Wiele osób skłonnych jest myśleć, że stres jest zjawiskiem typowym dla naszego rozwoju cywilizacyjnego. Takie interpretowanie stresu nie jest jednak właściwe. Stres podobnie jak w naszym życiu był obecny również w życiu naszych przodków.”...Każde czasy mają swoją nerwicę- i każde czasy potrzebują swojej psychoterapii.” Różnice dotyczą jedynie jego źródeł. Stres towarzyszy nam każdego dnia z różnym natężeniem. Wielokrotnie odczuwamy jego mobilizujący –dobroczynny wpływ, niekiedy jednak stajemy się ofiarami jego paraliżującej mocy. W myśl jednej z wielu definicji stres jest zjawiskiem biologicznym stanowiącym niespecyficzny sposób reakcji organizmu na jakiekolwiek stawiane mu wymagania fizyczne, psychiczne lub somatyczne, które mogą być traktowane jako następstwo każdego - pozytywnego lub negatywnego zdarzenia, wobec którego staje człowiek. Innymi słowy, stresem określa się wszystkie bodźce, które zmieniają stopień gotowości do działania. Czynnik zewnętrzny, który stał się bezpośrednią przyczyną stresu lub, który zapoczątkował nasze kłopoty, zmartwienia, zdenerwowanie, niepokój itp. nazwano- stressorem.
Dzięki owym bodźcom życie nie jest monotonne czy wręcz nudne. Jeżeli natomiast dociera ich do nas zbyt wiele, wówczas zaczynamy odczuwać dyskomfort. Jeżeli wciąż jesteśmy poddawani silnemu oddziaływaniu bodźców, znacząco obniża się nasze samopoczucie, zdrowie i wreszcie może dojść do całkowitej dezorganizacji naszego życia. Natura stresu wymaga więc od nas niezwykłej czujności i zręczności w kontrolowaniu poziomu odbieranych bodźców. Dobre opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort życia-uchroni przed nudą, z jednej strony, oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony.
Omawiając problematykę stresu H.Selye, (który zyskał sławę formułując definicję stresu)wprowadził pojęcie dewiacji. W najogólniejszym znaczeniu dewiacją nazywamy takie oddziaływanie na organizm, które powoduje odchylenie przebiegu jakiegoś zjawiska biologicznego od utartej drogi. Mówiąc inaczej jest to takie odwrócenie uwagi, myśli od spraw powodujących ujemne reakcje psychiczne (na np. strach, lęk) i skierowanie ich na takie, które wywołują uczucie zadowolenia, przyjemności i radości. Dewiacja posiada szczególne znaczenie w zwalczaniu stresu pochodzenia psychicznego. ”Zatrucie„ stresem bywa bowiem niekiedy nieuniknione, a zwykle jest zdradliwe. Dopóki żyjemy nie unikniemy stresu, niewielu wie,że źródłem stresu może być również środowisko czy pokarm, który spożywamy na co dzień. Do głównych przyczyn stresu zliczamy:
Stres biologiczny:
Doświadczamy go w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia. Organizm uwalnia wówczas duże ilości adrenaliny –hormonu, który wywołuje pełną mobilizację „strategicznych „ narządów, które mają do spełnienia nie bagatelną rolę, określaną w języku hormonalnym „walcz albo uciekaj”.
W sytuacji fizycznego lub emocjonalnego zagrożenia organizm sięgając po swoje rezerwy, stara się sprostać wyzwaniu, jakie przed nim stoi. Pojawia się wówczas odpowiedź w postaci stresu związanego z pobudzeniem układu wegetatywnego, hormonalnego, albo rozwijającego się ogólnego zespołu adaptacyjnego- stanowiącego wynik współdziałania układu nerwowego i hormonalnego. Organizm znajduje się wówczas w stanie mobilizacji do działania –przyśpieszeniu ulega tętno, więcej krwi płynie do mięśni i mózgu a mniej do skóry i narządów trawiennych. W odpowiedzi na zwiększone wydzielanie adrenaliny zachodzi szereg zmian, najważniejszymi są:
· Natychmiastowy dostęp do rezerw węglowodanów, które stanowią źródło energii wszystkich procesów biochemicznych- stąd np. mięśnie czerpią niezbędne paliwo w sytuacji ucieczki przed napastnikiem.
· Natychmiastowe skierowanie krwi do organów o strategicznym znaczeniu kosztem np. ukrwienia skóry. Ma to na celu zminimalizowanie strat energii, jaką dysponuje organizm.
· Niekiedy sytuacji zagrożenia towarzyszą mdłości lub biegunka- organizm dąży w ten sposób do zmniejszenia masy ciała by łatwiej sprostać zaistniałym trudnościom
Wzrost wydzielania adrenaliny wpływa na wysoką wydolność w pracy i warunkuje zdolność do intensywnego wysiłku w krótkich odcinkach czasu. Natomiast długotrwałe oddziaływanie zwiększonej dawki adrenaliny prowadzi do zmian chorobowych w organizmie, zaś, kiedy stan skrajnego pobudzenia przedłuża się może dojść do śmierci.
Stres psychologiczny:
Pojawia się wskutek lęku przed utratą kontroli lub przed wymaganiami, które postrzegamy jako przerastające nasze możliwości. Może wywoływać go pośpiech czy problemy w relacjach z partnerem.
Sposób, w jaki doświadczamy stresu jest modyfikowany przez osobowość. W zależności od tego czy człowiek jest typem A czy B, różne będą reakcje na ten sam zestaw stressorów. Osoby, które niejako rozkwitają pod wpływem silnych bodźców, to z całą pewnością typ A. Natomiast osoby posiadające osobowość typu B preferują spokój i ciszę, w takich warunkach osiągają optymalne wyniki pracy. Z reguły do drugiego typu zaliczamy osoby o niewielkich ambicjach, mało agresywne, nigdy się nie śpieszące.
Stres powodować może wzrost poziomu neurotransmitera –noradrenaliny. Przejawia się to zwiększonym poczuciem pewności i podnieceniem (charakterystyczne dla typu osobowości A). Konsekwencją jest podświadome odsuwanie wykonania obowiązków na ostatnią chwilę by w ten sposób wytworzyć większe napięcie, które podniesie efektywność pracy. Taki sposób działania niesie w sobie ryzyko niewywiązania się w terminie planowanych zajęć wskutek pojawienia się nieoczekiwanych spraw. Taka postawa może również mieć niekorzystny wpływ na osoby bliskie-partnera, rodziców, współpracowników-dla których taki poziom napięcia jest silnym stresem.
Innymi cechami osobowości, które mogą generować stres są:
· Perfekcjonizm –osoba przyjmuje niezwykle wysokie standardy, którym bardzo trudno jest sprostać, a to w konsekwencji wywołuje stres.
· Nadmierna troska o innych kosztem siebie, szczególnie przy braku wzajemności ze strony osób otaczanych atencja może prowadzić do uczucia rozżalenia i w konsekwencji stresu.
Środowisko i praca jako źródło stresu:
Tutaj przykładem może być hałas, tłok, zanieczyszczenie, bałagan, ale może wynikać również z trudności w pracy.
Oprócz wyżej wymienionych czynników środowiska nieprzyjemnymi bodźcami mogą być również czynniki chemiczne i pokarmowe. Oto przykłady:
· Kofeina: podnosi poziom hormonu stresu, utrudnia sen i może zwiększyć drażliwość
· „zastrzyk węglowodanów dostarczany pod postacią czekoladek czy innych słodyczy; na zwiększony poziom cukrów organizm reaguje wydzieleniem zwiększonej ilości insuliny. W konsekwencji nagły przypływ energii ustępuje osłabieniu, które pojawia się wskutek działania insuliny nakierowanemu na obniżenie poziomu cukru we krwi.
· Nadmiar soli wywołuje wzrost ciśnienia krwi i uczucie stresu.
Źródłem stresu poza wymienionymi przykładami może być niezrównoważona dieta obfitująca w pewne składniki, zaś pozbawiona innych. Natomiast w przypadku otyłości organizm doświadcza dwojakiego rodzaju stresu –fizycznego-obciążającego narządy wewnętrzne oraz emocjonalnego, który wynika z braku zadowolenia z obrazu siebie.
Wielokrotnie źródłem stresu są zwykłe codzienne zdarzenia m.in.
-nadmiar lub brak zajęć
-konieczność sprostania wymaganiom, które przewyższają możliwości i umiejętności
-konieczność sprostania nieprzewidzianym trudnościom
-presja czasu
-brak wsparcia, pomocy, informacji czy też jasno określonego celu
-odpowiedzialność za ludzi, budżet, politykę
-budowanie kariery zawodowej (zagrożenie utratą pracy, oczekiwanie na awans, itp.
-rodzina jako źródło stresu (problemy zdrowotne, finansowe, w relacjach z partnerem.)
-stres wynikający z określonych struktur (oczekiwanie na przełożonego, ingerowanie innych osób w naszą pracę, wymagania klientów, a nawet-telefon!)
Zmęczenie, wyczerpanie:
Stres jest tu następstwem np. długotrwałego oddziaływania wytężonej pracy. Może pojawić się, kiedy stawiamy sobie wygórowane wymagania lub nieefektywnie, nieracjonalnie zarządzamy czasem.
Jak już na początku wspominałam jakość naszego działania w bardzo dużej mierze zależy od poziomu stresu, któremu jesteśmy poddawani oznacza to, że w przypadku zbyt niskiego pobudzenia (niskiego poziomu stresu)efektywność naszej pracy jest gorsza, odczuwamy brak motywacji do działania, znużenie, znudzenie. Nadmierne pobudzenie (silny stres) podobnie niekorzystnie wpływa na efekty naszego działania.
Warto pamiętać, iż sami mamy możliwość regulowania poziomu stresu poprzez postawę wobec doświadczanych sytuacji i sposób ich interpretacji. Wiedząc o tym, możemy wpływać na sprawność swoich działań przez zoptymalizowanie poziomu pobudzenia.
Strategie, które pozwalają na efektywne radzenie sobie ze stresem muszą być dostosowane do specyfiki źródła stresu. Kontrola nad własnym pobudzeniem zależy więc od rodzaju sytuacji. Można wyróżnić tutaj:
-stres krótkotrwały - np. trudne spotkanie, zawody itp.
-stres długotrwały, – w którym wysoki poziom adrenaliny może dezorganizować działanie
W tego rodzaju sytuacjach ważne jest kontrolowanie własnego pobudzenia, które uwzględnia gospodarkę energetyczną, morale, samopoczucie. Zmniejszenia napięcia nerwowego po osiągnięciu pewnego stanu stresu nie jest łatwe. O wiele więcej bywa ludzi, bezradnych niewolników własnego życia pełnego stresów niż niewolników alkoholu. Poza tym zwykły odpoczynek wcale nie jest w tym wypadku wszechstronnym lekarstwem. W czasie wszystkich czynności w ciągu dnia należy uważnie wypatrywać objawów nadmiernego napięcia, trzeba się nauczyć w porę przerywać stan tego rodzaju. Przestrzeganie krytycznego poziomu stresu jest równie ważne jak przestrzeganie ograniczonej ilości napojów alkoholowych. Wysoki poziom stresu bowiem może prowadzić do utraty kontroli nad swoim zachowaniem. Niemniej jednak jest to również okazja do zdobycia doświadczenia, w oparciu, o które można zacząć budować własną strategię radzenia sobie ze stresem. Skutki utraty kontroli nad długoterminowym stresem mogą być bardzo niebezpieczne. W konsekwencji może bowiem dojść do: wyczerpania, przemęczenia, depresji, „wypalenia”, załamania nerwowego, czy nawet samobójstwa. Co do pierwszych elementów, czyli wyczerpania i zmęczenia sposoby unikania tego stanu nie są skomplikowane, idąc jednak dalej –pomoc w wyjściu z depresji czy też załamania nerwowego jest już procesem złożonym i często wymaga interwencji specjalisty.
Przy omawianiu tematu stresu nie można nie wspomnieć o znaczeniu kryzysów życiowych na tym polu. Terminem kryzysy życiowe określa się następujące zdarzenia: śmierć współmałżonka, rozwód, bankructwo, a także wiele innych, które potrafią załamać dotychczasowy porządek nawet osobom o wyjątkowo wysokiej odporności na stres.
Różne zdarzenia życiowe mają specyficzną siłę oddziaływania. W wielu przypadkach można przewidzieć nadejście takiego zdarzenia i spróbować przygotować się na nie. Ciekawe prace z tego zakresu prowadzili dr T. H. Holmes i R. H. Rahe- skonstruowali oni skalę określającą wielkość stresu w jednostkach zmian życiowych (Life Crisis Units –LCU) Zamierzeniem autorów było stworzenie narzędzia, które pozwoli oszacować znaczenie rozmaitych wydarzeń życiowych dla rozwoju stresu i potencjalnych jego konsekwencji. Im wyższy wskaźnik tym bardziej znacząca jest dla powstania stresu określona sytuacja lub zdarzenie. A oto kilka przykładów zamieszczonych w skali:
-śmierć współmałżonka - 100
-rozwód - 73
-kara więzienia - 63
-utrata pracy - 47
-ciąża - 44
-zmiana stanu finansów - 38
-kłopoty z teściową - 29
-urlop - 13
Według autorów skali istnieje wysokie ryzyko rozwinięci się choroby u ludzi, którzy uzyskali w sumie ponad 300 punktów.
Każda żywa istota ma pewien wrodzony zasób energii przystosowania, czyli żywotności. Można ją powoli zużywać na życie długie i spokojne lub wyczerpać szybko w czasie życia krótszego i bardziej bogatego w stres, lecz często też i bardziej barwnego i radosnego. Trzeba również dodać, że wybór w tej mierze niezupełnie zależy od nas samych. Energia życiowa, która w nas tkwi, musi znależdż ujście. Inaczej mogłoby dojść do jakiegoś wybuchu w niewłaściwych okolicznościach albo do beznadziejnej depresji w razie niepowodzeń.
W dzisiejszym świecie gdzie od człowieka wymaga się często absurdalnych rzeczy, ideał człowieka ustanawiają reklamy telewizyjne, nie mamy czasu żeby skupić się na sobie coraz częściej dotyka nas tzw. frustracja egzystencjalna(pojęcie związane także z psychologią humanistyczną)Ludzie w natłoku codzienności tracą po prostu sens życia. Liczy się to, do czego dąży ogół, ludzie ścigają się ze sobą tracąc przy tym to, co najważniejsze. Z badań statystycznych przeprowadzonych wśród studentów przez National Institute of Mental Health na przełomie lat 70 i 80-tych wynika, że celem 16% jest „zdobyć mnóstwo pieniędzy”, natomiast około 78% chce „znależdż w życiu jakiś cel”. Dziś wiemy, że proporcje byłyby zupełnie odwrotne.
Postęp cywilizacyjny bezsprzecznie ułatwia nasze życie, ale jednocześnie niekorzystnie oddziaływuje na psychiczne zdrowie i umiejętność radzenia sobie z codziennymi problemami.
Największym problemem w kwestii stresu jest to, że ludzie nie zdają sobie sprawy z jego negatywnych wpływów. Często zauważamy problem, kiedy nerwice nie pozwalają normalnie funkcjonować i trzeba poradzić się lekarza. Staje się tak, dlatego, że nasza świadomość nie jest zdolna do dokładnej oceny natężenia sygnałów alarmowych, ale często my sami nie chcemy zauważać problemu Musimy więc zdać sobie sprawę, że oprócz pracy jest również czas na odpoczynek a każdy z nas musi znależdż swoją własna formę relaksu gdyż np. łowienie ryb może być odprężającą rozrywką dla inżyniera, ciężką pracą dla zawodowego rybaka.
Jedno jest pewne, że nigdy nie pozbędziemy się stresu jako takiego pozostaje nam jedynie profilaktyczna i właściwa walka z jego coraz to innymi formami. Im lepiej będziemy radzić sobie ze stresem tym pełniej korzystać będziemy z uroków życia.














Bibliografia
· Arwid Hansen „ O sztuce wypoczynku”
· www.mediweb.pl