�rodowisko przyrodnicze
Zjawiska krasowe rozwijają si� najpe"niej na obszarach, gdzie rozpuszczane
WARTO WIEDZIE�, �E...
ska"y mają duŻą miąŻszoĘ� i są silnie sp�kane. Najbardziej rozpowszechnio-
Kras jest terminem, który
nymi ska"ami ulegającymi krasowieniu są wapienie. Zawarty w nich w�glan
pochodzi od nazwy p"a-
wapnia (CaCO3) rozpuszcza si� w wodzie zawierającej dwutlenek w�gla
skowyŻu w Górach Dy-
(CO2). Wody opadowe pobierają ten gaz z atmosfery, a wsiąkające wody
narskich, z charakterystycz-
wzbogacają si� w glebie w dwutlenek w�gla, pochodzący z korzeni roĘlin
nym zespo"em zjawisk
i gnijących resztek organicznych. Wody sp"ywające po powierzchni, a takŻe
i form krasowych rozwi-
wody wsiąkające lub sp"ywające szczelinami ska" wynoszą rozpuszczone
ni�tych w wapieniach.
w niej minera"y. Prowadzi to do powstania ubytków w powierzchni skalnej.
Przybierają one na powierzchni róŻnorodne kszta"ty, np. Ż"obków, lejków.
Pod powierzchnią, przy udziale erozyjnej dzia"alnoĘci podziemnych rzek,
tworzą si� pustki skalne (jaskinie) o bardzo róŻnorodnych rozmiarach i for-
mach, np.: studni, kominów, komór, korytarzy. W wielu jaskiniach, z prze-
sączających si� szczelinami wód krasowych wytrąca si� w�glan wapnia,
z którego powstaje bogata szata naciekowa. Tworzą ją pokrywy i skorupy,
a takŻe zwisające ze stropu jaskił
stalaktyty i wyrastające pod nimi na dnie
stalagmity. Z ich po"ączenia powstają kolumny  stalagnaty.
Szata naciekowa jaskini Ryc. 2.25. Formy krasowe
wywierzysko
Wywierzysko krasowe w Doli-
nie Olczyskiej w Tatrach
K
64
Litosfera
W miar� rozwoju procesów krasowych powstają na powierzchni i inne for-
my rzeęby, np.: kot"y zapadliskowe i jary krasowe  w wyniku zapadania si�
ska" nad podziemnymi pustkami, polja  rozleg"e obniŻenia powsta"e z po-
v Scharakteryzuj wp"yw pro-
"ączenia wielu lejów i dolin krasowych, czy teŻ wzgórza i ska"ki ostał
cowe 
cesów krasowych na rzeęb�
b�dące pozosta"oĘcią po dawniejszych pok"adach ska".
obszarów zbudowanych z wa-
Na skrasowia"ych terenach sie� wód powierzchniowych jest bardzo rzadka
pieni i innych ska" w�glano-
lub brakuje jej ca"kowicie. Docierające do nich potoki i rzeki wp"ywają pod
wych.
powierzchni� szerokimi szczelinami (ponorami), a wyp"ywają poza nimi
w dnach obniŻeł
, tworząc obfite ęród"a krasowe  wywierzyska. W Polsce
procesy krasowe wp"yn�"y na kszta"towanie rzeęby wapiennych pasm gór-
skich i masywów w Tatrach Zachodnich, Sudetach (Masyw �nieŻnika), Gó-
rach �wi�tokrzyskich, a takŻe wapiennych i gipsowych wyŻyn. Wyraęne
Mogoty  krasowe wzgó-
pi�tno nada"y rzeębie WyŻyny Krakowsko-Cz�stochowskiej.
rza ostał
cowe, powstające
w klimacie wilgotnym cie-
p"ym, nazywane są teŻ hu-
mami; znane są z obszarów
krasowych Jamajki, Kuby,
Krasowa rzeęba na WyŻynie Krakowsko-Cz�stochowskiej
Chin, Wietnamu.
WyŻyn� budują przewaŻnie wapienie wieku jurajskiego. W wy-
niku ruchów tektonicznych oraz zniszczenia (zdenudowania)
ska" wyŻej leŻących wapienie zosta"y wystawione na dzia"anie
procesów zewn�trznych, w tym procesów krasowych. W cie-
p"ym i wilgotnym klimacie panującym w trzeciorz�dzie roz-
puszczanie wapieni by"o tak intensywne, Że miejscami
z pierwotnie zwartej powierzchni ska" pozosta"y tylko izolowa-
ne, stromoĘcienne wzgórza ostał
cowe, typu mogotów.
Wznoszą si� one nad zrównaną na wysokoĘci 400 460 m
n.p.m. powierzchnią wyŻyny do wysokoĘci oko"o 500 m n.p.m.
(Ska"ka na P"askowyŻu Ojcowskim czy Ogrodzieniec na WyŻy-
nie Cz�stochowskiej). Niektóre z tych wzgórz poprzecinane są
siecią jaskił
. Pomi�dzy ostał
cami rozciągają si� obszerne bez-
odp"ywowe zag"�bienia, wyĘcielone nierozpuszczalnymi osa-
Ska"ki ostał
cowe na WyŻynie Cz�stochowskiej
dami, pochodzącymi z wietrzenia wapieni. Powierzchni�
wyŻyny urozmaicają równieŻ nieregularne zag"�bienia lejków
i uwa"ów oraz wcinające si� w nią wąskie i stromoĘcienne jary
krasowe, np. jar Prądnika na P"askowyŻu Ojcowskim. U wylo-
tów jarów powsta"y charakterystyczne przew�Żenia skalne,
zwane bramami (np. Brama Krakowska).
Ryc. 2.26. Profil ostał
ca na P"askowyŻu Ojcowskim Mogoty  ostał
ce krasowe w Wietnamie
www.wsip.com.pl
65