Sielanka - wieœ w ujêciu Reja, Kochanowskiego i Szymonowica



Tematyka rustykalna ("rusticus", po ÂÅ‚acinie - wiejski) w twórczoÅ“ci poetów renesansowych wiÂÄ…Âże siê na ogóÂÅ‚ z humanistycznÂÄ… pochwaÂÅ‚ÂÄ… piêkna Å“wiata naturalnego. DoskonaÂÅ‚a harmonijnie zorganizowana przyroda staje siê czêstokroÃÅš tÂÅ‚em dla prezentowania zachowaÃÄ… i postaw ludzkich.

MikoÂÅ‚aj Rej temat wiejski rozwinÂÄ…ÂÅ‚ w "ÂÅ»ywocie czÂÅ‚owieka poczciwego", nadajÂÄ…c mu uniwersalny charakter. PowoÂÅ‚aniem czÂÅ‚owieka, w myÅ“l humanistycznych koncepcji Mistrza z NagÂÅ‚owic, jest Âżycie zgodne z prawami natury. OpisujÂÄ…c rok przyrodniczy podzielony na wzór kalendarza biologicznego (cztery pory roku) artysta przedstawiÂÅ‚ kolejne fazy Âżycia ludzkiego w sposób adekwatny do zjawisk naturalnych. CzÂÅ‚owiek jest gospodarzem organizujÂÄ…cym przyrodê i z tej przyrody zarazem czerpiÂÄ…cym korzyÅ“ci materialne i duchowe. WieÅ“ w "ÂÅ»ywocie czÂÅ‚owieka poczciwego", jako miejsce gospodarskiego trudu i gospodarskiego owocobrania, sÂÅ‚uÂży Rejowi do przedstawienia najistotniejszych wartoÅ“ci i dobrodziejstw natury.

OdmiennÂÄ… tematykê podejmuje "PieÅ“ÃÄ… Å“wiêtojaÃÄ…ska o Sobótce" Jana Kochanowskiego. Jej odmiennoÅ“ÃÅš wyraÂża siê juÂż w zakresie gatunkowym. O ile pisany prozÂÄ… "ÂÅ»ywot czÂÅ‚owieka poczciwego" Reja nawiÂÄ…zuje do form parenetycznych, o tyle cykl poetycki twórcy z Czarnolasu mieÅ“ci siê w peÂÅ‚ni w rodzaju lirycznym i korzysta z doÅ“wiadczeÃÄ… poezji pastoralno-sielankowej. Utwór Å“wiêtojaÃÄ…ski staje siê pieÅ“niÂÄ… o Å“piewaniu, dwanaÅ“cie panien opowiada o odpoczynku po pracy, wywodzi pochwaÂłê taÃÄ…ca, nawiÂÄ…zuje do ludowych pieÅ“ni miÂÅ‚osnych. Ostatnia z panien wygÂÅ‚asza pochwaÂłê Âżycia wiejskiego:

"Wsi spokojna, wsi wesoÂÅ‚a!

Który gÂÅ‚os twej chwale zdoÂÅ‚a ?

Kto twe wczasy, kto poÂżytki ?

MoÂże wspomnieÃÅš za raz wszytki ?"

Cykl Å“wiêtojaÃÄ…ski Kochanowskiego nawiÂÄ…zuje wiêc do mitu arkadyjskiego (Arkadia - kraina wiecznej szczêœliwoÅ“ci) oraz staje siê pochwaÂÅ‚ÂÄ… kultury ludowej przechowujÂÄ…cej nakazy moralne, pocieszajÂÄ…cej i radujÂÄ…cej czÂÅ‚owieka.

Gatunek sielanki rozwijaÂÅ‚ takÂże w póŸnej fazie renesansu Szymon Szymonowic. W wydanym przez poetê zbiorze idylli znalazÂÅ‚a siê sielanka "ÂÅ»eÃÄ…cy". Jej treÅ“ÃÅš, z punktu widzenia cech gatunku, jest nietypowa, przedstawia bowiem pracê paÃÄ…szczyŸnianÂÄ…, buduje obraz niedoli chÂÅ‚opa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje wiêc nie temat, ale sposób, w jaki zostaje przedstawiona rola pieÅ“ni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodiê-pieÅ“ÃÄ… opartÂÄ… na motywach ludowych. Ta wÂÅ‚aÅ“nie pieÅ“ÃÄ… "uczÂÅ‚owiecza" srogiego ekonoma, dziêki niej sielanka Szymonowica potrafi odnaleŸÃÅš pierwotnÂÄ… dobroÃÅš czÂÅ‚owieka.

SchyÂÅ‚ek epoki renesansu przypada, o czym pisaliÅ“my, na lata osiemdziesiÂÄ…te XVI wieku. Z przeÂÅ‚omem kultury Å“ciÅ“le zwiÂÄ…zana jest postaÃÅš Piotra Skargi (1536-1612). Ten wybitny kaznodzieja, hagiograf, polemista kontrreformacji dziêki legendzie historyczno-literackiej uksztaÂÅ‚towanej w okresie rozbiorów (za sprawÂÄ… gÂłównie Adama Mickiewicza i Jana Matejki), urósÂÅ‚ do roli kapÂÅ‚ana-proroka, gorÂÄ…cego orêdownika miÂÅ‚oÅ“ci ojczyzny, której upadek umiaÂÅ‚ przepowiedzieÃÅš. Za znaczÂÄ…ce dzieÂÅ‚o Skargi naleÂży uznaÃÅš traktat polityczny zapisany w formie oÅ“miu kazaÃÄ… "Kazania sejmowe" (1597). GroziÂÅ‚ w nich zagÂÅ‚adÂÄ… ojczyzny, jeÂżeli nie nastÂÄ…pi moralne i polityczne odrodzenie Rzeczypospolitej. Zdecydowana krytyka anarchii oraz wad szlacheckich spotyka siê w "Kazaniach" z ideÂÄ… wzmocnienia wÂÅ‚adzy królewskiej oraz surowÂÄ…, ascetycznÂÄ… wizjÂÄ… moralnÂÄ…. Epoka humanizmu zaznaczyÂÅ‚a siê w dziejach kultury europejskiej wieloma osiÂÄ…gniêciami.

Zainteresowanie czÂÅ‚owiekiem sprzyjaÂÅ‚o wszechstronnemu pogÂłêbianiu wiedzy antropologicznej. Tradycja kultury antycznej oraz kontynuacja wielu osiÂÄ…gniêÃÅš literatury i sztuki Å“redniowiecznej pozwoliÂÅ‚y z kolei renesansowi - jako epoce w dziejach Europy - staÃÅš siê waÂżnym ogniwem w rozwoju kultury Å“ródziemnomorskiej. Renesans w Polsce wyraziÂÅ‚ siê takÂże doskonaleniem jêzyka literackiego oraz ksztaÂÅ‚towaniem wielu gatunków i form artystycznych (miêdzy innymi ogromne znaczenie dla rozwoju poezji posiada uksztaÂÅ‚towanie przez Kochanowskiego sylabicznego systemu wiersza).

WaÂżny wydaje siê takÂże wkÂÅ‚ad Polaków do europejskiej kultury renesansu. ByÂÅ‚a juÂż mowa o artystycznych osiÂÄ…gniêciach Jana Kochanowskiego. Przypomnijmy takÂże fundamentalnÂÄ… dla rozwoju nauki pracê MikoÂÅ‚aja kopernika "O obrotach sfer niebieskich" oraz spoÂÅ‚eczno-politycznÂÄ… dziaÂÅ‚alnoÅ“ÃÅš Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, owocujÂÄ…cÂÄ… dzieÂÅ‚em o europejskim zasiêgu "De republica Emendanda" ("O naprawie Rzeczypospolitej"). Idee renesansowe Âżywe sÂÄ… w kulturze polskiej i europejskiej do dnia dzisiejszego.