INTEGRACJA GOSPODARCZA




INTEGRACJA GOSPODARCZA

Pojecie międzynarodowej
integracji gospodarczej

Definicje integracji

Międzynarodowa integracja
gospodarcza jest rozumiana jako
proces scalania (zespalania) gospodarek narodowych. Scalanie to nie oznacza jednak dodawania
potencjałów ekonomicznych, lecz tworzenie nowych organizmów
gospodarczych o odmiennych właściwościach.

Sprawa pierwsza - to integracja
rozumiana jako stan i jako proces.

Zdaniem Z. Kameckiego, przez integrację
należy rozumieć wytworzenie się, na podstawie
wykształconej jednolitej struktury ekonomicznej, pewnego
organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów.

Organizm ten - ze względu na
wysoki stopień wewnętrznych powiązań ekonomicznych i
osiągniętą w wyniku tego wewnętrzną spoistość ekonomiczną
- wyodrębnia się w widoczny sposób z całokształtu gospodarki
światowej.

Zdaniem B. Balassy, "międzynarodowa
integracja gospodarcza to proces obejmujący odpowiednie zmiany w strukturze
ekonomicznej danej grupy krajów w kierunku wytworzenia się
jednolitej struktury ekonomicznej i w oparciu o nią jednolitego
organizmu gospodarczego";.

Sprawa druga - to integracja
rozumiana jako proces regulowany przez mechanizm wolnego rynku lub
też kształtowany przez państwo.

Według cytowanego już B.
Balassy integracja
jest procesem likwidacji barier w obrocie międzynarodowym
towarów, pracy, kapitału i usług w celu stworzenia warunków
do niezakłóconego funkcjonowania mechanizmu wolnego
rynku.

Tymczasem J. Tinbergen przez
pojęcie integracji rozumie proces koordynacji, a następnie
unifikacji polityki ekonomicznej w obrębie grupy państw.

Sprawa trzecia - to korzyści z integracji; czy jedne kraje
mogą na niej zarabiać, a inne tracić?

Zdaniem P. Bożyka i M. Guzka,
przez pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej
należy rozumieć rozwijanie takich powiązań, które wszystkim
krajom należącym do ugrupowania integracyjnego przynoszą
korzyści większe od możliwych do osiągnięcia w
przypadku braku integracji.

Z tego punktu widzenia
powiązania typu kolonialnego nie mogą być traktowane jako
integracyjne. Nie brakuje jednak poglądów, iż powiązania typu
imperialnego (np. między Wielką Brytanią czy Francją a ich
koloniami) są również powiązaniami o charakterze
integracyjnym.

Przesłanki i warunki
integracji

Współczesna międzynarodowa
integracja gospodarcza jest procesem obiektywnym.

U jej podstaw znajdują się
wymagania współczesnego etapu rozwoju gospodarczego, w tym zwłaszcza
konieczność zapewnienia wielkiej skali produkcji, szybkiego
postępu technicznego, rozwoju specjalizacji i kooperacji
zarówno w samej produkcji, jak i w badaniach naukowych oraz - w
związku z tym - konieczność dysponowania szerokimi rynkami
zbytu.

Podstawowym celem
międzynarodowej integracji gospodarczej jest wzrost
efektywności gospodarowania, którego syntetycznym wyrazem jest
przyrost dochodu narodowego.

Służy temu przede wszystkim
możliwość unowocześnienia gospodarki przez strukturalne
zmiany w produkcji (zaniechanie bądź ograniczenie działań o
relatywnie niskiej efektywności oraz zwiększenie znaczenia
dziedzin uznanych za specjalizacyjne). Jest to możliwe dzięki
powstaniu rynku zbytu wykraczającego poza granice państwowe.

Ułatwienia w przepływie
towarów i usług stwarzają zarazem poszczególnym krajom
możliwości koncentracji nakładów w dziedzinach najbardziej
efektywnych.

Jednocześnie międzynarodowa
integracja gospodarcza ułatwia krajom dostęp do zewnętrznych
zasobów produkcyjnych. Dotyczy to głównie surowców oraz
wiedzy technicznej. Dzięki temu mogą być ograniczone lub
eliminowane narodowe bariery wzrostu gospodarczego.

Przesłanki
międzynarodowej integracji gospodarczej można podzielić na:


polityczne,
społeczno-gospodarcze i
inne.


Do politycznych
przesłanek integracji należy zaliczyć jednolity ustrój,
zbieżność celów polityki zagranicznej itp. Różnice
polityczne mogą uniemożliwić lub utrudnić narodową
integrację gospodarczą, ale ich brak nie oznacza, że ta
integracja będzie się rozwijać. Jest to więc przesłanka
konieczna, ale niewystarczająca.

W grupie
przesłanek społeczno-ekonomicznych na szczególną uwagę zasługuje
pozytywny wpływ integracji na przyspieszenie tempa wzrostu
dochodu narodowego i na wzrost poziomu dobrobytu.

Wpływ ten następuje przede
wszystkim w wyniku rozwoju handlu: korzystniejszych cen, większych
możliwości zakupu oraz zbytu towarów itp. W efekcie wzrasta
dochód z handlu zagranicznego.

Integracja
wpływa jednocześnie na poprawę efektywności gospodarowania za pośrednictwem rozwoju produkcji.


Wyrazem tego jest wzrost
korzyści z tytułu zwiększenia skali produkcji; większe
możliwości zbytu towarów pozwalają na wydłużenie serii
produkcyjnej, a większe możliwości zakupu towarów sprzyjają
koncentracji nakładów na produkty najbardziej opłacalne.


Służy temu
m.in. rozwój specjalizacji i kooperacji produkcji, a także inne
formy współpracy.

Integracja
wpływa ponadto na poprawę efektywności gospodarowania dzięki
rozwojowi techniki.

Wyrazem tego jest:

z jednej strony
międzynarodowy podział pracy w zakresie badań nad postępem
technicznym, z drugiej
zaś - rozwój wspólnych badań w zakresie techniki. W
efekcie następuje
przyspieszenie postępu technicznego oraz obniżka jego kosztów.
Wpływ integracji na poprawę
efektywności gospodarowania dokonuje się wreszcie w wyniku rozwoju nauki. Wyrazem
tego jest koordynacja rozwoju nauki, współpraca w dziedzinie
badań oraz wspólne ich prowadzenie. Wszystko to sprzyja poprawie efektywności
badań naukowych. Z tych względów
integracja ma
szczególnie duże znaczenie dla krajów małych i średnich, które pojedynczo nie są w
stanie sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego
i technologicznego.

W grupie innych przesłanek
międzynarodowej integracji gospodarczej na szczególną uwagę zasługuje:


potrzeba wspólnego kształtowania
infrastruktury (lądowej, wodnej, powietrznej)
łączności informatyki itp.
Potrzeba standaryzacji
urządzeń oraz unifikacji systemów funkcjonowania
odgrywa w tej dziedzinie rolę szczególną.
Podobne wymagania stawia
ochrona środowiska przyrodniczego; nie jest ona możliwa
bez skoordynowania działań grupy krajów w dziedzinie
konstrukcji i wykorzystania narzędzi przemysłowych, a
także w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniu
środowiska innymi sposobami.


Rozwój międzynarodowej
integracji gospodarczej ma jednak swoje warunki, co oznacza, że
nie wszystkie kraje mogą się ze sobą integrować.

Podstawowym
warunkiem jest komplementarność, czyli wzajemne dopasowanie
struktur gospodarczych.

Jednocześnie pogłębianie
komplementarności struktur jest efektem integracji.

Komplementarność może mieć
przy tym charakter międzygałęziowy lub wewnątrzgałęziowy.

Podstawą komplementarności
międzygałęziowej są różnice w zasobach czynników
produkcji.

Są one na ogół wynikiem
różnic w zasobności złóż surowców, położeniu
geograficznym i warunkach klimatycznych, eksploatacji złóż
surowców, co jest spowodowane warunkami naturalnymi, itp.

Przykładem komplementarności
międzygałęziowej jest tradycyjny międzynarodowy podział
pracy, w ramach którego jedne kraje specjalizowały się w
produkcji surowców i żywności, pozostałe zaś w produkcji
wyrobów przemysłowych.

Podstawę komplementarności
wewnątrzgałęziowej stanowią różnice w wydajności
czynników produkcji.

W ujęciu rzeczowym, a więc z
punktu widzenia wewnątrz gałęziowych struktur produkcji,
integrujące się mogą konkurować ze sobą. W miarę rozwoju
gospodarczego przesłanki naturalne i historyczne ustępują
miejsca przesłankom wynikającym z postępu
naukowo-technicznego.

Warunkiem
integracji międzynarodowej jest jednocześnie odpowiednia
infrastruktura, w tym
zwłaszcza rozwinięte połączenia kolejowe, drogowe, morskie,
telekomunikacyjne, informatyczne itp.

Z tego właśnie względu w
najkorzystniejszej sytuacji są kraje sąsiedzkie, tradycyjnie
rozwijające ze sobą handel zagraniczny, kooperację produkcji
czy też inne formy współpracy międzynarodowej.

Warunkiem integracji
międzynarodowej jest wreszcie sprzyjająca polityka
ekonomiczna, wyrażająca się we wzajemnym udzielaniu sobie
preferencji celnych, parataryfowych i pozataryfowych,
wprowadzaniu swobody przepływu kapitału, pracy i innych
czynników produkcji, koordynacji polityki gospodarczej lub też
w prowadzeniu wspólnej polityki ekonomicznej.

Warunek ten ma charakter
instytucjonalny w odróżnieniu od dwu poprzednich, które trzeba
zaliczyć do grupy warunków strukturalnych.

Integracja międzynarodowa i
ponadnarodowa a suwerenność państw

W przypadku
integracji międzynarodowej nie ma formalnego zagrożenia dla
suwerenności państw członkowskich; tworzone organy - instytucje integracyjne - koncentrują bowiem
swoją uwagę na koordynacji wewnętrznej i zagranicznej polityki
poszczególnych państw.

Mogą one wydawać zalecenia nie
mające jednak mocy wiążącej wobec swych adresatów, którzy powinni - ale nie
muszą - podporządkować się tym zaleceniom.

Zalecenia międzynarodowych
organów integracyjnych są swego rodzaju propozycjami,
sugestiami, czy też życzeniami wobec krajów członkowskich.


Nabierają one
mocy prawnej dopiero po zatwierdzeniu przez rządy
poszczególnych państw i przekształceniu ich w uchwały,
zarządzenia bądź też innego rodzaju akty prawne.

W przypadku integracji ponadnarodowej organy - instytucje integracyjne - wydają rozporządzenia i dyrektywy
oraz podejmują decyzje obligatoryjne dla państw członkowskich.

Mogą one
dotyczyć rządów, osób prawnych i fizycznych, a więc mieć
charakter powszechny bądź też wycinkowy. Dyrektywy wiążą państwa, do
których są skierowane, w zakresie wyników, jakie powinny
być osiągnięte, pozostawiając władzom państwowym
swobodę wyboru form oraz środków.

Decyzje obowiązują w całości
strony, do których są skierowane. Rozporządzenia natomiast
mają zasięg ogólny, obowiązują w całości i są
bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach.

W dotychczasowej praktyce
próbuje się stosować równocześnie międzynarodową i
ponadnarodową formę integracji.

Przyczyną jest z
jednej strony - chęć
zapewnienia wysokiej skuteczności działania instytucjom
integracyjnym (czemu dobrze służą uprawnienia
ponadpaństwowe), z drugiej zaś strony - potrzeba
nie ograniczania zbytnio suwerenności.

W zakres stosowanego w prawie
międzynarodowym pojęcia suwerenności wchodzi tzw. zwierzchnictwo terytorialne i zwierzchnictwo
osobowe.

Pojęcie zwierzchnictwo
terytorialne oznacza wyłączność władzy państwa na jego
terytorium, pojęcie zaś zwierzchnictwo osobowe - wyłączność
władzy państwa wobec jego obywateli.

Pojęcie suwerenności
jest również traktowane jako prawo do wyłącznego decydowania
przez państwo o jego sprawach wewnętrznych i stosunkach
zewnętrznych.

Dopóki organy utworzone przez
państwa należące do ugrupowania integracyjnego nie mają
charakteru ponadnarodowego, dopóty integracja i suwerenność zgodnie
współdziałają.

Inaczej jest natomiast w przypadku nadania ugrupowaniu
integracyjnemu funkcji ponadnarodowych ; następuje wówczas ograniczenie
wykonywania suwerenności.

O ograniczeniu wykonywania
suwerenności można mówić wtedy, gdy w umowie o utworzeniu organizacji
ponadnarodowej znajduje się wyraźne postanowienie, iż każde państwo
członkowskie może na własne żądanie ,wystąpić z tej
organizacji, bądź też jest umieszczona klauzula o
obowiązywaniu umowy w określonym czasie, po upływie którego
jest wymagana ponowna jej ratyfikacja przez państwa
członkowskie.

Podobne skutki rodzi przypadek,
gdy faktycznie jest możliwe odstąpienie od umowy przez
podjęcie jednostronnej decyzji przez państwo członkowskie,
mimo że w umowie taka okoliczność nie jest przewidywana.

Dobrowolne ograniczenie
suwerenności występuje natomiast wtedy, gdy z postanowień
umowy o utworzeniu organizacji ponadnarodowej wynika, że żadne
państwo nie może z tej organizacji wystąpić na mocy
jednostronnej decyzji. Żaden z traktatów współczesnych
organizacji integracyjnych nie zawiera jednak tego typu klauzuli.

Modele i mechanizmy integracji gospodarczej

Pojecie modelu i mechanizmu integracji

Przez pojęcie modelu
integracji będziemy rozumieli całościowy obraz układu
integracyjnego obejmujący zespół jego głównych
właściwości, w tym zwłaszcza podział kompetencji między
organami międzynarodowymi lub ponadnarodowymi a rządami państw
członkowskich oraz między centralnymi ośrodkami władzy
gospodarczej w poszczególnych krajach a przedsiębiorstwami.

Zgodnie z tą definicją model
integracji obejmuje
przede wszystkim zasady podejmowania decyzji dotyczących
powiązań międzynarodowych.

Mechanizm integracji jest
pojęciem węższym od modelu i obejmuje zasady funkcjonowania rynku
międzynarodowego oraz jego związki z rynkami poszczególnych
państw członkowskich.

W takim rozumieniu w zakres
pojęcia mechanizmu integracji wchodzi przede
wszystkim funkcjonowanie pieniądza,
cen, kursów walut, rozliczeń międzynarodowych itp. zarówno w
obrębie ugrupowania integracyjnego jako całości, jak i w
obrębie poszczególnych państw członkowskich.

Modele i mechanizmy integracji w gospodarce rynkowej

W literaturze
przedmiotu są rozpatrywane dwa modele integracji w gospodarce
rynkowej: model
integracji międzynarodowej oraz model integracji

Zwolennicy modelu integracji
międzynarodowej (nazywanego też modelem integracji nie
regulowanej lub liberalnej) uważają, że wszystkie decyzje
integracyjne, a więc zarówno te, które dotyczą ustanowienia
międzynarodowych więzi o podstawowym znaczeniu dla przebiegu
całego procesu integracji, jak i te, od których w sposób
bezpośredni zależy realizacja bieżących operacji gospodarczych w skali międzynarodowej, powinny być
podejmowane wyłącznie przez przedsiębiorstwa w krajach
członkowskich.

W takim rozumieniu zarówno
rola międzynarodowych ośrodków integracyjnych, jak i rola
państw członkowskich jest bardzo ograniczona.

Państwo jest przede wszystkim
stróżem porządku w skali poszczególnych krajów; utrzymuje ono praworządność i
porządek publiczny, stosuje środki przymusu dla ochrony
zgodnych z prawem umów i kontraktów prywatnych oraz pielęgnuje
wolny rynek i wolną konkurencję.

Ośrodki międzynarodowe czynią
to sarno w skali ugrupowania integracyjnego.

Z modelem tym koresponduje
mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu, opierający się na
założeniu, że podstawowymi podmiotami gospodarczymi są
producenci i konsumenci, samodzielni, niezależni od nikogo, nie
krępowani ograniczeniami państwowymi, a ceny krajowe i
międzynarodowe, kursy walut, stopa procentowa itp. są ustalane na rynku w
wyniku wolnej gry sił rynkowych.

Tylko rynek powinien w tym
rozumieniu informować i pobudzać przedsiębiorstwa do takiej
produkcji, jakiej wymagają konsumenci.

Tego typu model integracji i
mechanizm z nim związany są konstrukcją teoretyczną,
postulatywną, celem, do którego - zdaniem jego zwolenników -
powinna zmierzać integracja w gospodarce rynkowej.

Alternatywnym rozwiązaniem jest model
integracji ponadnarodowej (nazywany też modelem integracji
regulowanej lub instytucjonalnej), w którym zarówno ośrodek
ponadnarodowy, jak i ośrodki narodowe uzyskują uprawnienia do
oddziaływania na procesy integracyjne w obrębie ugrupowania.


W tym modelu również wszystkie
decyzje dotyczące powiązań między-; narodowych są
podejmowane przez przedsiębiorstwa, ale rola państw
członkowskich i ośrodka ponadnarodowego daleko wykracza poza
funkcje stróża porządku: Mogą one pośrednio oddziaływać
na decyzje przedsiębiorstw za pomocą subwencji, ceł,
ograniczeń parataryfowych i pozataryfowych polityki kursu
walutowego, stopy procentowej, polityki budżetowej itp.

Modelowi temu
odpowiada mechanizm rynkowy sprzężony z interwencjonizmem
państwowym. Tego
typu model i mechanizm z nim związany korespondują z
rozwiązaniami stosowanymi w praktyce w gospodarce rynkowej,
zwłaszcza w Unii Europejskiej.

Najprostszym rozwiązaniem
jest strefa wolnego handlu. Oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń
ilościowych w handlu między określoną grupą krajów. Kraje te zachowują jednocześnie
autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną
niezależną politykę handlową wobec krajów trzecich.

Przykładem strefy wolnego
handlu jest EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego
Handlu), utworzona
na podstawie układu, który wszedł w życie w maju 1960 r.

W przypadku gdy kraje
tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła
zewnętrzne (wobec krajów trzecich), mamy do czynienia
z unią celną.


Unia celna sprzyja rozwojowi
handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój
handlu z krajami trzecimi.

Można tu zatem mówić o
preferencyjnym i dyskryminacyjnym działaniu cła w unii celnej,
tzn. preferowaniu importu z krajów unii i dyskryminowaniu
importu w stosunku do handlu wzajemnego z krajów trzecich.

Preferencja polega w tym przypadku na zniesieniu i niestosowaniu ceł oraz
ograniczeń w obrotach handlowych między krajami unii
(preferencja taka ma miejsce również w strefie wolnego handlu),
dyskryminacja zaś - na wprowadzeniu i stosowaniu wspólnej dla
krajów unii zewnętrznej taryfy celnej.

Unia celna
wywiera dwojaki wpływ na handel zagraniczny krajów unii:
wywołuje efekt przesunięcia i efekt kreacji handlu.

Oba te efekty mogą zresztą
wystąpić także w strefie wolnego handlu lub - na skutek
wprowadzenia jakichkolwiek preferencji celnych - nawet bez
tworzenia unii celnej albo strefy wolnego handlu.

Efekt przesunięcia handlu
(trade diversion effect) wyraża
się w zwiększeniu udziału krajów należących do unii celnej
w handlu krajów-członków unii oraz w zmniejszeniu udziału
krajów trzecich, w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu
określonych towarów z krajów nawet o niższych kosztach
produkcji, lecz pozostających na zewnątrz unii, do krajów
wchodzących w skład unii celnej.

U podstaw efektu przesunięcia znajduje się
zróżnicowanie stawek celnych; wewnątrz unii pozostają one
zniesione, natomiast w stosunkach z krajami trzecimi są nadal
stosowane.

Efekt kreacji handlu (trade creation effect) wyraża się we wzroście wolumenu
wzajemnych obrotów handlowych krajów tworzących unię celną
-w wyniku usunięcia ceł i innych barier w handlu między
krajami unii oraz wprowadzenia wspólnej zewnętrznej taryfy
celnej.

Zniesienie ceł wewnątrz unii
powoduje, iż pewne rodzaje towarów wytwarzane w
poszczególnych krajach unii mogą być, odwrotnie niż
poprzednio, oferowane na rynkach innych krajów unii po cenach
konkurencyjnych w stosunku do towarów miejscowych.

Efekt kreacji handlu można
jednocześnie rozpatrywać znacznie szerzej, przy założeniu,
że unia celna ma wpływ nie tylko na handel krajów do niej
należących, lecz także na handel międzynarodowy w ogóle. W
takim znaczeniu efekt kreacji handlu wywołany utworzeniem unii
celnej wyraża ogólny wzrost popytu na import w krajach unii,
jak również zmiany popytu na import w krajach trzecich.

Wspólny rynek jest
wyższą od strefy wolnego handlu i unii celnej formą integracji;
oznacza on bowiem
nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie
wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich, lecz, także
swobodę przepływu kapitału i siły roboczej w obrębie
ugrupowania integracyjnego.

Stwarza to lepsze warunki do
niezakłóconego funkcjonowania mechanizmu wolnej konkurencji, a
w konsekwencji lepsze możliwości dostosowawcze niż w przypadku
strefy wolnego handlu i unii celnej -prze optymalną alokację
siły roboczej, rozwój produkcji na wielką skalę, szybsze
wprowadzanie postępu technicznego itp.

Utworzenie wspólnego rynku
wymaga zwłaszcza ujednolicenia polityki cenowej w obrębie
ugrupowania Przykładem tego typu rozwiązania, choć nie do
końca zgodnym z założeniami, jest wspólny rynek
produktów rolnych Unii Europejskiej.

Unia walutowa obejmuje,
poza strefą wolnego handlu, unią celną i wspólnym rynkiem, koordynację (lub
unifikację) polityki walutowej prowadzonej przez kraje
wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego

W zakres tej koordynacji wchodzi
ograniczanie (do z góry określone przedziału) wahań kursów
walutowych, tworzenie wspólnych rezerw walutowych, wprowadzenie
jednolitej waluty międzynarodowej, bezwarunkowa pomoc
kredytowa itp.

Unia ekonomiczna obejmuje,
poza strefą wolnego handlu, unią celną wspólnym rynkiem i
unią walutową, koordynację (lub unifikację)
szczególnych dziedzin polityki ekonomicznej, i to zarówno
ogólnej, i w poszczególnych działach gospodarki.

O pełnej unii ekonomicznej
można by mówić wówczas, gdy na obszarze integrujących
się państw wszystkie ważniejsze z punktu widzenia
funkcjonowania wspólnego rynku dziedziny polityki gospodarczej
zostałyby objęte wspólną lub skoordynowaną polityką,
wprowadzono by wspólną walutę, a władzę ekonomiczną w
najważniejszych dziedzinach sprawowałyby organy ponadnatrodowe.

Unia polityczna oznacza koordynację (lub unifikację)
zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej krajów
wchodzących w skład ugrupowania
integracyjnego.

W praktyce ta właśnie sfera
napotyka szczególnie duże kłopoty w procesie integracji
regionalnej i jest traktowana jako ukoronowanie dążeń
integracyjnych krajów członkowskich.

Próby integracji regionalnej w gospodarce centralnie
planowanej

Zupełnie odmienny model
integracji międzynarodowej i mechanizm z nim związany
próbowały zastosować kraje Europy Środkowej i Wschodniej,
powołując w 1949 r. Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej".

W modelu tym (nazywanym policentrycznym) zarówno decyzje dotyczące ustanawiania
międzynarodowych więzi o podstawowym znaczeniu dla przebiegu
całego procesu integracyjnego, jak i decyzje, od których w
sposób bezpośredni zależy realizacja bieżących operacji
gospodarczych w skali międzynarodowej, skupiono w wielu równorzędnych ośrodkach
narodowych. Ośrodek międzynarodowy pozbawiono natomiast
jakiegokolwiek prawa do podejmowania decyzji; pełnił on tylko
funkcje koordynacyjne, których wyniki były przekazywane krajom
członkowskim w formie zaleceń.

Cechą tego modelu był
jednocześnie brak mechanizmu rynku międzynarodowego, którego
uczestnikami byłyby przedsiębiorstwa z krajów członkowskich,
uprawnione do podejmowania samodzielnych decyzji. Wszelkie
kontakty na szczeblu wykonawczym - między przedsiębiorstwami - miały jedynie charakter wykonawczy.

W modelu tym próbowano zbudować
powiązania integracyjne między krajami członkowskimi
wyłącznie za pomocą narzędzi administracyjnych, takich jak:
umowy międzynarodowe, koordynacja planów gospodarczych,
procedura konsultacyjna na różnych szczeblach centralnej
administracji państw członkowskich itp. Takie narzędzia
mechanizmu ekonomicznego, jak ceny, kursy walut, pieniądz,
rozliczenia, nie odgrywały aktywnej roli w tym procesie.

Funkcje ośrodka
międzynarodowego koordynującego działalność gospodarczą
krajów Europy Środkowej i Wschodniej pełniła Rada Wzajemnej
Pomocy Gospodarczej i jej organy. Koordynacją całości
zajmowała się Sesja - najwyższy organ RWPG. Określała ona
formy i metody współdziałania krajów członkowskich. Koordynacją odcinkowego współdziałania tych
krajów zajmowały się komitety i komisje. Ich liczba była
zmienna. Komisje przygotowywały projekty uchwał podejmowanych
następnie prze komitety bądź Sesję RWPG. Funkcje
koordynacyjne pełniły ponadto międzynarodowe organizacje gospodarcze, mające charakter
zrzeszeń poziomych. Były one tworzone na podstawie specjalnych
porozumie międzynarodowych. Funkcje koordynacyjne pełniły
także międzynarodowe zjednoczenia gospodarcze; oprócz
koordynacji prowadziły one własną działalność gospodarczą.

Rozwiązanie to nie doprowadziło
jednak do rozwoju powiązań integracyjnych w obrębie państw
członkowskich. Wręcz odwrotnie, w je ramach utrzymywały się
tendencje do autarkii. Poszczególne kraje członkowskie
rozbudowywały nadal wszystkie rodzaje produkcji, widząc w i
porcie jedynie możliwość dostępu do towarów niezbędnych,
który u siebie nie mogły (jeszcze) produkować, w eksporcie
zaś - źródło de niezbędnych do kompensowania wydatków
importowych. Z oporem postępował rozwój specjalizacji i kooperacji produkcji. W szczątkowej formie
dokonywano przepływów czynników produkcji (pracy, kapitału)

W 1990 r. RWPG została formalnie
rozwiązana, udział handlu wzajemnego wielokrotnie się
obniżył, a więzi specjalizacyjne i kooperacyjne (nawet te
szczątkowe) - przerwano.

Integracja regionalna w
krajach rozwijających się

W krajach rozwijających się
również występują tendencje do polityki regionalnej. Wśród
wielu ugrupowań integracyjnych, jakie tu pokazano na uwagę
zasługują:


Wspólny Rynek Ameryki
Środkowej (CACM),
Stowarzyszenie Wolnego
Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA), przekształcone
następnie w Stowarzyszenie Integracyjne Ameryki
Środkowej (LAIA),
Wspólnota Karaibska (CARICOM),
Andyjski Wspólny Rynek (AMC),
Stowarzyszenie Narodów Azji
Południowo-Wschodniej (ASEAN),
Wspólnota Gospodarcza
Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS),
Wspólnota Gospodarcza Afryki Zachodniej (CEAO).


Zainteresowanie krajów
rozwijających się integracją regionalną wynika z odmiennych
przyczyn niż krajów rozwiniętych gospodarczo;
kraje rozwijające
się szukają w integracji możliwości rozwiązania problemów
gospodarczych, jakie przeżywają, w tym zwłaszcza trudności w
uprzemysłowieniu.

Tworząc ugrupowania
integracyjne, poszukują one sposobów połączenia skromnych na
ogół możliwości kapitałowych, surowcowych itp., eliminacji
struktur konkurencyjnych, rozszerzenia rynków zbytu.

Postęp w integracji
regionalnej krajów rozwijających się jest jednak niewielki.


Przyczyny tego są
różnorakie. Wśród nich szczególnie ważne znaczenie
ma brak odpowiedniej
infrastruktury wiążącej zainteresowane kraje, co w niektórych
regionach sprowadza tę integrację do zera.

Ważną przyczyną jest także
brak komplementarnych struktur gospodarczych; w przeważającej
części przypadków struktury te nawet są konkurencyjne i, co
ważniejsze, mają charakter surowcowo-rolniczy.

Nie bez znaczenia jest też
fakt, że próbujące się integrować kraje rozwijające
się są wysoce zróżnicowane pod względem poziomu rozwoju,
potencjału ekonomicznego itp. Również brak stabilności
politycznej w tych krajach rodzi konflikty hamujące rozwój
współpracy.

Integracja regionalna w krajach
rozwijających się w dużym stopniu jest próbą naśladowania
procesów zachodzących w krajach wysoko uprzemysłowionych. Ze
względu jednak na wspomniane trudności postępuje ona
nieporównanie wolniej, a w niektórych przypadkach w ogóle jej
nie ma mimo formalnie istniejących organizacji integracyjnych.

MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA
GOSPODARCZA

UNIA EUROPEJSKA

Traktaty determinujące
kierunki i etapy integracji w obrębie Unii Europejskiej

Integracja krajów Europy Zachodniej rozpoczęła się od utworzenia Europejskiej
Wspólnoty Węgla i Stali (1952 r.), a następnie Europejskiej
Wspólnoty Energii Atomowej (1958 r.). Z początkiem 1958 r. wszedł w życie
Traktat Rzymski, ustanawiający Europejską Wspólnotę
Gospodarczą.

W skład EWG weszły
pierwotnie: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i
Włochy.

W 1973 r. do EWG przystąpiły:
Wielka Brytania, Dania i Irlandia, w 1981 r. - Grecja, w 1986 r.
zaś - Hiszpania i Portugalia.

Traktat Rzymski został
podpisany 25 marca 1957 r. (wszedł w życie 1 stycznia 1958
r.).

Zostały w nim
zawarte cele Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, mechanizm
działania oraz funkcje podstawowych organów tego ugrupowania.


Jako główny cel powstania
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej określono budowę wspólnego rynku i
zbliżenie polityki gospodarczej krajów członkowskich.

Traktat Rzymski z dużą
dokładnością określił instytucjonalne podstawy podejmowania
decyzji w EWG. Obowiązywały one do 1 lipca 1987 r., kiedy to
wszedł w życie Jednolity Akt Europejski (Single
European Act).

Jednolity Akt Europejski,
podpisany przez kraje EWG w lutym 1986 r., był ukoronowaniem
wieloletnich działań podejmowanych w tej organizacji
integracyjnej, zmierzających do utworzenia Unii
Europejskiej. Nadał
on organom EWG nowe kompetencje oraz zmodyfikował proces
podejmowania decyzji, wzmacniając ich ponadnarodowy charakter.

W porównaniu z ustaleniami
Traktatu Rzymskiego przede wszystkim został rozszerzony zakres
podejmowania decyzji przez Radę Ministrów (nazywaną od daty
wejścia w życie na mocy Traktatu z Maastricht,
tj. 1 listopada 1993 r., Radą
Unii Europejskiej - składającą się z przedstawicieli
państw członkowskich, w randze ministrów, po jednym z każdego
kraju.

Członkowie Rady są
związani instrukcjami rządów i reprezentują interesy swoich
państw.

Funkcję przewodniczącego
pełnią kolejno w okresach półrocznych.

Rada Unii Europejskiej
jest organem zapewniającym koordynację ogólnej polityki
gospodarczej członków Wspólnoty i ma prawo podejmowania
decyzji.

Jednolity Akt Europejski
wprowadził korekty w sposobie realizacji przez Komisję
Wspólnot (nazywaną obecnie Komisją Europejską)
jej kompetencji wykonawczych.

Zasadniczą
cechą statusu prawnego członków Komisji Europejskiej
jest ich niezależność od rządów
państw członkowskich. Komisja Europejska inicjuje i
przygotowuje większość decyzji Rady Ministrów.

Jednocześnie podejmuje ona
własne decyzje, formułuje zalecenia i opinie. Nie są one
jednak w przeważającej części prawnie wiążące; jedynie w
przypadkach konkretnie wskazanych przez Traktat Rzymski decyzje
Komisji są obowiązujące dla krajów członkowskich.

Jednolity Akt Europejski
jednocześnie zwiększył rolę Parlamentu
Europejskiego w procesie podejmowania decyzji.

Jest to - obok Trybunału
Sprawiedliwości - organ wspólny dla Wspólnoty Europejskiej,
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i Europejskiej Wspólnoty
Energii Atomowej.

Członkowie Parlamentu
Europejskiego do czerwca 1979 r. byli wybierani przez
parlamenty poszczególnych państw członkowskich według
procedury ustalanej przez każde państwo.

Od czerwca 1979 r. są oni
wybierani w drodze powszechnych i bezpośrednich wyborów,
według ordynacji wyborczej opracowanej i przyjętej przez organy
Wspólnot Europejskich.

Mandat członkowski
trwa 5 lat. Kryterium
podziału miejsc stanowi liczba ludności.

W sumie kompetencje Parlamentu
są skromne; pełni on funkcje doradcze w stosunku do innych
organów i w ograniczonym zakresie funkcje kontroli politycznej
działalności Komisji.

Niewielkie zmiany
zostały wprowadzone przez Jednolity Akt Europejski do funkcji Trybunału
Sprawiedliwości.

Funkcją Trybunału jest
zapewnienie poszanowania prawa przy interpretowaniu i
wykorzystaniu Traktatu Rzymskiego. Orzeka on przede wszystkim o
legalności (zgodnie z Traktatem) decyzji podejmowanych przez
Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską, a także
rozstrzyga spory w sprawie wykonania zobowiązań przyjętych
przez państwa.

W sumie Jednolity Akt Europejski,
będący pierwszą istotną weryfikacją i uzupełnieniem
postanowień Traktatu Rzymskiego, poza zmianą zakresu uprawnień
Rady Ministrów (rozszerzeniem zakresu decyzji podejmowanych
większością głosów) i kompetencji Parlamentu Europejskiego zaakcentował potrzebę
stworzenia unii ekonomicznej i monetarnej.

Trzecim ważnym
dokumentem (poza Traktatem Rzymskim i Jednolitym Aktem
Europejskim) jest Układ z
Maastricht o Unii
Europejskiej, podpisany w dniach 9-10 grudnia 1991 r.

Układ ten zawiera zamierzenia
Wspólnot Europejskich do końca tego wieku. Obejmują one
postanowienia:


dotyczące unii ekonomicznej
i monetarnej,
wspólnej polityki obronnej,
obywatelstwa Unii Europejskiej,
wspólnej polityki zagranicznej,
dalszego zwiększania
uprawnień Parlamentu Europejskiego.


Zatwierdzenie tego Układu
przez parlamenty krajów członkowskich i Parlament Europejski
oraz wejście w życie 1 listopada 1993 r. należy traktować jako
zaaprobowanie wspólnego programu budowy unii ekonomicznej i
monetarnej, w końcowym etapie prowadzące do przyjęcia jednej
waluty - EURO, wspólnej dla wszystkich krajów członkowskich.


Unia stanowi obszar bez granic
wewnętrznych, ze wspólną polityką zagraniczną i jedną
polityką obronną, obywatelstwem itp.

Formy wspólnej polityki integracyjnej

W dotychczasowym rozwoju Unia Europejska (poprzednio
EWG) zasadniczą swoją uwagę
koncentrowała na:


wypracowaniu wspólnej
polityki handlowej, przemysłowej, rolnej, transportowej,
energetycznej, technologicznej i walutowo-finansowej.


Stosunkowo najmniejszy postęp
został dokonany w ujednoliceniu polityki zagranicznej.

Dopiero Układ z Maastricht
uczynił w tej dziedzinie swego rodzaju przełom, co zresztą nie
spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem przez niektóre
kraje członkowskie.

Wspólna polityka handlowa
została przewidziana już w Traktacie Rzymskim.

We wstępie do tego Traktatu jego
sygnatariusze zadeklarowali ,iż pragną się przyczynić,
dzięki wspólnej polityce, do stopniowego usuwania ograniczeń w
wymianie międzynarodowej. Kraje członkowskie zobowiązały się
do koordynacji swoich stosunków handlowych z krajami
trzecimi.

Formalnie wspólna polityka
handlowa została wprowadzona 1 stycznia 1970 r. Faktycznie
jednak wiele jej elementów zastosowano w praktyce już
wcześniej, np. ograniczenia ilościowe w handlu towarami
przemysłowymi zostały zniesione w 1961 r., cła zaś - w 1968
r.

Utworzeniu unii celnej
towarzyszyło zarazem ujednolicenie przepisów regulujących
wzajemną wymianę towarową, m.in. dotyczących stref i
składów wolnocłowych, kalkulacji wartości celnej towarów,
reguł ich pochodzenia.

Ponadto przyjęto wspólną
zewnętrzną taryfę celną, co w praktyce oznaczało wyjęcie
spod autonomicznej gestii krajów członkowskich i przekazanie
władzom Wspólnoty wszelkich spraw z tym związanych.

Praktyka
funkcjonowania EWG wykazała jednak, że polityka handlowa nie od
razu nabrała w pełni charakteru wspólnego.

Kraje członkowskie nie
zrezygnowały z prawa stosowania zwłaszcza narodowych restrykcji
rezydualnych w handlu, które stosowały jeszcze przed powstaniem
EWG.

Dlatego też w Białej
Księdze z 1985 r., zawierającej program utworzenia
jednolitego rynku wewnętrznego, wskazano na konieczność
usunięcia wszelkich barier w handlu wewnątrz wspólnotowym.

Wspólna polityka przemysłowa
była w praktyce realizowana w dwojaki sposób:


przede wszystkim
pośrednio, w wyniku tworzenia strefy wolnego
handlu, unii celnej, wspólnego rynku, unii ekonomicznej
i walutowej,
a także bezpośrednio
- przez ujednolicanie polityki przemysłowej sensu
stricto w krajach członkowskich.


Pierwszy sposób sprowadzał
się do koordynacji polityki przemysłowej w wyniku zniesienia ceł i
ograniczeń ilościowych w obrębie ugrupowania, ujednolicenia
zewnętrznej taryfy celnej itp.

Wspólnota podjęła również
starania o zniesienie innych, poza cłami i ograniczeniami
ilościowymi, przeszkód w swobodnym przepływie towarów w jej
obrębie. Wyrazem tego było przede wszystkim wprowadzenie we
wszystkich krajach jednakowego systemu pobierania podatków
pośrednich.

Znaczne trudności napotykano
natomiast w usuwaniu państwowych monopoli handlu, w
ujednolicaniu norm technicznych, zasad dokonywania tzw. zakupów
państwowych itp. Zajął się tym dopiero omówiony wcześniej Jednolity
Akt Europejski.

Ujednolicaniu polityki
przemysłowej służyło zwiększanie swobody przepływu
czynników produkcji w obrębie EWG, w tym zwłaszcza znoszenie
ograniczeń w tym przepływie. Do chwili przyjęcia Jednolitego
Aktu Europejskiego nie udało się jednak usunąć wielu barier
zarówno w przepływie kapitału, jak i siły roboczej.

W 1970 r. opublikowano memorandum dotyczące wprowadzenia jednolitej polityki
przemysłowej na szczeblu Wspólnoty. Memorandum to wytyczyło
główne cele i założenia strategii EWG w odniesieniu do
przemysłu. Zostały one przyjęte w 1973 r.

Podstawowym celem wspólnej
polityki przemysłowej EWG miało się stać - w myśl memorandum
- zwiększenie zdolności adaptacyjnej przedsiębiorstw i
gałęzi przemysłu do szybko zmieniających się warunków, w
tym zwłaszcza przez zmiany strukturalne, szybszy postęp
techniczny, zapobieganie dewastacji środowiska przyrodniczego
itp.

Powinno temu służyć
przyspieszenie realizacji postanowień Traktatu Rzymskiego w
sprawie utworzenia wspólnego rynku, zniesienie przeszkód
prawnych, podatkowych i innych dla rozwoju kooperacji i fuzji
przedsiębiorstw z różnych krajów, zwiększenie pomocy
rządowej w przekształcaniu strukturalnym tradycyjnych gałęzi
przemysłu i przyspieszeniu rozwoju technologicznego gałęzi
nowoczesnych, dostosowanie rynku pracy do potrzeb przemysłu itp.


Podstawowe zasady wspólnej
polityki rolnej EWG zostały sformułowane w Traktacie Rzymskim.
Ich istotę stanowiła chęć zapewnienia równowagi społecznej
i gospodarczej w rolnictwie w stosunku do innych gałęzi
gospodarki ze względu na specyficzne cechy rolnictwa. Rolnictwo
Wspólnoty w podstawowej części opiera się mianowicie na gospodarstwach rodzinnych, cechuje je
gęste zaludnienie i ścisłe powiązanie z innymi gałęziami
gospodarki.

Podstawowym narzędziem wspólnej
polityki rolnej jest polityka cenowa, służąca likwidacji
różnic w dochodach między ludnością wiejską a miejską,
stwarzaniu preferencyjnych warunków zbytu na rynku Unii
Europejskiej dla producentów z krajów członkowskich,
regulowaniu wielkości produkcji poszczególnych towarów itp.
Każdy towar objęty wspólną polityką rolną ma cenę
ustaloną na poziomie wyższym od ceny światowej, jednolitą dla wszystkich krajów.


Utrzymaniu tej ceny służą cła
i opłaty wyrównawcze chroniące przed tanim importem spoza
Unii Europejskiej. Jednocześnie kraje Unii stosują system
scentralizowanych zakupów (po cenach gwarantowanych),
przeciwdziałających spadkowi ceny poniżej poziomu
gwarantowanego (gdy podaż przewyższa popyt). Eksport z Unii
Europejskiej do krajów trzecich jest subsydiowany w związku z
istnieniem różnic cen w Unii i na rynku światowym.

Finansowaniu tego systemu służy
Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej
(FEOGA). Finansowanie ma miejsce
wtedy, gdy na rynku Unii Europejskiej pojawiają się nadwyżki
oraz kiedy trzeba subwencjonować eksport.

W Traktacie Rzymskim zostały
również ustalone zasady wspólnej polityki
transportowej EWG (Unii Europejskiej). Pierwotnie miała ona obejmować
wyłącznie przewozy ładunków i pasażerów między krajami EWG
drogą lądową. Na początku lat siedemdziesiątych rozszerzono
ją również na transport lotniczy i morski:

We wspólnej polityce transportowej najpierw chodziło głównie o ujednolicenie
stawek transportowych i zniesienie narodowych kontyngentów
przewozowych. Dopiero w 1968 r. wprowadzono kontyngenty
wspólne. Niewielki też postęp
osiągnięto w ujednolicaniu przepisów. W latach
siedemdziesiątych skoncentrowano się na wspólnym finansowaniu
infrastruktury systemowej, choć i tu postęp był mniejszy od
oczekiwanego. Dlatego też w połowie lat osiemdziesiątych
przyjęto program utworzenia liberalnego rynku usług
transportowych, wyeliminowania kontyngentów w międzynarodowym
transporcie samochodowym i harmonizacji warunków
rynkowych".

Poza wymienionymi rodzajami
wspólnej polityki w Unii Europejskiej prowadzi się także
wspólną politykę regionalną, wspólną politykę
technologiczną, wspólną politykę energetyczną, wspólną
politykę ochrony środowiska itp.

Zasady działania jednolitego
rynku wewnętrznego Unii Europejskiej

Podstawę instytucjonalną
utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej
stanowi Jednolity Akt Europejski, który wniósł poprawki i
uzupełnienia do Traktatu Rzymskiego, zreformował system
instytucjonalny Wspólnoty i zapowiedział utworzenie do końca
1992 r. wspólnego rynku towarów, usług, pracy i kapitału .

Szczegółowy program realizacji
jednolitego rynku wewnętrznego, opracowany przez zespół pod kierownictwem
J. Delorsa (tzw. Biała Księga),
został opublikowany 14 czerwca 1985 r. i przyjęty przez Radę
Europejską, tj. szczyt przywódców krajów członkowskich Unii
Europejskiej, w Mediolanie 28-29 czerwca tego roku.

Zawierał on wykaz głównych
przedsięwzięć, których realizacja miała być zakończona do
końca 1992 r.

Obejmowały one:


zapewnienie całkowicie
wolnego przepływu towarów, usług i czynników
produkcji w obrębie Unii Europejskiej (a więc
wyeliminowanie do końca tych ograniczeń i przeszkód
taryfowych, parataryfowych i pozataryfowych, których nie
udało się usunąć zgodnie z ustaleniami Traktatu
Rzymskiego bądź które zostały w tym czasie
wprowadzone), utworzenie Europy Obywateli (tzn. niczym
nie skrępowanego przepływu ludzi),
umocnienie Europejskiego
Systemu Walutowego, wprowadzenie wspólnej polityki
rozwoju naukowego i technologicznego oraz wspólnej
polityki ochrony środowiska przyrodniczego.


1 lutego 1987 r. został
opublikowany tzw. Pakiet Delorsa pt. Powodzenie Jednolitego Aktu
Europejskiego: nowa granica dla Europy. Zawierał on strategię
budowy jednolitego rynku wewnętrznego i wskazania, aby do końca
1992 r. zbudować taki rynek, będący głównym składnikiem
unii ekonomicznej. Z dniem 1 stycznia 1993 r. jednolity rynek
wewnętrzny stał się faktem.

Zasady stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi

Układ o stowarzyszeniu Polski
ze Wspólnotami Europejskimi i etapy jego realizacji

Układ o
stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi został
podpisany 16 grudnia 1991 r.

Reguluje on całokształt
stosunków Polski z tym ugrupowaniem, koncentrując się na
rozwoju wzajemnego handlu. Po ratyfikacji Układu przez Parlament
Europejski i narodowe parlamenty wszystkich stron wszedł on w
życie 1 lutego 1994 r.

1 marca 1992 r. weszła w życie tzw.
Umowa Przejściowa, tj.
ta część układu o stowarzyszeniu ze Wspólnotami, która dotyczy wzajemnej wymiany handlowej.


Na jej podstawie jest tworzona strefa wolnego handlu artykułami przemysłowymi. Proces
budowy tej strefy trwał do końca 1998 r. (z wyjątkiem
samochodów, na które cła zostaną zniesione dopiero 1 stycznia
2002 r.).

Okres
przejściowy został podzielony na dwa etapy pięcioletnie.

Procedura liberalizacji ma jednak
swój własny kalendarz.

Zgodnie z Układem, 1 marca 1992
r. 55% polskich produktów przemysłowych zostało zwolnionych przez Wspólnoty z
ceł, z tym że większość z nich została zliberalizowana
już wcześniej w ramach GSP (Powszechnego Systemu
Preferencji Celnych).

W 1993 r. zwolniono z ceł 25
produktów mineralnych i surowców chemicznych. Do stycznia
1996 r. liberalizacja objęła
metale nieżelazne.

Do końca 1997 r.
Wspólnoty zniosły cła na wyroby z żelaza i stali oraz na tzw.
produkty "wrażliwe" (np. cement, wyroby chemiczne,
kazeina, opony) eksportowane przez Polskę do tego ugrupowania.

W dniu 1 stycznia 1998 r.
zniknęły cła na odzież i tekstylia. Jeżeli chodzi o Polskę,
to jej koncesje w zakresie wyrobów przemysłowych zostały
rozłożone do 1 stycznia 1999 r. W dniu wejścia Układu w
życie

Przedstawiony dalej harmonogram liberalizacji handlu
odzwierciedla postanowienia układu
stowarzyszeniowego.

Harmonogram ten został
zmodyfikowany przez przyspieszenie liberalizacji polskiego
eksportu do Wspólnot w wyniku decyzji Rady
Europejskiej z czerwca 1993 r

Polska zniosła cło na 1500
pozycji, obejmujących surowce i wyroby przemysłowe w naszym
kraju nie wytwarzane.

Liberalizacja polskiego
eksportu wyrobów przemysłowych do krajów Wspólnot obejmie
także
wyeliminowanie ograniczeń ilościowych.

Dotyczy to zwłaszcza
tekstyliów, wyrobów stalowych, węgla i samochodów. Nie
wiadomo jednak dokładnie, kiedy ograniczenia te zostaną w
pełni usunięte.

Niektóre z nich mogą
obowiązywać także po wprowadzeniu strefy wolnego handlu
wyrobami przemysłowymi, tj. po 1 stycznia 1998 r. Polska zobowiązała
się znieść wszystkie ograniczenia ilościowe do 1 stycznia
1999 r.

Handel artykułami rolnymi
między Polską a Wspólnotami podlega ograniczonej i
selektywnej liberalizacji. Oznacza
to, iż tylko niektóre towary spożywcze będą zwolnione z
ceł, i to niecałkowicie.

Zarówno Unia Europejska, jak i Polska zachowały autonomię w
kształtowaniu swojej polityki rolnej w przyszłości.


W tej dziedzinie nie przewiduje
się utworzenia strefy wolnego handlu do końca obowiązywania
układu o stowarzyszeniu.

Wspólnoty Europejskie
zobowiązały się częściowo zliberalizować import rolny z
Polski według kryteriów zróżnicowanych czasowo i towarowo.

Polska natomiast
zobowiązała się obniżyć o 10 punktów cła na 15% importu
rolnego z terenu Wspólnot.

Oprócz spraw związanych z
tworzeniem strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi oraz
rozwojem handlu wzajemnego artykułami rolnymi Układ porusza
także wiele innych problemów związanych z rozwojem stosunków
między Polską a Unią.

Dotyczy to przede wszystkim
przepływu pracowników. Wspólnoty wyraziły zgodę tylko na
ograniczoną obecność Polaków na rynku pracy Unii.

Zgodnie z
Układem Polacy legalnie zatrudnieni w Unii Europejskiej nie będą, ze względu na
obywatelstwo, dyskryminowani w porównaniu ż obywatelami
miejscowymi w zakresie warunków pracy i wynagrodzenia lub
zwolnień.

O dostępie Polaków do
narodowych rynków pracy krajów członkowskich Unii ma przy tym
decydować każdy kraj samodzielnie.

Ponadto w Układzie zostały
poruszone problemy związane z przepływem usług, kapitału oraz
technologii. Zostały określone pewne udogodnieni w tej
dziedzinie, dalekie jednak od pełnej liberalizacji. Układ przewiduje te w
wielu dziedzinach harmonizację prawa polskiego z prawem
wspólnotowym.

Bilans wzajemnych korzyści
Polski i Wspólnot Europejskich w okresie realizacji Układu

Zawarcie umowy o stowarzyszeniu
ze Wspólnotami Europejskimi wpłynęło pozytywnie na korzyści
Polski ze współpracy z tym ugrupowaniem.

Po pierwsze, korzyści
te wynikają ze:


zwiększenia dostępu do
bardzo chłonnego rynku Wspólnot.
W ślad za tym Polska
wydłużyła serie produkowanych wyrobów,
zwiększyła skalę
wytwarzania,
poprawiła efektywność
gospodarki.
Istnieje wiele dziedzin,
gdzie polscy producenci mają komparatywną przewagę na
rynku Wspólnot, przede wszystkim ze względu na niższe
koszty robocizny.


Po drugie, stymulujący
dla polskiej gospodarki jest wzrost konkurencji na jej rynku wewnętrznym, wynikający z otwarcia
gospodarki dla wyrobów importowanych z Unii Europejskiej.

Chodzi przede wszystkim o
wymuszone w ten sposób strukturalne zmiany dokonywane pod kątem
lepszego wykorzystania zasobów produkcyjnych, przyśpieszenia
postępu technologicznego, dopasowania produkcji do potrzeb
rynków zagranicznych.

Po trzecie, źródłem
korzyści dla Polski jest stabilizujący wpływ Układu o
stowarzyszeniu na jej politykę ekonomiczną.

Układ stawia przed Polską
potrzebę:


dopasowania polityki
ekonomicznej do standardów Unii, m.in. przez eliminację
częstych zmian jej celów i narzędzi czy wprowadzenie
mechanizmów i instytucji na wzór istniejących w
obrębie Unii.


Wszystkie te korzyści występują w okresie dłuższym i zależą
od spełnienia licznych, na ogół dla Polski niełatwych,
warunków, w tym przede wszystkim podniesienia
poziomu rozwoju gospodarczego, dopasowania struktury gospodarczej
itp.

W ujęciu
krótkookresowym Układ
stwarza zagrożenie dla niektórych branż polskiego przemysłu i
rolnictwa.

Z tego też względu podpisanie
Układu o stowarzyszeniu Polski z Unią Europejską zrodziło
dyskusje zarówno w polskich ośrodkach decyzyjnych (zwłaszcza w
Parlamencie), jak i w prasie na temat bilansu korzyści obu
stron.

Nie brakuje opinii, że Układ
jest dla Polski niekorzystny i należy go renegocjować. Są to
jednak opinie jednostronne, odzwierciedlające punkt widzenia
wąskich branż lub lobbies (np. lobby rolnego), nie biorące
natomiast pod uwagę interesów kraju jako całości, zwłaszcza
długookresowych.