PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

16

Wstêp

We wspó³czesnych uwarunkowa-

niach procesu wykrywczego mamy
do czynienia z nieustannym nap³y-
wem ró¿nych informacji oraz danych.
Jeœli nie s¹ one w odpowiedni spo-
sób przetworzone i selekcjonowane,
trudno uczyniæ je u¿ytecznymi we
w³aœciwym wnioskowaniu i podejmo-
waniu decyzji. Mo¿na to tak¿e od-
nieœæ do doskonalenia jakoœci badañ
kryminalistycznych, w tym procesów
wizualizacji œladów linii papilarnych.
Z tego te¿ powodu w wymaganiach
norm serii ISO zosta³y zawarte wy-
raŸne wskazania zwi¹zane z utrzy-
maniem i doskonaleniem jakoœci wy-
robów i us³ug, w tym stosowaniem
technik statystycznych do monitoro-
wania akredytowanych procesów

1

.

Wed³ug M. Urbaniaka akredytowane
laboratoria mog¹ mieæ tak¿e prawo
do modyfikowania w³asnych metod
badawczych lub do stosowania zno-
welizowanych metod znormalizowa-
nych, na które posiadaj¹ akredyta-
cjê

2

.

Wykorzystanie technik statystycz-

nych mo¿e pomóc w zrozumieniu
zmiennoœci wystêpuj¹cej w procesie
wizualizacji œladów linii papilarnych,
a tym samym ukierunkowaæ laborato-
ria kryminalistyczne na rozwi¹zywa-
nie problemów zwi¹zanych z utrzy-
maniem i doskonaleniem jakoœci
œwiadczonych us³ug, czyli w konse-
kwencji poprawiæ skutecznoœæ i efek-
tywnoϾ procesu wykrywczego.

Cel badañ

Celem badañ prezentowanych

w niniejszej publikacji jest ocena
wp³ywu wybranych czynników na wy-

nik procesu wizualizacji œladów linii
papilarnych oraz poprawê ich czytel-
noœci. W trakcie analizy uzyskanych
danych ankietowych dokonano ze-
stawienia czynników, które wed³ug
respondentów maj¹ wp³yw na jakoœæ
procesu wizualizacji œladów. Wyniki
przedstawiono w ujêciu tabelarycz-
nym, w formie wykresów i poddano
opracowaniu za pomoc¹ narzêdzi
statystycznych. Na podstawie prze-
prowadzonych analiz sformu³owano
wnioski koñcowe oraz wskazano na
b³êdy i uchybienia, które s¹ wynikiem
pierwszego cyklu badañ.

ZmiennoϾ kontrolowana
i niekontrolowana oraz jej wp³yw
na jakoϾ w aspekcie
monitorowania procesu

Zainteresowanie statystyczn¹

kontrol¹ przebiegu procesu nie wyni-
ka tylko z chêci poznania nowych,
dotychczas nieanalizowanych zagad-
nieñ. Poprzez SPC staramy siê do-
skonaliæ sam proces oraz okreœlaæ
obszary niepewnoœci w trakcie stoso-
wania metod, zarówno tych walido-
wanych, jak i niewalidowanych

3

. Po-

wszechnie wiadomym jest, ¿e labora-
torium, które chce przedstawiæ wiary-
godne dane, musi wdro¿yæ odpo-
wiednie procedury zarz¹dzania jako-
œci¹, które zapewniaj¹:

¿e metody stosowane w labora-

torium zosta³y poddane walida-
cji przed ich wykorzystaniem.
Metody te powinny byæ szcze-
gó³owo opisane, personel prze-
szkolony, a laboratorium powin-
no zapewniæ sta³¹ kontrolê sta-
tystyczn¹ wyników,

¿e laboratorium stosuje odpo-

wiednie wewnêtrzne kryteria ja-

koœci uzyskiwanych wyników
umo¿liwiaj¹ce okreœlanie nie-
pewnoœci pomiaru,

uczestnictwo w programach ba-

dania bieg³oœci

4

.

Aby wypracowaæ w³aœciwe podej-

œcie do powy¿szego problemu, nale-
¿y powróciæ do pocz¹tku XX wieku,
kiedy to pionierzy wdra¿ania zarz¹-
dzania jakoœci¹ stworzyli tzw. wiruso-
w¹ teoriê zarz¹dzania

5

. Edward De-

ming, uczeñ Waltera Shewharta,
twierdzi³ bowiem, ¿e doskonalenie ja-
koœci opiera siê na analizie dwóch ro-
dzajów zmiennoœci:

1. niekontrolowanej, wynikaj¹cej

ze szczególnych lub okreœlonych
przyczyn, spowodowanych np. zmia-
nami w technologii produkcji lub sto-
sowanych procedurach, zamianami
w sk³adzie surowców, uszkodzeniami
wyrobów czy innymi czynnikami ze-
wnêtrznymi oddzia³uj¹cymi na pro-
ces i zak³ócaj¹cymi jego prawid³owe
funkcjonowanie;

2. kontrolowanej, wynikaj¹cej

z nieokreœlonych, trudnych do pro-
gnozowania losowych lub przypadko-
wych zdarzeñ, które mog¹ wystêpo-
waæ w samym procesie

6

.

ZmiennoϾ niekontrolowana wyni-

ka z realnego oddzia³ywania otocze-
nia i czêsto nie sposób jest oceniæ
zmiany, która dokonuje siê w proce-
sie, nawet jeœli znamy przyczynê/
przyczyny jej powstania. Zmiana
technologii wytwarzania produktu czy
powstawania us³ugi poci¹ga za sob¹
koniecznoϾ modyfikacji procesu,
a w konsekwencji zmianê samej pro-
cedury. Przyk³adem tego mo¿e byæ
wdro¿enie systemu AFIS w identyfi-
kacji daktyloskopijnej – czêœæ zadañ
wykonywanych dotychczas przez

Miros³aw Rosak
Marek Pêka³a

Obszary niepewnoœci
w procesie wizualizacji
œladów linii papilarnych
w ujêciu statystycznym

eksperta daktyloskopii wykonuje pro-
gram komputerowy

7

.

Pojêcie zmiennoœci kontrolowanej

dotyczy natomiast sytuacji, gdy ju¿
po rozpoznaniu wszystkich szczegól-
nych przyczyn zmiennoœci niekontro-
lowanej pozostaj¹ do analizy tylko
zwyk³e przyczyny wynikaj¹ce z loso-
wych lub przypadkowych zdarzeñ
w samym procesie. Doskonalenie ja-
koœci mo¿e dokonaæ siê wtedy wy-
³¹cznie poprzez przeprojektowanie
lub zmodyfikowanie samego proce-
su. Mo¿na zatem zaryzykowaæ twier-
dzenie, ¿e doskonalenie jakoœci to w
zasadzie pewien sposób rozwi¹zy-
wania problemów wynikaj¹cych z od-
dzia³ywania na proces czynników
zmiennoœci, zarówno tej niekontrolo-
wanej, jak i kontrolowanej. Po³¹cze-
nie przypadków niekontrolowanej
i kontrolowanej zmiennoœci obrazuje
ogólny przebieg procesu.

Odkrycie Shewharta dotycz¹ce

wystêpowania „wirusa zmiennoœci”
doprowadzi³o do powstania pojêcia
Statystycznej Kontroli Procesów, któ-
ra znajduje tak¿e swoje odzwiercie-
dlenie w normie PN EN ISO/IEC
17025:2005, w pkt 5.4.6. dotycz¹cym
szacowania niepewnoœci pomiaru,
a tak¿e w pkt 5.9. zwi¹zanym z za-
pewnieniem jakoœci wyników badañ
i wzorcowania

8

. Niewiele osób ma

œwiadomoœæ, w jaki sposób niekon-
trolowana zmiennoœæ mo¿e wp³yn¹æ
na efektywnoϾ procesu. Dotyczy to
tak¿e z³o¿onoœci procesu wykryw-
czego, którego efektywnoœæ nale¿y
rozpatrywaæ nie tylko w ujêciu ekono-
micznym, czyli kosztów jego przepro-
wadzenia, lecz tak¿e – a mo¿e
przede wszystkim – w aspekcie po-
noszonych kosztów spo³ecznych.

Jeœli z któregokolwiek procesu

usunie siê przyczynê zmiennoœci,
czyli „wirusa zmiennoœci”, stanie siê
on bardziej przewidywalny i tym sa-
mym bêdzie mo¿na go „kontrolowaæ”
czy te¿ monitorowaæ. Sposobem na
to mo¿e byæ Statystyczna Kontrola
Procesów, tak¿e procesu wizualizacji
œladów linii papilarnych w warunkach
laboratoryjnych. Nale¿y tak¿e pod-
kreœliæ, ¿e w³aœciwa kontrola proce-
su ujawniania œladów linii papilar-
nych w warunkach laboratorium s³u-

¿y tak¿e spe³nieniu wymagañ pkt
5.4.5. normy ISO 17025, zwi¹zanego
z walidacj¹ stosowanych metod ba-
dawczych

9

.

Wprowadzenie technik statystycz-

nych do monitorowania procesów ja-
ko narzêdzi doskonalenia zarz¹dza-
nia jakoœci¹ wspiera propagacjê dzia-
³añ zapobiegawczych, maj¹cych
w konsekwencji zast¹piæ dzia³ania
kontrolne ukierunkowane na docelo-
we wykrywanie b³êdów

10

.

Metodyka badañ w³asnych

Jakoœæ oznacza zarówno wydaj-

noœæ, niezawodnoœæ, trwa³oœæ, kom-
patybilnoœæ, czyli ogó³ w³aœciwoœci
obiektu wi¹¿¹cych siê z jego zdolno-
œci¹ do zaspokojenia potrzeb stwier-
dzonych lub oczekiwanych. Z tego
te¿ wzglêdu na potrzeby niniejszego
opracowania dokonano analizy jedy-
nie kwestii jakoœci wykonania, czyli
zgodnoœci wyrobu z wymaganiami
procesu – jego wyniku, czyli ujawnio-
nego œladu, oraz wp³ywu procesu
ujawniania czynników, na jego
efektywnoϾ.

Zmiennoœæ w procesie mo¿na ob-

serwowaæ w przebiegu i wynikach
wielu dzia³añ, nawet w warunkach
pozornej jego stabilnoœci, zarówno
w mierzalnych – iloœciowych, jak i ja-
koœciowych cechach procesu lub wy-
robu. Takie podejœcie do zmiennoœci
cech stwarza jednak pewne proble-
my wynikaj¹ce z zastosowania odpo-
wiednich metod zbierania danych,
jak i ich przetwarzania.

Stosowanie statystycznej kontroli

procesów ogranicza siê zazwyczaj
do trzech etapów postêpowania:

1. pobrania wstêpnej próby doty-

cz¹cej wybranego procesu – odbywa
siê to poprzez zgromadzenie danych
pocz¹tkowych, przeprowadzanie ba-
dañ wstêpnych, tak¿e za pomoc¹ na-
rzêdzi statystycznych.

2. regularnego pobierania prób, co

odbywa siê poprzez cykliczn¹ reje-
stracjê danych i prowadzenie analiz
danych statystycznych. Umo¿liwia to
ci¹g³¹ kontrolê przebiegu procesu.

3. prowadzenia badañ mo¿liwoœci

procesu w celu okreœlenia jego zdolno-
œci do osi¹gniêcia zak³adanych celów

11

.

Problem analizy statystycznej da-

nych dotycz¹cych procesu sprowa-
dza siê do opracowania odpowiedniej
metody ich zbierania, a nastêpnie za-
stosowania takiego narzêdzia lub se-
kwencji narzêdzi statystycznych, któ-
re pomog¹ w analizie przyczyn
zmiennoœci oraz wska¿¹ na zale¿no-
œci w procesie poddanym kontroli sta-
tystycznej. W efekcie takie dzia³anie
powinno umo¿liwiæ okreœlenie przy-
czyn powoduj¹cych niezgodnoœci
w procesie wizualizacji œladów.

Badania statystyczne dziel¹ siê na

pe³ne, a wiêc obejmuj¹ce ca³¹ popu-
lacjê generaln¹ oraz czêœciowe, do-
tycz¹ce okreœlonej próby (reprezen-
tacji populacji). Prowadzenie pomia-
rów wi¹¿e siê miêdzy innymi z wy-
znaczaniem niepewnoœci pomiarów,
czyli inaczej b³êdu, który mo¿e doty-
czyæ samej metody, tu – procesu wi-
zualizacji lub te¿ urz¹dzenia.

Niepewnoœæ jest ró¿nic¹ miêdzy

wynikiem badania, analizy, obserwa-
cji a wartoœci¹ rzeczywist¹ lub przyjê-
t¹ wartoœci¹ odniesienia. Jest to wiêc
parametr, który mo¿e byæ determino-
wany jedn¹ lub dwiema przyczynami:

1. przypadkow¹ – rozumian¹ jako

losowy rozrzut wartoœci badania, któ-
re mo¿na w uzasadniony sposób
przypisaæ wielkoœci badanej.
W przedmiotowych badaniach mo¿e
to byæ praca ekspertów w ró¿nych
warunkach, czy te¿ rzetelnoœæ wype³-
nienia ankiet.

2. odchylenie statystyczne wielko-

œci badanej od wartoœci rzeczywistej.

Okreœlanie niepewnoœci metody

badawczej ma na celu oszacowanie
przedzia³u, wewn¹trz którego znajdu-
je siê wartoœæ prawdziwa wielkoœci
mierzonej. Szacowanie mo¿e bazo-
waæ na pomiarach statystycznych
(np. obliczanie odchylenia standardo-
wego serii pomiarów) b¹dŸ opieraæ
siê na stosowaniu innych narzêdzi,
np. wykorzystaniu doœwiadczenia
pracowników przy zbieraniu danych.

W celu zebrania danych empirycz-

nych zwi¹zanych ze specjalistycz-
nym procesem wizualizacji œladów li-
nii papilarnych w warunkach labora-
toryjnych, w niniejszej publikacji po-
s³u¿ono siê tzw. metod¹ ekspertów –
wspó³czesn¹ modyfikacj¹ metody

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

17

delfickiej, która znalaz³a zastosowa-
nie jako narzêdzie analizy strategicz-
nej makrootoczenia organizacji. We-
d³ug G. Gierszewskiej i M. Roma-
nowskiej metoda ekspertów zosta³a
zastosowana w badaniach rynko-
wych, marketingowych, a tak¿e jako
metoda selekcji zmiennych do innych
analiz

12

.

W zwi¹zku z wdro¿eniem w pol-

skiej kryminalistyce Systemu Zarz¹-
dzania Jakoœci¹ (SZJ), a co za tym
idzie koniecznoœci¹ spe³nienia wy-
magañ normy ISO 17025:2005, pod-
jêto próbê analizy wp³ywu niektórych
czynników na wynik procesu wizuali-
zacji oraz poprawê czytelnoœci œla-
dów. W tym celu opracowano kwe-
stionariusz, który przes³ano do
wszystkich laboratoriów kryminali-
stycznych w Polsce. W badaniach
prowadzonych w 2005 roku uczestni-
czyli wszyscy eksperci maj¹cy
uprawnienia do wykonywania eks-
pertyz z zakresu wizualizacji œladów,
st¹d te¿ nale¿y stwierdziæ, ¿e by³y to
badania pe³ne. Dodatkowo trzeba
zauwa¿yæ, ¿e kwestionariusze wy-
pe³niano anonimowo, co podkreœla
wiarygodnoϾ i rzetelnoϾ uzyska-
nych danych. Cykl badañ obejmowa³
1 kwarta³. W wyniku zastosowania tej
metody badawczej otrzymano 700
wype³nionych kwestionariuszy.

Omówienie wyników
badañ w³asnych

Czynniki wp³ywaj¹ce na przebieg

procesu wizualizacji œladów linii papi-
larnych w warunkach laboratoryj-
nych, czy te¿ mog¹ce stanowiæ Ÿró-
d³o zmiennoœci, w literaturze opisy-
wane s¹ doœæ rzadko. Nigdy nie pod-
lega³y one weryfikacji empirycznej
poprzez zastosowanie chocia¿by
prostych narzêdzi statystycznych.
Wype³nieniu tej luki s³u¿¹ przeprowa-
dzone badania empiryczne.

Wszystkie nades³ane do Wydzia³u

Daktyloskopii CLK KGP kwestiona-
riusze zosta³y zakwalifikowane do
dalszych analiz, w tym równie¿ do
analizy statystycznej. Nale¿y przy
tym zaznaczyæ, ¿e w celu zachowa-
nia pe³nej anonimowoœci badañ w to-
ku dalszych analiz zastosowano

oznaczenia numeryczne dla po-
szczególnych laboratoriów (rejonów),
które nie odzwierciedlaj¹ numeracji
zestawienia laboratoriów przyjêtej
w poni¿szej tabeli. Zestawienie uzy-

skanego materia³u wed³ug miejsca
wype³nienia kwestionariusza, czyli la-
boratoriów kryminalistycznych, obra-
zuje tabela 1.

W kwestionariuszu uwzglêdniono

wybrane, wed³ug autorów najwa¿-
niejsze, czynniki wp³ywaj¹ce na wy-
nik procesu wizualizacji œladów oraz
poprawê ich czytelnoœci. Przedsta-
wiono je w nastêpuj¹cym ujêciu:

Etap I – ujawnianie i zabezpiecza-

nie materia³u badawczego

1. Kompetencje specjalisty (pyta-

nie 1).

2. Techniczne zabezpieczenie œla-

dów (pytanie 2).

3. Up³yw czasu od oglêdzin do

przyjêcia zlecenia w laboratorium
(pytanie 3).

4. Warunki przechowywania œla-

dów przed podjêciem badañ (pyta-
nie 4).

Etap II – przechowywanie materia-

³u badawczego

1. Warunki do przechowywania

materia³u badawczego w laborato-
rium (pytanie 5);

2. Zaburzenia w warunkach prze-

chowywania materia³u badawczego
(pytanie 6).

3. Up³yw czasu miêdzy wp³ywem

materia³u do LK a wykonaniem bada-
nia (pytanie 7).

4. Up³yw czasu miêdzy zabezpie-

czeniem materia³u badawczego
a wykonaniem badania (pytanie 8).

Etap III – przygotowanie przed-

miotu wizualizacji i poprawa czytelno-
œci œladów

1. W³aœciwa ocena pod³o¿a (pyta-

nie 9).

2. Ograniczenia w doborze metod

badawczych i poprawy czytelnoœci
œladów (pytanie 10).

3. Technika „œladów próbnych”

(pytanie 11).

4. W³aœciwa sekwencja metod za-

stosowanych w badaniu (pytanie 12).

Etap IV – wykorzystanie wyników

wizualizacji

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

18

Tabela 1

Kwestionariusze dotycz¹ce wizualizacji œladów linii papilarnych w skali kraju

Questionnaires concerning detection of finger marks throughout Poland

Lp.

Laboratorium Kryminalistyczne

Liczba wypełnionych

kwestionariuszy

1.

Białystok

34

2.

Bydgoszcz

12

3.

Gdańsk

51

4.

Gorzów Wielkopolski

67

5.

Katowice

43

6.

Kielce

40

7.

Kraków

12

8.

Lublin

32

9.

Łódź

21

10.

Olsztyn

36

11.

Opole

8

12.

Poznań

63

13.

Radom

23

14.

Rzeszów

44

15.

Szczecin

24

16.

Wrocław

12

17.

KSP Warszawa

156

18.

CLK KGP

22

R

AZEM

700

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

19

Etap I. Ujawnianie i zabezpieczanie materiału b adawczego

TAK

NIE

1.

Czy kompetencje specjalisty zabezpieczającego materiał badawczy miały wpływ na
jego przydatność do badań?

2.

Czy uznajesz techniczny sposób zabezpieczenia mat eriału za właściwy?

3.

Czy upływ czasu od zabezpieczenia materiału do dostarczenia go do laborat orium
ma wpływ na wynik uja wniania?

4.

Czy występują cechy świadczące o możliwym negatywnym wpływie warunków
przechowywania materiału na jakość znajdujących się na ni m śladów do
ujawniania?

Etap II. Przechowywanie materiału b adawczego

5.

Czy laboratorium ma odpowiednie warunki do przechowywania takiego materiału
badawczego?

6.

Czy w trakcie przechowywania materiału wystąpiły istotne zaburzenia w
warunkach jego przechowywania?

7.

Czy upływ czasu pomiędzy wpływem materiału do laboratorium a wykonaniem
badania mógł mieć wpływ na wynik ujawniania?

8.

Czy czas, który upłynął pomiędzy zabezpieczeniem materiału a wykonaniem
czynności mógł mieć wpływ na wynik ujawniania?

Etap III. Przygotowanie przedmiotu wizualizacji i poprawa czytelności śladów

9.

Czy w trakcie planowania procesu wizualizacji (dobór metod i ustalanie kolejności
ich stosowania) właściwie oceniono charakterystykę podł oża?

10. Czy przy wykonywaniu badania występowały ograniczenia w możliwości doboru

metod ujawniania i poprawy czytelności śladów?

Jeśli TAK, to jakie? –

Lp.

Metoda

zaplanowana

Metoda faktycznie

zastosowana

Parametry ujawniania

(temperatura, wilgotność, czas)

Czy po

zastosowaniu

metody

ujawniono

nowe ślady?

Czy uzyskany

obraz śladów

kwalifikował się

do wykonania

w badaniach

identyfikacyjnych?

TAK

NIE

11. Czy przy doborze metod wykorzystywano technikę „śladów pró bnych”?

12. Czy ostatecznie przeprowadzoną sekwencję metod, po zakończeniu badania,

uznajesz za właściwą i wystarczającą?

Etap IV. Wykorzystanie wyników wizualizacji śladów

13. Czy ujawnione ślady były wykorzystane w badaniach identyfikacy jnych?

14. Czy wykonujący badania identyfikacyjne zgłaszał uwagi co do jakości

dostarczonych mu odwzorowań?

15. Czy w toku sporządzania sprawozdania i w czasie jego spra wdzania pojawiła się

konieczność uzupełnień lub poprawek?

16. Czy zlecający po otrzymaniu sprawozd ania zgłaszał potrzebę dodatkowych

wyjaśnień lub uzupełnień?

Kwestionariusz do wstêpnej oceny wp³ywu ró¿nych czynników

na wynik procesu wizualizacji i poprawy czytelnoœci œladów linii papilarnych

Questionnaire for preliminary evaluation of influence of various

factors on result of detection and enhancement of finger marks

1. Œlady wykorzystane w bada-

niach identyfikacyjnych (pytanie
13);

2. Uwagi zleceniodawcy dotycz¹-

ce jakoœci dostarczonych odwzoro-
wañ (pytanie 14);

3. Poprawki i uzupe³nienia w spra-

wozdaniu (pytanie 15);

4. Wyjaœnienia i uzupe³nienia na

rzecz zleceniodawcy (pytanie 16).

Jak wynika z powy¿szego zesta-

wienia, kwestionariusz badawczy od-
nosi³ siê do czterech etapów procesu
wizualizacji. Ocena prawid³owoœci
przebiegu ka¿dego etapu obejmowa-
³a cztery czynniki, które wed³ug auto-
rów mog³y mieæ wp³yw na przebieg
procesu wizualizacji i jego efekt. Ka¿-
dy czynnik by³ oceniany wed³ug skali
zero-jedynkowej (odpowiedzi TAK –
NIE).

Ranking laboratoriów pod wzglêdem

prawid³owej realizacji

procesu wizualizacji œladów

Uzyskane wyniki umo¿liwi³y spo-

rz¹dzenie rankingu 18 laboratoriów
kryminalistycznych (rejonów) objê-
tych badaniami. Wyniki rankingu
mia³y umo¿liwiæ dokonanie porów-
nañ miêdzy laboratoriami pod k¹-
tem prawid³owoœci przebiegu proce-
su wizualizacji, a w dalszej kolejno-
œci okreœlenie wp³ywu czynników
zestawionych w kwestionariuszu
badawczym na wynik tego procesu.
W tym celu, na poziomie poszcze-
gólnych laboratoriów kryminali-
stycznych, dla ka¿dego etapu wizu-
alizacji skonstruowano sumaryczne
wskaŸniki obejmuj¹ce wszystkie
uwzglêdnione w badaniach czynni-

ki, które wp³ywaj¹ na wynik procesu
wizualizacji œladów i poprawê ich
czytelnoœci. Uzyskane wyniki ran-
kingów dla poszczególnych etapów
wizualizacji, odzwierciedlaj¹ce ³¹cz-
ny odsetek czynników realizowa-
nych prawid³owo w poszczególnych
laboratoriach, zosta³y zilustrowane
na rycinach 1–4.

Widoczne na wykresach 1–4 war-

toœci wskazuj¹, ¿e przeciêtnie w ana-
lizowanych laboratoriach kryminali-
stycznych sytuacja przedstawia siê
najlepiej pod wzglêdem wykonania
czynnoœci etapu II zwi¹zanego
z przechowywaniem materia³u ba-
dawczego, zaœ najmniej korzystnie
jawi siê pod wzglêdem realizacji po-
szczególnych czynnoœci etapu III,
który dotyczy przygotowania przed-
miotu wizualizacji i poprawy czytelno-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

20

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Rejon XIV

Rejon VI

Rejon VI I

Rejon I I

Rejon XVI I

Rejon XVI

Rejon IV

Rejon XII I

Rejon X

Rejon I

Rejon XV

Rejon XI I

Rejon VII I

Rejon V

Rejon XI

Rejon II I

Rejon XVII I

Rejon IX

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Rejon XI I

Rejon IX

Rejon VI

Rejon IV

Rejon II I

Rejon VI I

Rejon I

Rejon XVII I

Rejon VII I

Rejon XI

Rejon XVI I

Rejon XV

Rejon XII I

Rejon I I

Rejon X

Rejon V

Rejon XIV

Rejon XVI

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Rejon XVIII

Rejon VII

Rejon XV

Rejon IX

Rejon IV

Rejon XVII

Rejon VIII

Rejon V

Rejon XIV

Rejon II

Rejon III

Rejon VI

Rejon X

Rejon XIII

Rejon I

Rejon XII

Rejon XI

Rejon XVI

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Rejon VI I

Rejon VI

Rejon I I

Rejon XIV

Rejon XVI I

Rejon I

Rejon XII I

Rejon XV

Rejon VII I

Rejon XI

Rejon XI I

Rejon IV

Rejon X

Rejon IX

Rejon II I

Rejon V

Rejon XVI

Rejon XVII I

Ryc. 1. Sumaryczny wskaŸnik prawid³owoœci dla etapu I – ujawnianie i za-
bezpieczanie materia³u badawczego (³¹czny odsetek czynników prawid³o-
wych)
Fig. 1. Global indicator of correctness at stage I – detection and recovery of
evidence (total percentage of correct factors)

Ryc. 3. Sumaryczny wskaŸnik prawid³owoœci dla etapu III – przygotowanie
przedmiotu wizualizacji i poprawa czytelnoœci œladów (³¹czny odsetek czyn-
ników prawid³owych)
Fig. 3. Global indicator of correctness for stage III – preparation of marks to
detection and enhancement (total percentage of correct factors)

Ryc. 4. Sumaryczny wskaŸnik prawid³owoœci dla etapu IV – wykorzystanie
wyników identyfikacji œladów (³¹czny odsetek czynników prawid³owych)
Fig. 4. Global indicator of correctness at stage IV – usage of mark identifica-
tion results (total percentage of correct factors)

Ryc. 2. Sumaryczny wskaŸnik prawid³owoœci dla etapu II – przechowywanie
materia³u badawczego (³¹czny odsetek czynników prawid³owych)
Fig. 2. Global indicator at stage II – storing of evidence (total percentage of
correct factors)

œci œladów. W tym przypadku szcze-
gólnie ma³y odsetek prawid³owej re-
alizacji wszystkich czynników tego
etapu, zdecydowanie „odbiegaj¹cy”
od pozosta³ych laboratoriów, wyst¹pi³
w rejonie XII. Spoœród wszystkich ob-
jêtych badaniami laboratoriów naj-
wiêkszy odsetek prawid³owej realiza-
cji etapów II, III oraz IV zanotowano
w rejonie XVI. Mo¿na zatem przyj¹æ,
¿e proces wizualizacji œladów by³ re-
alizowany w tym laboratorium w spo-
sób optymalny.

Analiza zale¿noœci

miêdzy badanymi czynnikami

W drugim etapie pog³êbionych

analiz wyznaczano zale¿noœci miê-
dzy poszczególnymi czynnikami, czy-
li okreœlano, czy istniej¹ korelacje
miêdzy przebiegiem procesu ujaw-
niania œladów linii papilarnych w po-
szczególnych etapach a wp³ywem
okreœlonych w kwestionariuszu czyn-
ników na jego efekt (wynik). Analizê
zale¿noœci przeprowadzono z wyko-
rzystaniem wspó³czynnika korelacji.

Pomiar ka¿dego z badanych czyn-

ników na skali zero-jedynkowej
umo¿liwi³ okreœlenie wystêpowania
zale¿noœci korelacyjnej miêdzy po-
szczególnymi czynnikami. Obliczone
wspó³czynniki korelacji s¹ miernikami
przyjmuj¹cymi wartoœci z przedzia³u
<–1; 1> i umo¿liwiaj¹ przeprowadze-
nie nastêpuj¹cego wnioskowania sta-
tystycznego:

– wartoœci bliskie 0 wskazuj¹ na

brak zwi¹zku miêdzy analizowanymi
czynnikami;

– wartoœci dodatnie, przekraczaj¹-

ce wartoœæ krytyczn¹, wskazuj¹ na
wystêpowanie zale¿noœci zgodnej,
która oznacza, ¿e prawid³owa reali-
zacja jednego czynnika wspó³wystê-
puje z prawid³ow¹ realizacj¹ drugie-
go czynnika;

– wartoœci ujemne mniejsze od

wartoœci krytycznej (ujêtej ze zna-
kiem minus) obrazuj¹ wystêpowanie
zale¿noœci przeciwnej, oznaczaj¹cej,
¿e prawid³owa realizacja jednego
czynnika wspó³wystêpuje z nieprawi-
d³ow¹ realizacj¹ drugiego czynnika.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

21

Et

a

p

I.1

Et

a

p

I.2

Et

a

p

I.3

Et

a

p

I.4

Etap II.1

Etap II.2

Etap II.3

Etap II.4

Etap III.1

Etap III.2

Etap III.3

Etap III.4

Etap IV

.1

Et

a

p

IV

.2

Etap IV

.3

Etap IV

.4

Et

a

p

I.1

1

Et

a

p

I.2

-0,

048

1

Et

a

p

I.3

0,

217

-0,

255

1

Et

a

p

I.4

0,

092

-0,

346

0,

217

1

Etap II.1

-0,

077

0,

074

-0,

214

-0,

152

1

Etap II.2

-0,

172

0,

042

-0,

026

0,

075

-0,

041

1

Etap II.3

0,

092

-0,

193

0,

357

0,

200

-0,

452

0,

070

1

Etap II.4

0,

068

-0,

288

0,

532

0,

275

-0,

304

0,

088

0,

581

1

Etap III.1

-0,

011

0,

076

-0,

100

-0,

022

-0,

024

0,

012

-0,

070

-0,

150

1

Etap III.2

0,

016

-0,

037

-0,

110

0,

052

0,

008

-0,

030

-0,

021

-0,

002

-0,

127

1

Etap III.3

0,

127

-0,

106

0,

163

0,

041

-0,

069

0,

062

0,

156

0,

079

-0,

034

-0,

006

1

Etap III.4

0,

003

-0,

028

0,

063

0,

022

-0,

004

0,

020

0,

056

0,

023

0,

201

-0,

466

-0,

109

1

Etap IV

.1

0,

091

-0,

009

0,

005

0,

049

0,

036

0,

051

0,

050

0,

091

-0,

051

0,

084

0,

060

-0,

041

1

Etap IV

.2

-0,

002

-0,

142

0,

090

0,

049

0,

029

-0,

014

0,

070

0,

146

-0,

089

-0,

037

0,

018

0,

025

0,

074

1

Etap IV

.3

-0,

011

-0,

002

-0,

113

0,

072

0,

035

0,

022

0,

024

-0,

018

0,

030

0,

072

-0,

102

-0,

038

0,

157

-0,

037

1

Etap IV

.4

-0,

090

0,

026

-0,

011

-0,

018

0,

014

0,

199

0,

035

0,

011

0,

007

-0,

018

-0,

048

0,

012

0,

037

-0,

009

0,

066

1

T

abela 2

Wspó³czynniki zale¿noœci miêdzy badanymi czynnikami dla ca³ego uzyskanego materia³u empirycznego

(przedstawiona tabela dotyczy wszystkich danych poddanych analizie)

Indices of relationships between examined factors for entire empirical material (table refers to all analysed data)

W przypadku realizowanych ba-

dañ pe³nych przyjêto w powy¿szym
wnioskowaniu wartoœæ krytyczn¹
równ¹ 0,3. Analiza korelacyjna zosta-
³a przeprowadzona dla wszystkich
danych. Wartoœci wspó³czynników
korelacji miêdzy objêtymi badaniami
czynnikami dla ca³ego uzyskanego
materia³u empirycznego ilustruje ta-
bela 2.

Przedstawione w tabeli 2 wartoœci

wspó³czynników korelacji wskazuj¹
na wystêpowanie pewnych zale¿no-
œci miêdzy analizowanymi danymi.
Najsilniejsze skorelowanie wyst¹pi³o
miêdzy czynnikami zwi¹zanymi z eta-
pem II procesu wizualizacji a efektem
procesu wizualizacji.

Z uwagi na fakt, ¿e zgromadzony

materia³ empiryczny ró¿ni³ siê
w aspekcie efektów wizualizacji, sfor-
mu³owano przypuszczenie, ¿e mog¹
wystêpowaæ ró¿nice w procesach,
w których wyniku ujawniono œlady linii
papilarnych lub ich nie ujawniono.
W tym celu przeprowadzono pog³ê-
bion¹ analizê zale¿noœci w wyodrêb-
nionych dwóch grupach, zró¿nicowa-
nych ze wzglêdu na efekt procesu wi-
zualizacji:

– dane (ekspertyzy), w których

wynikiem procesu by³o ujawnie-
nie œladów;

– dane (ekspertyzy), w których

wynik procesu by³ negatywny,
czyli œladów takich nie ujawnio-
no.

Nastêpnie obliczono wspó³czynni-

ki zale¿noœci miêdzy poszczególnymi
czynnikami w wyodrêbnionych gru-
pach (wynik procesu ujawniania), tj.:
dane – ekspertyzy, których wynikiem
by³o ujawnienie œladów na badanych
przedmiotach (N = 275) oraz dane
dla ekspertyz, w wyniku których nie
ujawniono œladów linii papilarnych na
poddanych procesowi wizualizacji
przedmiotach (N = 425). Wynika st¹d
fakt, ¿e w 60,7% przeprowadzonych
procesów wizualizacji œladów linii pa-
pilarnych nie ujawniono.

Pog³êbione analizy statystyczne

równie¿ wskaza³y na wystêpowanie
istotnych zale¿noœci miêdzy czynni-
kami etapu II, który dotyczy przecho-
wywania materia³u badawczego
w analizowanych grupach danych.

Czynnikiem maj¹cym istotny wp³yw
na realizacjê pozosta³ych elementów
tego etapu okaza³y siê warunki do
przechowywania materia³u badaw-
czego (etap II, czynnik 1, pytanie nr
5 w kwestionariuszu). Zgodnie z kwe-
stionariuszem przyjêto oznaczenia:

0 – w laboratorium nie ma

warunków do przechowywania
materia³u;

1 – w laboratorium s¹ warunki

do przechowywania materia³u.

Zale¿noœci w

wyodrêbnionych

grupach danych przedstawia rycina
5.

gdzie,

– etap II.2 dotyczy zaburzeñ w warun-

kach przechowywania materia³u badaw-
czego (pytanie nr 6 w kwestionariuszu);

– etap II.3 wskazuje na up³yw czasu

pomiêdzy wp³ywem materia³u badawcze-
go do LK a wykonaniem badania (pytanie
nr 7 w kwestionariuszu);

– etap II.4 dotyczy up³ywu czasu po-

miêdzy zabezpieczeniem materia³u ba-
dawczego a wykonaniem badania (pyta-
nie nr 8 w kwestionariuszu).

Przedstawione na wykresie 5 war-

toœci wspó³czynników zale¿noœci wy-
kazuj¹ zró¿nicowanie w wyodrêbnio-
nych dwóch grupach danych. Zdecy-
dowanie silniejsze, istotne korelacje
wyst¹pi³y w przypadku danych, dla
których wynik procesu wizualizacji
by³ negatywny, czyli nie ujawniono

œladów. W tej grupie szczególnie
mocno zosta³y uwypuklone zwi¹zki
miêdzy posiadaniem przez laborato-
rium odpowiednich warunków do
przechowywania materia³u badaw-
czego a innymi czynnikami. W grupie
ekspertyz, w których nie ujawniono
œladów, szczególnie mocno uwidocz-
ni³y siê zale¿noœci wystêpuj¹ce miê-
dzy warunkami do przechowywania
materia³u badawczego (etap II, pyta-
nie 5) a up³ywem czasu od wp³ywu
materia³u do laboratorium do wyko-
nania badania (etap II, pytanie 7).
Ujemny znak wspó³czynnika korelacji
(-0,568) wskazuje na wystêpowanie

zale¿noœci przeciwnej – oznaczaj¹-
cej, ¿e w laboratoriach, maj¹cych od-
powiednie warunki do przechowywa-
nia materia³u badawczego, up³yw
czasu pomiêdzy przyjêciem materia-
³u do badañ a wykonaniem badania
nie mia³ wp³ywu na wynik procesu
ujawniania.

Równie¿ istotna – przeciwna za-

le¿noœæ, wyst¹pi³a w analizowanej
grupie danych miêdzy pytaniami
5 i 8 w etapie II (r = -0,402). Taka war-
toœæ wspó³czynnika korelacji ozna-
cza, ¿e w laboratoriach maj¹cych wa-
runki do przechowywania materia³u
badawczego up³yw czasu miêdzy za-
bezpieczeniem materia³u badawcze-
go a wykonaniem badania najczê-
œciej nie ma wp³ywu na wynik proce-
su wizualizacji.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

22

-0,402

-0,277

-0,107

-0,568

-0,162

0,026

-0,6

-0,5

-0,4

-0,3

-0,2

-0,1

0

0,1

Etap II.2

Etap II.3

Etap II.4

bez ujawnienia śladów

z ujawnieniem śladów

Ryc. 5. Zale¿noœci miêdzy warunkami do przechowywania materia³u badawczego (Etap II. 1) a pozo-
sta³ymi cechami tego etapu
Fig. 5. Relationships between conditions of storing evidence (stage II. 1) and remaining features of this
stage

Podsumowanie i wnioski

Badania niepewnoœci pomiaru lub

metody polegaj¹ na znalezieniu od-
chylenia wartoœci badanej – uzyska-
nych wyników badañ, od wartoœci
rzeczywistej lub przyjêtej wartoœci
odniesienia. Mo¿na zatem za³o¿yæ,
¿e tak¹ wartoœci¹ jest efekt procesu
wizualizacji œladów. Aby obliczyæ od-
chylenie wartoœci badanej – czyli uzy-
skanych wyników – od wartoœci rze-
czywistej, czy te¿ przyjêtej wartoœci
odniesienia, nale¿a³oby uzyskaæ da-
ne iloœciowe opisuj¹ce wp³yw danego
czynnika na proces wizualizacji, wy-
korzystuj¹c przy tym skalê liczbow¹.
Z uwagi na fakt, ¿e opisywane w ni-
niejszej publikacji badania prowadzo-
no w polskiej kryminalistyce po raz
pierwszy i ¿e mia³y one charakter in-
nowatorski, takimi danymi obecnie
nie dysponuje siê. Z tego powodu na-
le¿y udoskonaliæ kwestionariusz ba-
dawczy (ankietê), co umo¿liwi uzy-
skanie pe³nych danych zwi¹zanych
z okreœleniem wp³ywu wybranych
czynników na proces wizualizacji œla-
dów linii papilarnych oraz poprawê
ich czytelnoœci. Zamierzeniem auto-
rów badañ jest uzyskanie takich da-
nych, które umo¿liwi³yby obliczenie
wspó³czynników korelacji okreœlaj¹-
cych zarówno zale¿noœci miêdzy po-
szczególnymi czynnikami, jak i eta-
pami procesu wizualizacji oraz okre-
œlenie istniej¹cych zale¿noœci w kon-
tekœcie efektywnoœci procesu ujaw-
niania œladów linii papilarnych w wa-
runkach laboratoryjnych.

Przeprowadzona pierwsza edycja

badañ potwierdzi³a istnienie zale¿no-
œci w ujêciu statystycznym szczegól-
nie pomiêdzy czynnikami II etapu
procesu wizualizacji oraz udowodni³a
ich wp³yw na efekt ujawniania œladów
linii papilarnych w warunkach labora-
toryjnych. Na podstawie dotychcza-
sowych badañ empirycznych przed-
stawiono nastêpuj¹ce wnioski i spo-
strze¿enia:

Najsilniejsza zale¿noœæ korela-

cyjna wystêpuje miêdzy warunkami
do przechowywania materia³u ba-
dawczego a up³ywem czasu od wp³y-
wu materia³u do laboratorium do wy-
konania badania. Si³a tej zale¿noœci

jest zró¿nicowana; w ca³ej badanej
próbie wynosi -0,452. W grupie obej-
muj¹cej ekspertyzy, w których nie
ujawniono œladów linii papilarnych na
badanych przedmiotach, jest ona
wy¿sza (-0,568), zaœ w grupie badañ,
w których takie œlady ujawniono ni¿-
sza (-0,277) i wskazuje na brak wy-
stêpowania istotnych zale¿noœci.
Ujemne znaki mierników zale¿noœci
oznaczaj¹, ¿e w laboratoriach, w któ-
rych nie ma warunków do przecho-
wywania materia³u badawczego,
czêœciej mo¿na zaobserwowaæ od-
dzia³ywanie up³ywu czasu miêdzy
dostarczeniem materia³u do badañ
a badaniem na wynik ujawniania.
Zwi¹zek ten jest najsilniejszy, w przy-
padku gdy w procesie wizualizacji nie
ujawniono œladów linii papilarnych.

Istotna zale¿noœæ wystêpuje

równie¿ miêdzy posiadaniem (lub
nieposiadaniem) przez laboratorium
warunków do przechowywania mate-
ria³u badawczego a up³ywem czasu
pomiêdzy zabezpieczeniem materia³u
badawczego i samym wykonaniem
badania. Si³a tej zale¿noœci jest tak¿e
zró¿nicowana i w ca³ej badanej pró-
bie wynosi -0,304. W grupie obejmu-
j¹cej ekspertyzy, w wyniku których nie
ujawniono œladów, jest wy¿sza
(-0,402), zaœ w grupie obejmuj¹cej
badania, w których ujawniono œlady li-
nii papilarnych niska (-0,162), i wska-
zuje na brak wystêpowania istotnych
zale¿noœci. Mo¿e to wskazywaæ na
wp³yw braku odpowiednich warunków
do przechowywania materia³u badaw-
czego na pozytywny wynik – efekt
procesu wizualizacji œladów.

W badaniach nie wskazano na

istotne zale¿noœci miêdzy posiada-
niem przez laboratorium odpowied-
nich warunków do przechowywania
materia³u badawczego a wystêpowa-
niem znacz¹cych zaburzeñ w warun-
kach jego przechowywania. Takie
kszta³towanie siê wspó³czynnika ko-
relacji przemawia za poszukiwaniem
rozwi¹zañ umo¿liwiaj¹cych przecho-
wywanie materia³u badawczego
w warunkach, które nie powoduj¹ po-
gorszenia jego przydatnoœci badaw-
czej – dowodowej.

W wyniku przeprowadzania

wstêpnych badañ oraz na podstawie

analizy uzyskanych wskaŸników ko-
relacji wskazano na praktyczne
aspekty odnosz¹ce siê do poszcze-
gólnych etapów procesu wizualizacji:

– nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e w eta-

pie pierwszym istotne oddzia³y-
wanie na wynik procesu wizuali-
zacji ma czas, jaki minie od
oglêdzin do przyjêcia zlecenia
w laboratorium;

– w etapie drugim badañ najsil-

niejsza zale¿noœæ korelacyjna
wyst¹pi³a miêdzy posiadaniem
(lub nieposiadaniem) przez la-
boratorium odpowiednich wa-
runków do przechowywania ma-
teria³u badawczego, up³ywem
czasu miêdzy przyjêciem mate-
ria³u do laboratorium a wykona-
niem badania. Oznacza to, ¿e
ww. czynniki maj¹ istotny wp³yw
na wynik procesu wizualizacji;

– dla etapu trzeciego istotnym

bodŸcem maj¹cym wp³yw na po-
zosta³e czynniki determinuj¹ce
przygotowywanie przedmiotu
wizualizacji i poprawê czytelno-
œci œladów okaza³o siê stosowa-
nie w³aœciwej sekwencji metod
w trakcie procesu ujawniania;

– w etapie czwartym najwa¿niej-

szym czynnikiem okaza³y siê
poprawki i uzupe³nienia dokony-
wane w sprawozdaniu z badañ,
czyli b³êdy edycyjne.

W podsumowaniu nale¿y zwróciæ

tak¿e uwagê na pewne niedoci¹gniê-
cia pojawiaj¹ce siê podczas wype³-
niania kwestionariuszy badawczych:
ankiety wype³niano wed³ug jednego
schematu; respondenci w badaniach
wskazywali, ¿e nie stosowali w pro-
cesie wizualizacji ¿adnych metod,
a jednak œlady zosta³y ujawnione;
zdarza³y siê przypadki niewype³nie-
nia wszystkich rubryk ankiety; auto-
rzy publikacji odnieœli wra¿enie, ¿e
ankiety wype³niano tu¿ przed wysy³-
k¹ do CLK KGP.

tab. i wykresy: autorzy

Autorzy publikacji dziêkuj¹

wszystkim ekspertom badañ wizuali-

zacyjnych w kraju za pomoc i udzia³

w badaniach.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

23

PRZYPISY

1 J. Szkoda, A. Œwiderski: Zastoso-

wanie technik statystycznych w sys-
temach zarz¹dzania, „Problemy Ja-
koœci” 2007, nr 1, s. 29;

2 M. Urbaniak: Zarz¹dzanie jakoœci¹,

Wyd. Difin, Warszawa 2004, s. 371;

3 SPC (Statistical Process Control)

znanej dziœ jako SKP (Statystyczna
Kontrola Procesów);

4 P. Bode: Zapewnienie jakoœci i kon-

trola jakoœci w pracach badawczych,
Interfaculty Reactor Institute, Delft
University of Technology, rozdz. 3,
s. 1;

5 „Wirusowa teoria zarz¹dzania” zo-

sta³a szeroko opisana w: J. Bank:
Zarz¹dzanie przez jakoœæ, Felberg
SJA 1999, s. 73–78;

6 Ibidem, s. 73;
7 AFIS (Automated Fingerprint Identi-

fication Systems) – Systemy Auto-
matycznej Identyfikacji Daktylosko-
pijnej. Najbardziej znane na œwiecie:
NEC, COGENT, PRINTRACK, PA-
PILION, czy stosowany w Polsce
MORPHO SAGEM;

8 PN EN ISO/IEC 17025: 2005 –

Ogólne wymagania dotycz¹ce kom-
petencji laboratoriów badawczych
i wzorcuj¹cych, s. 39 i 49;

9 Pkt 5.4.5.2. nakazuje laboratorium

przeprowadzenie walidacji metod
nieznormalizowanych, metod zapro-
jektowanych/rozwijanych w labora-
torium, metod znormalizowanych
wykorzystywanych poza przewidzia-
nym dla nich zakresem oraz metod
znormalizowanych, które zosta³y
rozszerzone lub zmodyfikowane,
aby potwierdziæ, ¿e s¹ one w³aœciwe
do zamierzonego stosowania.
W tym ujêciu normy mieœci siê rów-
nie¿ proces wizualizacji œladów linii
papilarnych w warunkach laborato-
ryjnych.

10 R. Karaszewski: Zarz¹dzanie jako-

œci¹, koncepcje, metody i narzêdzia
stosowane przez liderów œwiatowe-
go biznesu, Wyd. Dom Organizatora
TNOiK, Toruñ 2005, s. 236;

11 cyt. za: R. Karaszewski, op. cit.,

s. 237;

12 G. Gierszewska, M. Romanowska:

Analiza strategiczna przedsiêbior-
stwa, PWE, Warszawa 1999, s. 53.

BIBLIOGRAFIA

1. Bank J.: Zarz¹dzanie przez jakoœæ,

Felberg SJA, Warszawa 1999.

2. Bode P.: Zapewnienie jakoœci i kon-

trola jakoœci w pracach badawczych, In-
terfaculty Reactor Institute, Delft Universi-
ty of Technology.

3. Gierszewska G., Romanowska

M.: Analiza strategiczna przedsiêbior-
stwa, PWE, Warszawa 1999.

4. Karaszewski R.: Zarz¹dzanie jako-

œci¹, koncepcje, metody i narzêdzia sto-

sowane przez liderów œwiatowego bizne-
su, Wyd. Dom Organizatora TNOiK, To-
ruñ 2005.

5. Szkoda J., Œwiderski A.: Zastoso-

wanie technik statystycznych w syste-
mach zarz¹dzania, „Problemy Jakoœci”
2007, nr 1.

6. Urbaniak M.: Zarz¹dzanie jako-

œci¹. Teoria i praktyka, Wyd. Difin, War-
szawa 2004.

7. PN-EN ISO/IEC 17025:2005 – Ogól-

ne wymagania dotycz¹ce kompetencji la-
boratoriów badawczych i wzorcuj¹cych.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

24