pod redakcjÄ… naukowÄ…
Emilii Lichtenberg-Kokoszki
i Ewy Janiuk
Zagadnienie interdyscyplinarne
pod redakcjÄ… naukowÄ…
Ciąża i narodziny
fundamentem
przyszłości dziecka
Zagadnienie
interdyscyplinarne
pod redakcjÄ… naukowÄ…
Emilii Lichtenberg-Kokoszki
i Ewy Janiuk
Kraków 2012
© Copyright by Oficyna Wydawnicza  Impuls , Kraków 2012
Recenzent:
dr n. med. Iwona Rawicka
Redakcja wydawnicza:
Magdalena Polek
a
Projekt okładki:
Anna M. Damasiewicz
Opracowanie typograficzne:
Alicja Kuz
ma
ISBN 978-83-7587-991-9
Oficyna Wydawnicza  Impuls
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel. [phone], fax [phone]
www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: [e-mail]
Wydanie I, Kraków 2012
Księdzu Jerzemu Dzierżanowskiemu
u
Spis treści
Wstęp .................................................................................................................................. 9
Wojciech Guzikowski
Opieka medyczna nad ciężarną i rodzącą a stan noworodka ............ 11
Ewa Janiuk
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka ............. 21
Joanna Gruszka
Żywienie w ciąży a zdrowie mamy i dziecka  wybrane aspekty .... 41
Gabriela Eliasz-A
ukasiewicz
Aktywność fi zyczna kobiety a przebieg ciąży i porodu ........................ 57
Maria Wojaczek
Wpływ badania ultrasonografi cznego na budowanie więzi
z dzieckiem w prenatalnym okresie życia ................................................... 63
Lucyna Sochocka
Poród przedwczesny a pourodzeniowe funkcjonowanie dziecka ..... 71
Joanna Dzierżanowska-Peszko
Wpływ straty dziecka w okresie prenatalnym na funkcjonowanie
psychologiczne matek i ojców oraz kolejnych dzieci .............................. 83
Paulina Kołosowska
Nieuświadomione doświadczenia, które kształtują nasze życie
Kilka dygresji psychoterapeuty ....................................................................... 107
8 Spis treści
Paweł Landwójtowicz
Duszpasterskie wsparcie matki w perspektywie okołoporodowych
zmian psychicznych ............................................................................................... 113
Emilia Lichtenberg-Kokoszka
i
Wspieranie rozwoju poczętego dziecka. Elementy wybrane ............... 137
Mirosław Hanulewicz
9
Dwurodzicielstwo od poczęcia fundamentem prawidłowego
rozwoju dziecka ....................................................................................................... 147
1
Noty o autorach ............................................................................................................ 157
1
1
7
3
1
3
7
Wstęp
W świetle współczesnej wiedzy stwierdzenie, że ciąża i narodziny to fundament
przyszłości dziecka, przestaje być zwykłym, utartym sloganem. Mamy coraz więcej
naukowych dowodów na to, że kształtują się wówczas podstawy zdrowia zarówno
fizycznego, jak i psychicznego, społecznego, a nawet duchowego. W myśl tego
istotne staje się więc nie tylko dbanie przez ciężarną o własne zdrowie, racjonalne
odżywianie czy aktywność fizyczną, stanowiące niezbędny element zapewniający
prawidłowy przebieg ciąży, ale również stwarzanie optymalnych warunków dla
rozwoju dziecka. By jednak je zapewnić, niezbędna jest wiedza o tym, jak rozwija
się człowiek w najwcześniejszym okresie jego życia, o tym, co my jako rodzice
i w jaki sposób możemy uczynić, by go optymalizować. To tak niewiele i tak wiele
zarazem. Z jednej bowiem strony musimy przyjąć, że poczęte dziecko to odręb-
na istota, posiadająca indywidualną osobowość i wchodząca z nami w interakcje
(w sposób jej właściwy). Z drugiej musimy sobie uświadomić i przyjąć pełną
odpowiedzialność za to, z czego  utkane jest nasze dziecko. Mówimy  jesteś tym,
co jesz , zbytnio nie przejmując się tym stwierdzeniem. Tymczasem ciało i umysł
dziecka zbudowane są w sensie dosłownym z tego, co zjadła mama. Jego osobo-
wość, otwartość na świat, w tym ludzi, czy umiejętność radzenia sobie ze stresem
zależą od tego, jakimi emocjami  żywiła się dusza dziecka. Dzieci wzrastające
w atmosferze ciepła i miłości rodzą się gotowe do poznawania i zdobywania świa-
ta. Te otoczone smutkiem wciąż nie potrafią wyjść z cienia, wciąż czegoś się boją 
czegoś niezrozumiałego, tajemniczego, bo nasz rozwój prenatalny wciąż pozostaje
poza sferą świadomości. Stąd tak istotne dbanie o ukształtowanie prawidłowej
więzi rodziców z poczętym dzieckiem, a co za tym idzie  pozytywnej atmosfery
wspierającej jego wewnątrzłonowy rozwój. Działanie takie stanowi ogromny dar,
nieocenioną inwestycję w dalszy rozwój dziecka. Inwestycji tej nigdy i niczym
nie da się zastąpić. Każde bowiem działanie prowadzone po urodzeniu dziecka
jest tylko próbą nadrabiania deficytów powstałych w życiu płodowym. Oznacza
zazwyczaj długotrwałą rehabilitację i psychoterapię, a jej efekty są zazwyczaj nie-
zadowalajÄ…ce i znacznie oddalone w czasie.
Inwestowanie w optymalny rozwój dziecka to zatem właściwa opieka me-
dyczna sprawowana nad ciężarną i rodzącą, wpływająca na prawidłowy przebieg
ciąży, narodzin i stan zdrowia noworodka, o czym pisze dr Wojciech Guzikowski.
To również wpływ samej edukacji zdrowotnej, jakiej podlegają rodzice, i to już
10 Wstęp
od chwili planowania poczęcia, co uzmysławia w swoim artykule Ewa Janiuk.
Joanna Gruszka pokazuje znaczenie odżywiania, a Gabriela Eliasz-A
ukasiewicz 
aktywności fizycznej jako elementów niezbędnych dla prawidłowego rozwoju
poczętego dziecka i jego zdrowia w przyszłości, czasem nawet tej odległej. Maria
Wojaczek omawia USG jako jedną z możliwości ułatwiających kształtowanie wię-
zi rodziców z poczętym dzieckiem.
p
Okres ciąży i porodu to nie zawsze szczęśliwe chwile. Zdarzają się również
sytuacje trudne. I tak Lucyna Sochocka pokazuje wpływ porodu przedwczesne-
go na pourodzeniowe funkcjonowanie dziecka, a Joanna Dzierżanowska-Peszko
nt przedstawia wpływ straty dziecka w okresie prenatalnym na funkcjonowanie
ej psychologiczne matek i ojców oraz kolejnych dzieci. Paulina Kołosowska pre-
o zentuje kilka dygresji psychoterapeuty na temat nieuświadomionych doświad-
o czeń, które kształtują nasze życie. Ks. Paweł Landwójtowicz podejmuje się
e trudnego zadania przedstawienia wsparcia duszpasterskiego, jakiego oczekujÄ…
y matki w perspektywie okołoporodowych zmian psychicznych. Emilia Lichten-
a berg-Kokoszka przedstawia możliwości wspierania rozwoju poczętego dziecka,
a a Mirosław Hanulewicz  dwurodzicielstwo jako fundament prawidłowego
e rozwoju dziecka.
e Zawarte w niniejszej publikacji artykuły są owocem V Ogólnopolskiej Kon-
b- ferencji Naukowej  Ciąża i narodziny fundamentem przyszłości dziecka zorgani-
e zowanej przez Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Jagielloński, Katolicki Uniwer-
ą sytet Lubelski, Akademię Medyczną z Wrocławia, Państwową Medyczną Szkołę
m, Zawodową z Opola oraz Polskie Towarzystwo Położnych, Oddział w Opolu.
sł Konferencja odbyła się 23 maja 2012 roku.
o- Zdajemy sobie sprawę z tego, że wielu istotnych zagadnień nie udało się
m w publikacji omówić. Naszym celem nie było jednak przekazanie kompendium
e wiedzy, a raczej ukazanie interdyscyplinarności i doniosłości zagadnienia, jakim
a- jest prenatalny okres rozwoju człowieka. Niemniej mamy nadzieję, że przedsta-
 wione rozważania zachęcą czytelników, zarówno rodziców, jak i personel medycz-
e ny, położne oraz lekarzy, psychologów i pedagogów do głębszej refleksji na temat
ej ciąży i narodzin jako fundamentu przyszłości dziecka.
y
r,
Emilia Lichtenberg-Kokoszka
m
Ewa Janiuk
a
a
e-
e-
g
i.
ż
Ewa Janiuk
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej
na dobrostan dziecka
Położne, które powinny być wszędzie tam, gdzie są kobiety potrzebujące ich
wsparcia, znalazły też swoje miejsce w podstawowej opiece zdrowotnej (POZ),
współpracując z lekarzem pierwszego kontaktu, pielęgniarką środowiskową/
rodzinną i pielęgniarką medycyny szkolnej oraz różnymi organizacjami działa-
jÄ…cymi na rzecz rodziny. Znaczenie opieki ambulatoryjnej i edukacji, szeroko
rozumianej profilaktyki zostaje obecnie dostrzeżone po wielu latach zauroczenia
szpitalnictwem i medycyną naprawczą. Nierozerwalne połączenie człowieka ze
środowiskiem, w którym żyje, i znaczący wpływ na jego stan zdrowia oraz zna-
czenie edukacji zdrowotnej uznawane są już nie tylko przez świat nauki, ale także
przez organizatorów opieki zdrowotnej, również w Polsce.
Tabela 1. Miejsce położnej w strukturach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej
 lekarz POZ lub rodzinny,
pielęgniarka praktyki lekarza POZ
podstawowa opieka
 pielęgniarka środowiskowa/rodzinna
zdrowotna
 położna środowiskowa/rodzinna
Åšwiadczeniodawcy
 pielęgniarka medycyny szkolnej
ambulatoryjnej opieki
zdrowotnej
 lekarz specjalista
 pielęgniarka praktyki lekarza specjalisty
specjalistyka
 położna praktyki lekarza specjalisty
 inni świadczeniodawcy
y
ródło: opracowanie własne.
Zakres kompetencji położnej środowiskowej/rodzinnej obejmuje opiekę nad
kobietą i jej rodziną, w zdrowiu i chorobie, na każdym etapie życia, w tym dzia-
łalność edukacyjno-zdrowotną w zakresie przygotowania młodzieży do życia
w rodzinie oraz metod planowania rodziny, ochronę macierzyństwa i ojcostwa,
opiekę przedkoncepcyjną  planowanie rodziny, opiekę nad ciężarną, przygoto-
wanie do porodu i pielęgnacji noworodka, opiekę przed- i okołoporodową nad
22 Ewa Janiuk
matką i dzieckiem oraz pomoc w problemach laktacyjnych. W swojej pracy oprócz
profesjonalnej wiedzy medycznej ma do zaoferowania wsparcie psychiczne i pomoc
w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych przez wskazanie instytucji pomoco-
wych pracujących na rzecz rodziny. Kobietom zdrowym, będącym w pełni sił, przez
promocję zdrowia może pomóc utrzymać i potęgować ten stan.
Od wielu lat uznaje się opiekę przedciążową za najprościej rozumiany proces
promocji zdrowia w społeczeństwie, a jej założenie stanowi upowszechnianie wie-
dzy o tym, jak ważne jest utrzymanie optymalnych warunków zdrowia w okresie
przed, w trakcie i bezpośrednio po zapłodnieniu. Opieka przedciążowa przyczynia
j
się do zmniejszenia występowania wad wrodzonych, porodów patologicznych,
które są najczęstszą przyczyną śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej1.
Zarówno przed urodzeniem, jak i bezpośrednio po nim dziecko jest całkowicie
zależne od matki. To stan zdrowia rodziców w okresie przedkoncepcyjnym sta-
nowi fundament możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb rozwijającego
h
się nowego ludzkiego istnienia. Bezsprzeczna jest więc zależność zdrowia nowego
),
pokolenia od zdrowia pokolenia, które je na świat wydaje. W. Fijałkowski tłuma-
Ä…/
czy tę zależność następująco:
a-
o
Proces kreacji, czyli tworzenia się nowego człowieka, zaczyna się w domu
dziadków. Tam wzrastają i dojrzewają jego rodzice, wyposażeni w określony
a
kod genetyczny, uformowani w swych postawach rodzicielskich. Życiowy start
e
nowego człowieka następuje z chwilą połączenia się gamet  komórek rozrod-
a-
czych ojca i matki. Przebieg rozwoju poczętej istoty ludzkiej zależy od różnych
e
czynników oddziałujących na dziecko w okresie progenezy, czyli w ciągu dłu-
gich lat poprzedzających czas, w którym ono samo stanie się rodzicem2.
Już w 1994 roku podczas zorganizowanej w Popowie przez Instytut Matki
i Dziecka konferencji pod hasłem  Rodzina i prokreacja padły znamienne sło-
wa podkreślające, że prawidłowa opieka nad rodzicami, szczególnie matką przed
ciążą, w czasie ciąży, przed porodem oraz nad dziećmi od ich narodzin, decydują
o zdrowiu dorosłego człowieka. Jednak jakże często ta oczywista prawda jest nie-
doceniana i zauważana zbyt póz
no, kiedy wiele szans zostało już zaprzepaszczo-
nych. Rodzice są odpowiedzialni nie tylko za ogólny rozwój dziecka, ale również
za ich zdrowie. Obowiązkiem społeczeństwa jest niesienie pomocy od samego
początku ludzkiego życia3. Zagrożenia dla rozwijającego się dziecka mogą mieć
naturę medyczną, psychologiczną lub socjalną. Ich zdiagnozowanie umożliwia
ograniczenie ich wpływu oraz odpowiednie postępowanie przed zapłodnieniem,
planowanie ciąży w odpowiednim czasie i wczesne objęcie opieką kobiety podczas
d
a-
1
J. Alexander, V. Levy, S. Roch, Opieka przedporodowa,  Nowoczesne Położnictwo , 1, PZWL, War-
a
szawa 1995, s. 16.
a,
2
W. Fijałkowski, Ekologia rodziny, Rubikon, Kraków 2001, s. 41.
o- 3
B. Chazan (red.), Rodzina i prokreacja. Materiały konferencji Popowo 8 9 grudnia 1994, IMiD,
d
Warszawa 1995, s. 7 8.
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 23
ciąży. Tryb życia, nawyki higieniczne matki i rodziny także wpływają na rozwój
dziecka, zarówno przed, jak i po urodzeniu4. Rodzinę uznaje się za najmniejszą
jednostkę opieki zdrowotnej, która jest w stanie działać na rzecz zdrowia i potrzeb
rodziny przez pełne wykorzystanie możliwości oraz świadome korzystanie z ist-
niejących placówek służby zdrowia5.
Często powraca dyskusja na temat jednego z elementów edukacji zdrowot-
nej: edukacji seksualnej, zwłaszcza instytucji za nią odpowiedzialnych. To przede
wszystkim rodzina, na którą spada całokształt odpowiedzialności za przygoto-
wanie dzieci do życia w otaczającej je rzeczywistości, jest najbardziej za to odpo-
wiedzialna. Środowisko domowe uznaje się za bardzo ważne, ale równie trudne
do zdiagnozowania, zwłaszcza w zakresie spraw drażliwych czy ambicjonalnych,
w tym między innymi dotyczących stylu życia i zwyczajów higienicznych6. Od-
zwierciedlenie tego faktu w badaniach jest znane już od wielu lat7. Rodzinie po-
winno być zagwarantowane wsparcie instytucjonalne. Olbrzymie możliwości pod
tym względem, oparte na kompetencjach zawodowych, posiada położna rodzin-
na. Jej podstawowym miejscem pracy jest miejsce zamieszkania podopiecznych.
Podejście indywidualne lub rozmowa w cztery oczy jest najlepszą meto-
dą dostosowania informacji do jednostki i uzupełnienia jej innymi metodami
nauczania [& ]. Najlepsze sÄ… jednak wizyty domowe, stwarzajÄ…ce odpowiednie
warunki dla omówienia delikatnych spraw z pacjentami i ich rodziną. Bezpo-
średni kontakt stwarza możliwość głębokiej analizy problemów rodziny i ma
duży wpływ na rodzinę jako całość8.
Okres przedkoncepcyjny i okołoporodowy jest szczególnie wrażliwy na edukację
i zmianę zachowań. Jedynie mając świadomość prawidłowości procesów zacho-
dzących we własnym ciele, możemy zauważyć odstępstwa od normy, a te szybko
wychwycone wymagają mniejszego nakładu sił i środków, by przywrócić zdrowie.
Znając podstawowe zasady funkcjonowania własnego organizmu, posiadając
umiejętność samoobserwacji, czynimy pierwszy, a zarazem najważniejszy krok do
odpowiedzialności za własne zdrowie. Wytłumaczenie biomedycznych podstaw,
zrozumienie i akceptacja własnej seksualności nie są możliwe bez znajomości
swojego ciała w podstawowym chociażby zakresie. Niemożliwe jest rozpatrywa-
nie odpowiedzialności za płodność bez znajomości jej podstaw biologicznych.
Prowadząc edukację o metodach planowania rodziny, nigdy nie można zrobić
tego właściwie, nie znając cyklu płodności. Ucząc ludzi zachowań prozdrowot-
nych, inwestujemy w zdrowie.
4
J. Alexander, V. Levy, S. Roch, Opieka przedporodowa, dz. cyt., s. 31 32.
5
W. Haddad, Rola pielęgniarki i położnej w ochronie zdrowia rodziny [w:] K. Bożkowa, A. Sito (red.),
Zdrowie rodziny, PZWL, Warszawa 1983, s. 75.
6
M. Demel, Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980, s. 161.
7
J. Maciaszkowa, Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991, s. 59.
8
W. Haddad, Rola pielęgniarki i położnej& , dz. cyt., s. 79 80.
a 23 24 Ewa Janiuk
ój Jest to tym istotniejsze, że obniżona granica dojrzałości biologicznej młodych
ą ludzi nie pokrywa się z granicą dojrzałości psychicznej, a tym bardziej społecz-
b nej. Na dorosłych spada więc odpowiedzialność za to, by przekonać młodzież do
t- argumentów przeciwko przedwczesnemu rozpoczęciu współżycia. Ciąże niepeł-
noletnich stanowią spory problem, tym bardziej że wiążą się najczęściej z trud-
t- nościami natury medycznej, emocjonalnej i społecznej9. Rola położnej w tym
e zakresie pozostaje więc nie do przecenienia.
o- Nadal jednak położna kojarzona jest głównie z salą porodową, ewentualnie
o- z opieką nad noworodkiem. Brak wiedzy wśród pracowników służby zdrowia na
e temat kompetencji położnej rodzinnej jest zaskakujący. Na podstawie własnego
h, doświadczenia i obserwacji mogę stwierdzić, że do czasu wprowadzenia standar-
d- du opieki okołoporodowej10 sporadycznie trafiały do położnej środowiskowej/
o- rodzinnej podopieczne kierowane przez pracowników służby zdrowia, w tym
d przez położne pracujące w poradniach ginekologicznych i lecznictwie zamknię-
n- tym. Przed ciążą lub porodem docierają do położnej najbardziej dociekliwi,
o najwyższym poziomie odpowiedzialności za zdrowie własne i dziecka. Niestety,
z codziennej pracy można wysnuć wniosek, że ci, którym najbardziej takie po-
-
radnictwo byłoby potrzebne, nie mają szansy skorzystania ze wsparcia położnych
mi
z powodu niewiedzy. Każda kobieta, która dokonała wyboru lekarza pierwszego
e
o- kontaktu, ma (a przynajmniej powinna mieć) swoją położną. Najczęściej pod-
a
opieczni wiedzą, jak skontaktować się ze swoim lekarzem, natomiast przywiązują
mniejszą wagę do wyboru położnej. Porównując liczbę urodzeń i liczbę trafiają-
cych pod opiekę położnej jeszcze przed porodem kobiet, można by pochopnie
Ä™
wyciągnąć wnioski, że opieka ta nie jest przyszłym matkom potrzebna. Jednak
o-
podczas wizyty po porodzie położnice, dowiadując się, że mogły korzystać z opie-
o
ki położnej już wcześniej, okazują duże zdziwienie i rozżalenie z powodu braku
e.
informacji na ten temat11.
c
By zmienić ten stan rzeczy, doceniając rolę edukacji, we wprowadzonym w ży-
o
cie 8 kwietnia 2011 roku, przywoływanym już rozporządzeniu Ministra Zdrowia
w,
z dnia 23 września 2010 roku zamieszczono zapisy regulujące zasady funkcjo-
ci
nowania opieki medycznej w zakresie opieki okołoporodowej. Wyszczególniony
a-
został zakres zalecanych świadczeń profilaktycznych i działań w ramach promocji
h.
zdrowia oraz badań diagnostycznych i konsultacji medycznych wykonywanych
ć
u kobiet w okresie ciąży, wraz z okresami ich przeprowadzania, w tym termi-
t-
9
A. Bień, A. Bałanda, Ciąża u dziewcząt [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus (red.),
Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009, s. 184 187.
10
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania
), oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodo-
wej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz
opieki nad noworodkiem (Dz.U. nr 187, poz. 1259).
11
Na podstawie obserwacji własnej podczas wykonywania obowiązków zawodowych położnej ro-
dzinnej.
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 25
nami badań, a także świadczeń profilaktycznych wykonywanych przez lekarza
lub położną. Szczególnie podkreślono świadomy wybór kobiety dotyczący opieki
okołoporodowej, w tym omówienie z ciężarną zidentyfikowanych czynników ry-
zyka, tak aby mogła ona podjąć świadomą decyzję odnośnie do miejsca porodu.
Wyniki identyfikacji czynników ryzyka i podjętych działań oraz zalecenia muszą
być odnotowane w dokumentacji medycznej.
Nowością w procedurach polskiej opieki okołoporodowej jest plan porodu
i opieki okołoporodowej. Dokument ten zobowiązana jest przygotować osoba
prowadząca ciążę we współpracy z ciężarną, z zaznaczeniem respektowania jej
prawa do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji związanych z porodem,
obejmujących zakres działań i stosowanych procedur medycznych. Dotyczy to
także prawa wyboru miejsca porodu w warunkach szpitalnych lub pozaszpital-
nych. Dokument ten określa wszystkie elementy postępowania medycznego pod-
czas porodu i miejsce porodu, z zaznaczeniem, że może być modyfikowany odpo-
wiednio do sytuacji zdrowotnej ciężarnej w trakcie opieki. Musi być sporządzony
w formie pisemnej i stanowi integralną część dokumentacji medycznej, a jego
kopia musi być przekazana ciężarnej. Nadal niewielka liczba ciężarnych posiada
wspomniany plan opieki. Na podstawie własnych doświadczeń mogę stwierdzić,
że stan ten wynika z niewiedzy osób prowadzących ciążę lub niezrozumienia
potrzeby jego sporządzania. Duże zainteresowanie jego utworzeniem wykazują
same ciężarne. Często same przygotowują się do jego przygotowania lub pro-
szą o to położne12. Fundacja  Rodzić po Ludzku na swojej stronie internetowej
przeprowadziła sondę, w której zapytano:  Czy wiesz, co to jest Plan Porodu,
jak go opracować i jaka jest jego rola? . W sondzie wzięło udział 1167 interna-
tów. Wyniki dla poszczególnych odpowiedzi były następujące:  Tak, otrzymałam
informacje o Planie Porodu od lekarza/położnej prowadzącego ciążę  7,3%;
 Tak, dowiedziałam się o Planie Porodu ze stron internetowych  28,9%;  Tak,
o Planie Porodu dowiedziałam się w szkole rodzenia  13,1% oraz  Nie wiem,
co to jest, nie zetknęłam się dotąd z informacją o Planie Porodu  50,7%13.
Oznacza to braki w realizowaniu zapisów prawa w zakresie tworzenia planu
opieki okołoporodowej. Silnie akcentowany w dokumencie świadomy wybór
podopiecznych możliwy jest jedynie w zestawieniu z szeroko rozumianą dzia-
łalnością edukacyjną, o której także jest mowa w przepisie. Istnieje obowią-
zek kierowania ciężarnej przez osobę sprawującą opiekę w okresie pomiędzy
21. a 26. tygodniem ciąży do położnej podstawowej opieki zdrowotnej w celu
objęcia opieką ciężarnej.
12
Zob. fora internetowe: http://babiniec-cafe.pl/viewtopic.php?t=24627 (dostęp: 22.03.2010); http://
forum.gazeta.pl/forum/w,585,124021717,,do_dziewczyn_ktore_rodzily_plan_porodu.html?v=2
(dostęp: 22.03.2010); http://www.dobramama.pl/pokaz/178017/undefined (dostęp: 22.03.2010).
13
http://www.rodzicpoludzku.pl (dostęp: 22.03.2012).
a 25 26 Ewa Janiuk
a Edukacja przedporodowa ciężarnych prowadzona przez położną opiera się na
ki procesie pielęgnowania, w którym w zindywidualizowany sposób zostaje zdia-
y- gnozowany poziom wiedzy i potrzeb danej ciężarnej. Przygotowany powinien być
u. plan edukacji przedporodowej, realizowany do czasu porodu. Spotkania eduka-
ą cyjne pełnią rolę psychoprofilaktyki przedporodowej, przygotowując do porodu,
macierzyństwa, promując zachowania prozdrowotne w ciąży, a przez to zapobie-
u gając patologiom położniczym. Dzięki takim spotkaniom edukacyjnym możliwe
a jest zminimalizowanie lub zniwelowanie dyskomfortu związanego z tak często
ej spotykanym lękiem i obawami w okresie okołoporodowym. Niestety na tym polu
m, także obserwuje się brak wiedzy osób prowadzących ciążę i niewywiązywanie się
o z obowiązku kierowania do położnej. Na przykład w NZOZ  Zdrowa Rodzina
l- w Opolu od kwietnia 2011 roku do kwietnia 2012 roku położne rodzinne objęły
d- opieką po porodzie 2246 rodzin. W tym samym czasie udział w spotkaniach
o- edukacyjnych wzięło 568 ciężarnych, z czego w czterech powiatach niespełna 40
y zostało skierowanych do położnej POZ przez lekarzy ginekologów prowadzących
o ciążę (z jednej z poradni dla kobiet kierowane były przez pracującą tam położną).
a Na edukację przedporodową ciężarne trafiają głównie w wyniku własnego
ć, zainteresowania  poszukiwań informacji w Internecie, z polecenia wcześniej-
a szych podopiecznych położnych lub w konsekwencji kampanii informacyjnych
ą prowadzonych przez położne rodzinne. Oznacza to, że edukacją przedporodową
o- objęte są przede wszystkim najbardziej dociekliwe i odpowiedzialne ciężarne, na-
ej tomiast kobiety wymagające wzmożonej opieki i wsparcia nadal są pozbawione
u, tych świadczeń. Zapisy prawne o kierowaniu ciężarnych do położnej POZ na
a- spotkania z edukacji przedporodowej mają zagwarantować możliwość spotkań
m ciężarnej raz w tygodniu do 31. tygodnia ciąży i nawet dwa razy w tygodniu do
%; czasu porodu. Rozwiązanie to ma na celu objęcie jej opieką edukacyjną i utrzy-
k, manie ciągłości tej opieki w czasie całego okresu okołoporodowego.
m, Poród jest procesem fizjologicznym niepodlegającym naszej woli, więc wszyst-
ko to, co do tej pory w życiu oddziaływało na rodzącą, ma także odzwierciedlenie
u w jej postawie wobec ciąży i porodu14. Uwrażliwianie na potrzeby mającego się
ór narodzić dziecka i udzielane wsparcie mają minimalizować zachowania niepożą-
a- dane matek, w skrajnych przypadkach doprowadzajÄ…ce nawet do agresji wobec
ą- dziecka i dzieciobójstwa. Ich cel stanowi więc nie tylko optymalizacja przebiegu
y okresu okołoporodowego, ale także działania prewencyjne w środowiskach pato-
u logicznych.
//
2
14
E. Janiuk, Matka jako aktywny uczestnik porodu [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzier-
żanowski (red.), Optymalizacja porodu  zagadnienie interdyscyplinarne, Impuls, Kraków 2008, s. 45.
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 27
Tabela 2. Przykładowy zakres tematów poruszanych podczas spotkań
Zakres tematyczny Cel edukacyjny
Fizjologia ciąży: 1. Minimalizacja stresu związanego z nową
1. Zmiany hormonalne i ich wpływ na organizm. sytuacją, lęku o siebie i dziecko.
2. Ochronne działanie progesteronu (jego 2. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.
wpływ na funkcjonowanie poszczególnych 3. Minimalizacja interwencji medycznych
narządów).
3. Zmiany zachodzÄ…ce w narzÄ…dzie ruchu
jako przystosowanie do zmian ciążowych
i przygotowanie do porodu.
4. Zmiany zachodzące w układzie krążenia
jako przystosowanie do zmian ciążowych
i przygotowanie do porodu
Stany wymagające pomocy medycznej: 1. Zdobycie przez ciężarną wiedzy na temat
1. Krwawienia i plamienia w ciąży. sytuacji wymagających natychmiastowej
2. Symptomy porodu przedwczesnego zagraża- interwencji medycznej.
jącego. 2. Profi laktyka powikłań okołoporodowych
3. Zaburzenia widzenia, bóle głowy. (w tym wcześniactwa)
4. Nagłe bóle w okolicach jamy brzusznej.
5. Odpływ płynu owodniowego.
6. Intensyfi kacja lub osłabienie ruchliwości
dziecka
Styl życia a przebieg ciąży i rozwój dziecka: 1. Profi laktyka pierwotna i wtórna powikłań
1. Znacznie utrzymania kondycji fi zycznej okołoporodowych związanych z otyłością,
dla prawidłowego przebiegu ciąży, porodu nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością
i połogu. układu krążeniowego i wydalniczego.
2. Znaczenie ruchu (zwłaszcza na świeżym 2. Minimalizacja dolegliwości związanych
powietrzu). z ciążą
3. Dostosowanie aktywności do możliwości
zdrowotnej ciężarnej.
4. Zasady racjonalnego odżywiania (urozmaice-
nie, dostosowanie do możliwości trawiennych
organizmu, minimalizowanie spożywanych
konserwantów).
5. Organizacja czasu (pracy i wypoczynku)
Zagrożenia czynnikami szkodliwymi: 1. Profi laktyka pierwotna i wtórna chorób
1. Wpływ tytoniu na organizm matki i dziecka, odtytoniowych.
szkodliwość palenia czynnego i biernego. 2. Profi laktyka FAS.
2. Wpływ środków odurzających i leków na 3. Optymalizacja warunków rozwoju wewnątrz-
organizm ludzki. macicznego dziecka.
3. Wpływ alkoholu na rozwój dziecka. 4. Profi laktyka chorób spowodowanych
4. Szkodliwości wybranych czynników fi zycz- chorobami infekcyjnymi (infekcje wrodzone
nych dla przebiegu ciąży (promieniowanie noworodków)
RTG, hałas, wysoka temperatura).
5. Szkodliwość wybranych czynników bio-
logicznych dla przebiegu ciąży i rozwoju
dziecka (choroby odzwierzęce, HIV, GBS itp.);
możliwości profi laktyki chorób i minimalizo-
wania skutków zachorowań
a 27 28 Ewa Janiuk
Tabela 2. Przykładowy zakres tematów& , cd.
Zakres tematyczny Cel edukacyjny
Radzenie sobie ze stresem, techniki relaksacyjne: 1. Minimalizacja stresu i jego negatywnego
1. Znaczenie stresu w życiu człowieka, pozy- wpływu na organizm matki i dziecka.
tywne i negatywne oddziaływanie stresu na 2. Profi laktyka depresji i zaburzeń psychicz-
organizm. nych okresu okołoporodowego.
2. Zmiany zachodzÄ…ce w organizmie w czasie 3. Promocja zdrowia psychicznego
stresu (przyspieszenie oddechu, akcji serca,
zwężenie naczyń krwionośnych, napięcia
mięśniowe).
3. Poszukiwanie własnych technik relaksacyjnych
(ćwiczenia oddechowe, rozluz
niajÄ…ce).
4. Minimalizacja stresu przez ćwiczenie zacho-
wań asertywnych
Psychopedagogika okresu prenatalnego: 1. Budowanie więzi między rodzicami i dziec-
1. Psychofi zyczny rozwój dziecka w okresie kiem w okresie życia prenatalnego.
prenatalnym. 2. Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich.
2. Możliwości wpływania na rozwój psychofi- 3. Motywacja do tworzenia optymalnych warun-
zyczny dziecka. ków dla rozwoju wewnątrzmacicznego dziecka.
3. Komunikacja z dzieckiem w jego prenatalnym 4. Kształtowanie postaw i zachowań rodziciel-
okresie życia skich
Fizjologia porodu: 1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.
1. Hormony i ich znaczenie w czasie porodu 2. Zminimalizowanie stresu zwiÄ…zanego z nowÄ…
(prostaglandyny, oksytocyna, adrenalina, sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem
endorfi ny, serotonina i dopamina). życia i zdrowia.
2. Znaczenie czynności skurczowej macicy dla 3. Minimalizacja interwencji medycznych
matki i dziecka. i patologii okołoporodowych
3. Budowa miednicy kostnej i jej dostosowanie
do kształtu rodzącego się dziecka.
4. Symptomy rozpoczynajÄ…cego siÄ™ porodu
Niefarmakologiczne formy radzenia sobie 1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.
z bólem: 2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową
1. Formy relaksacji, umiejętności rozluz
niania sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem
podczas porodu. życia i zdrowia.
2. Utrzymanie aktywności ruchowej podczas 3. Minimalizacja interwencji położniczych
porodu, pozycje wertykalne i ich wpływ na
przebieg porodu.
3. Masaż, woda, refl eksologia, aromaterapia,
muzykoterapia
Najczęstsze interwencje położnicze, objaśnienie 1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.
pojęć, warunki konieczności ich stosowania: 2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową
1. Farmakologiczna stymulacja czynności sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem
skurczowej. życia i zdrowia.
2. Farmakologiczne metody walki z bólem 3. Minimalizacja interwencji położniczych
porodowym.
3. Nacięcie krocza.
4. Ciecie cesarskie.
5. Inne.
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 29
Zalety karmienia naturalnego: 1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.
1. Biologiczne, psychologiczne i ekonomiczne 2. Zwiększenie motywacji do karmienia natural-
korzyści karmienia naturalnego dla matki nego (promocja zdrowego odżywiania).
i dziecka. 3. Profi laktyka pierwotna schorzeń wynikają-
cych z błędów żywieniowych
Fizjologia laktacji: 1. Minimalizacja stresu zwiÄ…zanego z nowÄ…
1. Budowa anatomiczna gruczołu piersiowego. sytuacją.
2. Znaczenie hormonów biorących udział 2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.
podczas laktacji (oksytocyna, prolaktyna, 3. Minimalizacja interwencji medycznych
endorfi ny). zwiÄ…zanych z problemami laktacyjnymi.
3. Mechanizm laktacji. 4. Promocja naturalnego karmienia
4. Prawidłowości przystawiania dziecka do
piersi.
5. LAM
Zapobieganie problemom laktacyjnym: 1. Minimalizacja stresu zwiÄ…zanego z nowÄ…
1. Najczęściej występujące sytuacje stanowiące sytuacją.
zagrożenie dla fi zjologicznego przebiegu 2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.
laktacji (wcześniactwo, porody zabiegowe, 3. Minimalizacja interwencji medycznych
oddzielenie matki i dziecka, zabiegi medycz- zwiÄ…zanych z problemami laktacyjnymi.
ne matki lub/i dziecka). 4. Promocja naturalnego karmienia
2. Metody i techniki karmienia noworodka
niekorzystnie wpływające na laktację (dokar-
mianie butelkÄ…, smoczki, kapturki, nieprawi-
dłowe techniki przystawiania dziecka).
3. Najczęstsze problemy laktacyjne (obrzęk
piersi, stan zapalny, bolesność brodawek,
słaba laktacja itp.) i sposoby radzenia sobie
z nimi
Różnice pomiędzy karmieniem naturalnym 1. Minimalizacja stresu związanego z nową
a sztucznym: sytuacjÄ….
1. Różnice pomiędzy składem mleka kobiecego 2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.
a składem mieszanek mlekozastępczych. 3. Minimalizacja interwencji medycznych
2. Różnice pomiędzy techniką karmienia związanych z problemami laktacyjnymi.
naturalnego i sztucznego. 4. Promocja naturalnego karmienia
3. Różnice pomiędzy zachowaniem dziecka
karmionego naturalnie i sztucznie.
4. Różnice pomiędzy schematem żywienia
dziecka karmionego naturalnie i sztucznie
Odmienności fi zjologiczne okresu noworodko- 1. Przygotowanie do właściwej pielęgnacji
wego: noworodka.
1. Odmienności anatomiczne i fi zjologiczne 2. Profi laktyka schorzeń spowodowanych
układu oddechowego, krążenia, pokarmowe- błędami pielęgnacyjnymi.
go i wydalniczego, skóry, narządów zmysłu, 3. Promocja zdrowia noworodka
ruchu i centralnego układy nerwowego.
2. Potrzeby noworodka wynikajÄ…ce z odmien-
ności anatomicznych i fi zjologicznych okresu
noworodkowego
a 29 30 Ewa Janiuk
Tabela 2. Przykładowy zakres tematów& , cd.
-
Zakres tematyczny Cel edukacyjny
Stymulacja rozwoju psychomotorycznego 1. Profi laktyka zaburzeń rozwojowych.
noworodka: 2. Optymalizacja rozwoju psychomotorycznego
1. Etapy rozwoju psychomotorycznego dziecka noworodka.
w okresie noworodkowym. 3. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.
2. Odruchy okresu noworodkowego. 4. Wzmacnianie więzi pomiędzy rodzicami
3. Metody stymulacji psychomotorycznej i dzieckiem
(masaż, ruch, bodz
ce wzrokowe, węchowe
i słuchowe)
Stany noworodka wymagajÄ…ce pomocy 1. Minimalizacja stresu w sytuacji nowej.
medycznej: 2. Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich.
1. Stany bezpośredniego zagrożenia życia 3. Przeciwdziałanie zachorowaniom i powikła-
noworodka, zasady postępowania, udzielania niom z powodu zaniechania lub nieprawidło-
pierwszej pomocy i resuscytacji. wego postępowania w sytuacjach zdrowot-
2. Stany noworodka wymagajÄ…ce szybkiej nych noworodka wymagajÄ…cych interwencji
pomocy medycznej wynikajÄ…ce z niepra-
widłowości funkcjonowania skóry, układu
oddechowego, krążeniowego, pokarmowego
i wydalniczego.
3. Stany noworodka wymagajÄ…ce pomocy
wynikające z nieprawidłowości funkcjono-
wania narządów zmysłu i nieprawidłowości
zachowania
Organizacja opieki zdrowotnej nad matkÄ… 1. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.
i dzieckiem: 2. Profi laktyka chorób okresu noworodkowego
1. Organizacja opieki nad dzieckiem zdrowym i dziecięcego.
(wizyty patronażowe położnej rodzinnej, 3. Optymalizacja warunków rozwoju dziecka.
badania profi laktyczne w poradni D, program 4. Promocja zdrowia i profi laktyka chorób
szczepień ochronnych i badań przesiewowych).
2. Opieka zdrowotna i zasady jej organizacji
w sytuacjach nagłych i zagrożenia życia
noworodka
Zmiany zachodzące w organizmie kobiety 1. Profi laktyka patologii położniczych okresu
w połogu: porodu.
1. Zmiany w obrębie narządu rodnego. 2. Profi laktyka.
2. Zmiany ogólnoustrojowe i hormonalne. 3. Promocja zdrowia (w tym zdrowia psychicz-
3. Połóg jako sytuacja nowa z psychicznego nego)
punktu widzenia.
4. Znaczenie wsparcia w okresie okołoporodowym.
5. Styl życia i odżywianie w okresie połogu.
6. Higiena zdrowia psychicznego
y
ródło: opracowanie własne.
Samo nastawienie do ciąży i porodu, a także poczucie bezpieczeństwa i wspar-
cie mają olbrzymie znaczenie nie tylko dla przebiegu okresu okołoporodowego,
ale także rozwoju więzi i póz
niejszych relacji matki z dzieckiem15.
15
G. Iwanowicz-Palus, M. Makara-Studzińska, B. Prażmowska, Profilaktyka zaburzeń emocjonalnych
okresu okołoporodowego [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus (red.), Psychologia..., dz. cyt.,
s. 218 221.
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 31
To, w jakim stopniu na najwcześniejszym etapie rozwojowym dziecka ważne
jest dla bezpieczeństwa i optymalizacji jego rozwoju kształtowanie się więzi matki
z dzieckiem, przedstawia w wielkim uproszczeniu schemat możliwych kierunków
zachowań matki wobec jej dziecka (schemat 1).
Schemat 1. Podstawy psychologii i pedagogiki perinatalnej w pracy położnej
możliwe
wychowywanie dziecka / przekazanie do rodziny adopcyjnej
dziecio-
wspierajÄ…ca dziecko postawa podczas porodu
bójstwo
wzmacnianie kompetencji rodzicielskich brak
wzrost samooceny w roli rodzicielskiej brak
zaspokajanie potrzeb
zaniedbywanie
bio-psycho-społecznych dziecka
brak możliwości empatii
możliwa
empatia w stosunku do drugiej osoby w stosunku do bezosobowej
aborcja
istoty
brak komunikacji
komunikacja matka  dziecko
kobieta  płód
więz
psychospołeczna brak więzi psychospołecznej
personifi kacja (dziecko  brak personifi kacji
niezależna istota) (płód  fragment własnego ciała)
pierwotna więz
biologiczna zależności neurohormonalnych
planowana ciąża nieplanowana
akceptacja potencjalnego
brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa
rodzicielstwa
Zdrowie prokreacyjne = stan równowagi bio-psycho-społecznej
y
ródło: opracowanie własne.
Stan zdrowia prokreacyjnego rozumiem jako równowagę bio-psycho-społecz-
ną. Jej zachwianie może powodować brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa.
W sytuacji otwarcia na możliwość zostania matką  niezależnie od tego, czy ciąża
będzie zaplanowana, czy też nie  ułatwia ona świadome jej zaakceptowanie. Na
poziomie świadomości, na poziomie biologicznym, neurohormonalnym, nowo
rozwijający się organizm zostaje zaakceptowany przez ciało matki, dzięki czemu
może dalej wzrastać. Dla mającego się urodzić dziecka istotne jest jego upodmio-
towienie przez matkę. W stosunku do bliżej nieokreślonego zlepka komórek,
jakim jawi się medycznie płód, trudno jest wyzwolić uczucie przywiązania i em-
patii. Gdy następuje personifikacja, nawiązuje się więz
psychospołeczna  kobiecie
a 31 32 Ewa Janiuk
e nieporównywalnie łatwiej jest wejść w rolę matki dbającej o dobro dziecka
ki i chroniÄ…cej je przed czynnikami szkodliwymi. NaturalnÄ… tego konsekwencjÄ… sÄ…:
w nawiÄ…zanie komunikacji z dzieckiem, zachowania empatyczne wobec niego, a co
za tym idzie  podnoszenie własnej samooceny jako matki i wzrost kompetencji
rodzicielskich. Przekłada się to także na wspierającą postawę wobec dziecka, za-
równo podczas porodu, jak i po nim.
Brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa, brak akceptacji ciąży może
utrudnić, opóz
nić lub nawet uniemożliwić nawiązanie więzi matki z rozwijającym
się w jej ciele dzieckiem. Trudne, a czasami wręcz niemożliwe jest podejmowanie
zachowań wspierających rozwój  czegoś , co stanowi zagrożenie własnego bez-
pieczeństwa. Stąd u osób doświadczających takich przeżyć można się spodziewać
destrukcyjnych zachowań wobec mającego się urodzić dziecka  od chęci aborcji,
przez zaniedbanie, aż do dzieciobójstwa.
Poczucie bezpieczeństwa kobiety matki, warunkujące rozwój więzi z dziec-
kiem, ma fundamentalne znaczenie dla jego dobrostanu. Spotkania edukacji
przedporodowej z położną, przez zwiększanie zakresu wiedzy na temat rozwoju
dziecka, fizjologii ciąży, porodu, połogu karmienia piersią, pielęgnacji mają na
celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i wzrostu kompetencji rodzicielskich
matek. W razie potrzeby mają dostarczyć wiedzy na temat możliwości uzyskania
pomocy w trudnych sytuacjach socjalno-bytowych.
We wspomnianym wcześniej rozporządzeniu szczególnie akcentowane są pra-
wa pacjenta  kobiety rodzÄ…cej. Tym istotniejszy staje siÄ™ problem zapewnienia
jej poczucia bezpieczeństwa, który nabiera pozamedycznego wymiaru. Doświad-
czenia kobiet z okresu okołoporodowego rzutują nie tylko na ich własne postawy
i przekonania, ale także pośrednio, przez wzorce i wychowanie, na inne osoby16.
Bardzo ważne jest zaakcentowane uszanowanie poczucia godności rodzącej, pra-
wa do informacji i stanowienia o sobie i dziecku oraz zapewnienie wsparcia jej
i osobie towarzyszącej. Samo przygotowanie planu opieki okołoporodowej ma
już charakter edukacyjny. Podkreślenie możliwości świadomych wyborów doko-
nywanych przez kobietę wymusza edukację. Standard opieki okołoporodowej na-
kreśla preferowane rozwiązania podczas porodu, między innymi przez zachęcanie
do aktywności, wykorzystywanie pozycji wertykalnych, różnych form radzenia
sobie z bólem porodowym, minimalizację procedur medycznych utrudniających
z-
naturalne rodzenie. Wskazuje także jako konieczne wprowadzenie procedur opie-
a.
ki nad noworodkiem promujÄ…cych karmienie naturalne.
a
Edukacja na temat karmienia naturalnego to jeden z ważniejszych elemen-
a
tów edukacji przedporodowej, ponieważ dotyczy nie tylko samego odżywiania
o
dziecka. Proces karmienia naturalnego jest skomplikowany, ale jak wiele innych
u
procesów życiowych przebiega w sposób całkowicie bezproblemowy, podobnie
o-
jak ciąża i poród, dopóki nie zaczyna się ingerować w jego przebieg. Ciąża, po-
k,
m-
16
e
S. Kitzinger, Szkoła rodzenia, Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996, s. 21.
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 33
ród oraz wszystkie bodz
ce do nas docierające, odbierane w sposób świadomy
i podświadomy, wpływają na laktację. W podświadomości miesza się wszystko,
co udało nam się w życiu przyswoić świadomie i przez całkowity przypadek. Do
czasu, gdy jedynym możliwym sposobem wyżywienia noworodka było karmienie
piersią, wzorce postępowania były czymś naturalnym i przekazywanym z po-
kolenia na pokolenia. Gdy zabrakło matki, dziecko najczęściej skazane było na
zagładę. Paradoksalnie to właśnie wynalezienie smoczków, butelek i mieszanek
dla niemowląt spowodowało problemy z karmieniem naturalnym. Wynalazek ten
porównywalny jest do dynamitu. Do czego innego został stworzony, a do czego
innego go zastosowano. Powstał, by ratować przed niechybną śmiercią dzieci,
których matki ginęły lub które były przez matki opuszczane. Podawanie smoczka
lub wczesne dokarmianie w żaden sposób nie były przez długie lata wiązane z za-
burzeniami naturalnego procesu laktacji.
Niemniej prawa marketingu są nieubłagane. Jeżeli istnieje cokolwiek, co
można sprzedać, to z pewnością dorobi się do tego odpowiednią ideologię, re-
klamę i wyciągnie się z tego zyski. Matka natura nie ma sponsorów i psycholo-
gów specjalizujących się w reklamowaniu swoich produktów, dlatego tak łatwo
przegrywa w potyczkach z artykułami przemysłowymi i wytworami ludzkimi.
Rodzice najczęściej pragną zapewnić swojemu dziecku wszystko, co najlepsze.
Tak też reklamowane na rynek sprzedaży wchodziły produkty mlekozastępcze.
Zachętę stanowiła informacja, że to nowoczesna forma karmienia, dająca się do-
kładnie określić, zważyć, zmierzyć itd. Nikła też była wiedza na temat samego
procesu laktacji i składu mleka kobiecego. Dopiero w miarę rozpowszechniania
smoczków, butelek i mieszanek mlekozastępczych problem zaczął narastać. Coraz
więcej kobiet miało problemy z laktacją, przystawianiem dziecka do piersi, zaczę-
to też łączyć niektóre schorzenia ze sztucznym karmieniem.
Analizy fizjologii laktacji dowiodły, że rozpoczęcie dokarmiania zaburza natu-
ralny proces laktacji, do tego podanie mieszanki przez smoczek niszczy prawidło-
wy odruch ssania dziecka na tyle, że gdy matki próbowały powrócić do karmienia
piersią, przy ówczesnym stanie wiedzy było to niemożliwe. Pozostawał wybór:
albo nadal kupować mieszankę, albo dziecko skazać na śmierć głodową. W ten
sposób w jednym z krajów afrykańskich z powodu biedy i braku możliwości za-
kupu kolejnych porcji mieszanek zmarło tysiące maluchów. W swoich planach
jedna z firm produkujących sztuczne mleko miała jedynie zdobycie nowego ryn-
ku zbytu17. Po takich i podobnych doświadczeniach powstał międzynarodowy
kodeks marketingu mieszanek mlekozastępczych dla niemowląt. Dlatego też nie
można reklamować mleka początkowego.
Niestety problem karmienia sztucznego pozostał i przenoszony jest na ko-
lejne pokolenia. W czasach oddzielania dzieci od matek po porodzie, karmienia
w ściśle określonych godzinach, dokarmiania i dopajania matki dzisiejszych ma-
17
G. Palmer, Polityka karmienia piersiÄ…, Mamania, Warszawa 2011, s. 242 247.
a 33 34 Ewa Janiuk
y tek postępowały zgodnie z aktualnym wówczas stanem wiedzy i robiły to, co
o, uznawały za najlepsze dla ich dzieci w określonej sytuacji. Nie oznacza to, że ich
o wnuki mają być wychowywane tak samo. Poziom wiedzy jest inny, sytuacja się
e zmieniła, ale przekonania i wzorce zachowań pozostały.
o- W rzeczywistości jedynie 1% kobiet z medycznego punktu widzenia nie
a może wykarmić piersią swoich dzieci. Wbrew potocznym opiniom lista przeciw-
k wskazań do karmienia piersią jest bardzo krótka18. Do najczęstszych przyczyn
n zbyt wczesnego odstawienia dziecka od piersi należą zabiegi wykonywane pod-
o czas porodu, podawanie leków (niejednokrotnie całkowicie zbędnych) negatyw-
i, nie wpływających na przebieg procesu laktacji, a także błędy w postępowaniu
a podczas problemów laktacyjnych. Jednym z najczęstszych powodów jest właśnie
a- wprowadzenie smoczków, kapturków ochronnych, które to paraliżują prawidło-
wy odruch ssania. Ponadto dopajanie i dokarmianie innymi płynami niż pokarm
o matki w najwcześniejszym okresie życia dziecka za względu na swoje konsekwen-
e- cje (zarówno bezpośrednie, jak i odległe) powinny być bardzo dokładnie rozwa-
o- żane i skonsultowane z pediatrą.
o Nie bez znaczenia dla możliwości rozwojowych dziecka jest to, w jaki spo-
i. sób ono dojrzewa do życia w otaczającym je świecie: w matczynym brzuchu
e. czy w inkubatorze. Niemniej wcześniaki wyrastają na wspaniałych i zdrowych
e. ludzi, choć niezaprzeczalny jest fakt, że dogodniejsze warunki rozwojowe mia-
o- Å‚yby, rodzÄ…c siÄ™ terminowo. Z karmieniem noworodka jest analogicznie. I tak
o młody organizm nie jest na tyle dojrzały, by bezpośrednio po urodzeniu móc
a się przestawić na sztuczne pożywienie bez jakichkolwiek konsekwencji. Stąd ko-
z nieczność ograniczenia do minimum tego typu zagrożeń i konieczność promocji
ę-  mody na karmienie piersią. Nikogo nie dziwi przecież  moda na przeciwdzia-
łanie wcześniactwu czy zbyt wczesnej inicjacji seksualnej itd. Wszak mleko matki
u- nie jest jedynie mieszaniną składników pokarmowych. Jest to także substancja
o- czynna ochraniająca przed infekcjami, biorąca udział w procesach trawiennych,
a zmieniająca się wraz ze wzrostem dziecka, a także podczas każdego karmienia,
r: w sposób płynny dostosowująca się do jego potrzeb. Natomiast tak jak zda-
n rza się, że wybierając mniejsze zło, kończy się ciążę przed terminem porodu,
a- tak samo wcześniej przechodzi się na karmienie sztuczne. Jeżeli mleko matki
h stanowi zagrożenie dla dziecka (np. galaktozemia dziecka, zakażenie wirusem
n- HIV matki lub jej czynna gruz
lica), czasami rozważa się, co jest mniejszym złem
y z medycznego punktu widzenia  karmienie pomimo podawanych matce leków
e czy odstawienie od piersi. Są to czynniki medyczne. Znacznie częściej mam w co-
dziennej pracy do czynienia z przyczynami, które nazwałabym  społecznymi ,
o- choć w podręcznikach nie znalazłam takiego określenia. Jak wynika z porównania
a liczby wskazań medycznych do rozpoczęcia sztucznego karmienia i liczby dzieci
a-
18
Stosowanie leków podczas karmienia piersią, http://www.laktacja.pl/index.php?option=com_content
&view=article&id=9&Itemid=10 (dostęp: 22.03.2012).
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 35
rzeczywiście karmionych sztucznie, to właśnie te przyczyny w głównej mierze
decydują o podjęciu takiej decyzji19. Brak smoczków i butelek na oddziale, skła-
nianie do karmienia i dociekliwość, przez niedoinformowanych określane mia-
nem  wścibskiego dopytywania się 20, są przejawem prawidłowo prowadzonej
promocji karmienia naturalnego. Natomiast brak wsparcia, właściwego poradnic-
twa w problemach laktacyjnych, dokarmianie smoczkiem i brak wytłumaczenia
podstawowych zasad należy uznać za karygodne i niewybaczalne.
Karmienie piersią zależne jest od wielu otaczających czynników, informacji
i postaw, które niestety niejednokrotnie wzajemnie sobie zaprzeczają. W mózgu
tworzy się istna kakofonia informacyjna. Przykładem jest np. publikowanie w ga-
zetach informacji o tym, że normą jest możliwość wykarmienia swojego dziecka,
a tuż obok umieszczanie reklamy butelek i smoczków podświadomie podającej
ten fakt pod wątpliwość. Można wymienić wiele innych niekonsekwentnych za-
chowań, takich jak informowanie o tym, że ciąża to nie choroba, poród to nie
zabieg, przy jednoczesnym zastraszaniu wszelkimi możliwymi komplikacjami,
podobnie jak proponowanie podania leków podczas porodu lub znieczulenia,
pomimo tego, że ogólnie wiadome być powinno, że wpływa to niekorzystnie
na proces laktacji. Zabieranie dziecka bezpośrednio po porodzie, by je zważyć
i zmierzyć, choć jeszcze nie doszło do pierwszego karmienia w swoim własnym
rytmie dopasowanym do możliwości matki i dziecka, równie silnie zaburza pro-
ces naturalnego karmienia. Ta sama osoba tłumacząca, że karmienie piersią jest
najważniejsze, jednocześnie odbierająca matce dziecko, gdy ta próbuje przystawić
je do piersi, przekazuje jej podświadomie informację, że zwyczaje szpitalne są
ważniejsze. Obserwowany przeze mnie problem młodych mam polega głównie
na tym, że przez cały okres ciąży bombardowane są informacjami podważającymi
ich wiarę we własne siły. Do tego dochodzi traktowanie porodu jako wydarzania
zwieńczającego wszystkie wysiłki, po którym ma nastąpić niekończące się pasmo
sielankowych wydarzeń. Mitem jest popularne przeświadczenie, że każda mama
bezwarunkowo kocha swoje maleństwo, zawsze i w każdej okoliczności z anielską
cierpliwością znosi jego płacz. Należy pamiętać, że instynkt samozachowawczy
góruje nad wszystkimi pozostałymi. Mama po porodzie zmaga się z nieskończoną
ilością wątpliwości, ma trudności z własnym obolałym ciałem i sama ze sobą nie
potrafi sobie poradzić, tymczasem w gazetach i poradnikach pojawia się coraz
więcej informacji o tym, jak powinna się opiekować dzieckiem, a co gorsza  co
powinna czuć. Znowu powstaje dysonans pomiędzy potrzebami i możliwościa-
mi. Do tego dokłada się labilny system nerwowy po porodzie, tworząc niesamo-
witą mieszaninę. Jest niezwykłą sztuką odnalez
ć się w tym wszystkim. Korzystając
z ogólnie dostępnych poradników i stron internetowych, warto pokusić się o roz-
liczenie czasu  wzorcowej młodej mamy. Przeciętnie wynika z nich, że jej doba
19
Wnioski na podstawie obserwacji własnych oraz analizy dokumentacji medycznej podopiecznych.
20
Wołanie o szacunek, http://www.edziecko.pl/pierwszy_rok/1,79402,3852913.html (dostęp: 22.03.2012).
a 35 36 Ewa Janiuk
e powinna trwać 48 godzin! Najczęstszą reakcją jest bardziej lub mniej świadome
a- poczucie winy, że tak daleko odbiega się od ideału. Niejednokrotnie utrudniają
a- sytuację zupełnie nieświadome, wynikające z dobrych intencji i z samego serca
ej płynące rady życzliwych mam, cioć, babć lub przyjaciółek. Niejednokrotnie wy-
c- powiedziane w dobrej wierze słowa mogą spowodować wiele złego. Zatroskanie
a o ukochanego wnuka najczęściej skutkuje mnóstwem pytań wypowiadanych za-
niepokojonym głosem, skierowanych do i tak już przerażonej mamy ( Dlaczego
ji on/ona tak ciągle płacze? ,  Może jest głodny/na? ,  Może pokarm za słaby? ).
u Rodzi to w niej kolejne wątpliwości, obniżając jej samoocenę jako matki. Ponie-
a- waż trudno wytrzymać widok bliskiej osoby walczącej z problemami pojawiają się
a, uwagi:  Jak ty sobie poradzisz? ,  Nie wiem, czy będziesz mogła karmić? ,  Jakże
ej cię to dziecko męczy . Młode matki mogą jednak także usłyszeć wręcz okrutne
a- wypowiedzi:  Chodz
, dziecino, do mnie, wreszcie ktoś ci pomoże ,  Czy ty to
e dziecko chcesz zagłodzić? ,  Kto by wytrzymał takie częste karmienie? itp. Nie
i, dowartościowuje to młodej mamy i jest dalekie od faktycznego wsparcia. Cza-
a, sami wystarczy dostrzec wysiłki młodej mamy, pochwalić za to wszystko, czego
e dokonała, dać jej szansę i prawo wyboru:  Może spróbujesz jeszcze raz, świetnie
ć sobie dajesz radę ,  Jesteś bardzo dzielna ,  Dasz radę, nie w takich sytuacjach so-
m bie radziłaś . Na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczenia zawodowego
o- jestem przekonana, że utrzymanie karmienia piersią w bardzo dużej mierze jest
st zależne od nastawienia do niego otoczenia młodej mamy. Dotyczy to zarówno
ć personelu medycznego, jak i osób z najbliższej rodziny. Już wspominałam na
ą samym wstępie o przeświadczeniu, że własne doświadczenia wpływają na nasze
e opinie i postawy. Częściej to właśnie osoby, które same nie karmiły, mają tenden-
mi cje do umniejszania korzyści wynikających z karmienia piersią lub wręcz do pod-
a noszenia walorów sztucznego karmienia. Uznanie za lepsze innego postępowania
o niż to, którego samemu się doświadczyło (dobrowolnie lub z konieczności), jest
a trudne, ponieważ oznacza przyznanie się przed samym sobą do straty. Strata to
ą żal, poszukiwanie błędów i winnego, czasami poczucie winy. Wiedza o tych zależ-
y nościach może ułatwić zorganizowanie skutecznego wsparcia po porodzie.
ą Ważna jest także znajomość różnicy wzorców zachowań dziecka związanych
e z karmieniem sztucznym i naturalnym. Samo nazewnictwo wiele wyjaśnia:  karmi
z się butelką lub  przystawia do piersi . W przypadku karmienia butelką najwła-
o ściwszą pozycją dla dziecka jest sztywne ułożenie główki malucha w zgięciu łok-
a- ciowym matki, w pozycji leżącej na plecach. Przeniesienie takiego wzorca podczas
o- prób karmienia piersią kończy się niepowodzeniem, zwłaszcza gdy będzie próbo-
c wało się manipulować piersią jak butelką. Podczas przystawiania do piersi naj-
z- ważniejsza jest wygodna pozycja matki i do niej dopiero dostosowuje się ułożenie
a dziecka. Kolejne kwestie to częstość karmień, zupełnie różna w obydwu przypad-
kach, zachowanie dziecka, oddawanie stolca i jeszcze wiele innych. W procesie
laktacji biorą udział głównie dwa hormony: prolaktyna i oksytocyna. Pierwsza
.
jest odpowiedzialna za produkcję mleka, a druga powoduje skurcz mięśni wokół
).
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 37
kanalików wyprowadzających, dzięki czemu następuje wypływ mleka z piersi.
Nie bez znaczenia jest fakt, że oksytocyna jest hormonem miłości. Największe
jej poziomy w organizmie obserwuje siÄ™ podczas porodu, karmienia i orgazmu.
W czasie bólu i w stresie obniża się jej poziom, a co za tym idzie  utrudniony
jest wypływ mleka. W sytuacji gdy wiele przeciwności bardzo niekorzystnych dla
naturalnie przebiegającego procesu laktacji pojawia się na drodze młodej mamy,
stawienie temu czoła graniczy niemalże z cudem. Atakowana zewsząd i zmęczona
walką ze wszystkimi tymi przeciwnościami matka podejmuje decyzję o rezygnacji
z karmienia piersią. Dla jej własnego dobra i dla dobra dziecka byłoby lepiej,
gdyby umiała i mogła to określić jako własny, świadomy wybór. Jeżeli sama bę-
dzie przekonana, że w jej sytuacji jest to rozwiązanie zgodne z zasadą mniejszego
zła (odbiega co prawda od ideału, ale jest najlepszym możliwym rozwiązaniem
w danej sytuacji), nie podejrzewam, by czuła się jak matka wyrodna, nieudana
czy egoistyczna.
Często w pracy spotykam się z sytuacją, gdy z medycznego punktu widzenia
nie ma wskazań do dokarmiania, a już tym bardziej do odstawienia dziecka od
piersi. Bardzo trudno przekonać matki o tym, że początek dokarmiania smocz-
kiem jest przyczyną problemów z karmieniem piersią. Informacje te przyjmowa-
ne są z niedowierzaniem. Gdy przyczyna jest znana, następnym razem można jej
uniknąć. Jest to o tyle ważne, że w sytuacji, gdy na świat przyjdzie kolejne dziecko,
matka z założenia nie będzie negowała karmienia, będzie bogatsza o poprzednie
doświadczenia. Pod warunkiem oczywiście, że nie zakłada z góry niepowodzenia
i w myśl z
le rozumianego jednakowego traktowania swoich dzieci, karmienia
naturalnego nie bierze pod uwagę (bardzo często spotykam się z taką sytuacją).
Ważny jest powód, dla którego zostało przerwane karmienie. Określenie  Miałam
za mało pokarmu z założenia oznacza niedoskonałość ciała. Dla odmiany prze-
konanie o tym, że konkretne postępowanie doprowadziło do odstawienia dziecka
od piersi, nie neguje możliwości biologicznych matki, a podkreśla jedynie, że
odpowiedzialne za ten stan rzeczy jest nieprawidłowe postępowanie.
Prolaktyna i endorfiny wydzielane podczas karmienia osłabiają instynkt sa-
mozachowawczy i zwiększają możliwości filantropijne. Stwierdzenie, że karmie-
nie piersią tworzy więzi emocjonalne, zastąpiłabym opinią, że je ułatwia. Nie
oznacza to przecież, że w innej sytuacji powstanie takich więzi jest niemożliwe.
Samo karmienie nie ochroni przed wieloma chorobami, jeżeli zaniedba się pozo-
stałe niekorzystne czynniki.
a 37 38 Ewa Janiuk
i.
Podsumowanie
e
u.
Pomimo podkreślenia w standardzie opieki okołoporodowej znaczenia edukacji
y
przedporodowej ciężarnych od 21. tygodnia ciąży, jestem przekonana, że najlep-
a
szym okresem do przekazania informacji o korzyściach wynikających z zaplano-
y,
wania ciąży w najdogodniejszym czasie i z wczesnej opieki medycznej w trakcie
a
ciąży jest okres przedkoncepcyjny. Wynika to z faktu, że organogeneza rozpoczy-
ji
na się 17 dni po zapłodnieniu, w czasie kiedy kobieta zwykle nie wie jeszcze, że
j,
jest w ciąży. Oznacza to, że potrzeba zapewnienia najwłaściwszego środowiska dla
Ä™-
nowo powstałego organizmu przypada na okres, kiedy kobieta niejednokrotnie
o
nie jest świadoma jego istnienia. Nawiązując do opinii, że człowiek jako nosiciel
m
zdrowia jest jego współtwórcą mogącym się nauczyć bycia zdrowym21, warto do-
a
dać, że nabiera ona jeszcze głębszego wyrazu, gdy mówi się o zdrowiu człowieka,
którego za własnym pośrednictwem powołuje się do życia. Trudno nie zgodzić
a
się z poglądem zawartym w Karcie praw rodziny22, że to matka jeszcze przed
d
narodzeniem dziecka  kształtuje nie tylko jego organizm, ale pośrednio, całe jego
z-
człowieczeństwo 23. Mając to na uwadze, należałoby wyciągnąć wnioski co do
a-
tego, w jakim stopniu istotna jest edukacja przyszłych rodziców w okresie poprze-
ej
dzającym rozwój nowego istnienia ludzkiego.
o,
e
a
Bibliografia
a
).
m Alexander J., Levy V., Roch S., Opieka przedporodowa,  Nowoczesne Położnictwo , 1,
PZWL, Warszawa 1995.
e-
a
Bień A., Bałanda A., Ciąża u dziewcząt [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus
e
(red.), Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009.
Chazan B. (red.), Rodzina i prokreacja. Materiały konferencji Popowo 8 9 grudnia 1994,
a-
IMiD, Warszawa 1995.
e-
Demel M., Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980.
e
Fijałkowski W., Ekologia rodziny, Rubikon, Kraków 2001.
e.
Haddad W., Rola pielęgniarki i położnej w ochronie zdrowia rodziny [w:] K. Bożkowa,
o-
A. Sito (red.), Zdrowie rodziny, PZWL, Warszawa 1983.
21
M. Kapica, Edukacja zdrowotna  w stronę człowieczeństwa [w:] Z. A
omny, K. Marcinkowska-
-A
angowska (red.), Ku humanistycznej przyszłości świata w nowym stuleciu, Wyd. UO, Opole 2001,
s. 131.
22
Karta praw rodziny,  L Osservatore Romano 1983, 10.
23
K. Kapera, Raport o sytuacji polskich rodzin, Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Rodziny, War-
szawa 1998, s. 185.
Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka 39
Iwanowicz-Palus G., Makara-Studzińska M., Prażmowska B., Profilaktyka zaburzeń
emocjonalnych okresu okołoporodowego [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-
-Palus (red.), Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009.
Janiuk E., Matka jako aktywny uczestnik porodu [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk,
J. Dzierżanowski (red.), Optymalizacja porodu  zagadnienie interdyscyplinarne, Im-
puls, Kraków 2008.
Kapera K., Raport o sytuacji polskich rodzin, Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Rodziny,
Warszawa 1998.
Kapica M., Edukacja zdrowotna  w stronę człowieczeństwa [w:] Z. A
omny, K. Marcinkowska-
-A
angowska, Ku humanistycznej przyszłości świata w nowym stuleciu, Wyd. UO, Opole
2001.
Karta praw rodziny,  L Osservatore Romano 1983, 10.
Kitzinger S., Szkoła rodzenia, Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996.
Maciaszkowa J., Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991.
Palmer G., Polityka karmienia piersiÄ…, Mamania, Warszawa 2011.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów
postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych
z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej
ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz.U. nr 187,
poz. 1259).
Stosowanie leków podczas karmienia piersią, http://www.laktacja.pl/index.php?option=
com_content&view=article&id=9&Itemid=10 (dostęp: 22.03.2012).
Wołanie o szacunek, http://www.edziecko.pl/pierwszy_rok/1,79402,3852913.html (do-
stęp: 22.03.2012).
http://babiniec-cafe.pl/viewtopic.php?t=24627 (dostęp: 22.03.2012).
http://forum.gazeta.pl/forum/w,585,124021717,,do_dziewczyn_ktore_rodzily_plan_
porodu.html?v=2 (dostęp: 22.03.2012).
http://www.rodzicpoludzku.pl (dostęp: 22.03.2012).
http://www.dobramama.pl/pokaz/178017/undefined (dostęp: 22.03.2012).
a 39
Å„
z-
k,
m-
y,
a-
e
w
h
ej
7,
=
o-
_
Emilia Lichtenberg-Kokoszka
Wspieranie rozwoju poczętego dziecka
Elementy wybrane
W okresie ciąży Twoje ciało jest dla Twojego dziecka całym wszech-
światem. Zastępujesz mu ziemię, powietrze, niebo, słońce i wodę. Dziecko
pozostaje w bardzo intymnym związku z Tobą  to związek ciał, dusz
i umysłów. Ponieważ twoje nienarodzone dziecko ma ograniczone moż-
liwości wpływania na własne doświadczenia, to ty musisz zadbać o to,
żeby było mu dobrze, i chronić go przed toksycznymi wpływami środo-
wiska na jego rozwój. To Ty podejmujesz decyzje o tym, z jakich skład-
ników powstanie ciało, dusza i zmysły Twojego dziecka [& ]1.
Prenatalny okres życia człowieka wciąż pozostaje, dla wielu z nas, wielką zagadką.
Wprawdzie mamy już możliwość obserwacji rozwoju poczętego dziecka, choćby
na monitorze USG, większą dostępność do filmów i książek pokazujących jego
rozwój, a w mediach od czasu do czasu pojawiają się doniesienia z badań infor-
mujące nas o tym, czego uczy się poczęte dziecko i jak powinien przebiegać poród
uwzględniający potrzeby matki i dziecka, niemniej wiedza ta bardzo powoli toru-
je sobie drogę w naszej świadomości.
Ten nieistotny do niedawna okres ludzkiego życia coraz częściej staje się
podstawą prowadzonych badań. Z jednej strony bowiem naukowców zaczęło
interesować już nie tylko to, jak rozwija się poczęte dziecko, ale także to, do czego
zdolne są jego zmysły i umysł (inaczej mówiąc, próbują oni ustalić i to, co płód
widzi i słyszy, i to, co z tego zapamiętuje). Z drugiej strony, sami psycholodzy
i psychoterapeuci zwrócili uwagę na to, że praca z pacjentem wymaga już nie
tylko przepracowania okresu wczesnego dzieciństwa, lecz również cofnięcia się aż
do okresu narodzin, a nawet rozwoju prenatalnego.
W literaturze przedmiotu, zwłaszcza psychologicznej, najczęściej możemy
spotkać opis traumatycznych czynników zaburzających prawidłowy psychospo-
1
D. Chopra, D. Simon, V. Abrams, Magiczny początek, zaczarowane życie. Holistyczny poradnik dla
kobiet w ciąży,  Larum , MT Biznes, Warszawa 2010, s. 36, 39.
138 Emilia Lichtenberg-Kokoszka
łeczny i fizyczny rozwój dziecka, a znacznie rzadziej przykłady tego, jak wspierać
rozwój prawidłowy. Dlatego też postawiłam przed sobą niełatwe zadanie, jakim
jest przedstawienie czynników pozytywnie wpływających na rozwój poczętego
dziecka.
Około 6. tygodnia od chwili poczęcia pojawia się elektryczna aktywność
mózgu, co oznacza, że mózg nie tylko rozwija się jako organ, ale również że
podejmuje właściwe sobie funkcje. W 7. tygodniu życia płodowego mamy tego
kolejny przejaw w postaci synaps, które świadczą o tym, że mózg rozpoczął już
proces zapamiętywania. Zastanawiając się nad tym, co takiego może zapamięty-
a
wać kształtujący się mózg, należy się odnieść do poziomu rozwoju poszczegól-
nych zmysłów. Inaczej mówiąc, musimy stwierdzić, jakie bodz
ce docierajÄ… do
dziecka, a do odbioru których rozwijający się mały człowiek jest wystarczająco
przygotowany.
h-
Już w 7. tygodniu życia płodowego komórki siatkówki oka łączą się z częścią
o
z potyliczną mózgu. Teoretycznie dziecko już od tego momentu powinno nie tyl-
ż-
ko widzieć, ale i zapamiętywać to, co widzi. Problem w tym, że zmysł wzroku
o,
w chwili narodzin jest jeszcze bardzo niedojrzały. Wynika to prawdopodobnie
o-
z tego, jak ważną rolę w jego rozwoju odgrywa doświadczenie. Niemniej, wbrew
-
naszym wyobrażeniom, dziecko nie żyje w świecie ciemności, a otoczone jest ra-
czej złotoczerwonym2 (w dzień) oraz czarnym (w nocy) kolorem. A
Ä…czÄ…c te trzy
fakty, możemy wysnuć przypuszczenie, że poczęte dziecko zapamiętuje kolory,
którymi jest otoczone. Potwierdzałyby to preferencje noworodków dotyczące
ą. obserwowania przedmiotów czarno-białych oraz przebywania w półmroku. Pre-
y ferencje te zmieniają się wraz z wiekiem, ale nawet osoby dorosłe w chwilach
o uniesienia czy stresu wciąż wybierają pomieszczenia, w których panuje półmrok,
r- zwłaszcza te, które oświetlone są jedynie wątłym światłem świec.
d W tym samym czasie powstają kanały półkoliste w uchu. Oznacza to, że
u- dziecko zaczyna odbierać informacje o położeniu swojego ciała. Należy przy tym
podkreślić, że receptory równowagi są jedynymi organami, które osiągają pełną
ę dojrzałość jeszcze w okresie życia płodowego. Choć prawdopodobnie płód nie
o ma orientacji przestrzennej, to jednak bezustannie odczuwa wszelkie zmiany swej
o pozycji i sÄ… to doznania  wprawiajÄ…ce dziecko w dobre samopoczucie 3. Z tego
d też powodu noworodki uwielbiają być noszone na rękach, i to nie przez dowolną
y osobę, ale przez mamę, ponieważ to rytm jej kroków zapamiętały z życia płodo-
e wego i to on zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa (odczucie, że wciąż sta-
ż nowi jedność z matką). Ponadto każdy człowiek ma swoją (zapamiętaną z okresu
y
2
Możemy wykonać następujące doświadczenie. Należy w ciemnym pokoju zbliżyć rękę do zapalonej
o-
lampki na biurku. Kolor przeświecający przez dłoń jest prawdopodobnie tym, który widzi poczęte
dziecko.
3
a L. Eliot, Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia, Media Rodzi-
na, Poznań 2010, s. 204.
Wspieranie rozwoju poczętego dziecka& 139
prenatalnego) ulubioną pozycje ciała, do której powraca również w czasie postna-
talnym, zwłaszcza w chwilach stresu czy cierpienia.
Informacje przekazywane do mózgu przez zmysł równowagi są niezbędne
dla zapewnienia prawidłowego rozwoju4. Zaobserwowano ponadto, że dodatko-
wa stymulacja tego narządu wpływa dodatnio na mózg dziecka oraz poprawia
ogólny rozwój małego człowieka. Można powiedzieć, że po części dzieje się to
automatycznie. Z jednej bowiem strony same poczęte dzieci  zachęcają mamę
do wykonywania powolnych ruchów miednicą (nawet mocno pobudzone płody
uspokajają się w czasie łagodnego kołysania miednicą), z drugiej dolegliwości
kręgosłupa, usytuowane zwłaszcza w okolicy krzyżowo-lędz
wiowej, zmuszajÄ… ciÄ™-
żarne do wykonywania ćwiczeń łagodzących ból. To, jak istotna jest stymulacja
tego zmysłu, potwierdzają obserwacje noworodków i małych dzieci, wyrażających
ogromną radość w chwili kołysania, huśtania, bujania, podskakiwania, okręca-
nia się5 oraz łaskotania6. Ponadto starsze dzieci same zapewniają sobie podobną
stymulację przez potrząsanie główka, podskakiwanie w łóżeczku, kołysanie na
kolanach. Ich zachowanie jest w pełni uzasadnione, ponieważ stymulacja narządu
przedsionkowego wpływa na szybszy rozwój psychoruchowy, lepsze przyswaja-
nie informacji i uczenie się, większe panowanie nad emocjami, i to nie tylko
u zdrowych, prawidłowo rozwijających się dzieci, lecz także przedwcześnie uro-
dzonych7. Dlatego też wskazane jest dostarczanie dziecku już na etapie rozwoju
prenatalnego odpowiedniej liczby bodz
ców oraz ich kontynuowanie w okresie
postnatalnym. Delikatne ruchy miednicą, choćby w czasie spokojnego tańca,
gimnastyki dla ciężarnych, balansowania (w pozycji siedzącej) na dużej piłce do
ćwiczeń, zwykłego kołysania miednicą czy  tańca brzucha , powodują powstanie
pozytywnych doznań u poczętego dziecka, stanowiąc równocześnie profilaktykę
dolegliwości kręgosłupa u ciężarnej. Przygotowują też do łagodniejszego rozegra-
nia aktu narodzin.
W 7. tygodniu życia płodowego powstają też kubki smakowe, które w 13. ty-
godniu łączą się z układem nerwowym. Początkowo dziecko nie interpretuje
jeszcze odbieranych doznań jako pozytywnych bądz
negatywnych. Dopiero na
początku 4. miesiąca życia płodowego, kiedy dziecko zaczyna połykać wody pło-
dowe, zaczyna również reagować na ich smak. Możemy powiedzieć, że kształtują
się wówczas pewne preferencje smakowe. I choć płody rozpoznają już wszystkie
smaki, najbardziej ulubionym jest smak słodki. Jednak, co ciekawe, i one mogą
4
Między innymi do utrzymywania prawidłowej pozycji ciała. Z tego też powodu płody z zaburzenia-
mi dojrzewania układu przedsionkowego częściej rodzą się w pozycji pośladkowej.
5
Dzieci kręcone na krześle obrotowym wykazywały się szybszym rozwojem psychoruchowym.
L. Eliot, Co tam siÄ™ dzieje?& , dz. cyt., s. 215.
6
Takie działania pomagają również uspokoić dziecko w chwili histerii, spazmów czy niezrównoważo-
nego zachowania. Tamże, s. 216.
7
Stąd zaleca się tzw. łóżeczka wodne lub stymulację przez kołysanie, masaż czy częstą zmianę po-
zycji ciała.
& 139 140 Emilia Lichtenberg-Kokoszka
a- odczuwać jego przesyt8. Warte podkreślenia jest to, że dziecko, połykając i trawiąc
wody płodowe, zaspokaja 25% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Jeśli
e zatem smak wód płodowych mu nie odpowiada, wówczas niechętnie je spożywa,
o- w związku z czym przyrost jego masy ciała jest niewystarczający, a noworodek
a rodzi się mniejszy w porównaniu z rówieśnikami. Można więc powiedzieć, że na
o prawidłową masę ciała płodu i noworodka wpływają racjonalne odżywianie się
ę kobiety w ciąży oraz jej nałogi (palenie, alkohol), te bowiem najczęściej sprawiają,
y że w wodach płodowych pojawia się smak gorzki. Ponadto wrażenia smakowe są
ci ważnym z
ródłem doznań zmysłowych i mają wpływ na nastrój i stan emocjo-
ę- nalny poczętego dziecka i noworodka9. Wprawdzie preferencje smakowe ulegają
a zmianom w ciągu całego naszego życia, jednak samo wyczuwanie smaków w bar-
h dzo niewielkim stopniu zmienia siÄ™ po urodzeniu. Z tego powodu wskazane by-
a- łoby odpowiednie  stymulowanie smakowe poczętego dziecka10. Oznacza to, że
ą kobieta ciężarna powinna spożywać nie tylko urozmaicone posiłki pod względem
a składników czy mikroelementów, ale również pod względem smaku i zapachu.
u Bezpośrednio ze zmysłem smaku powiązany jest zmysł zapachu. Węchowe
a- komórki nabłonkowe zaczynają się kształtować w 7. tygodniu ciąży, a w 11. są
o już połączone z układem nerwowym. Zdolność odczuwania zapachów i reago-
o- wania na nie jest jednak nieco póz
niejsza w stosunku do odbierania bodz
ców
u smakowych i rozwija się u płodu około 28. tygodnia ciąży. Wynika to z proce-
e su rozwoju płodu. Warto zauważyć, że zmysł powonienia jest dla nas jednym
a, z ważniejszych zmysłów, a tuż po narodzinach polegamy na nim bardziej niż na
o jakimkolwiek innym zmyśle. Węch i smak pozwalają po urodzeniu rozpoznać
e matkę czy wyczuć zagrożenie. Co ciekawe, między 7. a 25. tygodniem ciąży płód
ę posiada narząd przylemieszowy, który w póz
niejszym okresie ulega całkowitemu
a- zanikowi. U zwierząt służy on do odbierania feromonów przekazujących infor-
macje społeczne i seksualne. Być może u ludzi pełni on podobną funkcję, niosąc
y- informacje od matki do dziecka.
e Warte podkreślenia jest również to, że nie tylko zapamiętujemy zapach, ale
a również kształtujemy związane z nim skojarzenia, a dzieje się to najczęściej bez
o- użycia naszej świadomości. Podobnie więc jak ze zmysłem smaku, otoczenie po-
ą czętego dziecka bogatym z
ródłem zapachów powoduje lepszy rozwój tego zmy-
e słu. Jest to o tyle ważne, że dziecko rodzi się z ukształtowanym w znacznej mierze
ą zmysłem powonienia, a jego rozwój w okresie postnatalnym jest już znacznie
mniejszy. Przy tym należy podkreślić, że w trzecim trymestrze dziecko wyczuwa
już nie tylko smaki i zapachy spożywanych przez matkę potraw, ale i otaczające
a-
ją zapachy (np. perfum, kwiatów, spalin, dymu tytoniowego)& i buduje sobie
m.
8
o- D. Maurer, Ch. Maurer, Åšwiat noworodka, WN PWN, Warszawa 1994, s. 12.
9
L. Eliot, Co tam siÄ™ dzieje?& , dz. cyt., s. 238.
10
o- Szczury, których matki w czasie ciąży pozbawione były dostępu do sodu, po urodzeniu nie posiadały
zdolności do odbierania wrażeń smakowych tego pierwiastka. Tamże, s. 242.
Wspieranie rozwoju poczętego dziecka& 141
związaną w tym  mapę skojarzeń . Badania wykazują, że dzieci nie tylko zapamię-
tują intensywne smaki i zapachy, ale także że po urodzeniu bardziej je preferują.
Różnorodność posiłków jest więc jedną z metod zadbania o to, by dziecko uczy-
nić smakoszem i/lub zmniejszyć szansę na to, że będzie niejadkiem11. Otoczenie
zaś dziecka ciepłymi emocjami, czego rezultatem jest produkcja endorfin, spo-
woduje wzrost poczucia bezpieczeństwa dziecka oraz skojarzenie pozytywnych
uczuć z matką. Doprowadzi do powstania uczucia miłości i przywiązania dziecka
do matki.
Dzieci zapamiętują zapach płynu owodniowego i zapach ten je uspokaja, dla-
tego powinno się odroczyć czas pierwszej kąpieli, gdyż nieobmyte dzieci łatwiej
same się uspokajają, choćby przez włożenie do ust pachnącej wodami płodowy-
mi piąstki. Posmarowanie zaś brodawki sutkowej wodami płodowymi ułatwia
dziecku ssanie i jest wskazane zwłaszcza w sytuacji, kiedy kobieta nie radzi sobie
z przystawieniem dziecka do piersi bezpośrednio po porodzie12.
Już w 5. 6. tygodniu od chwili poczęcia zarodek czuje, kiedy dotyka się jego
ust lub nosa. W 9. tygodniu zmysł dotyku osiąga taki poziom, że widoczne są
reakcje ciała na docierające do dziecka bodz
ce dotykowe (zamykanie powiek, za-
ciskanie dłoni w piąstkę). Wprawdzie płód nie rozróżnia jeszcze rodzajów wrażeń
dotykowych i nie potrafi ich dokładnie umiejscowić, jednak pierwsze doznania
czuciowe, jakie mają miejsce w życiu wewnątrzmacicznym, doznania dotykania
i bycia dotykanym, są niezwykle istotne dla całościowego rozwoju dziecka. Cho-
dzi tu zarówno o kształtowanie wrażliwości dotykowej, umiejętności ruchowych,
zrozumienia świata fizykalnego, jak i utrzymanie zdrowia i dobrego samopoczu-
cia. Należy przy tym zauważyć, że  czucie to odbiór wrażenia kontaktu z kimś
lub czymś, jak również interpretacja temperatury, bólu, zmiany pozycji naszego
ciała. Większość niezbędnych do tego receptorów znajduje się na skórze, część
jednak (odbierających informacje o zmianie pozycji ciała) umiejscowiona jest
w mięśniach i stawach.
Około 4. miesiąca ciąży tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała, a inten-
sywność rozwoju zmysłu dotyku zależna jest od liczby bodz
ców czuciowych,
jakimi stymulowany jest płód. Wprawdzie mapa czuciowa ciała uzupełniana jest
w toku zdobywanego doświadczenie przez całe dalsze życie13, niemniej stopień
wrażliwości czuciowej kształtuje się w okresie prenatalnym. Należy w tym miejscu
podkreślić, że wrażenia dotykowe wpływają również na stymulację rozwoju mó-
zgu. Oczywiste staje się więc zachęcanie rodziców do jak najczęstszego dotykania
11
Niestety płody zapamiętują też smak i zapach alkoholu oraz tytoniu i innych używek, przez co
w póz
niejszym wieku majÄ… preferencje do ich stosowania.
12
Wskazane byłoby więc przeprowadzenie kontaktu  skóra do skóry przez położenie wilgotnego, na-
giego noworodka na piersi mamy (nie na brzuchu), po to by ułatwić pierwszą próbę przystawienia
go do piersi.
13
Dlatego też deficyty powstałe w okresie prenatalnym można korygować przez odpowiednio dobraną
terapiÄ™.
& 141 142 Emilia Lichtenberg-Kokoszka
ę- swojego maleństwa czy dostarczania innych bodz
ców czuciowych, takich jak cho-
ą. ciażby strumień prysznica skierowany na brzuch mamy. Po porodzie stymulacja
y- ta powinna być kontynuowana w postaci odpowiednio prowadzonej pielęgnacji14
e dziecka oraz dostarczania mu (i częstej zmiany15) zabawek dostosowanych do jego
o- potrzeb i możliwości rozwojowych.
h PoczÄ…tkowa reakcja na dotyk jest reakcjÄ… bezwarunkowÄ… i dopiero w 3. try-
a mestrze ciąży, kiedy następuje synchronizacja informacji z innych zmysłów (rów-
nowagi, słuchu), dziecko zaczyna coraz bardziej świadomie reagować na dociera-
a- jÄ…ce do niego bodz
ce. Pierwsze reakcje są powolne i opóz
nione w czasie, a wraz
ej z postępem mielinizacji stają się coraz bardziej precyzyjne i szybsze. Wrażliwość
y- na dotyk rozpoczyna się od głowy, a kończy na czubkach palców, stąd niemow-
a lęta w pierwszej kolejności poznają świat ustami, przechodząc do rozpoznawania
e świata dłońmi w znacznie póz
niejszym czasie. Co ciekawe, niemowlęta nie tylko
zapamiętują kształt brodawki sutkowej, ale również wszelkich przedmiotów, któ-
o re trafiają do ich ust. Co więcej, są w stanie rozpoznać wzrokiem te przedmioty,
ą które wcześniej badały ustami.
a- Wspomniana wcześniej wrażliwość na ból kształtuje się w drugim trymestrze
ń ciąży i choć dzieci nie zapamiętują świadomie wrażenia bólu, niemniej powta-
a rzające się bolesne doznania mogą wywrzeć trwały wpływ na ich psychikę na
a poziomie podświadomości. Mogą one wpłynąć na dalszy rozwój wrażliwości i re-
o- akcji motorycznych na ból. Bolesne wydarzenia mogą ukształtować pewien wzór
h, nieświadomego reagowania emocjonalnego, a ten z kolei będzie oddziaływać na
u- rozwój umysłowy, powodując chociażby nerwice czy choroby somatopsychiczne.
mś Dlatego też zasadne jest ograniczenie dziecku doznań bólowych i nie chodzi tu
o tylko o ból fizyczny, ale również o psychofizyczny, np. wywołany niechęcią mamy
ć i jej otoczenia (ojca, dziadków, współpracowników) do poczętego dziecka.
st Dziecko rozwijajÄ…ce siÄ™ w matczynym Å‚onie nie jest pozbawione bodz
ców słu-
chowych. DocierajÄ… do niego nie tylko dz
więki pochodzące z matczynego ciała,
n- takie jak bicie serca, szum krwi w tętnicach, ruch robaczkowy jelit czy skrzypienie
h, stawów, ale także dz
więki zewnętrznego świata  ludzkie głosy, muzyka, krzątani-
st na dnia codziennego. Tony o niskiej częstotliwości docierają do poczętego dziecka
ń częściej niż tony wysokie. Oznacza to, że dziecko lepiej słyszy głos męski niż
u kobiecy. Z tego też względu, chcąc stymulować rozwój słuchu poczętego dziecka,
ó- należałoby zachęcać ojców do  rozmawiania ze swymi pociechami. Niesie to ze
a sobą wiele korzyści, takich jak lepszy rozwój samego słuchu czy stymulacja miesz-
czących się w mózgu ośrodków mowy. Co więcej, choć noworodki mają problem
o
14
a- Każdy kontakt z dzieckiem stanowi dobry moment dla sytuacji jego rozwoju. P. Zawitkowski,
ia Co nieco o rozwoju dziecka. Jak zostać szczęśliwymi rodzicami szczęśliwego maleństwa, Zawitkowski
i S-ka, Warszawa 2007, s. 7.
15
ną Po dwóch dniach zabawka przestaje mieć stymulujący wpływ na rozwój dziecka. Można ją schować
i po jakimś czasie do niej powrócić. Będzie wówczas ponownie interpretowana jako  nowa .
Wspieranie rozwoju poczętego dziecka& 143
z odbiorem męskich głosów bezpośrednio po porodzie, to częste rozmowy ojców
z poczętym dzieckiem ułatwiają noworodkowi rozpoznanie taty po urodzeniu.
Już w 4. tygodniu od chwili poczęcia zaczyna się kształtować ucho, a między
10. a 20. tygodniem powstają pierwsze synapsy. Zarodek początkowo słyszy tylko
dz
więki w zakresie niskiej częstotliwości, by stopniowo rozpoznawać coraz wyższe
tony. Za sprawą procesu mielinizacji również reakcja na nie jest coraz szybsza.
W 6. 7. miesiącu pojawia się zdolność odróżniania dz
więków. Poczęte dziecko
nie tylko zaczyna zapamiętywać docierające do niego dz
więki, ale także tworzy
sobie pewne preferencje słuchowe, dzięki którym po urodzeniu woli słuchać gło-
su matki czy ojca (pod warunkiem że ten rozmawiał z poczętym dzieckiem). Głos
rodziców działa ponadto na dziecko wyciszająco i kojąco, zwłaszcza po trudach
narodzin i w chwilach rozpaczy. To, że dziecko zapamiętuje w okresie płodo-
wym określone dz
więki czy nawet całe utwory, może być wykorzystane również
w życiu postnatalnym. Jeśli mama 3 4 razy w tygodniu będzie słuchała tych sa-
mych wyciszających i relaksujących utworów, dziecko po narodzinach będzie się
przy nich również uspokajało, a nawet zasypiało. Podobnie jeśli mama lub tata
będą dziecku czytali stale ten sam wiersz czy bajkę. Ponadto dziecko otoczone
symfoniÄ… dz
więków kształtuje większą wrażliwość muzyczną, co w przyszłości
zaowocuje pewnymi zdolnościami czy nawet talentem muzycznym. Sama sty-
mulacja dz
więkowa jest również jednym z elementów korzystnie wpływających
na rozwój mózgu. Otoczenie więc kobiety ciężarnej różnorodnymi dz
więkami
oraz głosami (zwłaszcza męskimi) stanowi kolejny element inwestycji w lepszą
przyszłość dziecka.
Należy w tym miejscu zauważyć, że nadmierny hałas jest czynnikiem nieko-
rzystnie wpływającym na rozwój słuchu, a nawet może spowodować częściową
lub trwałą jego utratę. Największa wrażliwość na nadmiernie głośne dz
więki roz-
poczyna się około 6. miesiąca ciąży i trwa przez kilka miesięcy po urodzeniu. Stąd
najbardziej zagrożone są wcześniaki znajdujące się na oddziałach intensywnej
terapii oraz dzieci kobiet pracujących w hałasie (np. przemysł tekstylny).
Wspomniano wcześniej o dz
więkach pochodzących z ciała matki, które de
facto stanowią stałe tło dla innych brzmień odbieranych przez płód16. Dziecko tak
często je słyszy, że są to preferowane przez niego odgłosy. Wśród nich pierwsze
miejsce zajmuje rytmiczne bicie serca. Stąd też przyłożenie zrozpaczonego malca
do matczynego serca niesie natychmiastowe ukojenie.  Zamiłowanie do rytmu
można wykorzystać w życiu postnatalnym do wyciszenia dziecka. Noworodki
lubią tykanie zegara, które je uspokaja. Starsze dzieci zaś wprowadza w doskonały
nastrój muzyka z dobrze zaznaczonym rytmem17. Kolejną rzeczą jest szum, który
wydaje się działać na dzieci nasennie. W łonie mamy jest to szum krwi w żyłach
16
Być może z tego powodu lepiej się uczymy i zapamiętujemy przy dz
więkach cichej, rytmicznej
muzyki.
17
Stąd zamiłowanie dzieci do piosenek typu disco polo.
& 143 144 Emilia Lichtenberg-Kokoszka
w i tętnicach. Po porodzie noworodki i niemowlęta doskonale zasypiają w jadącym
samochodzie (o czym doskonale wie większość ojców usypiających w ten sposób
y swoje dzieci) czy przy pracy pralki, zmywarki lub maszyny do szycia. Wydaje siÄ™
o również, że dzieci lubią słuchać skrzypienia. Przypomina im to dz
więk wydawany
e przez pracujące ludzkie stawy. Noworodki i niemowlęta usypiane w wiklinowych
a. koszach wydają się zadowolone z tego, że wydają one dz
więki. Szukając w życiu
o postnatalnym przedmiotów, których dz
więk przypomina odgłosy zapamiętane
y z życia prenatalnego, dochodzimy do wniosku, że również butla z dojrzewającym
o- winem może noworodkowi przywodzić na myśl odgłosy  bulgotania związane
os z procesem trawienia.
h Analizując rozwój zmysłów, trudno nie odnieść wrażenia, że najważniejszym
o- momentem jest 7. tydzień od chwili poczęcia. W tym czasie rozpoczyna się
ż rozwój większości zmysłów, które od tej pory, każdy we własnym tempie, będą
a- osiągały swoją dojrzałość. Niewątpliwie najistotniejsze są zaprogramowanie gene-
ę tyczne oraz ewentualne czynniki szkodliwe, które mogłyby zaburzyć prawidłowy
a ich rozwój. Jednak nie bez znaczenia jest również  inwestowanie w optymalny
e rozwój dziecka przez dostarczenie mu odpowiedniej liczby bodz
ców ruchowych,
ci dotykowych, smakowych, zapachowych i słuchowych.
y- Należy przy tym wspomnieć o jeszcze jednym niezmiernie istotnym elemen-
h cie, bez którego prawidłowy rozwój poczętego dziecka oraz rodzicielstwa jest nie-
mi możliwy. O uczuciu miłości. To wszechogarniające uczucie wyzwalające endorfi-
ą ny  hormony szczęścia  obejmuje nie tylko mamę, lecz także dziecko. Dziecko
przepełnione ciepłem i miłością jest otwarte na świat, na bodz
ce przekazywane
o- mu przez mamę i tatę. Uczy się chętnie i z otwartością chłonie nowe informacje
ą oraz utrwala sobie te już posiadane. Kształtuje się na  urodzonego optymistę
z- gotowego  odkrywać świat . Nie zraża się porażkami, bo ma tę wewnętrzną siłę
d do podejmowania kolejnych prób i wiarę, że kiedyś mu się uda.
ej Wspieranie rozwoju poczętego dziecka to korzyści nie tylko dla rozwijającego
się malucha, ale także dla jego rodziców. Wpływa ono bowiem na rozwój uczuć
e rodzicielskich, sprzyja zdolności wyrażania uczuć i komunikowania się z dziec-
k kiem w sposób pozawerbalny, wspomaga kształtowanie intuicji rodzicielskiej,
e wzmacnia kompetencje i satysfakcjÄ™ rodzicielskÄ…. Rodzice starajÄ…cy siÄ™ odczyty-
a wać i zaspokajać potrzeby dziecka wzrastają w swoim rodzicielstwie, a noworodek
 nie jest dla nich istotą nową, obcą, którą trzeba poznać i oswoić, ale kimś, kogo
ki się zna od dawna i kto nie musi mówić, by jego pragnienia były zrozumiałe18.
y Znajomość tego, jak rozwija się poczęte dziecko, tego, jakie ma ono potrze-
y by i jak można wspierać jego rozwój, w połączeniu z uczuciem miłości stanowi
h największą inwestycję zarówno w przyszłość tego konkretnego dziecka, jak i jego
18
ej D. Kornas-Biela, Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004, s. 107 109; D. Kornas-
-Biela, Rodzina w procesie prokreacji [w:] J. Stala, E. Osewska (red.), Rodzina  bezcenny dar i zada-
nie, Polwen, Radom 2006, s. 532.
Wspieranie rozwoju poczętego dziecka& 145
dzieci i wnuków. Szczęśliwe, radosne dziecko to również spełniona matka i babka.
To dobro włączone w  krąg życia . Spróbujcie. Myślę, że warto.
Bibliografia
Chopra D., Simon D., Abrams V., Magiczny początek, zaczarowane życie. Holistyczny
poradnik dla kobiet w ciąży,  Larum , MT Biznes, Warszawa 2010.
Eliot L., Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia,
Media Rodzina, Poznań 2010.
Kornas-Biela D., Rodzina w procesie prokreacji [w:] J. Stala, E. Osewska (red.), Rodzina 
bezcenny dar i zadanie, Polwen, Radom 2006.
Kornas-Biela D., Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004.
Maurer D., Maurer Ch., Åšwiat noworodka, WN PWN, Warszawa 1994.
Zawitkowski P., Co nieco o rozwoju dziecka. Jak zostać szczęśliwymi rodzicami szczęśliwego
maleństwa, Zawitkowski i S-ka, Warszawa 2007.
& 145
a.
ny
a,

o
Noty o autorach
Joanna Dzierżanowska-Peszko
Doktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii. Psycholog kliniczny, ad-
iunkt na Uniwersytecie Opolskim, asystent na oddziale psychiatrii Wojewódzkie-
go Specjalistycznego Zespołu Neuropsychiatrycznego w Opolu, biegły sądowy.
Ukończone studia podyplomowe z zakresu seksuologii klinicznej; w trakcie szko-
lenia psychoterapeutycznego w KCP w Krakowie. Zainteresowania zawodowe:
psychologia osobowości, konflikty wewnętrzne, kryzysy osobowościowe, psycho-
patologia życia seksualnego, psychoterapia.
Gabriela Eliasz-A
ukasiewicz
Dyplomowana pielęgniarka (1996), fizjoterapeutka (magisterium: Kinezyterapia
dróg oddechowych metodą zwiększania przepływu wydechowego AFE jako jedna
z metod stosowanych w Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej Dzieci, 2004). Od
2000 roku pracuje zawodowo, zdobywając doświadczenie na oddziałach szpi-
talnych i w gabinecie rehabilitacyjnym. Absolwentka licznych kursów i szkoleń
specjalizacyjnych w dziedzinie rehabilitacji. Prowadziła liczne kursy i warsztaty
dla zainteresowanych różnymi rodzajami masażu, terapii manualnej oraz reha-
bilitacji, między innymi w ginekologii i położnictwie, a także pielęgnacją osób
niepełnosprawnych. Zainteresowania i badania naukowe owocują wystąpieniami
na konferencjach oraz artykułami naukowymi o tematyce związanej szczególnie
ze schorzeniami kręgosłupa i zachowaniem stabilności, opieką nad dzieckiem
i kobietą w ciąży i po porodzie. Obecnie prowadzi własną praktykę (Klinika
Zdrowia  Rehabilitacja), dzieląc czas między rodzinę a bycie kobietą biznesu.
Joanna Gruszka
Dyplomowany dietetyk kliniczny (licencjat) oraz magister nauk humanistycz-
nych. Ukończone studia podyplomowe z zakresu poradnictwa żywieniowego
i dietetycznego oraz specjalistyczne szkolenia dla dietetyków. Członek Polskiego
Towarzystwa Dietetyki, Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie
158 Noty o autorach
Bezglutenowej oraz Polskiego Towarzystwa Wspierania Osób z Nieswoistymi
Zapaleniami Jelita. Od 6 lat prowadzi w Opolu gabinet dietetyczny  Dieta Plus .
W ramach działalności przyjmuje pacjentów zainteresowanych dietoterapią róż-
nych schorzeń, współpracuje z opolskimi niepublicznymi zakładami opieki zdro-
wotnej w ramach konsultacji dietetycznych, zajmuje się również szeroko rozumianą
edukacją żywieniową w formie wykładów dla instytucji i stowarzyszeń zrzeszających
h
osoby chore oraz stałego cyklu audycji radiowych na temat zdrowia i racjonalnego
żywienia w Radiu Plus Opole.
Zainteresowania zawodowe: diety w chorobach o podłożu autoimmunizacyj-
nym, diety eliminacyjne, wpływ nawyków żywieniowych na zdrowie.
d-
Wojciech Guzikowski
e-
y.
Doktor nauk medycznych (rozprawa doktorska: Stężenie witaminy C w surowi-
o-
cy krwi kobiet ciężarnych palących tytoń, Akademia Medyczna we Wrocławiu,
e:
1985). Ordynator oddziału Patologii Ciąży z Blokiem Porodowym  Samodziel-
o-
ny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu,
Szpital Ginekologiczno-Położniczy i Noworodków im. dr. Sergiusza Mossora.
Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Ginekologii i Położnictwa dla Wojewódz-
twa Opolskiego  od 2003 roku. Przewodniczący Oddziału Opolskiego Polskiego
Towarzystwa Ginekologicznego (czwarta kadencja) i członek Zarządu Głównego
a PTG. Dyrektor Instytutu Położnictwa w Państwowej Medycznej Wyższej Szkole
a Zawodowej w Opolu. Nagroda Marszałka Województwa Opolskiego  Professor
d Opoliensis za współautorstwo pracy naukowej Hydrolaparoskopia jako nowa
i- technika w diagnostyce niepłodności (2007). Nagroda Marszałka Województwa
ń Opolskiego za szczególne osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania i rozwo-
y ju edukacji (2009). Autor ponad 90 publikacji naukowych w recenzowanych
a- polskich fachowych czasopismach naukowych i publikacjach książkowych oraz
b 3 publikacji w zagranicznych czasopismach naukowych.
mi
e
Mirosław Hanulewicz
m
a
Magister pedagogiki, absolwent Uniwersytetu Opolskiego. Asystent na Wydziale
Pedagogicznym Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu, doktorant
na Wydziale Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zaintere-
sowania naukowe koncentrują się wokół profilaktyki społecznej oraz tematyki ro-
dziny, małżeństwa i ojcostwa. Nauczyciel naturalnego planowania rodziny. Pracuje
z- w poradni przedmałżeńskiej i rodzinnej. Współzałożyciel oraz członek Pracowni
o Rozwoju Osobistego. Współprowadzi Internetowy Punkt Konsultacyjny dla osób
o stykających się z problemem uzależnień: młodzieży, rodziców, wychowawców. Od
e 2002 roku pełni funkcję kuratora społecznego przy Sądzie Rejonowym w Opolu.
Noty o autorach 159
Ewa Janiuk
Absolwentka Wydziału Historyczno-Pedagogicznego Uniwersytetu Opolskiego
(magisterium: Udział położnych podstawowej opieki zdrowotnej w procesie edukacji
przedkoncepcyjnej, 2004) oraz Instytut Położnictwa Państwowej Medycznej Wyż-
szej Szkoły Zawodowej w Opolu (praca licencjacka: Położna rodzinna w strukturach
opieki zdrowotnej, 2005).
Położna. Od 1986 roku pracuje na sali porodowej i oddziałach położniczo-
-noworodkowych w Prudniku i Strzelcach Opolskich. Założycielka szkoły ro-
dzenia w Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Strzelcach Opolskich w 1995 roku.
Od 1996 roku praca w charakterze położnej środowiskowej/rodzinnej w poradni
dla kobiet i środowisku. Współzałożycielka i kierownik Niepublicznego Zakła-
du Opieki Zdrowotnej  Zdrowa Rodzina . Od 2000 roku przyjmuje porody
w domu, prowadzi zajęcia w szkole rodzenia, sprawuje opiekę przed- i około-
porodową nad kobietą, noworodkiem i rodziną. Współpracownik Diecezjal-
nej Fundacji Obrony Życia w Opolu, opiekun medyczny i pedagog w Domu
Matki i Dziecka w Opolu. Ekspert na forum  Dobry Poród portalu eDziecko
Gazeta.pl. Współzałożycielka Polskiego Towarzystwa Położnych Oddział Woje-
wódzki w Opolu, przewodnicząca Zarządu Polskiego Towarzystwa Położnych
Oddział Wojewódzki w Opolu, członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzy-
stwa Położnych od 2006 roku, współzałożycielka Oddziału Terenowego w Opo-
lu Kolegium Pielęgniarek i Położnych Środowiskowych/Rodzinnych w Polsce.
Członek Zespołu Położnych przy Naczelnej Radzie Pielęgniarek i Położnych
w Warszawie. Od 2004 roku członek grupy negocjacyjnej samorządu zawodowego
z NFZ do spraw podstawowej opieki zdrowotnej. Członek Zespołu Eksperckiego
powołanego przez Ministra Zdrowia do prac nad centralną bazą świadczeń opieki
zdrowotnej w 2006 roku. Propagatorka akcji  Rodzić po Ludzku . Czynny uczest-
nik  prelegent  konferencji Fundacji  Rodzić po Ludzku oraz wielu innych
konferencji krajowych i zagranicznych. Organizatorka konferencji:  Poród natural-
ny  potrzeba czy moda? , Opole 2001;  Położna w opiece przedkoncepcyjnej ,
Turawa 2003;  Nowe trendy w położnictwie wyzwaniem dla położnych , Turawa
2006;  Dbałość o profesjonalizm podstawą rozwoju zawodowego położnych ,
Turawa 2007 ;  Alkohol jako problem kobiet w wieku prokreacyjnym , Opole
2007. Autorka i realizatorka programu promocji zdrowia z zakresu wiedzy o ży-
ciu seksualnym człowieka, profilaktyki gruczołu piersiowego i raka szyjki macicy
w szkołach ponadgimnazjalnych w Opolu. Współredaktorka książek: Optymali-
zacja porodu  zagadnienie interdyscyplinarne; Niepłodność  zagadnienie interdy-
scyplinarne; Domowe narodziny  fanaberia szaleńców czy powrót do normalności?;
Dziecko  aktywny uczestnik porodu. Zagadnienie interdyscyplinarne; Ciąża czy stan
błogosławiony? Zagadnienie interdyscyplinarne.
h 159 160 Noty o autorach
Paulina Kołosowska
o Magister psychologii, psychoterapeuta, trener, mediator, doula. Ukończyła studia
ji na Uniwersytecie Jagiellońskim. Absolwentka Szkoły Psychoterapii Psychodyna-
ż- micznej w Krakowskim Centrum Psychodynamicznym. Od 2008 roku mediator
h w Krajowym Centrum Mediacji. Wiceprezes ZarzÄ…du Stowarzyszenia  Ekop-
sychologia . Trener z zakresu pracy i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością.
o- Od 2009 roku współpracuje ze Stowarzyszeniem  Znaczny Stopień Integracji .
o- Sekretarz Towarzystwa Hipnozy Terapeutycznej i Badań nad Hipnozą. Prowadzi
u. swój autorski program bezbólowych porodów w hipnozie oraz prywatną prak-
ni tykÄ™ psychoterapeutycznÄ… w Krakowie, gdzie hipnozÄ™ stosuje w wielu rodzajach
a- zaburzeń, w szczególności z kobietami w ciąży, dziećmi, młodzieżą. Pracuje też
y z parami planującymi poczęcie dziecka i tymi, które je utraciły. Obecnie uczestnik
o- szkolenia:  Psychoterapia więzi prenatalnej i okołoporodowej , prowadzonego
l- przez BarbarÄ™ Jakel.
u
o
Paweł Landwójtowicz
e-
h
Kapłan diecezji opolskiej (święcenia 1996), studia doktoranckie w Instytu-
y-
cie Teologii Pastoralnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego  specjalizacja
o-
duszpasterstwo rodzin (1997 2001), ukończone obroną pracy doktorskiej Dusz-
e.
pasterstwo rodzin wobec samotnych matek i ich postaw macierzyńskich. Studium pa-
h
storalne w świetle badań w  Domach Matki i Dziecka napisanej pod kierun-
o
kiem ks. prof. dra hab. Józefa Wilka; absolwent Podyplomowego Studium Rodziny
o
KUL (1997 1999) oraz Studium Poradnictwa Psychologicznego i Psychoterapii
ki
dla Duchownych KUL (1999 2001); doradca rodzinny, mediator, systemowy
t-
terapeuta rodzinny (w procesie certyfikacji) w Diecezjalnej Poradni Rodzinnej
h
w Opolu i dyrektor tej placówki (od 2001 roku); sekretarz Zarządu Diecezjalnej
l-
Fundacji Ochrony Życia (od 2001 roku); adiunkt w Katedrze Teologii Pastoral-
 ,
nej i Duszpasterstwa Rodzin Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego
a
(2001 2010); adiunkt w katedrze Duszpasterstwa Profikaktyki i Dysfunkcji
 ,
Rodziny w Instytucie Nauk o Rodzinie UO (od 2010 roku); sekretarz Rady In-
e
stytutu Nauk o Rodzinie (od 2011 roku); habilitacja na podstawie dysertacji:
y-
Duszpasterkie poradnictwo małżeńskie w Polsce. Studium pastoralne (2011).
y
i-
y-
Emilia Lichtenberg-Kokoszka
?;
n Absolwentka Uniwersytetu Wrocławskiego (magisterium: Rola ojcowska męż-
czyzny w prenatalnym i perinatalnym okresie życia dziecka, 1997). Doktor nauk
humanistycznych (doktorat: Edukacja zdrowotna rodziców w prenatalnym okre-
sie życia dziecka, 2007). Dyplomowana położna (ukończyła Wydział Położnych
Noty o autorach 161
Medycznego Studium Zawodowego). Adiunkt w Zakładzie Pedagogiki Ogólnej
Instytutu Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego. Prowadzi zajęcia z za-
kresu edukacji zdrowotnej, biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania, wspie-
rania rozwoju dziecka.
Zainteresowania z pogranicza pedagogiki i medycyny koncentrują się wokół
prenatalnego i perinatalnego okresu w życiu rodziny. Jest autorką ponad 25 artyku-
łów w czasopismach i pozycjach zwartych, autorką książki: Biomedyczne i psycho-
pedagogiczne aspekty ciąży oraz współredaktorką książek: Optymalizacja porodu 
zagadnienie interdyscyplinarne; Niepłodność  zagadnienie interdyscyplinarne; Domowe
narodziny  fanaberia szaleńców czy powrót do normalności?; Dziecko  aktywny
uczestnik porodu. Zagadnienie interdyscyplinarne; Ciąża czy stan błogosławiony?
Zagadnienie interdyscyplinarne.
Współpracuje z Okręgową Izbą Pielęgniarek i Położnych Województwa
Opolskiego, w której aktywnie uczestniczy w konferencjach organizowanych dla
położnych i rodziców oraz prowadzi wykłady i szkolenia dla położnych z całego
kraju. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Położnych. W szkołach ponadgim-
nazjalnych oraz parafiach z województwa opolskiego prowadzi wykłady na temat
prenatalnego i perinatalnego okresu w życiu rodziny oraz przygotowania do ro-
dzicielstwa. Od 2009 roku prowadzi wykłady na antenie Radia Plus.
Lucyna Sochocka
Doktor nauk medycznych, pielęgniarka. Starszy wykładowca w Państwowej Me-
dycznej Wyższej Szkole Zawodowej w Opolu, dyrektor Instytutu Pielęgniarstwa.
Wiceprzewodnicząca Opolskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Pielęgniar-
skiego. Autorka wielu publikacji z zakresu opieki pediatrycznej. Prywatnie mama
zastępcza Karoliny, Aliny i Ani.
Maria Wojaczek
Magister nauk o rodzinie (magisterium: Dialog rodziców z dzieckiem w prena-
talnym okresie życia, 2009). Studentka psychologii na Wydziale Filozoficznym
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest członkiem międzynarodowej organizacji
z zakresu edukacji prenatalnej z siedzibÄ… we WÅ‚oszech (International School
for Prenatal and Perinatal Education). Współpracuje z fundacją La Quercia
Millenaria  Perinatal Hospice, obejmujÄ…cÄ… opiekÄ… rodziny z dzieckiem chorym
w prenatalnym okresie życia. Zainteresowania: psychopedagogika prenatalna,
psychologia prokreacji oraz psychologia zdrowia. Jest autorką kilku artykułów
zwiÄ…zanych z tematykÄ… rodzicielstwa: Naprotechnologia wyrazem troski o zdrowie;
Uczucia rodzącego się dziecka; Rozwój więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie ży-
cia. Prowadzi zajęcia i warsztaty dla rodziców z dzieckiem prenatalnym.