Ârodowisko przyrodnicze
Zjawiska krasowe rozwijajÄ… si´ najpe"niej na obszarach, gdzie rozpuszczane
WARTO WIEDZIEå, ÚE...
ska"y majÄ… duŻą miÄ…Å»szoĘç i sÄ… silnie sp´kane. Najbardziej rozpowszechnio-
Kras jest terminem, który
nymi ska"ami ulegajÄ…cymi krasowieniu sÄ… wapienie. Zawarty w nich w´glan
pochodzi od nazwy p"a-
wapnia (CaCO3) rozpuszcza si´ w wodzie zawierajÄ…cej dwutlenek w´gla
skowyŻu w Górach Dy-
(CO2). Wody opadowe pobierajÄ… ten gaz z atmosfery, a wsiÄ…kajÄ…ce wody
narskich, z charakterystycz-
wzbogacajÄ… si´ w glebie w dwutlenek w´gla, pochodzÄ…cy z korzeni roĘlin
nym zespo"em zjawisk
i gnijących resztek organicznych. Wody sp"ywające po powierzchni, a takŻe
i form krasowych rozwi-
wody wsiÄ…kajÄ…ce lub sp"ywajÄ…ce szczelinami ska" wynoszÄ… rozpuszczone
ni´tych w wapieniach.
w niej minera"y. Prowadzi to do powstania ubytków w powierzchni skalnej.
Przybierają one na powierzchni róŻnorodne kszta"ty, np. Ż"obków, lejków.
Pod powierzchnią, przy udziale erozyjnej dzia"alnoĘci podziemnych rzek,
tworzÄ… si´ pustki skalne (jaskinie) o bardzo róŻnorodnych rozmiarach i for-
mach, np.: studni, kominów, komór, korytarzy. W wielu jaskiniach, z prze-
sÄ…czajÄ…cych si´ szczelinami wód krasowych wytrÄ…ca si´ w´glan wapnia,
z którego powstaje bogata szata naciekowa. Tworzą ją pokrywy i skorupy,
a takŻe zwisające ze stropu jaskił
stalaktyty i wyrastajÄ…ce pod nimi na dnie
stalagmity. Z ich po"Ä…czenia powstajÄ… kolumny  stalagnaty.
Szata naciekowa jaskini Ryc. 2.25. Formy krasowe
wywierzysko
Wywierzysko krasowe w Doli-
nie Olczyskiej w Tatrach
K
64
Litosfera
W miar´ rozwoju procesów krasowych powstajÄ… na powierzchni i inne for-
my rzeÄ™by, np.: kot"y zapadliskowe i jary krasowe  w wyniku zapadania si´
ska" nad podziemnymi pustkami, polja  rozleg"e obniŻenia powsta"e z po-
v Scharakteryzuj wp"yw pro-
"ączenia wielu lejów i dolin krasowych, czy teŻ wzgórza i ska"ki ostał
cowe 
cesów krasowych na rzeÄ™b´
b´dÄ…ce pozosta"oĘciÄ… po dawniejszych pok"adach ska".
obszarów zbudowanych z wa-
Na skrasowia"ych terenach sieç wód powierzchniowych jest bardzo rzadka
pieni i innych ska" w´glano-
lub brakuje jej ca"kowicie. DocierajÄ…ce do nich potoki i rzeki wp"ywajÄ… pod
wych.
powierzchni´ szerokimi szczelinami (ponorami), a wyp"ywajÄ… poza nimi
w dnach obniŻeł
, tworząc obfite ęród"a krasowe  wywierzyska. W Polsce
procesy krasowe wp"yn´"y na kszta"towanie rzeÄ™by wapiennych pasm gór-
skich i masywów w Tatrach Zachodnich, Sudetach (Masyw ÂnieÅ»nika), Gó-
rach Âwi´tokrzyskich, a takÅ»e wapiennych i gipsowych wyÅ»yn. WyraÄ™ne
Mogoty  krasowe wzgó-
pi´tno nada"y rzeÄ™bie WyÅ»yny Krakowsko-Cz´stochowskiej.
rza ostał
cowe, powstajÄ…ce
w klimacie wilgotnym cie-
p"ym, nazywane sÄ… teÅ» hu-
mami; znane są z obszarów
krasowych Jamajki, Kuby,
Krasowa rzeÄ™ba na WyÅ»ynie Krakowsko-Cz´stochowskiej
Chin, Wietnamu.
WyÅ»yn´ budujÄ… przewaÅ»nie wapienie wieku jurajskiego. W wy-
niku ruchów tektonicznych oraz zniszczenia (zdenudowania)
ska" wyŻej leŻących wapienie zosta"y wystawione na dzia"anie
procesów zewn´trznych, w tym procesów krasowych. W cie-
p"ym i wilgotnym klimacie panujÄ…cym w trzeciorz´dzie roz-
puszczanie wapieni by"o tak intensywne, Że miejscami
z pierwotnie zwartej powierzchni ska" pozosta"y tylko izolowa-
ne, stromoĘcienne wzgórza ostał
cowe, typu mogotów.
WznoszÄ… si´ one nad zrównanÄ… na wysokoĘci 400 460 m
n.p.m. powierzchnią wyŻyny do wysokoĘci oko"o 500 m n.p.m.
(Ska"ka na P"askowyŻu Ojcowskim czy Ogrodzieniec na WyŻy-
nie Cz´stochowskiej). Niektóre z tych wzgórz poprzecinane sÄ…
siecią jaskił
. Pomi´dzy ostaÅ‚
cami rozciÄ…gajÄ… si´ obszerne bez-
odp"ywowe zag"´bienia, wyĘcielone nierozpuszczalnymi osa-
Ska"ki ostał
cowe na WyÅ»ynie Cz´stochowskiej
dami, pochodzÄ…cymi z wietrzenia wapieni. Powierzchni´
wyÅ»yny urozmaicajÄ… równieÅ» nieregularne zag"´bienia lejków
i uwa"ów oraz wcinajÄ…ce si´ w niÄ… wÄ…skie i stromoĘcienne jary
krasowe, np. jar Prądnika na P"askowyŻu Ojcowskim. U wylo-
tów jarów powsta"y charakterystyczne przew´Å»enia skalne,
zwane bramami (np. Brama Krakowska).
Ryc. 2.26. Profil ostał
ca na P"askowyŻu Ojcowskim Mogoty  ostał
ce krasowe w Wietnamie
www.wsip.com.pl
65