"e, Å»e Wokulski zakocha" si´  przecieÅ» istniejÄ… synonimy. OczywiĘcie nie naleÅ»y wypo-
wym. parekselas
nazwisko bohatera. Takie nonsensy nie są rzadkoĘcią,
w arystokratce (zamiast: Wokulski by" niesamowity, Å»e za- wiedzi udziwniaç. Niech wypracowanie b´dzie prosto napi-
faux pas (b"Ä…d)  wym. fo pa
w tym roku ktoĘ pisa" nawet o tej Kordianie. Praca, w któ-
kocha" si´ w arystokratce) sane, ale nie prostacko.
a propos (w związku, przy sposobnoĘci)  wym.
rej zawarte sÄ… kardynalne b"´dy merytoryczne, moÅ»e zo-
 opcja: Jest to niemoÅ»liwe, aby Kordianowi uda" si´ zamach Czy potrafisz stosowaç sk"adni´ podrz´dnÄ… róŻnego typu?
a propo
staç oceniona jako niezgodna z wymogami, a wi´c oce-
na cara (zamiast: nie ma takiej opcji, aby Kordianowi uda" Pos"ugiwaç si´ s"ownictwem abstrakcyjnym? Precyzyjnie
tØte a tØte (sam na sam, w cztery oczy)  wym.
niona negatywnie. Dlatego pami´taj, Å»e:
si´ zamach) i jednoznacznie nazywaç elementy Ęwiata? Pisaç o przeÅ»y-
tetatet
Achilles zabi" Hektora.
 sfrustrowany: Has"o  Polska Chrystusem Narodów trafi- ciach wewn´trznych? UÅ»ywaç w pracy bogatego s"ownic-
vis-a-vis (naprzeciwko)  wym. wizawi
Cogito rozmyĘla" o cierpieniu.
"o na podatny grunt po upadku powstania listopadowego, twa?
Uwaga! We wszystkich ww. przypadkach akcent
Dziennikarz by" na weselu i w Weselu.
kiedy to nasili"y si´ represje carskie na Polakach (zamiast: Jest to zwrot o powrót do czasów, gdzie jest nadzieja, gdzie nad
pada na ostatniÄ… sylab´.
Edek wziÄ…" wszystkich za twarz, a Edyp sam siebie.
Po powstaniu listopadowym Polska by"a tak sfrustrowana, ludzkoĘcią wzejdzie s"oł
ce  oto przyk"ad d"ugiego zdania
Faust uwiód" Ma"gorzat´.
Å»e zgodzi"a si´ na bycie Chrystusem Narodów) o b"´dnej konstrukcji z tegorocznej pracy maturalnej na te-
Gombrowicz jest autorem i bohaterem Trans-Atlantyku.
 super: Ceni´  Od´ do m"odoĘci , gdyÅ»... (zamiast:  Oda mat Ody do m"odoĘci. UczeÅ‚
nie potrafi wyraziç swoich sÄ…-
Czy znasz jakieĘ
Hamlet rozsta" si´ z OfeliÄ…, a Judym z JoannÄ….
do m"odoĘci jest super, gdyŻ...) dów, a przy tym powtarza wyrazy jest oraz gdzie. Zdanie to
Izolda zmar"a po Ęmierci Tristana.
s"awne powiedzenia?
 totalny: Joann´ ogarnÄ…" wielki wstyd, gdy zrozumia"a, Å»e nie niesie teÅ» Å»adnego sensu.
Józio jest w Ferdydurke, a Józef K. w Procesie.
Úonglowanie cytatami jest dziĘ bardzo cenione.
Judym nie chce si´ z niÄ… oÅ»eniç (zamiast: Joann´ ogarnÄ…" to-
Konrad i ojczyzna to jedno.
W pracy maturalnej nie naleÅ»y przesadzaç z tÄ…
talny wstyd, gdy Judym nie chcia" si´ z niÄ… Å»eniç)
Latarnik zaczyta" si´ w Panu Tadeuszu.
czynnoĘcią, ale kilka sensownych cytatów na
Inne naduÅ»ywane przez maturzystów wyraÅ»enia to: dok"ad- Warto przeczytaç
¸´cka doprowadzi"a Wokulskiego do próby samobój-
pewno oŻywi Twój wywód. Nasze porpozycje:
nie, to znaczy, zestresowany. ChcÄ…c dobrze przygotowaç si´ do matury z j´zyka pol-
stwa.
Spieszmy si´ kochaç ludzi, tak szybko odchodzÄ… (J.
skiego koniecznie powinieneĘ przeczytaç:
Makbet zabi" króla Dunkana.
Twardowski)
1. NajwaŻniejsze lektury  jeĘli nie ca"e, to przynajmniej
Non omnis moriar to s"owa Horacego.
Gdyby zabójstwo mog"o nie mieç nast´pstw
MÄ…dre s"owa
we fragmentach
Oleł
ka nie chcia"a Wo"odyjowskiego.
(W. Szekspir)
Nie naleÅ»y przesadzaç z uÅ»ywaniem trudnych s"ów. JeĘli nie ma
2. Arkusze egzaminacyjne z lat poprzednich
Kto sumienie posiada, niech cierpi (F. Dostojew- Pankracy przewodzi" rewolucji.
si´ pewnoĘci, co one znaczÄ…, lepiej nie umieszczaç ich w pracy.
3. Dobry podr´cznik
Rieux by" lekarzem w Oranie, a Judym w Cisach.
ski)
ChociaŻ, jeĘli ktoĘ jest pewien ich znaczenia, niech pisze:
4. Notatki z lekcji prowadzone przez prymusa
Sonia posz"a z Rodionem na katorg´.
Wojna naprawd´ koÅ‚
czy si´ dopiero wtedy, kiedy
de facto = faktycznie, w rzeczywistoĘci
5. Wypracowanie sprawdzone przez nauczyciela i opa-
naprawione zostanÄ… wszystkie szkody (J. R. R. Tol- Tadeusz nazywa" si´ Soplica, a Tadek by" w Auschwitz.
pro forma = na prób´, poczÄ…tkowo, wst´pnie
trzone jego komentarzem.
Uli nie pomyl z OrszulkÄ….
kien)
status quo = niezmieniony, obecny stan
6. W"asne prace sprzed lat (cz"owiek ma sk"onnoĘci do
NajwaÅ»niejsze jest niewidoczne dla oczu (A. de Sa- Werter nosi" niebieski frak i Å»ó"tÄ… kamizelk´.
bon ton = w"aĘciwe zachowanie, dobre wychowanie
powtarzania tych samych b"´dów)
Ziembiewicz przekroczy" granic´ moralnÄ….
int-Exupery)
sine qua non = warunek konieczny
Unikaj niechlujnego Terminy literackie
Pomieszanie Rady na prezentacj´ ustnÄ…
KaŻdy przedmiot wymaga znajomoĘci okreĘlonej termi-
1. Prezentacj´ przygotuj samodzielnie, nie idÄ™ na egzamin
s"ownictwa!
z poplÄ…taniem
nologii. Wypracowanie z j´zyka polskiego musi zatem
z gotowcem.
Wprawdzie w codziennej mowie pozwalamy sobie na pewien
Czasem mylÄ… nam si´ nazwiska autorów, innym
zawieraç niezb´dne terminy z zakresu historii i teorii li-
2. Przed egzaminem wyg"oĘ swojÄ… prezentacj´ w obecnoĘci
luz, jednak na egzaminie musimy zdobyç si´ na kultur´ s"owa 
razem imiona bohaterów albo kierunki w sztu-
teratury. Wszystko zaleŻy od wybranego tematu, np.
rodziców czy kolegów prosząc ich o uwagi. Sprawdzisz
zarówno mówionego, jak i pisanego  na najwyŻszym poziomie.
ce. Trzeba bardzo uwaÅ»aç, aby np. myĘlÄ…c
analiza i interpretacja liryki wiÄ…Å»e si´ z takimi terminami
w ten sposób, czy jest ona poprawna i zrozumia"a.
Najcz´stsze b"´dy, wynikajÄ…ce z owego luzu, dotyczÄ… odmiany li-
o Krasił
skim nie napisaç przez pomy"k´ Kra-
jak podmiot liryczny, sytuacja liryczna, porównanie, oksy-
3. PomyĘl, czy przydadzÄ… ci si´ materia"y pomocnicze, np.
czebników (szczególnie porządkowych i zbiorowych), wtrącania
sicki. Stres powoduje, Å»e "atwo si´ teÅ» przej´zy-
moron, pytanie retoryczne, zaĘ w pracy na temat epiki na-
plakat, plansza, prezentacja multimedialna.
potocznych s"ów, pos"ugiwania si´ frazeologizmami (czyli frazesa-
czyç podczas prezentacji. JeĘli si´ poprawisz,
leÅ»y pos"uÅ»yç si´ terminami narrator, fabu"a, miejsce wy-
4. WeÄ™ ze sobÄ… plan wypowiedzi i umiej´tnie z niego korzy-
mi typu goniç w pi´tk´, piç na umór), cytowania obcych powiedzo-
Twoja wypowiedÄ™ nie zostanie uznana za b"´d-
darzeł
, czas akcji itd.
staj. Czytanie z kartki robi fatalne wraÅ»enie, staraj si´ mó-
nek oraz zachwiania logiki wypowiedzi. Oto typowe przyk"ady:
nÄ…. JeĘli b"Ä…d powtórzysz, wtedy b´dzie jasne, Å»e
Czy znasz i potrafisz w pracy funkcjonalnie wykorzystaç
wiç jak najwi´cej z g"owy.
 nieumiej´tne rozpoczynanie wypowiedzi, np.: A wi´c...; Na po-
masz braki w wiedzy.
nast´pujÄ…ce terminy?
5. Mów na temat, g"oĘno i wyraęnie. Kto mówi cicho, ten
czÄ…tku mojej pracy chcia"bym...
Pami´taj zatem, Å»e:
anafora ballada
sprawia wraŻenie, Że nie jest pewien swej wiedzy.
 pos"ugiwanie si´ pleonazmami, np.: fakt autentyczny (kaÅ»dy
Mickiewicz  filomata, filareta, w Żadnym wy-
chanson de geste dramat romantyczny
6. Opanuj kinetyk´ swojego cia"a. Staraj si´ nie biegaç po sa-
fakt jest autentyczny), wróci" z powrotem (wraca si´ zawsze
padku filatelista.
epitet frazeologizm
li i nie machaç r´koma.
z powrotem)
Impresjonizm to nie ekspresjonizm.
groteska ironia
7. Orientuj si´ w czasie: przez 15 minut wyg"aszasz prezen-
 b"´dne uÅ»ycie imies"owów, np.: MajÄ…c 21 lat, wybuch"o powsta-
Konrad to nie Kordian.
jednoĘç akcji, czasu i miejsca
tacj´, przez kolejne 10 odpowiadasz na pytania komisji.
nie warszawskie
Sosna by"a rozdarta, a lipa rozpostarta.
komizm lament
8. Odpowiadaj wyczerpujÄ…co, staraj si´ teÅ» przekonywaç
 problemy z odmianÄ… nazwisk: Ziobro odmieniaj jak Fredro
Wokulski by" plenipotentem, a nie pleimpoten-
metafora naturalizm
egzaminatorów do swojego zdania. Uczestnicz, w mia-
 problemy z odmianÄ… liczebników: matur´ zdajesz w dwa tysiÄ…-
tem.
onomatopeja parabola
r´ moÅ»liwoĘci, w dyskusji z komisjÄ….
ce dziewiÄ…tym, a nie dwutysi´cznym dziewiÄ…tym roku
Prymus to nie to samo co prymas.
rym strofa
9. Dostaniesz pytanie o bibliografi´ oraz o to, dlaczego wybra-
Niektóre b"´dy uznawane sÄ… za typowo uczniowskie. SÄ… to tzw.
Tomasz by" z Akwinu, a nie z akwenu.
tragizm uosobienie
"eĘ prezentowany temat. OdróŻniaj bibliografi´ podmiotu
b"´dy z zeszytów szkolnych wywo"ujÄ…ce uĘmiech czytelnika,
Soplica by" Robakiem, a nie robakiem.
wiersz wolny zwiÄ…zek frazeologiczny
od przedmiotu.
choç czasem z pozoru bardzo mÄ…dre i odkrywcze:
Istnieje coĘ takiego jak znieczulica spo"eczna,
Bardzo cz´sto pisarze ukrywajÄ… znaczenia w Ęrodkach
10. PoproĘ o wod´, jeĘli zaschnie Ci w gardle.
 Izabela postanowi"a oddaç si´ duchowieÅ‚
stwu (b"´dne uÅ»ycie
a nie martwica spo"eczna.
artystycznych, np. w metaforach czy porównaniach. Ma-
czasownika oddaç si´)
Mówi si´ o kimĘ, Å»e pochodzi z rodu arystokra-
turzysta powinien umieç, szczególnie gdy zdaje egzamin
 ¸´cka mia"a róŻne stosunki z Wokulskim (dwuznacznoĘç wyraÅ»e-
tycznego, a nie z arystokrackiego.
na poziomie rozszerzonym, zauwaÅ»yç te Ęrodki i obja- Metody na egzaminacyjny
nia mieç z kimĘ stosunki)
Ęniç ich funkcj´ w utworze. Egzaminatorzy przestrzega-
 KaÅ»dy z nas chcia"by mieç takÄ… kobiet´ jak Kmicic (egzaminator stres
jÄ…, aby nie omawiaç oddzielnie treĘci utworu i jego for-
Odrobina tremy moŻe pomóc (komisja zobaczy, Że egza-
moÅ»e byç kobietÄ… i nie gustowaç w p"ci pi´knej)
Uwaga niebezpie-
my. PrzecieÅ» z formy utworu wydobywa si´ jego unikal-
min jest dla ciebie czymĘ waÅ»nym, gdyÅ» si´ nim przejmu-
 NaleÅ»y myĘleç sercem i rozumem (tradycyjnie sercu przypisywa-
czeł
stwo: zwiÄ…zki
na treĘç!
jesz), jednak jej nadmiar odbiera si"´ i ch´ç do pracy. Oto
ne sÄ… uczucia, a rozumowi myĘlenie; uczniowi chodzi"o byç mo-
frazeologiczne
kilka prostych çwiczeÅ‚
, które pomogÄ… Ci zapanowaç nad
Å»e o to, Å»e: NaleÅ»y czuç sercem, a myĘleç rozumem, czyli byç
W polszczyęnie spotykamy wiele związków fra-
stresem:
uczuciowym i zarazem rozsÄ…dnym)
Wysz"em ciÄ…gle niedo-
zeologicznych, w przypadku których trzeba
1. Spróbuj uwierzyç, Å»e naprawd´ uda Ci si´ dobrze zdaç
 Izabela posiada"a poglÄ…dy (powinno byç: mia"a poglÄ…dy)
bardzo si´ pilnowaç, aby niczego nie przekr´ciç.
zwolone!
matur´. Porozmawiaj ze starszymi kolegami o ich do-
 Samochód kupi" na spó"k´ z ojcem, którym chce dojeÅ»dÅ»aç do pra-
Co i raz pojawiajÄ… si´ plotki, Å»e uÅ»ywanie form czasow- A spotyka si´ takie pere"ki, jak:
Ęwiadczeniach, a przekonasz si´, Å»e nie taki diabe" strasz-
cy (b"´dny szyk zdania)
nikowych typu wysz"em  wysz"eĘ sta"o si´ dozwolone. ezopowe wieĘci (poprawnie: hiobowe wieĘci)
ny, jak go malujÄ….
To wierutna bzdura! Ani Rada J´zyka Polskiego, ani Å»a- trzeci lepszy (poprawne: pierwszy lepszy)
2. PomyĘl, Że egzaminatorzy to papierowe tygrysy. Tylko
Zaszpanuj "acinÄ…
den s"ownik ich nie uzna". WiąŻ mówimy i piszemy wy- proste jak s"oł
ce (poprawnie: jasne jak s"oł
ce)
z wyglÄ…du sÄ… straszni, a tak naprawd´ nic ci nie mogÄ… zro-
Celnie wplecione "acił
skie s"owa przekonają egzaminatora, Że
szed"em, zaĘ stosowanie b"´dnych form skompromitu- wtrÄ…caç pi´ç groszy (poprawnie: wtrÄ…caç trzy
biç. PrzecieÅ» si´ uczy"eĘ.
praca wysz"a spod r´ki humanisty. MoÅ»e warto zab"ysnÄ…ç
je w oczach egzaminatora kaÅ»dego maturzyst´. grosze)
3. JeĘli wątpisz w siebie, pomyĘl o sytuacjach, kiedy poradzi-
czymĘ takim:
Nadal za niepoprawne uznaje si´ teÅ» nast´pujÄ…ce formy: przywiÄ…zywaç uwag´ (poprawnie: przywiÄ…zywaç
"eĘ sobie z trudnym zadaniem. Na pewno juŻ udowodni-
Unde malum? (skÄ…d z"o?)
 tÄ… dziewczyn´, tÄ… ksiÄ…Å»k´ (powinno byç: t´ dziewczy- wag´)
"eĘ, Å»e moÅ»esz sobie zaufaç.
Error fundamentalis (b"´dne za"oÅ»enie)
n´, t´ ksiÄ…Å»k´) podwin´"a mu si´ noga (poprawie: powin´"a mu
4. Przed  godzinÄ… 0 skorzystaj z toalety, gdyÅ» z powodu stre-
Fortuna caeca est (los jest Ęlepy)
 dwa eura (powinno byç: dwa euro  euro jest nadal si´ noga)
su wzrasta szybkoĘç przemiany materii w organizmie.
Homo homini lupus (cz"owiek cz"owiekowi wilkiem)
nieodmienne) zasypywaç gruszki w popiele (poprawnie: zasy-
Z drugiej strony myĘlenie o wyjĘciu do toalety w trakcie eg-
Verba veritatis (s"owa prawdy)
 w cudzys"owiu (powinno byç: w cudzys"owie) piaç gruszki w popiele)
zaminu jest powodem dodatkowego stresu.
Uwaga! JeĘli nie jesteĘ pewny, jak wymawiaç "aciÅ‚
skie s"owa,
5. Przed wejĘciem na sal´ egzaminacyjnÄ… weÄ™ trzy g"´bokie
lepiej zrezygnuj z ich uŻywania podczas prezentacji ustnej.
wdechy. Rozluęnisz cia"o, zaĘ dop"yw tlenu do krwi pobu-
dzi twoje szare komórki.
MATURA z polskiego 2009
opr. DARIUSZ CHóTKOWSKI